Μαλαξός Νικόλαος (1500 – 1594;)
Ο πρωτοπαπάς του Αναπλιού Νικόλαος Μαλαξός, γεννημένος στ’ Ανάπλι, είτανε γιος του παπά Σταυράκιου Μαλαξού. Χρονολογία της γέννησης του δεν εξακριβώθηκε, συμπεραίνεται όμως πως πρέπει να τοποθετηθεί στα τελευταία χρόνια του ιε’ αι. ή στα πρώτα του ιστ’. Νέος πήγε στην Πόλη, όπου σπούδασε στην Πατριαρχική Σχολή. Σύμφωνα με πληροφορίες προερχόμενες από το «Νέον Μαρτυρολόγιον» του Νικόδημου Αγιορείτη, που εκδόθηκε στα 1799, ο Μαλαξός βρισκότανε στην πατρίδα του στα 1533, όταν ξέσπασε επιδημία πανούκλας. Τότε έχασε τον αξιόλογο αδελφό του Ανδρόνικο και τη μητέρα του. Από τον επόμενο χρόνο, παίρνοντας το αξίωμα του πρωτοπαπά (1534), αντικαθιστούσε το μητροπολίτη, μια και οι Βενετοί είχανε καταργήσει τη μητρόπολη Αργούς – Ναυπλίου, που ανασυστήθηκε αμέσως μετά την υποδούλωση του Αναπλιού (1541). Στην τετράχρονη πολιορκία ο Μαλαξός και η οικογένεια του συνέπασχαν με τον πληθυσμό της πόλης. Τα τραγικά γεγονότα και τα απίστευτα περιστατικά, ο λοιμός, η πείνα, η δίψα, τα διαμελισμένα πτώματα παρουσιάζονται με εντυπωσιακή ενάργεια μέσα από τις γραμμές της περιγραφής του Μαλαξού.
Από την παρουσία του εκείνο τον καιρό στ’ Ανάπλι συμπεραίνεται ότι θα πρέπει να έφυγε αποκεί στα 1540, ακολουθώντας το ρεύμα των Αναπλιωτών, μαζί με την οικογένεια του και τον αδελφό του Γρηγόριο, προς την Κρήτη με προορισμό τη Βενετία, όπου τον περίμενε η δύσκολη ζωή του αυτοεξόριστου. Εκεί ασχολήθηκε με την αντιγραφή χειρογράφων και την επιμέλεια της εκτύπωσης εκκλησιαστικών βιβλίων. Φαίνεται όμως ότι δεν εξασφάλιζε τους αναγκαίους πόρους. Στα 1549 εγκαταστάθηκε στο Χάνδακα (Ηράκλειο) της Κρήτης, όπου από τα 1547 του είχε παραχωρηθεί από τη Βενετική Γερουσία η εκκλησία του Αϊ-Δημήτρη του Περάτη, ως αποζημίωση για το ναό και τα αγαθά που είχε εγκαταλείψει στ’ Ανάπλι. Παράμεινε τρία χρόνια στο Χάνδακα κι επειδή η εκκλησία δεν ελευθερώθηκε, ξαναγύρισε στη Βενετία στα 1552, οπότε και εκλέχτηκε εφημέριος του ναού του Αϊ-Νικόλα της Βενετίας. Στα 1553, αντί της εκκλησιάς του Χάνδακα, του παραχωρήθηκε η πρώτη από τις τρεις εκκλησίες της Ζακύνθου που θα ελευθερωνόταν. Φαίνεται όμως πως αυτό αργούσε να γίνει και ο Μαλαξός παράμενε ως πρωτοπαπάς στον Αϊ-Νικόλα της ελληνικής κοινότητας της Βενετίας. Η διαμονή του πάντως δεν είταν μόνιμη στη Βενετία. Κατά διαστήματα βρισκόταν στο Χάνδακα, όπου είχε αποκτήσει και τίτλους ευγένειας. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Νικόλαος Μαλαξός τα έζησε στη Ζάκυνθο, όπου τελικά του είχε παραχωρηθεί η εκκλησία του Αϊ-Γιάννη του Πρόδρομου, στο Φρούριο, με όλη την ιδιοκτησία της. Ως χρονολογία της άφιξης του στη Ζάκυνθο πιθανολογείται το 1574, αλλά ενδέχεται να είχε πάει νωρίτερα. Κατά την εκεί διαμονή του, εκτός από την εφημερία, κήρυττε το θείο λόγο και δίδασκε την ελληνική γλώσσα. Ως χρονολογία του θανάτου του συμπεραίνεται το 1594.
Ο Νικόλαος Μαλαξός διακρίθηκε για την αρχαιομάθεια και τις γνώσεις του γύρω από την εκκλησιαστική γραμματεία και παράδοση. Παρά την ταλαιπωρημένη ζωή του, στάθηκε πρότυπο λόγιου, συγγραφέα, θεολόγου, μουσικού, κωδικογράφου. Βαρυσήμαντο χαρακτηρίζεται το συγγραφικό έργο του, όπου περιέχονται βίοι αγίων, θαύματα και μαρτύρια αγίων, Λειτουργικά, Ακολουθίες, Υμνολογικά, Ποιημάτια, Επιστολές. Στα έργα του συμπεριλαμβάνετε, ο Βίος και τα θαύματα του Αγίου Θεοδοσίου του νέου.
Πολυγραφότατος και καλλιγράφος ο πολυμαθής μεταβυζαντινός λόγιος πρωτοπαπάς του Αναπλιού επιβλήθηκε με το σημαντικό έργο του και με την ποιητική δύναμη του και εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από τους μαθητές και τους συγχρόνους του.
Μαθήτευσε κοντά στους τελευταίους βυζαντινούς πνευματικούς εκπροσώπους της τότε γραμματείας, τον Ματθαίο Καμαριώτη, σχολάρχη της Πατριαρχικής ή Μεγάλης του Γένους Σχολής, κατά την Άλωση, όπου δίδασκε ρητορία και φιλοσοφία και συνέγραψε ανάλογα συγγράμματα, και τον Μανουήλ Κορίνθιο, Μέγα Ρήτορα της Μεγάλης Εκκλησίας και σχολάρχη επί σαράντα χρόνια της πατριαρχικής σχολής». Ένα μεγάλο μέρος των συγγραφών του Μανουήλ στρέφεται ενάντια στους λεγόμενους Πλατωνικούς και ιδιαίτερα ενάντια στον Βησσαρίωνα, επίσκοπο Νίκαιας και μαθητή του Γεμιστού – Πλήθωνα.
Εκτός από τον Νικόλαο, αναφέρονται ο νομομαθής Μανουήλ Μαλαξός, πιθανότατα πρωτεξάδελφος του Νικολάου και σύγχρονος του. Σπουδαία συγγραφικά έργα του ο «Νομοκάνων» και η «Πατριαρχική ιστορία της Κωνσταντινουπόλεως 1458-1581», που αποτελεί πολύτιμη πηγή ιστορικών πληροφοριών. Χρονολογία θανάτου του αναφέρεται το 1581.
Αναφέρονται ακόμη ο Γρηγόριος Μαλαξός, αδελφός του Νικολάου, και ο Ιωάννης. Ο Γρηγόριος χρημάτισε επιμελητής και διορθωτής εκκλησιαστικών εκδόσεων στη Βενετία από το 1558 έως το 1586.
Πηγές
-
Γιόνα Μικέ Παϊδούση – Παπαντωνίου, « Η Ερμιονίδα ανά τους Αιώνες », Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, Αθήνα 1996.
-
Δημοσθένη Ν. Στρατηγόπουλου, « Ο Νικόλαος Μαλαξός και το Υμνογραφικό του Έργο», Διδακτορική Διατριβή, Θεσσαλονίκη 2003.
-
Πετρή Π. Νικολάου, « Νικόλαος Μαλαξός Πρωτόπαπας Ναυπλιου (1500ci-1594;)», Πελοποννησιακά Τόμος Γ’ σελ. 348 – 375, Αθήνα 1958 – 1959.
ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 