Το «Κρυφό Σχολειό» και πάλι, Χρίστος Γ. Πατρινέλης, «Ο Ερανιστής», τόμος 25, Όμιλος Μελέτης Νέου Ελληνισμού, Αθήνα, 2005.
Ο θρύλος του «Κρυφού Σχολειού» ήταν ευρύτατα διαδεδομένος ανάμεσα στον ελληνικό λαό καθ’ όλη τη μετεπαναστατική περίοδο, ιδίως από τα μέσα του ΙΘ’ αι. και ιδιαίτερα μετά τη δημοσίευση (1899) του γνωστού πίνακα του Νικολάου Γύζη και του ομότιτλου ποιήματος του Ιωάννου Πολέμη.
Πρώτος ο Γιάννης Βλαχογιάννης αμφισβήτησε την ιστορικότητα του θρύλου, επικαλούμενος τη μακρά πείρα του: ανάμεσα στα χιλιάδες έγγραφα που αναδίφησε δεν συνάντησε καμία γραπτή μαρτυρία περί λειτουργίας «Κρυφών Σχολειών» κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας. Η μελέτη του Βλαχογιάννη έπεσε μάλλον στο κενό. Ο θρύλος του «Κρυφού Σχολειού», χάρη στα σχολικά αναγνώσματα και τους πανηγυρικούς λόγους, εξακολούθησε να επιζεί ακλόνητος. Είναι κι αυτό ένα ακόμη δείγμα της αντιστάσεως που προβάλλει η συλλογική συνείδηση σε καινοφανείς θεωρίες και στην αμφισβήτηση παραδοσιακών συμβόλων. Οι λαοί βεβαίως έχουν το δικαίωμα να περιβάλλουν επιφανείς προσωπικότητες και σπουδαία γεγονότα με την αχλύ του θρύλου. Απαράδεκτη είναι η σκόπιμη εκμετάλλευση των λαϊκών αυτών παραδόσεων από πολιτικούς, εκκλησιαστικούς ή ιδεολογικούς φορείς.
«Κρυφό Σχολειό», ο πίνακας του Νικόλα Γύζη και το ποίημα του Ιωάννη Πολέμη, πρωτοσέλιδο στο περιοδικό του Γ. Δροσίνη «Εθνική Αγωγή», 1η Ιανουαρίου 1899.
Η διένεξη για την ύπαρξη ή όχι του «Κρυφού Σχολειού» αναζωπυρώθηκε τα τελευταία τριάντα χρόνια, αφ’ ότου δηλαδή ο Άλκης Αγγέλου δημοσίευσε το 1974 ένα σχετικό συνοπτικό άρθρο και κατόπιν το βιβλίο του Το Κρυφό Σχολειό. Χρονικό ενός μύθου (έκδ. Εστίας, Αθήνα 1997, 81 σ.). Το σπουδαίο εύρημα του Αγγέλου είναι ότι ο πρώτος που διατύπωσε (το 1822) τη θεωρία ότι οι Τούρκοι απαγόρευαν την ίδρυση και λειτουργία σχολείων ήταν ο νεαρός γιατρός και λόγιος Στέφανος Κανέλλος. Αποτέλεσμα της απαγορεύσεως αυτής ήταν, κατά τον Κανέλλο, να «συστένουν» οι Έλληνες «κοινά σχολεία κρυφίως», αυτά δηλαδή που αργότερα θα ονομαστούν «Κρυφά Σχολειά».
Το μικρό άρθρο του Αγγέλου (το 1974) και ιδίως το βιβλίο του περί «Κρυφού Σχολειού» (1997) προκάλεσαν αντιδράσεις με τη δημοσίευση δεκαπέντε τουλάχιστον άρθρων και βιβλίων, όλων – πλην ενός – επικριτικών.
Το θέμα της αμφισβητήσεως του «Κρυφού Σχολειού» απασχόλησε ακόμη και την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος, η οποία σε συνεδρίασή της (7-10 Ιουλίου 1998) αποφάσισε να εκδοθεί από την Αποστολική Διακονία ειδική πραγματεία του κ. Κωνστ. Χολέβα, αναιρούσα τις ενστάσεις για την ιστορική ύπαρξη του «Κρυφού Σχολειού». Το βιβλίο δεν κυκλοφόρησε ακόμη. Εκδόθηκε όμως στο μεταξύ από την Αποστολική Διακονία φυλλάδιο με τίτλο Το Κρυφό Σχολειό: Μύθος ή πραγματικότητα; Αθήνα 1999, 24 σ. Στη θέση του ονόματος του συγγραφέα αναγράφεται ότι η έκδοση έγινε «με την ευθύνη και επιμέλεια της Επιτροπής Εθνικής Κληρονομιάς της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών».
Δεν είναι βέβαια δυνατόν να σχολιάσω όλα τα δημοσιεύματα που, είτε αδιστάκτως είτε με κάποια επιφύλαξη, δέχονται την ιστορική ύπαρξη του «Κρυφού Σχολειού». Δεν είναι άλλωστε αναγκαίο, αφού τα περισσότερα επαναλαμβάνουν τα ίδια κατ’ ουσίαν επιχειρήματα, τις ίδιες παρεκκλίσεις προς άσχετα θέματα, την ίδια άγνοια των ιστορικών μεθόδων. Ο Τάσος Γριτσόπουλος, που περισσότερο από κάθε άλλον ασχολήθηκε με το θέμα, καταλήγει σε σχετικό δημοσίευμά του: «Υπήρξεν όμως πράγματι τό περιλάλητον «Κρυφό Σχολειό»; Ιστορικώς δεν αποδεικνύεται βεβαίως η ύπαρξίς του… Αλλά η ζώσα περί αυτού παράδοσις; Και ιστορικό ψέμα αν θεωρηθή τελικώς, κατεχωρίσθη ήδη εις τον πίνακα των εθνικών μας συμβόλων». Σύμφωνοι. Αλλά οι λαϊκές παραδόσεις και τα συλλογικά σύμβολα είναι αντικείμενα μελέτης της λαογραφίας, της κοινωνικής ανθρωπολογίας κ.λπ. Δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τη γραπτή ιστορική μαρτυρία. Pas de documents, pas d’ histoire.
Στην παρούσα επομένως μελέτη θά διατυπωθούν γενικές παρατηρήσεις και σχόλια (χωρίς άμεση συνοχή μεταξύ τους) που αναφέρονται πάντως στα δημοσιεύματα που σημειώθηκαν παραπάνω.
Για τη συνέχεια της ανακοίνωσης του Χρίστου Γ. Πατρινέλη, πατήστε διπλό κλικ στον παρακάτω σύνδεσμο: Το «Κρυφό Σχολειό» και πάλι
Διαβάστε ακόμη:
ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 