Κεφαλάρι Άργους

….Μετά μικρόν αι άμαξαι παρελθούσαι και τον σιδηροδρομικόν σταθμόν του Κεφαλαρίου εισήλθον εις την προς δυσμάς οδόν, την άγουσαν προς τας πηγάς.

Το ταξίδιον έγινε τερπνότερον. Εκτείνεται εκεί γραφική οδός εν μέσω δύο ποταμίων κλάδων του Ερασίνου, λήγουσα εις αρχαίον και ήδη κινούμενον υδρόμυλον, υπό υψηλάς και πλήρεις ακμής λεύκας. Αι νήσσαι του υδρομύλου λευκότεραι και της χιόνος και σφριγώσαι και παίζουσαι εις τα διαυγή ρείθρα του ποταμού, προσθέτουσιν εν έτι θέλγητρον εις το θελκτικόν εκείνον τοπείον.

Μετά τινα ελιγμόν ο στίχος των αμαξών εισήλθεν εις την άγουσαν προς τάς πηγάς του Ερασίνου τελευταίαν οδόν. Ήδη επιφαίνεται θαυμάσιον το συνηρεφές αυτού άλσος, βαθμηδόν μεγεθυνόμενον και περικαλλέστερον. Εισήλθον εις το ωραίον άλσος και έφθασαν εις τους κήπους των καταστημάτων του άλλοτε πυριτοποιείου…. Εκείθεν προχωρούσαι αι άμαξαι διήλθον την μαγευτικήν δενδροστοιχίαν, την από των καταστημάτων μέχρι των πηγών του Ερασίνου εκτεινομένην…. Δεν γνωρίζει τις τι να πρωτοθαυμάση εις την δενδροστοιχίαν εκείνην, ής ομοίαν δεν έχει όλη η Αργολίς…

Δημήτριος Βαρδουνιώτης, εφημ. «Δαναός», αριθ. 27, 1896.

Κεφαλάρι: χωριό της επαρχίας Άργους και δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Άργους. Ευρίσκεται πέντε χιλιόμετρα  νότια της πόλης μας με πληθυσμό 773 κατοίκους (απογραφή 2001). Το Κεφαλάρι υπαγόταν στον Δήμο Αργείων από το 1834 που συστάθηκε ο Δήμος και είχε πληθυσμό τότε 50 κατοίκους. Έγινε κοινότητα το 1914 με το νόμο ΔΝΖ/1912 «Περί συστάσεως Δήμων και Κοινοτήτων…» του Ελ. Βενιζέλου και ξανάγινε δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Άργους με τον «Καποδιστριακό» νόμο 2539/97.

Κεφαλάρι. Φωτογραφία Φάνης Τσίρος.

Το Κεφαλάρι είναι πανέμορφο χωριό. Τα σπίτια του είναι απλωμένα σε μεγάλη έκταση και κτισμένα ανάμεσα σε πανύψηλα δένδρα και περιβόλια. Δυτικά του χωριού υψώνεται το όρος Χάον. Η λέξη ετυμολογείται πιθανότατα από το ρήμα χαίνω (χάσκω), επειδή στις νότιες υπώρειες του όρους υπάρχει σπήλαιο βάθους 110 μ. περίπου. Το σπήλαιο[1] αυτό χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο και κατοικία από ανθρώπους της προϊστορικής περιόδου, όπως καταδεικνύουν ίχνη και διάφορα ευρήματα, που έφεραν στο φως Γερμανοί σπηλαιολόγοι το 1970. Το σπήλαιο, επίσης, χρησιμοποιήθηκε ως ασφαλές καταφύγιο κατά τους βομβαρδισμούς τον Απρίλιο 1941.

Το σπήλαιο του Κεφαλαρίου. Φωτογραφία: Σαράντος Καχριμάνης, λήψη, 2007.

Το σπήλαιο του Κεφαλαρίου. Φωτογραφία: Σαράντος Καχριμάνης, λήψη, 2007.

Το σπήλαιο του Κεφαλαρίου. Φωτογραφία: Σαράντος Καχριμάνης, λήψη, 2007.

(περισσότερα…)

Read Full Post »

Τα στέκια του Άργους – Δίκτυα κοινωνικών σχέσεων στον ημιαστικό χώρο (1840-1940) | Γεώργιος Κόνδης

1. Διαδικασία αστικοποίησης και κοινωνικά δίκτυα

Προσπαθώντας να κατανοήσει ο ερευνητής τους τρόπους με τους οποίους διαμορφώνονται, εξελίσσονται και αλλάζουν τα δίκτυα κοινωνικών σχέσεων σε συγκεκριμένους χώρους ή κόσμους, είναι υποχρεωμένος να αναζητήσει ο­ρισμένες βασικές προκαταρκτικές επεξηγήσεις. Κατ’ αρχήν γιατί θα πρέπει να προδιαγράφει ένας χώρος, ο συγκεκριμένος χώρος του Άργους, ως ημια­στικός; Τι σημαίνει δίκτυο κοινωνικών σχέσεων και πώς εντάσσεται σ’ ένα πλαίσιο ανάλυσης που αφορά διαδικασίες αστικοποίησης; Πώς και με ποια λογική δημιουργούνται δημόσιοι και ιδιωτικοί χώροι με ιδιαίτερο χαρακτή­ρα; Τι είναι τα στέκια, ποια η σημασία τους και γιατί αποτελούν όχι μόνο πο­λιτισμικό δεδομένο ή λαογραφικό στοιχείο προς καταγραφή ως τμήμα μιας συγκεκριμένης ιστορίας, αλλά κυρίως πηγή πληροφοριών για την κατάστα­ση, τη λειτουργία και την οργάνωση κοινωνικών ομάδων ή κοινωνιών, κα­θώς επίσης και για την παραγωγή και διαχείριση της ατομικής και ομαδικής μας ταυτότητας. Η απάντηση στα ερωτήματα αυτά, θα μας δώσει τη δυνατό­τητα να κατανοήσουμε ευκολότερα την οργάνωση, τη λειτουργία και την ε­ξέλιξη των δικτύων κοινωνικών σχέσεων στο χώρο και το χρόνο.

Το Άργος, λοιπόν, αποτελεί το κοινωνικό και οικονομικό κέντρο μιας ευ­ρύτερης περιοχής χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα και την αστική του ο­λοκλήρωση. Ουσιαστικά παραμένει στο στάδιο μιας μετέωρης ημιαστικής κατάστασης, η οποία εκδηλώνεται τόσο στο επίπεδο των κοινωνικών και οι­κονομικών σχέσεων όσο και σε αυτό της ίδιας της μορφολογίας του και της διαδικασίας ανάπτυξης του αστικού του ιστού.

Αεροφωτογραφία του κέντρου του Άργους και της γύρω περιοχής από τα βορειοανατολικά, το 1956. Δημοσιεύεται στα: «Argos: Une ville grecque de 6000 ans», Marcel Piérart and Gilles Touchais, Παρίσι, 1996 και Ξηνταρόπουλος Πέτρος – «Η Αρχιτεκτονική της Κατοικίας στο Άργος το 19ο αιώνα», Έκδοση Πνευματικού Κέντρου Δήμου Άργους, 2006.
Η ευάερη και ημιαγροτική πτυχή του οικισμού είναι ακόμα πολύ έντονη. Αναγνωρίζουμε στην κάτω αριστερή γωνία το δημαρχείο, στην επάνω αριστερή γωνία το σπίτι του Κωνσταντόπουλου.
Λίγο πιο δεξιά, το Καποδιστριακό σχολείο, δεξιά το Καλλέργιον (και ακριβώς αριστερά του διακρίνονται οι προκαταρκτικές εργασίες για την κατασκευή του Αρχαιολογικού μουσείου). Σε συνέχεια, βλέπουμε το ιστορικό κυπαρίσσι, το εμβληματικό δέντρο που είχε φυτευτεί γύρω στο 1830, κατά την παράδοση, από τον αγωνιστή της Επανάστασης Δημήτριο Καλλέργη. Το πρωί της Τρίτης 3ης Ιανουαρίου 2017, συνεργείο το υλοτόμησε, εξαφανίζοντας παράλληλα και ένα κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας του Άργους.
Πίσω από το κυπαρίσσι υπάρχουν παρκαρισμένα λεωφορεία όπου και ο σταθμός του ΚΤΕΛ. Σε συνέχεια, αριστερά, το καφενείο «Πάνθεον» του Φασαρία (Τάσου Αγγελόπουλου), σήμερα «Μυριόφυλλο» και στη γωνία το καφενείο του Φώτη Αλεξόπουλου, εκεί οπού τώρα υψώνεται το ξενοδοχείο «Μορφέας».
Κατά μήκος της δυτικής πλευράς της πλατείας, το καφενείο του Λάζαρου Κούτσα, σήμερα «Ρετρό», το συγκρότημα που περιλαμβάνει το ξενοδοχείο των αδελφών Σαγκανά, το αρχοντικό του μεγαλέμπορου και Δήμαρχου Άργους Χαράλαμπου Μυστακόπουλου, το καφενείο «Θηβαίος» (με το μεγάλο πάνινο κουβούκλιο) και, ακριβώς δίπλα, σχηματίζοντας τη γωνία, το περίφημο «Yali kaféné», που σύντομα έμελλε να δώσει τη θέση του στο πρώτο πολυώροφο κτίριο.
Στο κέντρο ο Καθεδρικός Ιερός Ναός του Σημειοφόρου και Θαυματουργού, Επισκόπου Άργους, Αγίου Πέτρου (852-922). Η θεμελίωση του Ναού, πραγματοποιήθηκε στις 17 Ιουλίου 1859, εορτή της Αγίας Μαρίνας, με μεγάλη λαμπρότητα και μεγαλοπρέπεια, από τον Επίσκοπο Αργολίδας Γεράσιμο Παγώνη και τον Δήμαρχο Πέτρο Διβάνη. Τα εγκαίνια του Ναού, έγιναν στις 18 Απριλίου 1865.

Ενώ, για παράδειγμα, μέχρι και τα πρώτα χρόνια της μετεπαναστατικής περιόδου το Άργος επουλώνει τις πληγές του πολέμου και των διαρκών καταστροφών,[1] στο πλαίσιο του νέου ελληνικού κράτους δε δίνεται έστω η εντύπωση ενός ρυθμού ανάπτυξης, πα­ρά τις επιδιώξεις και τις προσδοκίες οι οποίες εκφράζονται. Τα πάντα φαίνε­ται να οργανώνονται όχι με βάση τις ανάγκες και τις προοπτικές που δύναται και πρέπει να αναπτύξει στην ευρύτερη περιοχή, αφού έτσι κι αλλιώς α­ποτελεί κέντρο της, αλλά με βάση συγκυριακές κοινωνικο-πολιτικές σχέσεις.

Βλέπουμε για παράδειγμα, ότι βασικοί οδικοί άξονες ή ακόμα έργα υποδο­μής απαραίτητα για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, δεν αποτελούν στοιχεία μιας αυτονόητης αναπτυξιακής διαδικασίας. Αντίθετα όταν συμβαί­νουν, εμφανίζονται ως δώρο ή, στην καλύτερη περίπτωση, ως αποτέλεσμα προσωπικής προσπάθειας πολιτικών ανδρών. Έτσι, η σύνδεση της πόλης με την προς Κόρινθο περιοχή παραμένει ζητούμενο για πολλά χρόνια και μόλις προς το τέλος της δεκαετίας του ’30 πραγματοποιείται με την κατασκευή της γέφυρας του ποταμού Χάραδρου (Ξεριά).[2] Το ίδιο συμβαίνει και με τους οδικούς άξονες σύνδεσης του Άργους με τα υπόλοιπα μεγάλα κέντρα ή περιοχές. Συ­χνά, γίνεται λόγος για τον άξονα Άργους-Ναυπλίου,[3] ενώ σε αρκετά άρθρα περιγράφονται τα οικονομικά οφέλη από την κατασκευή του δρόμου που θα ενώνει το Άργος με το Άστρος Κυνουρίας.[4]

Η γέφυρα του ποταμού Χάραδρου (Ξεριά), δεκαετία του 1930.

Είναι επίσης γνωστό το πρόβλη­μα των δρόμων μέσα στην πόλη (αστικό οδικό δίκτυο), διότι, εκτός από το γεγονός ότι πρόκειται για χωμάτινους δρόμους, τις περισσότερες φορές και κυρίως το χειμώνα είναι αδιάβατοι.[5] Παράλληλα, το επίπεδο της δημόσιας υγείας είναι από πολύ χαμηλό έως α­νύπαρκτο. Τα δημόσια αποχωρητήρια αποτελούν μια άθλια εικόνα για το σύ­νολο της πόλης.[6] Δεκάδες είναι οι περιπτώσεις καταγγελιών και οι διαμαρτυ­ρίες του τύπου για την καθαριότητα και τα προβλήματα υγιεινής που προκύ­πτουν. Ο Κ. Ολύμπιος, ίσως ο καλύτερος χρονικογράφος του Άργους, περι­γράφει τον τραγέλαφο χρησιμοποιώντας τους στίχους του Σουρή:[7]

«Ο Έλλην δύο δίκαια ασκοί πανελευθέρως

το πέρδεσθαι τε και ουρείν εις όποιο θέλει μέρος».

Το πρόβλημα συνεχίζει για χρόνια να απασχολεί την πόλη, παρά τις φιλό­τιμες προσπάθειες των αστυνομικών να μειώσουν την έκταση του φαινομέ­νου[8] και τις διαμαρτυρίες αρκετών εμπόρων και επαγγελματιών.[9] Έτσι, για δεκαετίες ολόκληρες το Άργος παραμένει σ’ ένα υποβαθμισμένο επίπεδο, το οποίο ελάχιστη σχέση έχει με διαδικασίες αστικοποίησης. (περισσότερα…)

Read Full Post »

Επαγγελματικά σωματεία και προστάτες Άγιοι. Ρόλος και σημασία της «εορτής της εικόνας». Η περίπτωση της Αργολίδας – Γεώργιος Η. Κόνδης

 1. Ένα ερευνητικό ερώτημα

Το ζήτημα της σωματειακής οργάνωσης των επαγγελματιών και των εργαζομένων αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα της έρευνας και της θεματολογίας στο πεδίο της εργασίας, με πολλές και ενδιαφέρου­σες προεκτάσεις. Ανάμεσα σε αυτές, «η εορτή της εικόνας» των επαγγελματικών ενώσεων και εργατι­κών σωματείων είναι θέμα σχεδόν άγνωστο για την ελληνική εργασιακή πραγματικότητα καθώς, εκτός από δημοσιογραφικού τύπου κείμενα, δεν υπάρχουν έρευνες ή μελέτες που να εξετάζουν το θέμα από την πλευρά της σύγχρονης κοινωνικής ιστορίας της εργασίας. Τόσο στη διεθνή βιβλιογραφία, όσο και στην ισχνή ελληνική, αρκετές ενδιαφέρουσες μελέτες προσεγγίζουν το θέμα από το Μεσαίωνα μέχρι περίπου το μεσοπόλεμο. Η ευρωπαϊκή μεταπολεμική περίοδος δεν φαίνεται να απασχολεί τους ερευ­νητές, ενώ στην ελληνική ιστοριογραφία οι βενετικές κτήσεις και γενικότερα η περίοδος της ενετοκρα­τίας αποτελούν τον κύριο χώρο στον οποίο εστιάζουν οι έρευνες. Εξαίρεση αποτελεί η μελέτη του Ν. Ποταμιάνου για τους «Νοικοκοιραίους» όπου γίνεται εκτεταμένη αναφορά στην εορτή της εικόνας των συντεχνιών και των επαγγελματικών/εργατικών σωματείων.

Στην παρούσα έρευνα θα προσπαθήσουμε να οριοθετήσουμε το θέμα της «εορτής της εικόνας» ως μηχανισμό επαγγελματικής ταυτοποίησης και συνοχής, καθώς και σημαντικού μηχανισμού κοινω­νικής συνοχής, δίνοντας έμφαση στο παράδειγμα της Αργολίδας και ιδιαίτερα της πόλης του Άργους, η οποία παρουσιάζει μεγαλύτερο οικονομικό και σωματειακό ενδιαφέρον.

Βεβαίως, οι προστάτες άγιοι / αγίες των αργολικών σωματείων δεν αποτελούν ιδιαιτερότητα στην ελληνική πραγματικότητα. Σε όλες τις περιφερειακές πόλεις, αλλά και στα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας, οι συντεχνίες και τα σωματεία είχαν ορίσει στο καταστατικό τους τον προστάτη άγιο / την προστάτρια αγία τους με βάση χαρακτηρι­στικά που θα αναφερθούν στη συνέχεια. Επομένως, η παράδοση της αφιερωματικής υιοθέτησης μιας εικόνας αποτελεί πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τη συντεχνιακή, σωματειακή και συνδικαλιστική οργάνωση. (περισσότερα…)

Read Full Post »

Το τοπωνύμιο Λιγουριό

«Ελεύθερο Βήμα»

Από την Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού.

Η Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού, δημιούργησε ένα νέο χώρο, το «Ελεύθερο Βήμα», όπου οι αναγνώστες της θα έχουν την δυνατότητα να δημοσιοποιούν σκέψεις, απόψεις, θέσεις, επιστημονικά άρθρα ή εργασίες αλλά και σχολιασμούς επίκαιρων γεγονότων.

Δημοσιεύουμε σήμερα στο «Ελεύθερο Βήμα» άρθρο του κ. Χρήστου Πιτερού,  αρχαιολόγου, μέλους του Δ.Σ. Ιδρύματος Ιωάννης Καποδίστριας, πρώην αναπληρωτή Δ/ντή της Δ. ΕΠΚΑ, πτυχιούχου Κλασσικής Φιλολογίας ΕΠΚΑ, Αρχαιολογίας και Τέχνης ΑΠΘ και Επίτιμου  Προϊστάμενου αρχαιολογικών χώρων, μνημείων και αρχαιογνωστικής έρευνας  με θέμα:

«Το τοπωνύμιο Λιγουριό»

Για το πρόβλημα που έχει δημιουργηθεί σχετικά με το τοπωνύμιο Λι(υ)γουριό, έδρα του Δήμου Επιδαύρου, στην τοπική εφημερίδα Αναγνώστης (17.09.2015) δημοσιεύθηκαν δύο σχετικά άρθρα του Β. Μπιμπή και του Γιάννη Γ. Σαρρή (Δραγώνα), ενώ πρόσφατα δημοσιεύτηκε σχετικό άρθρο στην ίδια εφημερίδα (6.10.2022). «Το Λυγουριό έχασε την ταυτότητα του και δεν μπορεί να την ξαναπάρει». Από τις αρχές του 1993, όταν η πρώην κοινότητα Λυγουριού μετονομάστηκε σε Δήμο Ασκληπιείου, από το πρώην κοινοτικό συμβούλιο με έδρα το Ασκληπιείο, αντί του Λιγουριού, χωρίς την ενημέρωση των πολιτών και χωρίς απόφαση του αρμόδιου συμβουλίου τοπωνυμίων, δημιουργώντας συγχύσεις στους κατοίκους και τους επισκέπτες.

Σχετικά με το σοβαρό αυτό πρόβλημα το 1998 δημοσιεύσαμε διεξοδικά γλωσσολογική μελέτη για το τοπωνύμιο Λιγουριό στο περιοδικό Ελλέβορος (Χ. Πιτερός, Το τοπωνύμιο Λιγουριό, περ. Ελλέβορος, τ.13,1998,σελ.97-103). Στη συνέχεια σύμφωνα με το σχέδιο «Καλλικράτης» ολόκληρη περιοχή της Επιδαύρου, με την συνένωση των τριών Δήμων Ασκληπιείου, Αρχαίας Επιδαύρου και Νέας Επιδαύρου, μετονομάσθηκε σε έναν ενιαίο Δήμο Επιδαύρου, για την έδρα του οποίου αναφέρεται ο οικισμός του Ασκληπιείου αντί του ορθού Λι(υ)γουριό.

Λιγουριό, περ. 1968.

Για την καλύτερη αντικειμενική ενημέρωση των κατοίκων και της παρούσης Δημοτικής Αρχής του Δήμου Επιδαύρου, για το χρόνιο αυτό πρόβλημα, κρίναμε απαραίτητο να αναδημοσιεύσουμε στη συνέχεια την παραπάνω μελέτη μας, που δημοσιεύθηκε το 1998, πριν από είκοσι τέσσερα χρόνια, με μικρές όμως τροποποιήσεις και συμπληρώσεις για λόγους σαφήνειας:

Το γνωστό και σπάνιο τοπωνύμιο Λιγουριό έφερε μέχρι πρόσφατα στην Αργολίδα η γνωστή ομώνυμη κοινότητα στην Επαρχία Επιδαύρου. Η αφορμή για την ενασχόλησή μας με το όνομα αυτό οφείλεται στις ακόλουθες διαπιστώσεις: (περισσότερα…)

Read Full Post »