Feeds:
Δημοσιεύσεις
Σχόλια

Posts Tagged ‘Εμφύλιος’

Αυτό το περιεχόμενο είναι προστατευμένο με κωδικό. Για να το δείτε εισάγετε τον κωδικό σας παρακάτω:

Read Full Post »

Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ και ο Άρης Βελουχιώτης στο Άργος   


  

«Ελεύθερο Βήμα»

Από την Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού.

Η Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού, δημιούργησε ένα νέο χώρο, το «Ελεύθερο Βήμα», όπου οι αναγνώστες της θα έχουν την δυνατότητα να δημοσιοποιούν σκέψεις, απόψεις, θέσεις, επιστημονικά άρθρα ή εργασίες αλλά και σχολιασμούς επίκαιρων γεγονότων.

Διαβάστε σήμερα στο «Ελεύθερο Βήμα», ένα άρθρο του Οικονομολόγου και  Προέδρου της Αργολικής Αρχειακής Βιβλιοθήκης Ιστορίας και Πολιτισμού, Γιώργου Γιαννούση  με θέμα:

 

«Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ και ο Άρης Βελουχιώτης στο Άργος». 

 «Προκήρυξη προς το λαό του Άργους και της Αργολίδας για την παράδοση μέχρι 28 Σεπτεμβρίου 1944, στον Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό (ΕΛΑΣ), των πολεμικών όπλων που κατέχουν, από την επιτροπή τη διαλυθείσης Πολιτοφυλακής Άργους».

 

Με τον τίτλο «Οι Γερμανοί στην Αργολίδα» η Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη ανάρτησε στις 18 Σεπτεμβρίου 2010 την ιστορική έρευνα του Κώστα Δανούση, «1944-1994, 50 χρόνια από την απελευθέρωση του Άργους από τους Γερμανούς», που είχε πρωτοδημοσιευτεί στο περιοδικό «Αναγέννηση», τεύχος 321, το Σεπτέμβριο του 1994 στο Άργος.

Ο αναγνώστης της τόσο εμπεριστατωμένης εργασίας του σπουδαίου ερευνητή της νεώτερης Αργολικής Ιστορίας Κώστα Δανούση, έχει μια έγκυρη ενημέρωση γαι όσα συνέβησαν από την κατάληψη του Άργους από τον Γερμανικό στρατό την Κυριακή του Θωμά στις 27 Απριλίου 1941 έως το βράδυ της Πέμπτης 14 Σεπτεμβρίου 1944, που έφυγαν οι τελευταίοι Γερμανοί από την πόλη.

Ο λόγος της συγγραφής του παρόντος είναι μία πολύ σημαντική προκήρυξη των ημερών που ακολούθησαν μέχρι την αποχώρηση των Γερμανών και την είσοδο των Ανταρτών του ΕΛΑΣ στην πόλη του Άργους, που απευθύνεται «Προς τον λαό του Άργους και της Αργολίδας», που την υπογράφουν οκτώ (8) επώνυμοι Αργείοι πολίτες ως επιτροπή της διαλυθείσης  Πολιτοφυλακής. Μία προκήρυξη σχεδόν άγνωστη στον Λαό του Άργους, που το περιεχόμενό της θα πληροφορήσει αλλά και θα προβληματίσει τον αναγνώστη για το «κλίμα» που επέβαλαν οι νικητές αντάρτες του ΕΛΑΣ στους πολίτες και στην πόλη του Άργους.

 

Προκήρυξη της διαλυθείσας πολιτοφυλακής για την παράδοση όλων των όπλων.

 

Μετά την αποχώρηση των Γερμνανών, οι πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις υπήρξαν ραγδαίες στην πόλη. Μία από τις ελάχιστες και έγκυρες πηγές πληροφόρησης των γεγονότων και των πρωταγωνιστών της εποχής αυτής είναι ο συγγραφέας και ποιητής Ανδρέας Χριστόπουλος (Φοίβος), με το διασωθέν [1] βιβλίο του «Οι Ιταλογερμανοί στην Αργολίδα» το οποίο εκδόθηκε τον Αύγουστο του 1946 στο Ναύπλιο.

Από τον «Φοίβο» μαθαίνουμε πως μετά «…τον ανεξήγητο βομβαρδισμό του Άργους από αμερικάνικα αεροπλάνα στις 14 Οκτωβρίου 1943 με δεκάδες νεκρούς…» άρχισαν να εμφανίζονται στην πόλη του Άργους τα πρώτα κρούσματα τις εμφύλιας σύρραξης που θα ακολουθούσε.

Ιάσων Μπούκουρας

Οργανώθηκε τότε από τον διοικητή της χωροφυλακής Άργους, ανθυπομοίραρχο Δημ. Κουρκουλάκο, τοπική πολιτοφυλακή με επικεφαλής τον Παν. Χιωτακάκο, με στόχο την αυτοπροστασία των πολιτών που πίστευαν ότι κινδυνεύουν (όχι φυσικά από τους Γερμανούς!), και μονάδα ταγμάτων ασφαλείας με διοικητή τον Ίλαρχο Κωνσταντά και τον ανθυπολοχαγό Βασίλειο Γκόνο. Τα τάγματα ασφαλείας μαζί με τους Γερμανους συμμετείχαν σ΄όλες τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κατά των ανταρτών από τον Ιούνιο του 1944 έως ότου έφυγαν οι Γερμανοί στις 14 Σεπτεμβρίου 1944. (Στις 19 Ιουνίου 1944 τα τάγματα ασφαλείας δολοφόνησαν, λίγο έξω από το Άργος, τον Ιάσωνα Κων. Μπούκουρα, που επέστρεφε από την Εθνική Συνέλευση των Κορυσχάδων, όπου συμμετείχε ως εκλεγμένος αντιπρόσωπος της Αργολίδας). (περισσότερα…)

Read Full Post »

Μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας από την Αργοναυπλία


 

«Ελεύθερο Βήμα»

Από την Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού.

Η Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού, δημιούργησε ένα νέο χώρο, το «Ελεύθερο Βήμα», όπου οι αναγνώστες της θα έχουν την δυνατότητα να δημοσιοποιούν σκέψεις, απόψεις, θέσεις, επιστημονικά άρθρα ή εργασίες αλλά και σχολιασμούς επίκαιρων γεγονότων.

Δημοσιεύουμε σήμερα στο «Ελεύθερο Βήμα», εργασία του  κ. Χρίστου Ιωάν. Κώνστα, που έχει για θέμα της την καταγραφή των μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (Δ.Σ.Ε.), που κατάγονται από πόλεις και χωριά της Αργοναυπλίας.

 Όπως θα διαβάσουμε παρακάτω  πρόκειται για προδημοσίευση  του υλικού που μέχρι σήμερα έχει συγκεντρώσει και ζητά από γνωστούς και αγνώστους να συνδράμουν στην καταγραφή των μαχητών του Δ.Σ.Ε., που κατάγονταν  από τις Δημοτικές Ενότητες Ναυπλιέων, Ασίνης, Μιδέας, Τίρυνθας, Άργους, Λέρνας, Μυκηνών και Ν. Κίου.

 Και σημειώνει ο συγγραφέας: «Με την προσπάθειά μου αυτή προσδοκώ να διασώσω την μνήμη των ανθρώπων εκείνων ως ιστορικό γεγονός. Ίσως κάποιοι να προβάλουν αντιρρήσεις, σεβαστές οι θέσεις τους. Όμως, θα πρέπει να λάβουμε όλοι μας σοβαρά υπόψη πως έχουν περάσει 70 χρόνια από τη λήξη της εμφύλιας αυτής σύγκρουσης και ο διαδραμών χρόνος νομίζω πως είναι αρκετός και ικανός να μας κάνει να συνδιαλεγόμαστε ελεύθερα και χωρίς πάθος, που τόσο το έχουμε ανάγκη».

 

Σκοτωμένοι ελεύθεροι σκοπευτές της ομάδας Μπαβελή στη θέση Χάνια Φιχτίων στις 17-1-1949. Εφημερίδα «ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ», 18-1-1949.

 

Ξεκίνησα την καταγραφή των μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (Δ.Σ.Ε.), που κατάγονται από πόλεις και χωριά της Αργοναυπλίας. με την πεποίθηση πως θα ήταν εύκολο να εντοπίσω σε κάθε μικρό ή μεγάλο οικισμό ανθρώπους που θα μπορούσαν να με βοηθήσουν τουλάχιστον στον προσδιορισμό των ατομικών στοιχείων τους. Δεν υπολόγισα, όμως, τον παράγοντα χρόνο, τον χρόνο που πέρασε από τότε, από την έναρξη, δηλαδή, του εμφυλίου πολέμου. Οι άνθρωποι που θα είχαν άμεση γνώση, που θα είχαν βιώσει τα γεγονότα του εμφυλίου και θα μπορούσαν να δώσουν κάποιες πληροφορίες έχουν ήδη φύγει, ενώ οι νεώτεροι, έχω την εντύπωση, πως αρνούνται, για δικούς τους ίσως λόγους, να προσεγγίσουν εκείνη την εποχή. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν συνάντησα και ανθρώπους με γνώση και διάθεση να μεταδώσουν οποιαδήποτε μικρή ή μεγάλη πληροφορία. Όμως ούτε και η προσφυγή σε διάφορα αρχεία και συλλογές ήταν ικανοποιητική.

Έτσι, η μέχρι τώρα προσπάθειά μου έχει πολλές ελλείψεις και κενά. Για το λόγο αυτό πρόκρινα να προχωρήσω σε προδημοσιέυση του υλικού που μέχρι σήμερα έχω συγκεντρώσει και να ζητήσω από γνωστούς και αγνώστους μου να με συνδράμουν στην καταγραφή των μαχητών του Δ.Σ.Ε., που κατάγονταν (γιατί οι ελάχιστοι ζώντες δεν αναιρούν τον κανόνα) από τις Δημοτικές Ενότητες Ναυπλιέων, Ασίνης, Μιδέας, Τίρυνθας, Αργους, Λέρνας, Μυκηνών και Ν. Κίου.

Με την προσπάθειά μου αυτή προσδοκώ να διασώσω την μνήμη των ανθρώπων εκείνων ως ιστορικό γεγονός. Ίσως κάποιοι να προβάλουν αντιρρήσεις, σεβαστές οι θέσεις τους. Όμως, θα πρέπει να λάβουμε όλοι μας σοβαρά υπόψη πως έχουν περάσει 70 χρόνια από τη λήξη της εμφύλιας αυτής σύγκρουσης και ο διαδραμών χρόνος νομίζω πως είναι αρκετός και ικανός να μας κάνει να συνδιαλεγόμαστε ελεύθερα και χωρίς πάθος, που τόσο το έχουμε ανάγκη.

Ευχαριστώ εκ των προτέρων όσους διαθέσουν χρόνο τους για την ολοκλήρωση αυτού του εγχειρήματος.

Η επικοινωνία μπορεί να γίνει με τα επόμενα μέσα: Χρίστος Ιωάν. Κώνστας. Κινητό τηλέφωνο: 6945 959888 – email:   Christos_konstas@yahoo.com

 

 

ΜΑΧΗΤΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΕΛΛΑΔΑΣ

από τις πόλεις και τα χωριά της Αργολίδας

 

Άγιος Ανδριανός (Κατσίγκρι) – Αμυγδαλίτσα (Μπάρδι) – Ανυφί

Άργος – Δένδρα – Λάλουκας – Λίμνες – Μάνεσι

Μιδέα (Γκέρμπεσι) – Ντούσια – (Καλύβια  Μετόχι – Βίλλα)

Πουλακίδα – Φίχτια.

 

Αγ. Αδριανός (Κατσίγκρι)

 

Τις βραδινές ώρες της 18ης Οκτωβρίου 1948 ομάδα 10 περίπου μαχητών του Δ.Σ.Ε. εμφανίστηκαν στο Κατσίγκρι και συγκέντρωσαν στην πλατεία του χωριού όσους νέους βρήκαν στα καφενεία και στους δρόμους. Από κατάλογο καλούσαν νεαρά άτομα από το χωριό και επιστράτευσαν επτά (7). Τη στρατολογία είχαν προετοιμάσει ο Γεώργιος Κωνσταντίνου Βλάσσης και  η Ουρανία Ανδριανού Παπαμάρκου, κάτοικοι Αγίου Αδριανού, που πήγαν εθελοντικά μαζί τους, σύνολο, δηλαδή  εννέα (9).

 

Μαχητές του ΔΣΕ από τον Αγ. Ανδριανό (Κατσίγκρι)

 

  1. Βλάσσης Γεώργιος του Κωνσταντίνου, εθελοντής, δεν γνωρίζουμε βαθμό ή ειδικότητα. Σκοτώθηκε στη σπηλιά Βολιμήρι Φιχτίων 6-7 περίπου μήνες από την κατάταξή του σε σύγκρουση της ομάδας του με χιτομάϋδες πιθανόν στις 15-1-1949.
  1. Καραγιάννης Ευάγγελος του Γεωργίου, επιστρατευμένος. Από τον κατάλογο κάλεσαν τον αδελφό του Χρήστο, που έλλειπε και εκείνος φώναξε παρών και τον πήραν. Υπηρέτησε στην ομάδα του Δημητρίου Μπαβελή με την ειδικότητα του ελεύθερου σκοπευτή και σκοτώθηκε σε σύγκρουση με τη χωροφυλακή στην περιοχή Χάνι Φιχτίων στις 17-1-1949 [1], ενώ σύμφωνα με άλλη πληροφορία τον σκότωσε σε ένα χωριό της ορεινής Αργολίδας στρατιώτης που είχε επιστρέψει με άδεια στο χωριό και τον βρήκε στο σπίτι του.
  1. Καραγιάννης Παναγιώτης του Γεωργίου (Ντιρλαντάς), επιστρατευμένος. Παρουσιάστηκε στις αρχές και δικάστηκε από το στρατοδικείο κατά πληροφορίες μάλλον της Τρίπολης και αφέθηκε ελεύθερος.
  1. Κατσιούρης Ανδριανός του Δημητρίου, επιστρατευμένος. Κάλεσαν από τον κατάλογο τον αδελφό του, Σωτήρη, ο οποίος έλλειπε και πήραν αυτόν. Με τους Τρίγκα Γεώργιο του Δημητρίου και Τσουρδίνη Ανδριανό του Γεωργίου 15-20 ημέρες μετά την επιστράτευσή τους κατάφεραν να αποδράσουν και παρουσιάστηκαν στις Αρχές.
  2. Παπαμάρκου Δημήτριος του Μάρκου, επιστρατευμένος, ήταν μάχιμος. Τον συνέλαβαν στο Ταΰγετο, όπου 40 περίπου μαχητές βρίσκονταν σε μια σπηλιά, που είχε δύο ανοίγματα και για να τους υποχρεώσουν να βγουν, οι στρατιώτες έκαψαν θειάφι. Ένας ΜΑΥ επιχείρησε να τον σκοτώσει, αλλά τον έσωσε ο επικεφαλής επιλοχίας Κατσίγιαννης Αυγουστής από τα Ίρια της Αργολίδας. Παραπέμφθηκε στο στρατοδικείο και αφέθηκε ελεύθερος.
  1. Παπαμάρκου Ουρανία του Ανδριανού, πήγε εθελοντικά. Δεν γνωρίζουμε ειδικότητα ή βαθμό που τυχόν της αποδόθηκαν. Μάλλον παραδόθηκε στον εθνικό στρατό σ’ ένα χωριό του Πύργου, όπου ο Γιάννης Οικονόμου από το Αραχναίο, που τη γνώρισε, εμπόδισε κάποιον που αποπειράθηκε να την εκτελέσει. Δικάστηκε από το στρατοδικείο της Τρίπολης και αφέθηκε ελεύθερη.
  1. Τρίγκας Γεώργιος του Δημητρίου, επιστρατευμένος. Με τους Κατσιούρη Ανδριανό και Τσουρδίνη Ανδριανό 15-20 ημέρες μετά την επιστράτευσή τους κατάφεραν να αποδράσουν και παρουσιάστηκαν στις Αρχές.
  1. Τρίγκας Γεώργιος του Ιωάννου, επιστρατευμένος. Απόδρασε από το Τουρνίκι και παρουσιάστηκε στις Αρχές. Παραπέμφθηκε στο στρατοδικείο και αφέθηκε ελεύθερος.
  1. Τσουρδίνης Ανδριανός Γεωργίου, επιστρατευμένος. Από τον κατάλογο κάλεσαν τον αδελφό του Ευάγγελο, ο οποίος δεν παρευρίσκετο και φώναξε εκείνος παρών και τον πήραν. Με τους Κατσιούρη Ανδριανό του Δημητρίου και Τρίγκα Γεώργιο του Δημητρίου 15-20 ημέρες μετά την επιστράτευση κατάφεραν να αποδράσουν και παρουσιάστηκαν στις Αρχές.

Τις πληροφορίες αυτές μου έδωσε ο Νίκος Κων. Παπαμάρκου από τον Άγιο Ανδριανό  σε προσωπική συνέντευξη, που υπάρχει στο αρχείο μου στις 17 & 23/5/2016. Με βεβαίωσε επίσης, σε παρατήρησή μου, γιατί δεν καταδικάστηκε από το στρατοδικείο κανένας από τους μαχητές του ΔΣΕ, πως η βοήθεια των συγχωριανών τους ήταν ολοκληρωτική και ποικίλη. Μπράβο τους!

Οι δημόσιες ευχαριστίες μου προς το Νίκο Παπαμάρκου, έστω και μετά θάνατο, είναι χωρίς περιορισμό.

 

Αμυγδαλίτσα (Μπάρδι)

 

Τις απογευματινές ώρες της 28ης Σεπτεμβρίου 1948 στρατιωτικό τμήμα του Δ.Σ.Ε. με επικεφαλής τους Γιάννη Δημ. Παπαγεωργόπουλο (Κουτούλη) από το Γκέρμπεσι και τον Γιάννη Παπαϊωάννου του Γεωργ. από την Αμυγδαλίτσα μπήκε στο χωριό με σκοπό να επιστρατεύσει νέους μαχητές. Δεν κάλεσαν σε συγκέντρωση τους κατοίκους του χωριού, όπως συνήθιζαν, αλλά ανά δύο οι μαχητές επισκέφθηκαν τα σπίτια που τους είχαν υποδείξει, προφανώς από κατάλογο και επιστράτευσαν όσους βρήκαν. Το τμήμα ακολούθησε κατά την επιστροφή τη συνηθισμένη διαδρομή Ντούσια, ναός της Παναγίας Προσύμνης, Μυκήνες, κάτω από το γεφύρι της σιδηροδρομικής γραμμής, Μαλαντρένι, Τάτσι (Εξοχή).

 

Μαχητές του ΔΣΕ από την Αμυγδαλίτσα (Μπάρδι)

 

 

  1. Βλάχος Ιωάννης του Μιχαήλ (Μώκος), επιστρατευμένος. Τραυματίστηκε στην κοιλιακή χώρα κατά την προσβολή του Άργους. Σχετικά διηγείται ο συμμαχητής του Γιώργης Κορίλης από τα Δένδρα, «Ήτανε ο Γιάννης Βλάχος, ο Μώκος από το Μπάρδι, αυτός τραυματίστηκε στην κοιλιά, στο Άργος, με τόση βρώμα, σκυλίσια ζωή, ο άνθρωπος είναι θηρίο, έκανε αλλαγές και τέτοια, άμα έβλεπες τη γάζα, μαύρα όλα και έζησε». Τον συνέλαβε ο εθνικός στρατός, καταδικάστηκε από το Στρατοδικείο σε θάνατο κατά πλειοψηφία 3-2 και δεν τον εκτέλεσαν.
  1. Βλάχος Κωνσταντίνος του Παναγιώτη (αδελφός του Μαρνέρη), επιστρατευμένος, σκοτώθηκε σε μάχη.
  1. Κακούρος Γεώργιος του Ευαγγέλου (Ντόρος), εθελοντής. Κατατάχθηκε στον εθνικό στρατό στην Κόρινθο. Με τους συστρατιώτες του Κωνσταντίνο Γεωργίου Γιαννάκο από το Γκέρμπεσι, Δημήτρη Κωτσαρίδη από το Άργος και Φίλιππο Αλμπάνη φοιτητή της ιατρικής από την Κόρινθο ή το Λουτράκι λιποτάκτησαν. Έφυγαν από το στρατόπεδο της Κορίνθου και κατέβηκαν στην Αμυγδαλίτσα, όπου συνάντησαν τους μαχητές Φίλιππο Ρέππα και Μιχάλη Μεϊδάνη, που τους οδήγησαν στην ορεινή Αργολίδα και κατατάχθηκαν στον Δ.Σ.Ε. Μετά τη διάλυση της Μεραρχίας Πελοποννήσου και οι τέσσερις κατέβηκαν στην Αμυγδαλίτσα και κρύβονταν σε δύο καταφύγια, που είχαν φτιάξει στις περιοχές Φίζι και Μπρακά και τους τροφοδοτούσε η μητέρα του Γεωργίου Κακούρου. Στις 21 Μαρτίου 1949 απόσπασμα χωροφυλακής υπό τον ανθυπασπιστή Κωνσταντίνο Χριστάκη επικουρούμενο από χιτομάῢδες κύκλωσε το καταφύγιο. Τον Κωνσταντίνο Γιαννάκο τον σκότωσαν έξω από το καταφύγιο και τους άλλους τρεις μετά τη σύλληψή τους σκότωσαν στη δυτική είσοδο του χωριού.
  1. Κακούρος Δημήτριος του Ευαγγέλου, επιστρατευμένος. Φύλαγε τα πρόβατα του θείου του Δημητρίου Παπαγεωργόπουλου από το Γκέρμπεσι. Όταν οι αντάρτες ήρθαν στις 28 Ιουλίου 1948 στο Γκέρμπεσι για επιστράτευση ο μαχητής Γιάννης Παπαγεωργόπουλος συνοδευόμενος από τον λοχαγό Γιάννη Παππά πήγε στο σπίτι του να ιδεί τον πατέρα του, τον μπάρμπαΜήτσιο Κουτούλη. Ο Παππάς είδε το Μήτσιο και τον πήρε μαζί του, παρά τις προσπάθειες του Γιάννη Π. να τον διώξει. Καταδικάστηκε σε θάνατο μάλλον από το έκτακτο στρατοδικείο Τρίπολης, όπου και τον εκτέλεσαν.
  1. Κακούρος Σπύρος του Παναγιώτη (Τσούτας), επιστρατευμένος. Τον συνέλαβε αιχμάλωτο ο εθνικός στρατός και δικάστηκε από το έκτακτο στρατοδικείο Ναυπλίου. Όπως με πληροφόρησαν με τη μεσολάβηση κάποιων αφέθηκε ελεύθερος.
  1. Παναγής Χρήστος του Αναστασίου, επιστρατευμένος. Στο Τάτσι (Εξοχή) που τους οδήγησαν σε κάποια μετακίνηση επικαλέστηκε σωματική του ανάγκη και κατάφερε να αποδράσει. Μάλλον ο ομοχώριός του Γεώργιος Κακούρος τον διευκόλυνε. Παρουσιάστηκε στην χωροφυλακή στο Άργος και τον άφησαν ελεύθερο. Παρέμεινε 5-6 μήνες στο Ναύπλιο ελεύθερος και επέστρεψε στο σπίτι του.
  1. Παπαϊωάννου Βασίλειος του Αλεξάνδρου (Βασιλάγκας), επιστρατευμένος. Τον συνέλαβε ο εθνικός στρατός, καταδικάστηκε από στρατοδικείο σε 20 ετών κάθειρξη.
  1. Παπαϊωάννου Γεώργιος του Ευαγγέλου (Μπόμπο), επιστρατευμένος. Παραδόθηκε στον εθνικό στρατό και τον έστειλαν ως ανήλικο στη Βασιλικές Τεχνικές Σχολές της Λέρου[2]. Έμαθε την τέχνη του σοβατζή. Παρουσιάστηκε στο Έκτακτο Στρατοδικείο Τρίπολης, όπου κατέθεσε κάποιο έγγραφο από τη Σχολή της Λέρου και το δικαστήριο τον άφησε ελεύθερο.
  1. Παπαϊωάννου Γιάννης του Γεωργίου (του Γεωργάτζη), εθελοντής. Ήταν διμοιρίτης στο λόχο του Γιάννη Παππά. Μετά τη διάλυση μάλλον τον συνέλαβαν και τον εκτέλεσαν στην Κόρινθο.
  1. Παπαϊωάννου Γιάννης του Δημητρίου (Λόντος). Από αμέλειά του εκπυρσοκρότησε το οπλοπολυβόλο, που κρατούσε και σκοτώθηκε∙ τον θάψανε στα Μαζέϊκα.
  1. Παπαϊωάννου Γιάννης του Παντελή, εθελοντής. Υπηρέτησε ως ελεύθερος σκοπευτής στην ομάδα του Δημητρίου Μπαβελή. Σκοτώθηκε σε σύγκρουση της ομάδας με τη χωροφυλακή στην περιοχή Χάνι Φιχτίων στις 17-1-1949.
  1. Παπαϊωάννου Νικόλαος του Αλεξάνδρου (αδελφός του Βασιλάγκα), επιστρατευμένος. Δικάστηκε από στρατοδικείο και μάλλον απαλλάχτηκε.
  1. Παπαϊωάννου Παναγιώτης του Ευαγγέλου (Μπόμπο), επιστρατευμένος, σκοτώθηκε.

 

Καταδιωκόμενοι – Αυτοαμυνήτες

 

Αποστόλης Λεωνίδα Διαλιάτσης και Γιάννης Ευαγγέλου Κακούρος (του ΒαγγέληΚουφό). Ξεκίνησαν από την Αμυγδαλίτσα να πάνε να παραδοθούν στον Σταθμό Χωροφυλακής Αγ. Τριάδας (Μέρμπακα). Στο δρόμο συνάντησαν τον πατριώτη τους και σκληρό δεξιό Γεώργιο Βασιλείου Κυμπούρη (Τούμπανο), που προσφέρθηκε να τους διευκολύνει στη χωροφυλακή˙ όταν όμως παρουσιάστηκαν είπε στους χωροφύλακες πως αυτός συνέλαβε αυτούς τους δύο αντάρτες. Δικάστηκαν από στρατοδικείο και αφέθηκαν ελεύθεροι.

 

Ανυφί

 

Στις 5 Αυγούστου 1948 λόχος του Γιάννη Παππά κατέβηκε στο Ανυφί με σκοπό να στρατολογήσει μαχητές. Στο Ανυφί ήταν εγκατεστημένοι η μάνα και ο αδελφός του Παππά, που τον έπεισαν, κυρίως, όπως λέγεται, η μάνα του, να μην προχωρήσουν στην στρατολογία, αφού σε περίπτωση στρατολογίας τόσο οι Αρχές όσο και το χωριό θα στρέφονταν έναντίον τους. Έτσι, ματαιώθηκε η στρατολογία στο Ανυφί. Συνέλαβαν τον Δημήτριο Μανωλόπουλο, από το Ανυφί, που ήταν ένοπλος ενταγμένος σε μονάδα ΜΑΥ και τον άφησαν ελεύθερο, αφού προηγουμένως του αφαίρεσαν τον οπλισμό.

Την ημέρα εκείνη βρισκόμουν στο Ανυφί και όταν το βράδυ επιστρέφαμε στο σπίτι από το χωράφι με τον μπάρμπα Χρήστο Μητροσύλη και τα ξαδέρφια μου, συναντήσαμε έναν αντάρτη και έναν με πολιτικά ρούχα στη διασταύρωση, που βρισκόταν το βενζινάδικο του Δημητρίου Νικολάου (Μπάκα). Ο μπάρμπα Χρήστος τους χαιρέτισε και συνεχίσαμε το δρόμο μας. Αργότερα, όταν τρώγαμε, ήρθε στο σπίτι ένας αντάρτης και ζήτησε την Αναστασία Κορίλη από τα Δένδρα (Ντιέγκο), για την οποία γνώριζαν ότι δούλευε στα κτήματα το Μητροσύλη. Ο μπάρμπα Χρήστος του είπε πως δεν ήταν στο σπίτι του και ο αντάρτης έφυγε. Η Τασιώ, που ήταν εκεί και τρώγαμε όλοι μαζί, μόλις έφυγε ο αντάρτης πήδησε τη διαχωριστική μάντρα και πήγε στο σπίτι του παππά Διοφάνη  Κυμπουρόπουλου για να αποφύγει την στρατολογία.

 

Άργος

 

Κωτσαρίδας Κωνσταντίνος, εθελοντής. Υπηρέτησε στην επιμελητεία με έδρα τα Λυκούρια. Μετά τη διάλυση κατέβηκε στα  αρβανητοχώρια της Αργολίδας και κρύφτηκε στο καταφύγιο στην Αμυγδαλίτσα (Μπάρδι) με τους Γεώργιο Παπαϊωάννου, Κώστα Γιαννάκο από το Γκέρμπεσι και τον Φάνη Αλμπάνη από την Κορινθία. Στις 21-3-1949 απόσπασμα χωροφυλακής κτύπησε το καταφύγιο, τον συνέλαβαν και τον εκτέλεσαν στη δυτική είσοδο του χωριού.

 

Δένδρα

 

Τη στρατολογία στο Μάνεσι, στα Δένδρα και στην Πουλακίδα έκανε ο λόχος του Γιάννη Παππά ταυτόχρονα στα τρία χωριά στις 18 Σεπτεμβρίου 1948. Και στα Δένδρα ακολουθήθηκε ο ίδιος τρόπος συγκέντρωσης των νέων, όπως δηλαδή στο Μάνεση. Είχαν βάλει, δεν γνωρίζω ποιος είχε την πρωτοβουλία, μια συκωταριά στο φούρνο στο μαγαζί του Κώστα Ουλή (της σωφέραινας) και εκεί τους βρήκαν συγκεντρωμένους. Δεν τους πήραν όλους αλλά επιλεκτικά στρατολόγησαν τους επόμενους:

 

Μαχητές του ΔΣΕ από τα Δένδρα

  1. Βλάχος Χρήστος του Αναστασίου [3] (Τουρλής), επιστρατευμένος, υπάλληλος στην εκκλησιαστική σχολή Κορίνθου. Τον τοποθέτησαν στο υγειονομικό αλλά και διαφωτιστή στα χωριά της ορεινής Αργολίδας και Κορινθίας (Φρουσιούνα, Σκοτεινή κ.λ.π). Μετά τη διάλυση μαζί με άλλους πέρασε από τα Φίχτια και πήγε στο κτήμα του ομοχωρίου του Γιώργη Ιωαννίδη (Μαρδίτση), ο οποίος τον συνόδευσε στην Αστυνομία στο Άργος, όπου παρουσιάστηκε «αυθορμήτως» στις 17 Ιανουαρίου 1949 [4]. Σχηματίστηκαν δύο δικογραφίες σε βάρος του και δικάστηκε από τα Στρατοδικεία Ναυπλίου και Κορίνθου. Καταδικάστηκε σε θάνατο και από τα δύο στρατοδικεία με καταδικαστικές ψήφους 3 έναντι 2 και δεν τον εκτέλεσαν.
  1. Κορίλης Γεώργιος

    Κορίλης Γεώργιος του Ιωάννου (Ντιέγκος), επιστρατευμένος, αγρότης. Στο σπίτι του στα Δένδρα πήγε ο Γιάννης Γεωργίου Παπαϊωάννου από το Μπάρδι και ζήτησε τον αδερφό του το Φάνη, που είχε υπηρετήσει στον ΕΛΑΣ, εκείνος όμως απουσίαζε και πήρε το Γιώργη. Μετά την εκπαίδευση στα έμπεδα (Τουρλάδα και Αγ. Νικόλαος περιοχής Κλειτορίας) εντάχθηκε μάχιμος στο λόχο του Λεωνίδα (Γεωργαντώνη). Δύο ημέρες μετά την άφιξή τους στο Τάτσι τους πήραν και πήγαν να κτυπήσουν τη Νεμέα (21-9-1948), χωρίς η ομάδα τους να πάρει μέρος στη μάχη. Εκεί συνάντησε και το Σωτήρο Δήμα από το Γκέρμπεσι, έκτοτε δεν τον ξανασυνάντησε. Πήρε μέρος στην απόπειρα αναγκαστικής στρατολογίας στη Ν. Επίδαυρο. Οι Επιδαυρίτες τους αντελήφθησαν και έφυγαν πυροβολώντας. Οι αντάρτες μπήκαν στο χωριό, δεν μπόρεσαν να πάρουν κανένα και αφού έκαψαν το Ειρηνοδικείο και πήραν ό,τι είχαν ανάγκη κυρίως φάρμακα και τρόφιμα, πήραν τον δρόμο της επιστροφής. Τη νύχτα χιόνισεž πέρασαν από τις Λίμνες, όπου χωρίστηκαν σε ομάδες και αφού έφαγαν στα σπίτια του χωριού, μέσα από το Μπερμπάτι και το νεκροταφείο των Μυκηνών επέστρεψαν στη βάση τους. Ασθένησε σοβαρά και ο γιατρός του συνέστησε να πλησιάσει στο χωριό του. Ο Επίτροπος του Συγκροτήματος τον εφοδίασε με φύλλο πορείας και χωρίς ντουφέκι με ένα ξύλο για στήριγμα αρχίζει η οδύσσεια της επιστροφής Λυκούρια-Λίμνη-Φενεού-Γκιόζα-Καντήλα-Σκοτεινή-Μπογιάτι-Αρτεμήσιο, όπου βρίσκει το λόχο του Παππά-Νεστάνη-Σαϊτά (Γκιόζα)-Λαύκα-Καλιάνι, όπου κρύβεται και με τη βοήθεια κάποιου γηγενούς παραδίδεται στο στρατό στις 28-29 Ιανουαρίου 1949. Ακολούθως τον μετέφεραν στο Κιάτο-Κόρινθο και κατέληξε στο στρατόπεδο της Ποσειδωνίας στη βόρεια είσοδο του ισθμού της Κορίνθου προς το Λουτράκι. Είχε ήδη πάθει κρυοπαγήματα στα πόδια και όλους τους «κρυοπαγημένους» τους είχαν συγκεντρώσει σε μια σκηνή. Μετά τη θεραπεία τον έστειλαν ως ανήλικο στις Βασιλικές Τεχνικές Σχολές Λέρου, αλλά και εκεί ασθένησε και πάλι και επέστρεψε για θεραπεία σε διάφορα νοσοκομεία. Σχημάτισαν σε βάρος του δικογραφία και τον κάλεσαν στο στρατοδικείο, αλλά δεν παρουσιάστηκε, σύμφωνα με  εντολή που του είχε δώσει ο διευθυντής της σχολής, ούτε ποτέ άλλοτε τον ενόχλησαν.

  1. Ουλής Ανδρέας του Ιωάννου (Μαντάς), επιστρατευμένος, αγρότης. Όταν έφτασαν στο Τάτσι τον απόλυσαν, ίσως με τη μεσολάβηση του Γιάννη Κώνστα από τη Μιδέα και επέστρεψε στα Δένδρα.
  1. Ουλής Βασίλειος του Δημητρίου (Μπέτσιος), επιστρατευμένος, αγρότης. Εγκατέλειψε τη μονάδα του στο Τουρνίκι και παρουσιάστηκε στις Αρχές. Δικάστηκε από έκτακτο στρατοδικείο και αφού έμεινε φυλακισμένος 2-3 χρόνια απολύθηκε.

Λάλουκα [5]

 

Τον Σεπτέμβρη ή Οκτώβρη του 1948 ομάδα του Δ.Σ.Ε. κατέβηκε στο Λάλουκα για επιστράτευση. Δεν φαίνεται να υπήρχε κάποιο σχέδιο συγκέντρωσης των επιστρατευθέντων νέων, απλά οι μαχητές του ΔΣΕ πήραν όποιον νεαράς ηλικίας συνάντησαν στους δρόμους ή στα καφενεία.

 

Μαχητές του ΔΣΕ από το Λάλουκα

 

  1. Δρούλιας Γεώργιος του Σπύρου, επιστρατευμένος, σκοτώθηκε στην Ευρωστίνα Κορινθίας[6].
  1. Κατσίλας Βασίλης του Δημητρίου, επιστρατευμένος, σκοτώθηκε.
  1. Κουτρουφίνης ή Κολέσης Ιωάννης του Δημητρίου[7], εθελοντής, έφυγε όμως μαζί με τους άλλους από το Λάλουκα. Μέλος της ομάδας ελεύθερων σκοπευτών, πήρε μέρος στη σύλληψη του Άγγλου Kenneth Mathew, δημοσιογράφου και ανταποκριτή του BBC στην Αθήνα στις 11 Οκτωβρίου 1948 στον αρχαιολογικό χώρο των Μυκηνών[8]. Μετά τη διάλυση ήρθε στην περιοχή της Μιδέας στην ομάδα των Ρέππα – Λέκκα – Μεϊδάνη. Παρουσιάστηκε «αυθορμήτως» στην Υποδιοίκηση Χωροφυλακής Άργους. Καταδικάστηκε από τα στρατοδικεία Κορίνθου και Ναυπλίου σε θάνατο και τον εκτέλεσαν στο νεκροταφείο του Ναυπλίου στις 12 Ιουλίου 1949.
  1. Μπαλάσκας Σπύρος του Παναγιώτη, επιστρατευμένος, ηλικίας 17 περίπου ετών και ασθενής μάλλον από καρδιακό νόσημα. Τον άφησαν ελεύθερο.
  1. Πίκης Κώστας του Γεωργίου, επιστρατευμένος, ηλικίας 17 περίπου ετών και μετά από 23 ημέρες επέστρεψε στο χωριό του.
  1. Τσίγκας Αναστάσιος του Κωνσταντίνου, επιστρατευμένος, αγρότης. Τον τοποθέτησαν στην επιμελητεία και άλλες βοηθητικές υπηρεσίες. Κατά την εκτέλεση κάποιας αποστολής εγκατέλειψε τη μονάδα του και παρουσιάστηκε στο Αστυνομικό τμήμα Ξυλοκάστρου. Στη συνέχεια τον μετέφεραν στην Κόρινθο, όπου μετά από 20 ημέρες τον άφησαν ελεύθερο. Έλλειψε από το σπίτι του 50 ημέρες, όπως λέει ο αδερφός του, 30 ημέρες στο Δ.Σ.Ε. και 20 στη φυλακή.

Λίμνες

 

Περί τα μέσα του Οκτωβρίου 1948 διμοιρία του ΔΣΕ με επικεφαλής το Γιάννη Παπαϊωάννου από την Αμυγδαλίτσα  στρατολόγησε νέους άνδρες και γυναίκες στις Λίμνες. Η διμοιρία αποτελούνταν από 27 συνολικά μαχητές Γκερμπεσιώτες, Μπαρδαίους, Λιμνιάτες και άλλους. Η επιστράτευση ήταν επιλεκτική. Μαχητές της διμοιρίας συνοδευόμενοι από Λιμνιάτες ή με υπόδειξη Λιμνιατών επισκέπτονταν συγκεκριμένα σπίτια και αναζητούσαν τους νέους άνδρες ή τα κορίτσια των σπιτιών. Αφού συγκέντρωσαν όσους μπόρεσαν να βρουν αναχώρησαν για το Αγγελόκαστρο και στη συνέχεια επισκέφθηκαν τον Αη Γιάννη. Κινήθηκαν στην περιοχή για τρεις ημέρες και κατά το διάστημα αυτό πέρασαν από διάφορους οικισμούς της περιοχής για να δηλώσουν με τον τρόπο αυτό την παρουσία τους. Την Τρίτη βραδιά στην περιοχή Μαρίνα Γκλιάτα ο Λιμνιάτης Γιάννης Στάρφας (Πατουλιάρης) συνάντησε τη διμοιρία και ενημέρωσε το διμοιρίτη πως κινήθηκε στρατός από το Άργος. Ο διμοιρίτης Παπαϊωάννου ενημέρωσε τους μαχητές αλλά και τους επιστρατευμένους πώς θα κινηθούν για να περάσουν απέναντι με σκοπό να φθάσουν στην περιοχή του Φαρμακά. Περπατώντας τη νύχτα πέρασαν έξω από τις Λίμνες, από τη Ντάρδιζα, το Κλιμάκι, έξω από το Μπερμπάτι και τους βρήκε η ημέρα στην περιοχή της Παναγίας, όπου ανέβηκαν ψηλά στα βράχια (Ποτέκια) και παρέμειναν όλη την ημέρα. Οι παρατηρητές που είχαν βγάλει μπροστά τους πληροφόρησαν πως επεσήμαναν ομάδα δέκα στρατιωτών στο Κουτσοπόδι. Αμέσως κινήθηκαν προς το Μπερμπάτι και το Στεφάνι, αλλά και από την πλευρά αυτή ακούστηκαν πυροβολισμοί. Παρέμειναν κρυμμένοι μέχρι που τους κάλυψε η νύχτα και περνώντας από τις Μυκήνες έφτασαν στα Χάνια, που τα φύλαγαν μόνο την ημέρα οι χωροφύλακες και πέρασαν απέναντι. Να σημειώσουμε εδώ πως μεταξύ των επιστρατευμένων υπήρχαν και μερικοί ηλικιωμένοι, οι οποίοι γνωρίζοντας τον τόπο κατάφεραν τη νύχτα να φύγουν. Τους μετέφεραν στα χωριά Τουρλάδα και Κόκοβα (Σκοτάνη) έξω από τα Μαζέϊκα όπου ήσαν τα έμπεδα και τους ενέταξαν σε μονάδες. Μέχρι τότε δεν τους είχαν δώσει όπλα. Μετά την κατάρρευση ο καθένας τους ακολούθησε το δρόμο του.

Διήγηση στον γράφοντα του μαχητή και την ημέρα εκείνη επιστρατευθέντος Αποστόλη Γεωργίου Βλάχου στις 28-11-2015 στο σπίτι του στις Λίμνες.

 

Μαχητές του ΔΣΕ από τις Λίμνες

 

 

  1. Βλάχος Αναστάσιος του Γεωργίου (Μπούρτζος ή Άσπρος), εθελοντής, καταδικάστηκε σε θάνατο από το Έκτακτο Στρατοδικείο Κορίνθου (τμήμα Β΄ Ναυπλίου) και τον εκτέλεσαν στο Ναύπλιο στις 20-9-1949.
  1. Βλάχος Ανδρέας του Γεωργίου (Μπούρτζος), επιστρατευμένος, επέζησε.
  1. Βλάχος Απόστολος του Γεωργίου

    Βλάχος Απόστολος του Γεωργίου (Κωτσιώρης), επιστρατευμένος, τον χρησιμοποίησαν σε βοηθητικές εργασίες λόγω του νεαρού της ηλικίας, επέζησε.

  1. Βλάχος Γεώργιος του Παναγιώτη, επιστρατευμένος, επέζησε.
  1. Βλάχος Παναγιώτης του Δημητρίου (Ντρίγκος), επιστρατευμένος, πέθανε από το κρύο.
  1. Γεώργας Ιωάννης του Χρήστου (Νιούλας), επιστρατευμένος, σκοτώθηκε το 1949.
  1. Ζώγαλης Δημήτριος του Αναστασίου, επιστρατευμένος, αγνοούμενος.
  1. Ζωνίτσας Σπύρος του Παναγιώτη, επιστρατευμένος, επέζησε.
  1. Κακούρος Ευθύμιος του Δημητρίου (Καρακίτσης), εθελοντής, επέζησε.
  1. Κακούρος Χρήστος του Ιωάννη (ΚίτσιοΚαραχάλιος), εθελοντής. Σκοτώθηκε σε σύγκρουση με Χιτομάϋδες στη θέση «Ρωμαίικα» Λυρκείας[9] (σπηλιά Βολιμίρι) στις 15-1-1949, τους αποκεφάλισαν όλους.
  2. Καραμάνος Αργύρης του Σωτηρίου, εθελοντής. Παρουσιάστηκε «αυθορμήτως» στη Διοίκηση Χωροφυλακής Αργολίδας στις 24-1-1949[10] και καταδικάστηκε παμψηφεί σε θάνατο με την υπ΄αρ. 105/22-23 Ιουλίου 1949 απόφαση του Εκτάκτου Στρατοδικείου Κορίνθου (τμήμα Β΄ Ναυπλίου). Εκτελέστηκε στο Ναύπλιο την 1-8-1949.
  1. Καρούνης Δημήτριος του Γεωργίου (Μπρίσκος), επιστρατευμένος. Τον έστειλαν ως ανήλικο στις Βασιλικές Τεχνικές Σχολές Λέρου∙ επέζησε.
  1. Καρούνης Χρήστος του Μιχαήλ (ΚιτσιοΚαλατζής), επιστρατευμένος, επέζησε.
  1. Κατεμής Γεώργιος του Αναστασίου

    Κατεμής Γεώργιος του Αναστασίου, εθελοντής. Ταγματάρχης του Ελληνικού στρατού, κατατάχθηκε στον ΕΛΑΣ και υπηρέτησε ως Διοικητής του 24ου Συντάγματος με έδρα το χωριό Άνω Κοτσανόπουλο του Δήμου Πρέβεζας με το ψευδώνυμο «Αραχναίος». Μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας εξορίστηκε στη Νάξο και με εντολή του ΚΚΕ δραπέτευσε τον Απρίλη του 1947 και κατατάχθηκε στο ΔΣΕ. Δραπέτευσαν συνολικά 12 αξιωματικοί, που έφθασαν στη Ρούμελη εκτός από δύο, που συνελήφθησαν. Υπηρέτησε στο ΔΣΕ στο Γ.Α. και ως αξιωματικός επιχειρήσεων κατάρτισε το «σχέδιο ελιγμού» στο Βίτσι. Μετά την ήττα εγκαταστάθηκε στη Σοβιετική Ένωση, στη Τασκένδη του Ουζμπεκιστάν και κατά τη διάρκεια της δικτατορίας επέστρεψε στην Ελλάδα. Επέζησε.

  1. Κατεμής Δημήτριος του Αναστασίου (Ντολολός), εθελοντής. Παρουσιάστηκε στις 24 Ιανουαρίου 1949 στη Διοίκηση Χωροφυλακής Αργολίδας[11]. Επέζησε.
  1. Κατεμής Δημήτριος του Ιωάννου (Ντολολός ή Γκαβανάς), εθελοντής. Ελεύθερος σκοπευτής στην ομάδα Μπαβελή. Πήρε μέρος στη σύλληψη του Άγγλου δημοσιογράφου και ανταποκριτή του BBC στην Αθήνα Kenneth Mathew στις 11 Οκτωβρίου 1948 στον αρχαιολογικό χώρο των Μυκηνών. Σκοτώθηκε στις 17-1-1949 σε σύγκρουση της ομάδας με απόσπασμα χωροφυλακής στην περιοχή Χάνι Φιχτίων[12].
  1. Κονδύλη Χρυσούλα του Γεωργίου (Κολιού ή Τσόμπου), επιστρατευμένη∙ υπηρέτησε στην πολιτοφυλακή[13]∙ επέζησε.
  1. Κορδαλή Κατερίνα του Παναγιώτη, επιστρατευμένη, επέζησε.
  1. Κυμπούρης Ιωάννης του Δημητρίου, εθελοντής, αγνοούμενος.
  1. Κυμπούρης Παναγιώτης του Γεωργίου, επιστρατευμένος, αγνοούμενος.
  1. Λέκκα Βασιλική του Ευαγγέλου, εθελόντρια.
  1. Λέκκας Δημήτριος του Αναστασίου, σκοτώθηκε στο διάσελο του κυνηγού από φίλια πυρά.
  1. Μελέτη Σοφία του Ιωάννη, εθελόντρια, ομαδάρχισα[14]. Καταδικάστηκε σε θάνατο από Έκτακτο Στρατοδικείο με καταδικαστικές ψήφους 4 έναντι 1, επέζησε.
  1. Μελέτης Ανάργυρος, επιστρατευμένος. Παρουσιάστηκε στις 24 Ιανουαρίου 1949 στη Διοίκηση Χωροφυλακής Αργολίδας[15].
  1. Μελέτης Δημήτριος (Ρούσσης), επιστρατευμένος, επέζησε.
  1. Μελέτης Μιχαήλ του Ιωάννη, εθελοντής, ελεύθερος σκοπευτής στην ομάδα Μπαβελή. Πήρε μέρος στη σύλληψη του Άγγλου δημοσιογράφου και ανταποκριτή του BBC στην Αθήνα Kenneth Mathew στις 11 Οκτωβρίου 1948 στον αρχαιολογικό χώρο των Μυκηνών[16]. Σκοτώθηκε στις 17-1-1949 σε σύγκρουση της ομάδας με απόσπασμα χωροφυλακής στην περιοχή Χάνι Φιχτίων[17].
  1. Μπαστούνης Δημήτρης του Χρήστου (Μότος ή Στελέτος), επιστρατευμένος, επέζησε.
  1. Νώτη Μαρία, (Μήτα), επιστρατευμένη, αγνοούμενη.
  1. Οικονόμου Βασίλειος του Αριστείδη (Τόπης), εθελοντής, αγνοούμενος.
  1. Οικονόμου Ιωάννης του Παναγιώτη, καταδικάστηκε σε θάνατο από το Έκτακτο Στρατοδικείο Κορίνθου (τμήμα Β΄Ναυπλίου) και εκτελέστηκε στο Ναύπλιο στις 2-8-1949.
  1. Ουλή Σοφία (Γκούμα), επιστρατευμένη, επέζησε.
  2. Πιτσίκου Αναστασία του Αναστασίου (Καρκαβίνη), επιστρατευμένη, επέζησε.
  1. Ρουστέμης Βασίλης του Μαρίνου, εθελοντής, σκοτώθηκε το 1949.
  1. Σουφρίλας Χρήστος του Αριστείδη (Ντόκος), επιστρατευμένος, αγνοούμενος.
  1. Σταμάτη Μαρίνα του Ιωάννη (Κανονιάρα), επιστρατευμένη, επέζησε.
  1. Στάρφας Δημήτριος Παναγιώτη (Σπίγκος), λιποτάκτησε από τον εθνικό στρατό, όπου είχε καταταγεί και προσχώρησε στο ΔΣΕ. Αγνοούμενος.

 

Μάνεσι

 

Τη στρατολογία στο Μάνεσι, στα Δένδρα και στην Πουλακίδα έκανε ο λόχος του Γιάννη Παππά ταυτόχρονα στα τρία χωριά στις 18 Σεπτεμβρίου 1948. Στο Μάνεσι τη στρατολογία οργάνωσαν οι Βασίλειος Κων. Καραμάνος, Πέτρος Χρήστου Ξύδης και ο Σωτήρος Παν. Καραμάνος, κάτοικοι Μάνεσι. Ήταν Σαββατόβραδο και έβαλαν μια συκωταριά ρεφενέ στο μαγαζί του Τάκη Καραμάνου, του αόμματου. Τους συγκέντρωσαν όλους πάνω στα αλώνια. Τη στρατολογία επέβλεπε ο ίδιος ο Παππάς, παρευρίσκονταν επίσης ο Τρύφωνας Παπαγεωργόπουλος από το Γκέρμπεσι, ο Γιώργης Παπαϊωάννου από την Αμυγδαλίτσα και Δημήτριος Κατεμής από τις Λίμνες.

Ο Γιάννης Κουτσουράκης ζήτησε να αφήσουν του γιό του το Γιώργη, επειδή ήταν μικρός, του ζήτησαν όμως να τον αντικαταστάσει με τον άλλο του γιό, το Μήτσιο, τον οποίο και έφερε. Το ίδιο συνέβη και με το Θωμά του Πλιάσκα, ο πατέρας του όμως δεν δέχθηκε να γίνει αλλαγή. Αφού συγκεντρώθηκαν και τα τρία τμήματα (Μάνεσι – Δένδρα – Πουλακίδας) στο εκκλησάκι του Αϊ Σπυρίδωνα κοντά στα Ντούσια, που είχε οριστεί ως τόπος συγκέντρωσης, κατέβηκαν στο γεφύρι του Μπερμπατιού και αφού πέρασαν από το εκκλησάκι της Παναγίας του Μπερμπατιού και τις Μυκήνες διάβηκαν τον επικίνδυνο, γιατί φυλασσόταν, δημόσιο δρόμο Κορίνθου – Άργους πάνω από τα Φίχτια και από το Μοναστήρι της Μπόρσιας και Δούκα έφτασαν στο Τάτσι. Στην Παναγία στο Μπερμπάτι άφησαν ελεύθερο τον Σωτήρο Καραμάνο να επιστρέψει στο χωριό του, γιατί ο Σωτήρος είχε τραυματισθεί στη μάχη της Αθήνας κατά τα Δεκεμβριανά και ήταν ανίκανος για στρατιωτική υπηρεσία και μάλιστα στις συνθήκες του αντάρτικου πολέμου (του είχαν χειρουργικά αφαιρέσει τμήμα του κρανίου). Στο Τάτσι έδωσαν σε κάποιους ειδικότητες και τους υπόλοιπους τους οδήγησαν στα έμπεδα για να τους εκπαιδεύσουν στο χειρισμό των όπλων.

Τα έμπεδα βρίσκονταν πάνω από τα Μαζέϊκα, στα ορεινά χωριά Τουρλάδα και  Κόκοβα (σήμερα Σκοτάνη). Μετά την εκπαίδευση οι μάχιμοι εντάχθηκαν στον νεοφτιαγμένο λόχο του Λεωνίδα (Γεωργαντώνη). Ο Βασίλειος Καραμάνος και ο Πέτρος Ξύδης εντάχθηκαν στο Κέντρο Πληροφοριών (Κ.Π.), ο Αθανάσιος Δήμας στην Πολιτοφυλακή, ο Μιχάλης Ζέρβας και ο Χρήστος Βλάχος στην υγειονομική υπηρεσία και ο Αναστάσιος Καραμάνος (Καρυώτης) πήγε στην επιμελητεία, και οι υπόλοιποι τυφεκιοφόροι.

 

Μαχητές του ΔΣΕ από το Μάνεσι

 

 

  1. Αργύρης Παναγιώτης του Νικολάου

    Αργύρης Παναγιώτης του Νικολάου (Μπαρδούνης), επιστρατευμένος, αγρότης. Είχε υπηρετήσει μάχιμος στον ΕΛΑΣ και μετά την παράδοση των όπλων διώχθηκε από το δεξιό παρακράτος. Στο Δ.Σ.Ε. ήταν μάχιμος και τραυματίστηκε. Δεν γνωρίζουμε εάν συνελήφθη ή παραδόθηκε. Δικάστηκε από το έκτακτο στρατοδικείο Τριπόλεως. Επέζησε.

 

  1. Δήμας Αθανάσιος του Αναστασίου

    Δήμας Αθανάσιος του Αναστασίου, επιστρατευμένος, αγρότης. Υπηρέτησε στην πολιτοφυλακή στο Τάτσι για δέκα ημέρες, στα Μαζέϊκα για δέκα πέντε ημέρες και στη συνέχεια στα Αρφαρά και στην Αγ. Βαρβάρα. Διοικητής ήταν ο Στάθης Λιάκας από την Υπάτη και υποδιοικητής ο Δημήτριος Κορίλης από το Γκέρμπεσι, ο οποίος τον πήρε μαζί του στη Βαρβάρα. Η έδρα της υποδιοίκησης ήταν στο Περιθώρι. Όταν άρχισε η διάλυση ο Δημήτριος Κορίλης τον εφοδίασε με φύλλο πορείας για το Τάτσι, όπου συνάντησε τον Μιχ. Μεϊδάνη. Ακολούθησε την πορεία Κρινόφυλλο, Λυκούρια, Καντήλα, Σκοτεινή, Αγ. Νικόλαος, Τάτσι. Στο Τάτσι ο Μεϊδάνης του συνέστησε να φύγει και τούδωσε συνοδό για λόγους ασφαλείας τον ελεύθερο σκοπευτή Παναγιώτη Δανόπουλο από τα Φίχτια, που τον συνόδευσε μέχρι την περιοχή Λάφρες πάνω από το Ανυφί. Στο Τάτσι πήρε μαζί του και τον Βασίλη Καραμάνο. Έφτασαν στο Μάνεσι στις 28-29 Δεκεμβρίου 1948. Συνδέθηκε με την ομάδα του Γκερμπεσιού και χρησιμοποίησε το καταφύγιο στο Παλιόκαστρο για μικρό διάστημα. Μια βραδιά έμεινε στο καταφύγιο των Μπαρδαίων στο Φίζι, που το περιγράφει ως εξής, «είχαν σκάψει πίσω από έναν ψηλό τοίχο, στην οροφή είχαν στηρίξει ξύλα και τσίγκους και από πάνω είχαν ρίξει χώμα και όλο το χωράφι ήταν σπαρμένο κριθάρι. Μπροστά είχε μια πέτρα που την μετακινούσες και έμπαινες μέσα από μια τρύπα που ίσια ίσια χώραγε ένας άνδρας». Παρουσιάσθηκε αυθορμήτως στον Σταθμό Χωροφυλακής Μιδέας (Μέρμπακα) στις 17-1-1949 συνοδευόμενος από το πατέρα του και το Παναγιώτη Μιχάλο από τα Δένδρα. Καταδικάσθηκε με την υπ’ αρ. 105/1949 απόφαση του εκτάκτου στρατοδικείου Κορίνθου (Β΄Τμήμα Ναυπλίου)  στην ποινή των ισοβίων δεσμών με ψήφους 3 έναντι 2. Απολύθηκε δυνάμει του  υπ’ αρ. 126/1951 βουλεύματος του Συμβουλίου Εφετών Ναυπλίου λόγω παραγραφής της ποινής του κατ’ εφαρμογή του α.ν. 1504/1950. Επέζησε.

  1. Δήμας Γεώργιος του Θωμά

    Δήμας Γεώργιος του Θωμά (Κακαρίζης), επιστρατευμένος, αγρότης. Όπως μου είχε ειπεί, για ένα διάστημα υπηρέτησε στα έμπεδα {Τουρλάδα και Κόκοβα (σήμερα Σκοτάνη) πάνω από τα Μαζέϊκα} όπου ο Δ.Σ.Ε. Πελοποννήσου είχε οργανώσει στρατόπεδο εκπαίδευσης των στρατολογημένων και στη συνέχεια υπηρέτησε στο λόχο του Παππά μέχρι την ημέρα που τους συνέλαβε ο εθνικός στρατός και ο Παππάς αυτοκτόνησε (10-2-1949). Δεν γνωρίζω τη δικαστική του διαδρομή. Φωτογραφία: Όταν υπηρετούσε στον ΕΛΑΣ.

  1. Δήμας Θεοδόσης του Ιωάννου

    Δήμας Θεοδόσης του Ιωάννου (Κορδατζής), επιστρατευμένος, αγρότης. Παρουσιάσθηκε αυθορμήτως στη Διοίκηση του αποσπάσματος Αλέας στις 22-1-949[18]. Καταδικάσθηκε με την υπ’ αρ. 105/1949 απόφαση του εκτάκτου στρατοδικείου Κορίνθου (Β΄ Τμήμα Ναυπλίου) στην ποινή των πρόσκαιρων δεσμών 20 ετών και απολύθηκε στις 9-2-1951 δυνάμει του  υπ’ αρ.-126/1951 βουλεύματος του Συμβουλίου Εφετών Ναυπλίου λόγω παραγραφής της ποινής κατ’ εφαρμογή του α.ν. 1504/1950. Επέζησε.

  1. Δήμας Θωμάς του Σταύρου (Πλιάσκας), επιστρατευμένος, αγρότης, υπηρέτησε ως οπλοπολυβολητής. Ο Γιώργης Κορίλης από τα Δένδρα διηγείται σχετικά (μετά τον τότε πρόσφατο φυσιολογικό θάνατό του) «Το Θωμά τον είχα δει. Ήτανε ένας αντάρτης από το Δάρα, ο Νάκος, έτσι τον λέγανε, ένα ζώο ήτανε, κούραση δεν ήξερε τί ήτανε, δηλαδή, πώς έχουμε σήμερα τα 100, έτσι ήτανε η ομάδα του Νάκου και μέσα στην ομάδα αυτή ήτανε και ο Θωμάς. Πολύ γρήγοροι, ακούραστοι άνθρωποι, πετάγανε στον αέρα και να πεθάνει (απεβίωσε από ασθένεια), ποιός; ο Θωμάς, που εκεί πάνω ήτανε πουλί, πέταε». Παρουσιάστηκε στις Αρχές, δικάστηκε από το στρατοδικείο Ναυπλίου. Επέζησε.
  1. Ζέρβας Μιχαήλ του Μιχαήλ (Μπίθας ή Ρασπούτιν), επιστρατευμένος, αγρότης. Υπηρέτησε ως νοσοκόμοςž παρουσιάστηκε αυθορμήτως στις Αρχές (ίσως στην Αλέα με τον Θεοδόση Δήμα). Δικάστηκε από το Έκτακτο Στρατοδικείο Κορίνθου και μάλλον αθωώθηκε. Επέζησε.
  2. Καραμάνος Αναστάσιος του Παναγιώτη (Καριώτης), επιστρατευμένος, αγρότης. Στο Τάτσι πάλεψε με κάποιον άλλο μαχητή και έσπασε το πόδι του. Εργάστηκε στην επιμελητεία. Παρουσιάστηκε στις Αρχές και απαλλάχτηκε της ποινής λόγω πλήρους συγχύσεως με την υπ’ αρ. 105/1949 απόφαση του εκτάκτου στρατοδικείου Κορίνθου (Β΄ Τμήμα Ναυπλίου). Επέζησε.
  1. Καραμάνος Βασίλειος του Κωνσταντίνου

    Καραμάνος Βασίλειος του Κωνσταντίνου (Τσιαντής), εθελοντής, αγρότης. Υπηρέτησε στην πολιτοφυλακή και στο Κέντρο Πληροφοριών[19]. Παρουσιάστηκε στη Διοίκηση χωροφυλακής Αργολίδας στις 17 Ιανουαρίου 1949 μαζί με το Θανάση Δήμα[20], ο οποίος (Θανάσης) ισχυρίζεται πως ο Βασίλης Καραμάνος παρουσιάστηκε στον αστυνομικό Σταθμό Μιδέας (Μέρμπακα) στις 20 Ιανουαρίου 1949. Καταδικάστηκε με την υπ’ αρ. 105/1949 απόφαση του εκτάκτου στρατοδικείου Κορίνθου (Β΄ Τμήμα Ναυπλίου) παμψηφεί σε θάνατο και τον εκτέλεσαν στο νεκροταφείο Ναυπλίου (Πρόνοια) την 1η Αυγούστου 1949.

  1. Καραμάνος Γεώργιος του Αναστασίου (Ντουρντούλας), επιστρατευμένος, αγρότης. Δεν έχω πληροφορίες για τη μετά τη διάλυση πορεία του. Επέζησε.
  1. Καραμάνος Δημήτριος του Ιωάννου, με τη σύζυγό του.

    Καραμάνος Δημήτριος του Ιωάννου (Λιόσης), επιστρατευμένος, αγρότης. Στρατολογήθηκε τον Οκτώβρη του 1948 από τους ελεύθερους σκοπευτές, που κινούνταν στην περιοχή μας. Υπηρέτησε στο λόχο του Παππά ως μάχιμος οπλοπολυβολητής. Μετά τη διάλυση παρουσιάστηκε στον εθνικό στρατό. Είχε πάθει κρυοπαγήματα στα πόδια και τον μετέφεραν στο νοσοκομείο της Τρίπολης για θεραπεία. Στη συνέχεια τον μετέφεραν στο στρατόπεδο της Τρίπολης και δικάστηκε από το έκτακτο στρατοδικείο Τρίπολης. Δεν γνωρίζω το αποτέλεσμα της δίκης, ενδιαφέρθηκε πάντως γι αυτόν ο ανώτατος αξιωματικός του εθνικού στρατού Κλεώπας από την Πουλακίδα. Τον έστειλαν στρατιώτη στη Μακρόνησο, όπου παρέμεινε για τρία έτη. Στο νοσοκομείο γνώρισε τη συναγωνίστριά του Γεωργία Σταύρου Κανελλοπούλου από το χωριό Παλιομοίρι της Μεγαλόπολης Αρκαδίας, που έπασχε από κρυοπαγήματα στα κάτω άκρα, με την οποία παντρεύτηκαν και έζησαν στην Αυστραλία και στο Μάνεσι. Στη φωτό με τη σύζυγό του.

  1. Κουτσουράκης Δημήτριος του Ιωάννου, επιστρατευμένος, αγρότης – ποιμένας. Κατά την επιστράτευση ο πατέρας του ζήτησε και αντικατέστησε τον μικρό του γιο Γιώργο με το Μήτσιο. Κατά τους Γεώργιο Ιωάν. Κορίλη και Θανάση Δήμα τον συνέλαβαν πολίτες στη Λαύκα, όπου τον είχαν στείλει να αγοράσει τσιγάρα και τον σκότωσαν.
  2. Μεϊδάνης Μιχάλης του Παναγιώτη

    Μεϊδάνης Μιχάλης του Παναγιώτη (Παναγάρας), εθελοντής. Ο Μιχάλης Μεϊδάνης γεννήθηκε στο Μάνεσι το 1918. Το Νοέμβρη του 1941 μαζί με το Μήτσιο Δεμοίρο από το Ανυφί και τον Πάνο Λιλή από το Γκέρμπεσι εργάστηκε για την δημιουργία οργανώσεων του Ε.Α.Μ. στην Αργολίδα. Στη συνέχεια ανέβηκε στην Αθήνα και γράφτηκε στην Ανωτάτη Εμπορική Σχολή. Τον πιάσανε οι Ιταλοί να μοιράζει προκηρύξεις και τον κλείσανε στις φυλακές Αβέρωφ. Κατάδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης μερικών μηνών και μετά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών οι Γερμανοί τον μεταφέρανε στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου. Απολύθηκε το Γενάρη προς Φλεβάρη 1944 και γύρισε στο χωριό. Πήρε μέρος στη Περιφερειακή Συνδιάσκεψη του Κ.Κ.Ε., που συνήλθε στη Ν. Επίδαυρο στις 15 Μαρτίου 1944 και εκλέχτηκε αναπληρωματικό μέλος της Π.Ε. και αντιπρόσωπος στην Πελοποννησιακή Συνδιάσκεψη του Κ.Κ.Ε. που συνήλθε κατά μέσα Απριλίου 1944 στο χωριό Σερακίνη κοντά στο Μπογιάτι Γορτυνίας. Ήταν περιφερειακός υπεύθυνος του Κ.Κ.Ε. για την πόλη του Άργους. Το 1945 τον φυλάκισαν στην Ακροναυπλία μέχρι το τέλος 1945. Στη συνέχεια εντάχθηκε στο Δ.Σ.Ε. Πελοποννήσου. Συνεργαζόταν στενά με τον Φίλιππα Ρέππα και το Γιάννη Λέκκα στα αρβανιτοχώρια της Αργολίδας. Ταχτικά ανέβαιναν στην περιοχή του 4ου Συγκροτήματος και πάλι γύριζαν, όπως με είχε πληροφορήσει ο Θοδόσης Κακούρος από το Μπάρδι, που είχε αναλάβει την τροφοδοσία τους. Πιστεύω πως αποτελούσαν ομάδα πληροφοριών (Κ.Π.). Με τους Φίλιππο Ρέππα και Γιάννη Λέκκα εξεβίασαν τους εργοστασιάρχες της Αργολίδα Ηλία Παπαντωνίου και Καραμέλη και τους απέσπασαν χρήματα για τις ανάγκες του Δ.Σ.Ε. με αντάλλαγμα να μη προκαλέσουν βλάβες στις εργοστασιαρχικές εγκαταστάσεις τους. Κατά την περίοδο της διάλυσης ο Θανάσης Δήμας τον συνάντησε στο Τάτσι. Κατέβηκε στο Μάνεσι με τον Γιάννη Κώνστα, Δημήτριο Κορίλη και Αναστάσιο Παν. Καραμάνο, κατά τις 20 Ιανουαρίου 1949[21]. Ο Μεϊδάνης με τον Φίλιππα Ρέππα και τον Γιάννη Λέκκα και άλλους ευκαιριακούς χρησιμοποιούσαν τρία καταφύγια, το ένα βρισκόταν στη Κιάφα Ρούγκα, το άλλο ανατολικά της Μάλια Κρλια και το τρίτο στο Παληόκαστρο. Στις 18 Μάρτη 1949 δεχθήκανε επίθεση τμημάτων στρατού, χωροφυλακής και πολιτών στο καταφύγιο της Μάλια Κρλια ανατολικά του Γκερμπεσιού και ο Μεϊδάνης και ο Φίλιππας τραυματιστήκανε και στη συνέχεια αυτοκτόνησαν σύμφωνα με πληροφορίες των χωροφυλάκων αλλά και πολιτών, που συνόδευαν το απόσπασμα, ενώ ο Γιάννης Λέκκας μπόρεσε να απομακρυνθεί, τον συνέλαβαν όμως  ένοπλοι πολίτες, που εργάζονταν στην περιοχή. Την περίπτωση της αυτοκτονίας των Μεϊδάνη και Φίλιππα Ρέππα την πιστεύω απόλυτα, γιατί δεν ήσαν άνθρωποι που θα παραδίδονταν. Τους έθαψαν στο νεκροταφείο του Αγ. Νικολάου Άργους.

  1. Ξύδης Πέτρος του Χρήστου

    Ξύδης Πέτρος του Χρήστου (Μπότσας), εθελοντής, επιστρατεύθηκε με τους άλλους Μανεσιώτες. Κατά το Θανάση Δήμα υπηρέτησε στο κέντρο πληροφοριών (ΚΠ). Τον συνέλαβαν με το αρχείο πληροφοριών. Δικάστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο από το στρατοδικείο Κορίνθου (Β΄τμήμα Ναυπλίου) και εκτελέστηκε στο νεκροταφείο Ναυπλίου στις στις 12-7-1949.

 

 

Μιδέα (Γκέρμπεσι)

 

Στις 28 Ιουλίου 1948, ημέρα Τετάρτη το απόγευμα πήγαινα με την αδερφή μου, την Κατερίνα, στο σπίτι. Φτάνοντας στο ρέμα, που περνάει έξω από το σπίτι, βλέπουμε στο δρόμο έναν ένοπλο και τον Γιάννη Δημητρίου Παπαγεωργόπουλο (Κουτούλη) να περνάει τρέχοντας και φωνάζοντας. Ο Γιάννης ήταν στενός οικογενειακός μας φίλος και τον γνωρίσαμε, ξέραμε ότι ήταν στο Δημοκρατικό Στρατό. Για τον καλό μας φίλο θα μιλήσουμε λίγο πιο κάτω. Καταλάβαμε ότι επρόκειτο για αντάρτες. Μετά ακούσαμε που φώναζαν με το χωνί πως το χωριό είναι κυκλωμένο από δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού, να μη φοβηθούμε και να συγκεντρωθούμε στην πλατεία. Είχε κατέβει ο λόχος του Γιάννη Παππά. Οι δεξιοί του χωριού, που ήσαν ένοπλοι, όταν ειδοποιήθηκαν πως έρχονται αντάρτες, έτρεξαν και έφυγαν με κατεύθυνση προς Ναύπλιο για να σωθούν.

Ο Γιάννης Κουτούλης μόλις έμαθε τη φυγή των δεξιών έτρεξε φωνάζοντας προς το αντάρτικο τμήμα της εμπροσθοφυλακής, που θα καταλάμβανε το ύψωμα του Αγίου Θωμά, να μη τους κτυπήσουνε και να τους αφήσουν να περάσουν. Δεν ξέρω αν πρόλαβαν να φύγουν ή αν τους άφησαν οι αντάρτες, γεγονός είναι ότι δεν υπήρξε συμπλοκή.

Ανεβαίνοντας προς την πλατεία ένας αντάρτης μάλλον μικρού αναστήματος, αλλά στιβαρός και μαυριδερός, έτσι τουλάχιστον τον θυμάμαι, με πλησίασε και με ρώτησε φιλικά πώς περνάμε στο χωριό και πώς λέγομαι˙ του απάντησα και αμέσως με ρώτησε «τον Γιάννη Κώνστα, που έχουμε μαζί μας, τι τον έχεις;».

Έτσι έμαθα πως ο πατέρας ήταν μαχητής του ΔΣŞ είχαμε μερικούς μήνες να πάρουμε πληροφορίες του. Ο αντάρτης ήταν ο Μήτσιος Γιομπρές από τη Νεμέα, όπως ο ίδιος μου είπε, ο οποίος τραυματίστηκε θανάσιμα από φίλια πυρά κατά την προσβολή του αστυνομικού τμήματος της Νεμέας από μονάδα του Δ.Σ.Ε. Μαζευτήκαμε στην πλατεία και ο Γιάννης Παππάς μας μίλησε για τους σκοπούς του ΔΣΕ και άλλα. Η μάνα ζήτησε πληροφορίες από το Γιάννη Κουτούλη και αυτός της είπε πως ο πατέρας ήταν μαζί τους. Σκοπός της παρουσίας των ανταρτών στο χωριό ήταν η αναγκαστική στρατολογία νέων μαχητών. Μαζί τους ήταν και ο Γεώργιος Κωνσταντίνου Παπαγεωργόπουλος (Ζιούβας) από τη Μιδέα.

 

Μαχητές του ΔΣΕ από τη Μιδέα (Γκέρμπεσι)

 

  1. Γεώργας Κωνσταντίνος του Γεωργίου (Επαναστατικό ψευδώνυμο: «Ρέππας», Επαναστατικό όνομα: «Φάνης ή καπετάν Φάνης»), εθελοντής. Προσχώρησε στο ΕΑΜ αμέσως μετά τη δημιουργία του και μετά τη σύσταση της ΟΠΛΑ ανέλαβε πολιτικός επίτροπος καθοδηγητής της ομάδας ΟΠΛΑ με έδρα το Γκέρμπεσι. Δεν γνωρίζω ποια ήταν η έκταση της τοπικής της αρμοδιότητας, εάν δηλαδή περιοριζόταν στο Γκέρμπεσι και τα γύρω ενδεχομένως χωριά ή εάν κατελάμβανε ολόκληρη την περιοχή της Ναυπλίας. Το δεύτερο θεωρώ πλησιέστερο προς την αλήθεια, αφού ο έλεγχος της ΟΠΛΑ είχε ανατεθεί στο Γραμματέα της Περιφερειακής Επιτροπής του ΚΚΕ και η Ναυπλία αποτελούσε περιφέρεια, όπως και το Άργος. Με την έναρξη της μεταβαρκιζιανής δεξιάς τρομοκρατίας πήγε στην Αθήνα και όπως μου είχε ειπεί ο ίδιος το κόμμα τον τοποθέτησε Γραμματέα της Κ.Ο.Β. Νέων Σφαγείων και αργότερα οργανωτή της 5ης Αχτιδικής Επιτροπής Καλλιθέας.Κατά το τέλος του 1945 τον κάλεσε ο Ζαχαριάδης στο γραφείο του και του ανακοίνωσε την απόφασή του να τον μεταθέσει στην οργάνωση της Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια τον μετέφεραν στο στρατόπεδο Μπούλκες στη Γιουγκοσλαβία. Το 1947 επιστρέφει  στην Ελλάδα και με το βαθμό του ταγματάρχη  πληροφοριών του Δ.Σ.Ε. αναλαμβάνει τη διοίκηση του Κέντρου Πληροφοριών  Φλωρίνης, Αμυνταίου κ.λπ. Συνελήφθη από τον εθνικό στρατό  μάλλον το 1948 στην περιοχή της Φλώρινας. Τον μετέφεραν στην Αθήνα όπου τον βασάνισαν άγρια και στη συνέχεια τον μετέφεραν στις φυλακές της Ακροναυπλίας και δεν ξέρω πού αλλού. Δικάστηκε από στρατοδικείο χωρίς να γνωρίζω τίποτα περισσότερο. Επέζησε.
  1. Γιαννάκος Κωνσταντίνος του Γεωργίου, εθελοντής. Κατατάχθηκε στον εθνικό στρατό στην Κόρινθο. Με τους Γεώργιο Ευαγγέλου Κακούρο από την Αμυγδαλίτσα, Δημήτρη Κοτσαρίδη από το Άργος και Φίλιππο Αλμπάνη φοιτητή της ιατρικής από την Κόρινθο λιποτάκτησαν∙ έφυγαν από το στρατόπεδο της Κορίνθου και κατέβηκαν στην Αμυγδαλίτσα, όπου συνάντησαν τους Φίλιππο Ρέππα και Μιχάλη Μεϊδάνη και στη συνέχεια ανέβηκαν στην ορεινή Αργολίδα και κατατάχθηκαν στον ΔΣΕ. Μετά τη διάλυση κατέβηκαν στην Αμυγδαλίτσα και κρύβονταν σε δύο καταφύγια, που είχαν φτιάξει στις περιοχές Φίζι και Μπρακά στην περιοχή της Αμυγδαλίτσας. Τους τροφοδοτούσε η μητέρα του Γεωργίου Κακούρου. Στις 21 Μαρτίου 1949 απόσπασμα χωροφυλακής υπό τον Ανθυπασπιστή Κωνσταντίνο Χριστάκη βοηθούμενο από πολίτες κύκλωσε το καταφύγιο. Τον Κωνσταντίνο Γιαννάκο τον σκότωσαν έξω από το καταφύγιο και τους άλλους  τρεις τους σκότωσαν αμέσως μετά τη σύλληψη στη δυτική είσοδο του χωριού και παρουσία της μάνας του Γεωργίου Κακούρου. Στο καταφύγιο οδήγησε το απόσπασμα χωροφυλακής ο αντάρτης Γιάννης Λέκκας από το Γκέρμπεσι, τον οποίο είχαν συλλάβει στις 18-3-1949, όταν κτύπησαν το καταφύγιο στο Γκέρμπεσι.
  1. Γιαννάκος Χρήστος του Γεωργίου

    Γιαννάκος Χρήστος του Γεωργίου, εθελοντής. Πήρε μέρος στην εθνική αντίσταση κατά των Γερμανών από τις τάξεις του ΕΑΜ. Διώχθηκε από το μεταβαρκιζιανό τρομοκρατικό καθεστώς και έφυγε από το χωριό. Το ΚΚΕ τον έστειλε στο Μπούλκες και στη συνέχεια στο ΔΣΕ. Υπηρέτησε σε δίκτυο πληροφοριών στη βόρεια Ελλάδα, ίσως με τον βαθμό του λοχαγού. Τον συνέλαβε η υπηρεσία επαγρύπνησης του ΔΣΕ με άλλους 78 της ίδιας ομάδας με την κατηγορία της κατασκοπίας, όπως ο ίδιος μου είχε εκμυστηρευτεί, για να καλύψουν ευθύνες υψηλόβαθμου στελέχους του ΔΣΕ. Κατάφερε να αποδράσει από το αντίσκηνο όπου τους κρατούσαν και παρουσιάστηκε στον στρατηγό Κετσέα, που διηύθυνε τις επιχειρήσεις στη Στερεά Ελλάδα. Φυλακίστηκε και στην Ακροναυπλία. Δεν γνωρίζω εάν δικάστηκε από στρατοδικείο καθώς και το αποτέλεσμα της δίκης. Επέζησε.

  1. Δήμας Σωτήριος του Χρήστου

    Δήμας Σωτήριος του Χρήστου, επιστρατευμένος, ράφτης. Ο Γεώργιος Κορίλης (Ντιέγκος) ήταν μαζί του στην προσβολή της Νεμέας (2191948). Σκοτώθηκε.

  1. Κορίλης Δημήτριος του Παναγιώτη (Παζής), εθελοντής, αγρότης και έγγαμος με δυο παιδιά. Πολέμησε στην Αλβανία κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο. Υπήρξε μέλος του ΕΑΜ του χωριού και επικεφαλής του εφεδρικού ΕΛΑΣ της περιοχής. Διώχθηκε από το μεταβαρκιζιανό καθεστώς και μάλλον την άνοιξη του 1948 κατατάχθηκε στο ΔΣΕ. Υπηρέτησε ως υποδιοικητής πολιτοφυλακής Αιγιαλείας με έδρα το Περιθώρι (Διοικητής ήταν ο Στάθης Λιάκας, ταγματάρχης του Ελληνικού Στρατού από την Υπάτη της Ρούμελης)[22]. Μετά την κατάρρευση κατέβηκε στο Γκέρμπεσι και για ένα διάστημα κρύφθηκε σε φιλικά σπίτια. Παρουσιάστηκε στον Αστυνομικό Σταθμό Μέρμπακα στις 20-3-1949[23]. Καταδικάστηκε με τις υπ’ αρ. 103, 104 και 105/1949 αποφάσεις του Εκτάκτου Στρατοδικείου Κορίνθου (Β΄τμήμα Ναυπλίου) σε θάνατο και εκτελέστηκε στο νεκροταφείο Ναυπλίου στην πρόνοια την 1η Αυγούστου 1949.
  1. Κώνστας Ιωάννης του Χρήστου

    Κώνστας Ιωάννης του Χρήστου, εθελοντής, αγρότης και έγγαμος με δύο παιδιά. Πήρε μέρος στον ελληνοϊταλικό πόλεμο ως στρατιώτης-τηλεφωνητής και πολέμησε στην Αλβανία. Υπήρξε δραστήριο μέλος του ΕΑΜ στο Γκέρμπεσι και στη ευρύτερη περιοχή. Τον Ιούλιο του 1944 κατατάχθηκε στον ΕΛΑΣ και υπηρέτησε στην ΕΤΑ της ΙΙΙ Μεραρχίας Πελοποννήσου μέχρι την παράδοση των όπλων. Διώχθηκε από το μεταβαρκιζιανό καθεστώς και την άνοιξη του 1948 κατατάχθηκε στο ΔΣΕ. Υπηρέτησε στην επιμελητεία του 4ου Συγκροτήματος Τζήριας Χελμού με έδρα το Τάτσι. Μετά τη κατάρρευση κατέβηκε στο Γκέρμπεσι και κρύφθηκε σε διάφορα σπίτια της γύρω περιοχής. Παρουσιάστηκε στον Αστυνομικό Σταθμό Μέρμπακα στις 21-3-1949[24] . Καταδικάστηκε σε θάνατο με τις υπ’ αρ. 103 και 104/1949 αποφάσεις του έκτακτου στρατοδικείου Κορίνθου (Β΄τμήμα Ναυπλίου) για σύσταση και συμμετοχή σε συμμορία κ.λ.π. (Γ΄ Ψήφισμα) και για οπλοκατοχή, στρατολογία κ.λ.π, ανατροπή του πολιτεύματος  (Α.Ν.509) και τον εκτέλεσαν στο νεκροταφείο του Ναυπλίου στην πρόνοια την 1η Αυγούστου 1949.

  1. Λέκκας Ιωάννης του Δημητρίου

    Λέκκας Ιωάννης του Δημητρίου (Μερακλής), εθελοντής. Μέλος του ΕΑΜ και της ΟΠΛΑ. Καταδιώχθηκε από το μεταΒαρκιζιανό καθεστώς αλλά ουδέποτε συνελήφθη. Κατατάχθηκε στο ΔΣΕ και υπηρέτησε μάλλον στο Κέντρο Πληροφοριών της περιοχής μαζί με τους Φίλιππο Ρέππα και Μιχάλη Μεϊδάνη. Οι τρεις τους εξεβίασαν τους βιομήχανους Αργολίδας Παπαντωνίου και Καραμέλη και τους απέσπασαν χρήματα για τις ανάγκες του ΔΣΕ με αντάλλαγμα να μη προκαλέσουν ζημιές τις βιομηχανικές τους εγκαταστάσεις. Στις 18-3-1949 τμήματα στρατού, χωροφυλακής και πολιτών κύκλωσαν τα καταφύγιο στη Μάλια Κρλια ανατολικά του Γκερμπεσιού, όπου κρυβόντουσαν και οι Φίλιππος Ρέππας και Μιχάλης Μεϊδάνης μετά τον τραυματισμό τους αυτοκτόνησαν, ενώ ο Γιάννης Λέκκας προσπάθησε να διαφύγει, συνελήφθη όμως από ένοπλους πολίτες. Καταδικάστηκε από το στρατοδικείο Κορίνθου (Β΄τμήμα Ναυπλίου) σε θάνατο με τις υπ΄αρ. 103, 104 και 105/1949 αποφάσεις για σύσταση και συμμετοχή σε συμμορία κ.λ.π. (Γ΄ Ψήφισμα) και για οπλοκατοχή, στρατολογία κ.λ.π, ανατροπή του πολιτεύματος  (Α.Ν.509) και τον εκτέλεσαν στο νεκροταφείο του Ναυπλίου στην πρόνοια την 1η Αυγούστου 1949.

  1. Παπαγεωργόπουλος Γεώργιος του Κωνσταντίνου

    Παπαγεωργόπουλος Γεώργιος του Κωνσταντίνου (Ζιούβας), εθελοντής, αγρότης και έγγαμος με τέσσερα παιδιά. Μετά τη Βάρκιζα διώχθηκε από το δεξιό παρακράτος και ίσως την άνοιξη του 1948 κατατάχθηκε στο ΔΣΕ. Είχε έρθει στο Γκέρμπεσι με τον λόχο του Παππά κατά τη στρατολόγηση τον Ιούλιο 1948. Πληροφορίες αναφέρουν πως σκοτώθηκε σε σύγκρουση με ομάδα Μάϋδων στην περιοχή των Φιχτίων.

  1. Παπαγεωργόπουλος Ιωάννης του Δημητρίου

    Παπαγεωργόπουλος Ιωάννης του Δημητρίου (Κουτούλης), εθελοντής. Πήρε μέρος στον Ελληνογερμανικό πόλεμο ως Λοχίας υπαξιωματικός και πολέμησε στο οχυρό Κάλη της οριογραμμής Μεταξά. Μετά την κατάρρευση του μετώπου έφυγε για τη Μ. Ανατολή και υπηρέτησε ως αξιωματικός στον εκεί Ελληνικό στρατό. Πήρε μέρος στο κίνημα στη Μ. Ανατολή και επέστρεψε στο χωριό ως αξιωματικός Υπολοχαγός το 1945. Στις αρχές της άνοιξης του 1948 έφυγε για το βουνό και υπηρέτησε στον λόχο του Παππά ως ομαδάρχης. Έπαθε κρυοπαγήματα και μετά την κατάρρευση κάποιοι συμμαχητές του τον έφεραν κοντά στα Ντούσια. Τον παρέλαβε η χωροφυλακή και τον μετέφεραν στο Άργος. Τον σκότωσαν πετώντας τον από τον εξώστη του κτιρίου της αστυνομίας, αφού την προηγούμενη ημέρα τον είχαν εκθέσει στην πλατεία του Άργους σε δημόσιο εμπτυσμό. Τον έθαψαν μαζί με άλλους εφτά στο νεκροταφείο του Αγ. Νικολάου Άργους.

10.

Παπαγεωργόπουλος Κωνσταντίνος Αναστασίου

Παπαγεωργόπουλος Κωνσταντίνος Αναστασίου (Γιουρούσης), επιστρατευμένος, αγρότης-ποιμένας. Τον Δεκέμβρη του 1948 έπαθε κρυοπαγήματα στα δύο του πόδια με αποτέλεσμα να του κόψουν αργότερα στο Νοσοκομείο της Τρίπολης, όπου νοσηλεύθηκε για τέσσερις μήνες, όλα τα δάχτυλα και των δύο ποδιών μέχρι τη μέση. Τον βοήθησε να κατεβεί ο Χρήστος Γεωργίου Διαλιάτσης από τα Ντούσια. Δεν γνωρίζουμε πώς και πού τον έπιασε ο εθνικός στρατός. Τον μετέφεραν στο στρατόπεδο της Ποσειδωνίας κοντά στο Λουτράκι, όπου τον φρόντισαν μεταφέροντάς τον τακτικά στο νοσοκομείο της Κορίνθου για θεραπεία και στη συνέχεια νοσηλεύτηκε στο νοσοκομείο της Τρίπολης. Επέζησε.

  1. Παπαγεωργόπουλος Παναγιώτης του Γεωργίου

    Παπαγεωργόπουλος Παναγιώτης του Γεωργίου (Τζενεράλης), επιστρατευμένος. Ήταν απόφοιτος του Γυμνασίου Άργους. Συνελήφθη στο Άργος από την αστυνομία για παράνομο έρανο, αποβλήθηκε από το Γυμνάσιο Άργους και έδωσε εξετάσεις για να πάρει το απολυτήριο στο Γυμνάσιο Κορίνθου. Κατά τον Γεώργιο Ιωάν. Κορίλη από τα Δένδρα «Τον Πάνο Παπαγεωργόπουλο, Τζενεράλη, τον είχα ιδεί μια φορά, αυτόν τον πήραν και τον πήγανε στη σχολή αξιωματικών, όπως έμαθα. Δεν ξέρω πώς και πού σκοτώθηκε». Δεν φαίνεται να πήρε βαθμό αξιωματικού, σκοτώθηκε ως επικεφαλής ομάδας σε σύγκρουση με τον εθνικό στρατό χωρίς να γνωρίζουμε πού.

  2. Παπαγεωργόπουλος Τρύφωνας του Κωνσταντίνου

    Παπαγεωργόπουλος Τρύφωνας του Κωνσταντίνου (Μυλωνάς), επιστρατευμένος. Υπηρέτησε στο λόχο του Παππά ως οπλοπολυβολητής, πήρε μέρος στις μάχες της Δημητσάνας (στις οπισθοφυλακές), στο σιδηροδρομικό σταθμό Πιτσά στη Βόχα, στα Τρόπαια κλπ. Μετά τη διάλυση κατά το Γενάρη ή Φλεβάρη 1949 με τον Κώστα Σιατερλή από την Πουλακίδα εγκατέλειψαν τη μονάδα τους για να παρουσιαστούν στον εθνικό στρατό. Έμειναν ένα βράδυ στην Κανδήλα, αλλά την επόμενη ημέρα ομάδα μαχητών του ΔΣΕ τους συνέλαβε και επρόκειτο να δικαστούν από το ανταρτοδικείο. Κατά τη διάρκεια της νύχτας κατάφεραν να δραπετεύσουν και παρουσιάστηκαν στον εθνικό στρατό στο Λεβίδι[25]. Καταδικάστηκε με το ελαφρυντικό «της μετρίας συγχύσεως» σε πρόσκαιρα δεσμά 10 ετών και 1 μηνός με την υπ’ αρ. 105/1949 απόφαση του Εκτάκτου Στρατοδικείου Κορίνθου (Β΄ τμήμα Ναυπλίου). Στη συνέχεια οδηγήθηκε στη Μακρόνησε και απολύθηκε δυνάμει του  υπ’ αρ.14/1911952 βουλεύματος του Συμβουλίου Εφετών Ναυπλίου λόγω παραγραφής της ποινής κατ’ εφαρμογή του α.ν. 1504/1950.

  1. Ρέππας Αναστάσιος του Περικλή

    Ρέππας Αναστάσιος του Περικλή, επιστρατευμένος, αγρότης. Υπηρέτησε στο λόχο του Παππά ως οπλοπολυβολητής. Πήρε μέρος στη μάχη της Νεμέας και της Δημητσάνας. Μετά τη διάλυση τον συνέλαβαν με τον γεμιστή του στα Τριπόταμα Ηλείας και στη συνέχεια τον μετέφεραν στην Πάτρα και τον έστειλαν στη Βασιλικές Τεχνικές Σχολές της Λέρου[26] ως ανήλικο, όπου παρέμεινε επί 9μηνο και διδάχτηκε την τέχνη του κουρέα. Τον παρέπεμψαν στο Έκτακτο Στρατοδικείο Τρίπολης, στο οποίο παρουσίασε κάποιο έγγραφο της σχολής και τον άφησαν ελεύθερο.

  1. Ρέππας Φίλιππας του Νικολάου

    Ρέππας Φίλιππας του Νικολάου, εθελοντής, αγρότης – μελισσοκόμος. Μάλλον υπηρέτησε στο Κέντρο Πληροφοριών με τους Μιχάλη Μεϊδάνη και Γιάννη Λέκα. Οι τρεις τους εξεβίασαν τους βιομήχανους Αργολίδας Παπαντωνίου και Καραμέλη και τους απέσπασαν χρήματα για τις ανάγκες του Δ.Σ.Ε. Πελοποννήσου με αντάλλαγμα να μη προκαλέσουν ζημιές στις βιομηχανικές τους εγκαταστάσεις. Στις 18-3-1949 τμήματα στρατού, χωροφυλακής και πολιτών κύκλωσαν το καταφύγιο στη Μάλια Κρλια ανατολικά του Γκερμπεσιού, όπου κρυβόντουσαν και οι Φίλιππος Ρέππας και Μιχάλης Μεϊδάνης μετά τον τραυματισμό τους αυτοκτόνησαν, ενώ ο Γιάννης Λέκκας προσπάθησε να διαφύγει, συνελήφθη όμως από ένοπλους πολίτες. Τον ενταφίασαν στο νεκροταφείο Αγίου Νικολάου Άργους.

  1. Φρίμη Όλγα του Γεωργίου, επιστρατευμένη, μοδίστρα. Υπηρέτησε ως ράφτρα, επιδιορθώνοντας τα ρούχα των μαχητών. Φυλακίστηκε στις φυλακές Αβέρωφ. Με την υπ’ αρ.104/23071949 απόφαση του Έκτακτου Στρατοδικείου Κορίνθου (Β΄Τμήμα Ναυπλίου) αθωώθηκε από την πράξη της συμμετοχής σε ομάδα λόγω δεδικασμένου, γιατί είχε δικασθεί και αθωωθεί με απόφαση του στρατοδικείου Κορίνθου και από τις πράξεις της παράνομης στρατολογίας και διάδοσης ανατρεπτικών ιδεών λόγω αμφιβολιών.
  1. Φρίμης Δημήτριος του Γεωργίου, επιστρατευμένος, αγρότης. Μετά από προδοσία τους συνέλαβαν στο κρυσφύγετό τους και τους εκτέλεσαν, άγνωστο πού και πότε.

 

Η ανατολική πλευρά του νεκροταφείου του Ναυπλίου. Έξω από την μάντρα ήταν ο «συνήθης τόπος των εκτελέσεων» των καταδικασμένων από τα κακουργοδικεία και τα έκτακτα στρατοδικεία της 10ετίας του 1940-50. Διαμορφώθηκε σε δρόμο, που ονομάστηκε Γρηγορίου Φαράκου !!!

 

 

Ντούσια (Καλύβια – Μετόχι – Βίλα)

 

 

Από τα Ντούσια υπηρέτησαν στο Δ.Σ.Ε. Πελοποννήσου πέντε (5) μαχητέςž όλοι πήγαν εθελοντικά. Συνεννοούνταν με διερχόμενους αντάρτες και έφευγαν. Ο Χρήστος Νικολάου Διαλιάτσης λιποτάκτησε από τον Ελληνικό Στρατό, όταν είχε έρθει στο σπίτι του με άδεια. Εκτός από τον Νικόλα Λεωνίδα Διαλιάτση κανένας άλλος δεν πέρασε από το σπίτι του για να ιδεί την οικογένειά του κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας τους στο ΔΣΕ. Κατάγονταν όλοι από οικογένειες αγροτοποιμένων.

 

Μαχητές του Δ.Σ.Ε. από τα Ντούσια

 

 

  1. Διαλιάτσης Γεώργιος του Παναγιώτη, εθελοντής, αγροτοποιμένας. Δεν γνωρίζουμε κάτι για την πορεία του στο ΔΣΕ, μάλλον σκοτώθηκε[27].
  2. Διαλιάτσης Γιάννης του Αναστασίου (Τσαμπάση), εθελοντής, αγροτοποιμένας. Κατά μία πληροφορία σκοτώθηκε σε μάχη στον Ταΰγετο.
  1. Διαλιάτσης Νικόλαος του Λεωνίδα εθελοντής, αγροτοποιμένας. Υπηρέτησε στον λόχο του Παππά[28]. Δεν γνωρίζουμε τίποτα για την ειδικότητα, τη δράση του και το τέλος του. Λέγεται πως σκοτώθηκε.
  1. Διαλιάτσης Παναγιώτης του Γεωργίου (Καραγκούνη), εθελοντής, αγροτοποιμένας. Δεν γνωρίζουμε σε ποια μονάδα υπηρέτησε, ούτε την ειδικότητα και τη δράση του. Καταδικάστηκε από το Έκτακτο Στρατοδικείο Κορίνθου (Β΄τμήμα Ναυπλίου) σε θάνατο και εκτελέστηκε στην Κόρινθο στις 9-6-1949[29].
  1. Διαλιάτσης Χρήστος του Νικολάου (Ληστής), εθελοντής, αγροτοποιμένας. Λιποτάκτησε από τον Εθνικό Στρατό και κατατάχθηκε στο ΔΣΕ Πελοποννήσου. Βρισκόταν με άδεια στο χωριό του και σκηνοθέτησε σε συνεννόηση με αντάρτικη ομάδα την στρατολόγησή του στο χωριό Δενδρά έξω από το σπίτι του γνωστού κομμουνιστοφάγου Δημητρίου Ουλή (Μπλατσάρα). Μετά τη διάλυση του ΔΣΕ Πελοποννήσου κατέβηκε στο Άργος στην περιοχή Καρακάξα και κατευθύνθηκε προς το σπίτι του ξαδέλφου του τον οποίο συνάντησε στο δρόμο. Εκείνος του είπε να πάει στο σπίτι και πως θα γύριζε, αφού ψώνιζε. Αντί για ψώνια, πήγε και τον κατέδωσε στην αστυνομία, που τον συνέλαβε. Από το στρατοδικείο Κορίνθου καταδικάστηκε σε θάνατο με ψήφους 3 έναντι 2 και με τη μεσολάβηση του Γκότση, παράγοντα του Άργους και του Τουρκοβασίλη η ποινή του δεν εκτελέστηκε.[30]

 

Παναρίτη

 

Εθελοντής μαχητής δεν υπήρξε από το Παναρίτη, ούτε επιστράτευση μαχητών έγινε. Τον Γεώργιο Ιωάν. Πουλά (Μπίχτο) και γνωστό γλεντζέ αποσπάσματα μαχητών τον συνάντησαν δύο φορές σε χωριά της Αργολίδας και τον πήραν μαζί τους. Και τις δύο φορές απέδρασε, τη μία με ανοχή του Γιάννη Κώνστα και την άλλη μάλλον του Μιχάλη Μεϊδάνη.

 

Πολυβολείο του εμφυλίου πολέμου στην παλαιά εθνική οδό Άργους – Κορίνθου.

 

Πουλακίδα

 

Τη στρατολογία στο Μάνεσι, στα Δένδρα και στην Πουλακίδα έκανε ο λόχος του Γιάννη Παππά ταυτόχρονα στα τρία χωριά στις 18 Σεπτεμβρίου 1948.

 

Μαχητές του ΔΣΕ από την Πουλακίδα

 

  1. 1. Γιαννάκος Δημήτριος του Κωνσταντίνου;, αγρότης, επιστρατευμένος. Μετά τη στρατολόγησή του και κατά τη διάρκεια της πορείας προς Τάτσι όταν έφτασαν στο χωριό Δούκα συνεννοήθηκε με τον ομοχώριό του και επιστρατευμένο Γιάννη Κατσαλούλη και μαζί οι δυο τους έφυγαν και περπατώντας μέσα στη νύχτα κατάφεραν και γύρισαν στην Πουλακίδα.
  1. Διαμαντής Ιωάννης του Γεωργίου (Γκατζιούμπας), επιστρατευμένος, αγρότης. Όταν έφτασαν στα Λυκούρια τον απέλυσαν, ίσως γιατί τον θεώρησαν ακατάλληλο για τις συνθήκες του ανταρτοπολέμου. Τον παρέλαβε στο Τάτσι ο Γιάννης Κώνστας από τη Μιδέα (Γκέρμπεσι), ο οποίος τον φόρτωσε σε μια φοράδα και τον έφερε μέχρι τη Στέρνα. Συνέχισε με τα πόδια μέχρι την Πουλακίδα. Παρουσιάστηκε στις Αρχές[31] και με την υπ΄αρ. 105/2371949 απόφαση του Εκτάκτου Στρατοδικείο Κορίνθου (Β΄τμήμα Ναυπλίου) απαλλάχτηκε πάσης ποινής λόγω πλήρους συγχύσεως.
  1. 3. Κατσαλούλης Γιάννης του Ευθυμίου, επιστρατευμένος, αγρότης. Μετά τη στρατολόγησή του και κατά τη διάρκεια της πορείας προς το Τάτσι, όταν έφτασαν στο χωριό Δούκα, συνεννοήθηκε με τον ομοχώριό του και επιστρατευμένο Δημήτριο Γιαννάκο και μαζί οι δυο τους έφυγαν και περπατώντας μέσα στη νύχτα κατάφεραν και γύρισαν στην Πουλακίδα.
  1. Παναγής Περικλής του Κωνσταντίνου (Σιαφάκας), εθελοντής, αγρότης. Με τη διάλυση τον συνέλαβαν και τον έκλεισαν στο «στρατόπεδο συγκέντρωσης κομμουνιστο-συμμοριτών»του ΓΕΣ στην Τρίπολη. Δικάστηκε από το έκτακτο στρατοδικείο Τρίπολης και τον εξόρισαν για 2,5 έτη στον Πολύκαρπο Ικαρίας. Στο στρατόπεδο της Τρίπολης γνώρισε τη συναγωνίστριά του Χάρη Νικολοπούλου από την Πουρναριά (Ποδογορά) Γορτυνίας με την οποία εγκαταστάθηκαν στην Πουλακίδα και παντρεύτηκαν. Η Χάρις είχε πάρει μέρος στη μάχη του Αγ. Βασιλείου Κυνουρίας στις 21-1-1949.
  1. Σιατερλής Κωνσταντίνος του Δημητρίου (Κωστούρος), επιστρατευμένος, αγρότης. Ήταν στρατιώτης και είχε έρθει στο χωριό με άδεια, τον βρήκαν και τον επιστράτευσαν. Μετά τη διάλυση κατά το Γενάρη ή Φλεβάρη 1949 με τον Τρύφωνα Παπαγεωργόπουλο από τη Μιδέα εγκατέλειψαν τη μονάδα τους για να παρουσιαστούν στον εθνικό στρατό. Έμειναν ένα βράδυ στην Κανδήλα, αλλά την επόμενη ημέρα ομάδα μαχητών του ΔΣΕ τους συνέλαβε και επρόκειτο να δικαστούν από το ανταρτοδικείο. Κατά τη διάρκεια της νύχτας κατάφεραν να δραπετεύσουν και παρουσιάστηκαν στον εθνικό στρατό στο Λεβίδι Αρκαδίας.
  2. Σιατιρλής Νικόλαος

    Σιατιρλής Νικόλαος του Μιχαήλ (1917-1993).

    Σιατιρλής Νικόλαος του Μιχαήλ (Πικραγγουριάς, 1917-1993), κάτοικος Πουλλακίδας Ναυπλίας. Γεννήθηκε στη Πουλλακίδα Ναυπλίας το 1917, αγρότης. Κατετάγη στον Ελληνικό Στρατό  την 1 Απριλίου 1938 στο 3ο Σύνταγμα Αντιαεροπορικού Πυροβολικού. Πολέμησε στην Αλβανία και απολύθηκε   την 1 Μαΐου 1941, μετά την κατάρρευση, με την ΔΕΥΕΑ 20001/41. Την 1 Ιουνίου 1942 επιστρατεύτηκε βιαίως  από την κυβέρνηση Τσολάκογλου στην Χωροφυλακή Αργολίδας από όπου τον  απέλυσαν στις 28 Ιανουαρίου 1943 λόγω της δράσης πού ανέπτυξε, (παροχή πληροφοριών, όπλων και πυρομαχικών σε αντάρτες) αφού προηγουμένως βασανίστηκε για να ομολογήσει. Τον Φλεβάρη του 1943 οργανώθηκε στο ΕΑΜ και την ΕΤΑ με καθήκοντα την διενέργεια εράνων, προμήθεια όπλων και τροφίμων για τον ενεργό ΕΛΑΣ. Ακόμη ανέλαβε και υπεύθυνος του εφεδρικού ΕΛΑΣ και συμμετείχε σε επικίνδυνες αποστολές, όπως η επιδρομή στις Φυλακές Τίρυνθας κ.α. Τον Ιούλιο του 1944 τον συνέλαβαν οι Γερμανοί στο χωριό του, έπειτα από άγριο κυνηγητό   (προδοσία) και τον έκλεισαν στο μπουντρούμι των φυλακών Λεονάρδου στο Ναύπλιο. Ακολούθησαν  βασανιστήρια για 48 ώρες χωρίς να ομολογήσει Φυλακίστηκε στην Ακροναυπλία και μετά 1 μήνα  τον απέλυσαν.

    Επιστέφει  στο χωριό και αναλαμβάνει υπηρεσία. Στις 8-10 Αυγούστου 1944 πήγε με αποστολή στην Κόρινθο σαν αγγελιαφόρος να ενεργήσει για την απελευθέρωση αγωνιστών που κρατούνταν εκεί από τους Γερμανούς. Συλλαμβάνεται, βασανίζεται και αφού τον αφήνουν μισοπεθαμένο από το ξύλο τον κλείνουν σε στρατόπεδο μελλοθανάτων της τελευταίας εκτέλεσης η οποία ανεστάλη.

    Αμέσως μετά τον βάζουν στην ναρκοθετημένη  κλούβα  του τρένου της γραμμής  Κορίνθου – Τρίπολης και Κορίνθου – Πατρών μέχρι την απόλυση του την 8-9-1944 οπότε και ξαναγυρίζει στο χωριό του. Την 20 Σεπτεμβρίου 1944 κατετάγη  στον ενεργό ΕΛΑΣ που είχε έδρα το Βραχάτι και το Μπολάτι Κορινθίας.

 

Σιατιρλής Νικόλαος του Μιχαήλ (1917-1993).

 

Ο Νικόλαος Σιατιρλής, δεξιά, στις στρατιωτικές φυλακές Κορίνθου.

 

Την 13η Νοεμβρίου 1944 μπήκε στο στρατιωτικό Νοσοκομείο Αθήνας και την 13η Δεκεμβρίου 1944 πήρε εξιτήριο και έλαβε μέρος στα Δεκεμβριανά. […33 ημέρες μάχης ανάμεσα στα κυβερνητικά στρατεύματα από τη μια πλευρά, και τον ΕΛΑΣ της Αθήνας από την άλλη (το Α’ Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ, επικουρούμενο από τάγματα του ΕΛΑΣ από Κόρινθο και Λαμία…]. Τον συνέλαβαν οι Εγγλέζοι  στην Εφορία Υλικού Πολέμου και τον παρέδωσαν στην ασφάλεια. Ξύλο μέσα στο υπόγειο με νερό όλη τη νύχτα και το πρωί μαζί με άλλους τους πήγαν στο Γουδί και από εκεί στο λιμάνι και με το υπερωκεάνιο «Καμερόνια» τους έστειλαν στην Ελ Τάμπα στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Αίγυπτο, ]…με αφορμή τα Δεκεμβριανά και τη μάχη της Αθήνα οι ελληνικές αρχές τους συνέλαβαν ως δυνητικά επικίνδυνους αριστερούς (ΕΑΜίτες-ΕΛΑΣίτες) και οι Βρετανοί τους μετέφεραν μυστικά στην Αιγυπτιακή έρημο σε απόσταση 180 χιλ από Αλεξάνδρεια]. Με  άθλιες συνθήκες διαβίωσης για 3 μήνες,  αγνοούμενος από την  οικογένειά του,  μετά την συμφωνία της Βάρκιζας τους έφεραν πίσω στην Αθήνα με το Ινδικό καράβι «Κάπ-Τουράν».

 

Ένορκη βεβαίωση.

 

Βεβαίωση μέλους ΕΑΜ

 

Γυρίζει στο χωριό του το Μάρτη του 1945 και από τότε τον συλλαμβάνουν πολλές φορές τον χτυπάνε γιατί  έφτιαχνε ομάδες και επιστράτευε αντάρτες και  ήταν σε  μόνιμη παρακολούθηση, ώσπου στις 11-2-1948 κλήθηκε να καταταγεί στο 5ο Τάγμα Εθνοφρουράς. Παρουσιάστηκε στην Κόρινθο και τον ρίχνουν στο κρατητήριο και μετά στις φυλακές Κορίνθου. […στρατεύουν όλους του ΕΛΑΣίτες  και από την Ελ Τάμπα και μετά τους στέλνουν σε ξερονήσια].

Στις 18-01-1949  καταδικάζεται σε 8 χρόνια φυλάκιση δια της υπ’ αριθ.9/1949 απόφασης του Εκτάκτου Στρατοδικείου Κορίνθου (αποφεύγει τη ποινή  θανάτου) επί παράβαση του περιβόητου Γ’ Ψηφίσματος. (ΦΕΚ197/18-6-1946 άρθρα 1,2 και 3). Το κατηγορητήριο ήταν  ότι  «…προπαγάνδιζε υπέρ των συμμοριτών και εκδήλωνε φιλικά αισθήματα προς αυτούς και ζητούσε την ανατροπή του κρατούντος πολιτεύματος και κοινωνικού συστήματος …». [ Την  περίοδο εκείνη ήταν στο βουνό ο μικρός του αδελφός Χρήστος Μιχαήλ Σιατιρλής (Σιούτας) και ο φίλος και συγχωριανός του Μιχαήλ Ιωάννη Ξύδης (Μπουτσινέλας)]. Η συνέχεια φυλακές Κορίνθου-Γιούρα-Μακρονήσου-Ακροναυπλίας. Στις 16-03-1951 με αναθεώρηση όλων των δικών επί Πλαστήρα, κρίθηκε ότι πρέπει να απολυθεί αφού  εξέτισε το 1/3 την ποινής του (3 χρόνια και 1 μήνας)  σε ηλικία 34 ετών. Στις 16/02/1984  για όλη  τη δράση του αναγνωρίσθηκε ως αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης.

 

Φύχτια

 

Μαχητές του ΔΣΕ από τα Φίχτια [32]

  

  1. Βασιλόπουλος Αθανάσιος του Ανδρέα

    Βασιλόπουλος Αθανάσιος του Ανδρέα, εθελοντής μαχητής, αγρότης. Σκοτώθηκε σε σύγκρουση με τη χωροφυλακή στην περιοχή της Στέρνας Αργολίδας στις 19-1-1949[33], ενώ κατ΄ άλλη εκδοχή χιτομάϋδες τον εκτέλεσαν κάπου στον Αργολικό κάμπο[34].

  2. Βασιλόπουλος Γεώργιος

    Βασιλόπουλος Γεώργιος, επιστρατευμένος. Τον συνέλαβαν και από το στρατόπεδο της Πάτρας τον έστειλαν στη Βασιλικές Τεχνικές Σχολές της Λέρου[35] ως ανήλικο. Τον παρέπεμψαν να δικασθεί στο Έκτακτο Στρατοδικείο της Τρίπολης, όπου παρουσίασε κάποιο έγγραφο της σχολής και τον άφησαν ελεύθερο.

  3. Δανόπουλος Παναγιώτης του Δημητρίου

    Δανόπουλος Παναγιώτης του Δημητρίου (Αλατζάς), εθελοντής, ελεύθερος σκοπευτής στην ομάδα Μπαβελή. Σκοτώθηκε σε σύγκρουση με τη χωροφυλακή στην περιοχή Χάνι Φιχτίων στις 17-1-1949[36].

  4. Μπαβελής Γεώργιος του Ανδρέα, εθελοντής μαχητής, ελεύθερος σκοπευτής, σκοτώθηκε σε σύγκρουση με χιτομάϋδες στη θέση «Ρωμαίικα» Φιχτίων (σπηλιά Βολυμίρι) στις 15-1-1949[37], τους αποκεφάλισαν όλους.
  5. Μπαβελής Δημήτριος του Ανδρέα

    Μπαβελής Δημήτριος του Ανδρέα (Καπετάν Ραμαντάνος), εθελοντής, επικεφαλής ομάδας ελεύθερων σκοπευτών. Στην περιοχή Χάνι Φιχτίων, στις 17-1-1949 ομάδα χωροφυλάκων τους κύκλωσε και τους εκτέλεσαν όλους, εκτός από τον Δημήτριο Μπαβελή, που κατάφερε να διαφύγει∙ πολίτες τον συνέλαβαν στην περιοχή του αεροδρομίου του  Άργους και τον παρέδωσαν στην Χωροφυλακή, τον χλεύασαν στην αγορά του Άργους και αργότερα τον εκτέλεσαν[38].

  6. Τασόπουλος Χαράλαμπος του Αναστασίου, εθελοντής, ελεύθερος σκοπευτής, σκοτώθηκε σε σύγκρουση με χιτομάϋδες στη θέση «Ρωμαίικα» Φιχτίων (σπηλιά Βολιμίρι) στις 15-1-1949[39]∙ τους αποκεφάλισαν όλους.

 

Α.  Η Ομάδα των ελεύθερων σκοπευτών του Δημ. Μπαβελή

 

1) Μπαβελής Δημήτριος, από τα Φίχτια.

2) Δανόπουλος Παναγής ή Αλατζάς από τα Φίχτια (Εφημ. Ναυπλίου ΣΥΝΤΑΓΜΑ 2135/23-1-1949).

3) Κατεμής Δημήτριος ή Γκαβανάς από τα Φιχτια (Εφημ. Ναυπλίου ΣΥΝΤΑΓΜΑ 2135/23-1-1949).

4) Παπαϊώάννου Ιωάννης του Παντελή από την Αμυγδαλίτσα (Εφημ. Ναυπλίου ΣΥΝΤΑΓΜΑ 2135/23-1-1949) (αναφέρεται λανθασμένα ως Κακούρος Γεώργιος).

5) Μελέτης Μιχαήλ από τις Λίμνες (Εφημ. Ναυπλίου ΣΥΝΤΑΓΜΑ 2135/23-1-1949).

6) Καραγιάννης Ευάγγελος; από τον Αγ. Ανδριανό (Κατσίγκρι).

7) Σελιώτης από το Στεφάνι (Εφημ. Ναυπλίου ΣΥΝΤΑΓΜΑ 2135/23-1-1949).

8) Μπαλάφας ή Λέγκας από το Στεφάνι (Εφημ. Ναυπλίου ΣΥΝΤΑΓΜΑ 2135/23-1-1949).

Σε σύγκρουση με ομάδα χωροφυλάκων στην περιοχή Χάνι Φιχτίων στις 17-1-1949 σκοτώθηκαν όλοι (6) εκτός από τον Δημ. Μπαβελή, που τραυματίστηκε. Τον συνέλαβαν αργότερα στον αργολικό κάμπο και τον εκτέλεσαν.

 

Β.  Εκτελεσμένοι στη σπηλιά Βολιμήρι της περιοχής Φιχτίων στις 15-1-1949 σε σύγκρουση με ομάδα χιτομάϋδων. Μετά την εκτέλεση έκοψαν όλων τα κεφάλια, τα κόλλησαν σε ξύλα και εν πομπή κατέβαιναν προς το Αργος. Το γεγονός πληροφορήθηκε ο διοικητής χωροφυλακής  Αργους και τους εμπόδισε να μπουν στην πόλη.

(Ο κατάλογος δεν εξαντλεί τα μέλη της ομάδας).

1) Μπαβελής Γεώργιος από τα Φίχτια. (Εφημ. Ναυπλίου ΣΥΝΤΑΓΜΑ 2135/23-1-1949).

2) Τασσόπουλος Χαράλαμπος από τα φίχτια. (Εφημ. Ναυπλίου ΣΥΝΤΑΓΜΑ 2135/23-1-1949).

3) Τσετσέκος Κώστας από τα φίχτια. (Εφημ. Ναυπλίου ΣΥΝΤΑΓΜΑ 2135/23-1-1949).

4) Κακούρος χρήστος από τις Λίμνες. (Εφημ. Ναυπλίου ΣΥΝΤΑΓΜΑ 2135/23-1-1949).

 

Υποσημειώσεις


[1] Συνέντευξη του Θανάση Δήμα μαχητή του ΔΣΕ στον γράφοντα.

[2] Η ελληνική νεολαία στον 20ό αιώνα. Πολιτικές διαδρομές, κοινωνικές πρακτικές και πολιτιστικές εκφράσεις, Θεμέλιο 2010. Τασούλα Βερβενιώτη: «Οι ανήλικοι μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού. Από τις φυλακές και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στις Βασιλικές Τεχνικές Σχολές Λέρου», σελ. 238-258.

[3] Αφήγηση του αδελφού του Δημ. Βλάχου.

[4] Εφημερίδα ΣΥΝΤΑΓΜΑ α.φ. 2135/23-1-1949.

[5] Αφήγηση Θεοδ. Τσίγκα.

[6] Αφήγηση Κων. Δρούλια, αδελφού του μαχητή.

[7] Αφήγηση Αναστ. Κουτροφίνη Κολέση.

[8] Αφήγηση Θανάση Δήμα.

[9] Εφημερίδα Ναυπλίου ΣΥΝΤΑΓΜΑ α.φ. 2135/23-1-1949.

[10] Εφημερίδα ΣΥΝΤΑΓΜΑ α.φ. 2136/30-1-1949.

[11] Εφημερίδα Ναυπλίου ΣΥΝΤΑΓΜΑ α.φ. 2136/30-1-1949.

[12] Εφημερίδα Ναυπλίου ΣΥΝΤΑΓΜΑ α.φ. 2135/23-1-1949.

[13] Αφήγηση Θανάση Δήμα.

[14] Αφήγηση Θανάση Δήμα.

[15] Εφημερίδα Ναυπλίου ΣΥΝΤΑΓΜΑ α.φ. 2136/30-1-1949.

[16] Αφήγηση Θανάση Δήμα.

[17] Εφημερίδα Ναυπλίου ΣΥΝΤΑΓΜΑ α.φ. 2135/23-1-1949.

[18] Εφημερίδα Ναυπλίου ΣΥΝΤΑΓΜΑ α.φ. 2135/23-1-1949 και βούλευμα Συμβ. Εφετών Ναυπλίου 126/1951.

[19] Θανάσης Δήμας.

[20] Εφημερίδα ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ α.φ. 2135/23-1-1949.

[21] Θανάσης Δήμας, σε συνέντευξη στον γράφοντα.

[22] Αφήγηση Θανάση Δήμα στον γράφοντα.

[23] Εφημερίδα του Ναυπλίου ΣΥΝΤΑΓΜΑ αρ. φύλλου 2144/25-3-1949.

[24] Εφημερίδα του Ναυπλίου ΣΥΝΤΑΓΜΑ αρ. φύλλου 2144/25-3-1949.

[25] Διήγηση του γιού του Κώστα στον γράφοντα.

[26] Η ελληνική νεολαία στον 20ό αιώνα. Πολιτικές διαδρομές, κοινωνικές πρακτικές και πολιτιστικές εκφράσεις, Θεμέλιο 2010. Τασούλα Βερβενιώτη: «Οι ανήλικοι μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού. Από τις φυλακές και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στις Βασιλικές Τεχνικές Σχολές Λέρου», σελ. 238-258.

[27] Ο Δ. Παλαιολογόπουλος «Το 4ο Συγκρότημα του Δ.Σ. Πελοποννήσου» εκδόσεις ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ, Αθήνα, 2014, σελ.167, αναφέρει πως στις 12-2-1949 απόσπασμα χωροφυλακής ανακάλυψε πάνω από τα Τρίκαλα σπηλιά με αντάρτες μεταξύ των οποίων και «ο Γιώργος Δαλάκης από το Μάνεσι του Άργους» και παραπέμπει σε Γιώτα Μεγρέμη, χειρόγραφη αφήγηση, Λέφα ..σταυροί σελ. 64. Όμως, Δαλάκης από το Μάνεσι Άργους, Ναυπλίου ορθότερα, δεν υπήρξε, άλλωστε το επώνυμο Δαλάκης είναι εντελώς άγνωστο στα αρβανητοχώρια της Αργολίδας, ενώ με το όνομα Γιώργος ήσαν οι μαχητές από ο Μάνεσι Γεώργιος Δήμας (Κακαρίζης) και Γεώργιος Καραμάνος (Ντουρντούλας), που επέζησαν. Νομίζω πως βάσιμα μπορούμε να ταυτοποιήσουμε το επώνυμο Δαλάκης με το επώνυμο Διαλιάτσης, αφού ηχητικά δεν απέχουν και να δεχτούμε πως πρόκειται για τον Διαλιάτση Γεώργιο του Παναγιώτη από το χωριό Ντούσια. Προσθέτουμε ακόμη πως ο οικισμός Ντούσια ή Μετόχι διοικητικά υπαγόταν στην κοινότητα Μάνεσι της Αργολίδας και η μεταξύ τους απόσταση δεν είναι μεγαλύτερη από δύο χιλιόμετρα.

[28] Αφήγηση Θανάση Δήμα.

[29] Αναφορά του Διοικητή του αστυνομικού σταθμού Πρόνοιας Ναυπλίου προς τον εισαγγελέα εφετών Ναυπλίου.

[30] «Υπό του Υπομοιράρχου κ. Κάβουρα συνελήφθη κρυπτόμενος εις την αγροικίαν εν Χαλέπα (Αργους) Γ. Σελή ο συμμορίτης Διαλιάτσης Χρ.». Εφημερίδα Ναυπλίου ΣΥΝΤΑΓΜΑ α.φ. 2135/23-1-1949.

[31] Πληροφορίες από τον Αναστάσιο Θεοδ. Παπαγεωργόπουλο, συγγενή του και κάτοικο Γκέρμπεσι.

[32] Οι φωτό των Βασιλόπουλου Αθ., Δανόπουλου Π. και Μπαβελή Δ. έχουν ληφθεί από το βιβλίο της Ελένης Μπαβελή «Καθρέπτης ψυχής».

[33] Εφημερίδα Ναυπλίου ΣΥΝΤΑΓΜΑ αρ. φ. 2135/23-1-1949.

[34] Ελένη Μπαβελή, «Καθρέπτης ψυχής», σελ. 222, Άργος, 2019.

[35] Η ελληνική νεολαία στον 20ό αιώνα. Πολιτικές διαδρομές, κοινωνικές πρακτικές και πολιτιστικές εκφράσεις, Θεμέλιο 2010. Τασούλα Βερβενιώτη: «Οι ανήλικοι μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού. Από τις φυλακές και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στις Βασιλικές Τεχνικές Σχολές Λέρου», σελ. 238-258.

[36] Εφημερίδα Ναυπλίου ΣΥΝΤΑΓΜΑ αρ. φ. 2135/23-1-1949.

[37] Εφημερίδα Ναυπλίου ΣΥΝΤΑΓΜΑ αρ. φ. 2135/23-1-1949).

[38] Ελένη Μπαβελή, «Καθρέπτης ψυχής», σελ. 84, Άργος 2019. Εφημερίδα Ναυπλίου ΣΥΝΤΑΓΜΑ αρ. φ. 2136/31-1-1949.

[39] Εφημερίδα Ναυπλίου ΣΥΝΤΑΓΜΑ αρ. φ. 2135/23-1-1949.

 

Χρίστος Ιωάν. Κώνστας*

Αθήνα, Ιανουάριος 2020

*Ο Χρίστος Κώνστας γεννήθηκε στο χωριό Μιδέα (Γκέρμπεσι) της Αργολίδας το 1936. Φοίτησε στα δημοτικά σχολεία Γκέρμπεσι και Μάνεσι. Τελείωσε το Γυμνάσιο του Άργους και πήρε το πτυχίο της νομικής σχολής του πανεπιστημίου Αθηνών. Διορίστηκε δικηγόρος στο Πρωτοδικείο της Αθήνας και συνταξιοδοτήθηκε το 2006 μετά από 40 έτη εργασίας.

 

Read Full Post »

Η Μακρόνησος μέσα από τα αρχεία του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού


 

Τασούλα Βερβενιώτη, «Αναπαραστάσεις της Ιστορίας. Η δεκαετία του 1940 μέσα από τα αρχεία του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού», Εκδόσεις Μέλισσα 2009, σελ. 112-133 (στην παρούσα δημοσίευση δεν περιλαμβάνονται οι φωτογραφίες).

Εάν το «πείραμα» των αναμορφωτηρίων κείτεται σήμερα σε άμορφα ερείπια πάνω στα γυμνά βράχια της Μακρονήσου, το πτώμα του δεν έπαψε να μυρίζει. Και πρέπει κάποτε να θαφτεί. (Νίκος Μάργαρης [1])

 

Η Μακρόνησος, το νησί από όπου πέρασε η Ωραία Ελένη, απέναντι από τα ανατολικά παράλια της Αττικής, με πρόσβαση από το Λαύριο, έχει μήκος 18 και φάρδος ένα χιλιόμετρο. Δεν έχει νερό και δεν κατοικείται, αν και υπάρχουν προϊστορικά ευρήματα. Η μνήμη της όμως είναι συνδεδεμένη με βασανιστήρια, «Νταχάου» την ονόμασαν, και με τον εξευτελισμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, που οδήγησαν σε σωρεία υπογραφών δηλώσεων μετανοίας. Τα βασανιστήρια καταγγέλθηκαν ήδη από το 1947 στην ελληνική και παγκόσμια κοινή γνώμη και συζητήθηκαν στον ΟΗΕ. Ωστόσο, την εποχή της λειτουργίας της, οι αντικομμουνιστές εξέφραζαν έναν υπέρμετρο θαυμασμό για το έργο που συντελούνταν στη Μακρόνησο και για το μεγάλο αριθμό «ανανηψάντων». Ο θαυμασμός όμως έμεινε να αιωρείται στο κενό μετά τα αποτελέσματα των εκλογών του Μαρτίου 1950, όπου πάνω από το 50% των «αναμορφωμένων» ψήφισε αριστερά ή κέντρο.

Στη Μακρόνησο λειτούργησαν πολλά στρατόπεδα. Η χρησιμοποίηση της ως χώρος εγκλεισμού αποφασίστηκε στο ΓΕΣ τον Απρίλιο του 1947 και η λειτουργία της ανατέθηκε στη Διεύθυνση Β ΧΙ, με Δ/ντη τον Ταξίαρχο Μπαϊρακτάρη. Οι στρατιώτες που στέλνονταν εκεί ονομάζονταν σκαπανείς και ήταν άοπλοι, εξαιτίας των πολιτικών τους φρονημάτων. Στη Μακρόνησο όμως λειτούργησαν και στρατόπεδα για πολίτες, ιδιώτες τους ονόμαζαν. Το παράδοξο είναι ότι, όσο μειωνόταν ο αριθμός των στρατιωτών, τόσο αυξανόταν ο αριθμός των πολιτών.

Όλα τα στρατόπεδα βρίσκονταν στη δυτική πλευρά του νησιού, από όπου διέκρινε κανείς πολύ καλά την Αττική. Στο νοτιότερο άκρο ήταν οι Στρατιωτικές Φυλακές Αθηνών (ΣΦΑ), οι οποίες είχαν μεταφερθεί από την οδό Βουλιαγμένης, και στο βορειότερο, στις θέσεις Τρισανέμι και Αη Γιώργη, τα στρατόπεδα των πολιτικών εξορίστων. Στον ενδιάμεσο χώρο ήταν τα τρία Τάγματα Σκαπανέων: το Α΄ στο μέσο, προς βορράν το Β΄ και νοτιότερα, κοντά στις ΣΦΑ, το Γ΄ Τάγμα. Ανάμεσα στο Γ΄ και στο Α΄ ήταν το «Κέντρο», όπου έδρευε ο στρατοπεδάρχης όλου του νησιού.

Η πρώτη επίσκεψη του εκπροσώπου του ΔΕΣ (Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού), Α. Λαμπέρ, στη Μακρόνησο έγινε τον Ιούνιο 1948. Τότε, εκτός από το Γ΄ Τάγμα, το επονομαζόμενο «Γαλάζιο», ήδη και το Α΄ Τάγμα, το «Κόκκινο», μετά τα αιματηρά γεγονότα του Μαρτίου 1948, τον θάνατο κρατουμένων φαντάρων και τη δίκη για «στάση» που ακολούθησε [2], είχε δεχτεί τα νάματα της «ανάνηψης». Τα βασανιστήρια είχαν ήδη δει το φως της δημοσιότητας και οι εκθέσεις του ΔΕΣ (Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού) χαρακτηρίζονται «άκρως εμπιστευτικές». Οι εκπρόσωποί του επισκέφτηκαν δύο στρατόπεδα ιδιωτών και το «Κέντρο», όπου βρισκόταν και το στρατόπεδο των αξιωματικών.

 

Το εξώφυλλο του βιβλίου της Τασούλας Βερβενιώτη, «Αναπαραστάσεις της Ιστορίας. Η δεκαετία του 1940 μέσα από τα αρχεία του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού», Εκδόσεις Μέλισσα 2009.

 

Τα ΕΤΑΞ

 

Το «Γ΄ Κέντρο Παρουσίας Αξιωματικών» ή Στρατόπεδο Δημοκρατικών Αξιωματικών ιδρύθηκε το Σεπτέμβρη του 1947 από αξιωματικούς του ΕΛΑΣ που βρίσκονταν ήδη στα νησιά της εξορίας και από έφεδρους αξιωματικούς αποδεδειγμένα μη κομμουνιστές (Βήμα 6.12.47). Σπουδαία προσωπικότητα μεταξύ των κρατουμένων ο Κ. Δεσποτόπουλος, υφηγητής τότε της Φιλοσοφίας του Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ο Διοικητής του στρατοπέδου και τότε στρατοπεδάρχης Μακρονήσου, συνταγματάρχης Δαούλης, γνωστός και ως «Γάτος», του ανέθεσε την ομιλία για την επέτειο της 25ης Μαρτίου 1948. Επειδή όμως θεώρησε ότι ο λόγος του δεν ήταν μέσα στα πλαίσια της εθνικοφροσύνης, του είπε «Σκάσε!» και αποχώρησε.

Η καθαίρεσή των αξιωματικών έγινε στις 7 Απριλίου 1948. Τους πήραν τα πηλήκια και όταν τους κούρεψαν τους έβγαλαν και φωτογραφίες. Την προηγούμενη μέρα, με την ευκαιρία της επετείου της χιτλερικής επίθεσης στην Ελλάδα, τους είχαν οδηγήσει στο Γ΄Τάγμα, όπου οι «αναμορφωμένοι» φαντάροι τους διαπόμπευσαν με φωνές, κατάρες, βλαστήμιες και λιθοβολισμούς. Όσοι δεν υπέγραψαν, 147 αρχικά και στη συνέχεια 29, μεταφέρθηκαν σε άλλο κλωβό, πιο μακριά, στη χαράδρα [3].

Τον Ιούνιο του 1948 που πήγε ο Α. Λαμπέρ, το στρατόπεδο είχε 650 άνδρες, τους οποίους η διοίκηση τους είχε κατατάξει σε τέσσερις κατηγορίες ανάλογα όχι μόνο με τα φρονήματα αλλά και με την πίστη τους στο καθεστώς. Η κατηγορία Α΄ περιλάμβανε τους νομιμόφρονες, οι οποίοι σύντομα θα επέστρεφαν στις μονάδες τους. Η Β΄ αξιωματικούς που δεν ήταν πλήρως νομιμόφρονες και είχαν ακόμα ανάγκη αναμόρφωσης. Στην Γ΄κατηγορία ανήκαν οι νεοφερμένοι που δεν θεωρούνταν ανεπίδεκτοι αναμόρφωσης. Η Δ΄ περιλάμβανε κυρίως αξιωματικούς της εφεδρείας και κάποιους άλλους όχι επικίνδυνους αλλά αμετανόητους που σκόπευαν να τους διαγράψουν από τις τάξεις του στρατού [4].

Τον Αύγουστο του 1948, οι «αναμορφωμένοι» αξιωματικοί έφυγαν από τη Μακρόνησο, πήραν όπλα, καθώς και τη σημαία από τα χέρια του βασιλιά, στη διάρκεια μιας πανηγυρικής τελετής στο Στάδιο. Έτσι δημιουργήθηκαν τα Ειδικά Τάγματα Αξιωματικών (ΕΤΑΞ), τα οποία στάλθηκαν στο μέτωπο για να πολεμήσουν τους «κομμουνιστάς». Στα ΕΤΑΞ συμμετείχαν και φαντάροι, αρχικά κυρίως από το Γ΄ Τάγμα, το «Γαλάζιο» [5]. Μετά την αποχώρηση των αξιωματικών, το «Κέντρο» παρέμεινε ως έδρα του στρατοπεδάρχη. Εκεί κτίστηκε αργότερα και το Νοσοκομείο.

 

Τα Τάγματα Σκαπανέων

 

Το Γ΄ Τάγμα Σκαπανέων ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1947 και άνοιξε το δρόμο για τη μαζική «ανάνηψη» των στρατιωτών. Παρομοιαζόταν με «κολυμπήθρα του Σιλωάμ», όπου οι «εαμοβούλγαροι» αναβαπτίζονταν στα νάματα της εθνικοφροσύνης και έβγαιναν απαλλαγμένοι από το μικρόβιο του κομμουνισμού. Στο γκρι τοπίο και στο βαρύ κλίμα της Μακρονήσου το γαλάζιο της θάλασσας και η δυνατότητα να κάνουν μπάνιο αποτελούσε μια παρηγοριά.

Η επιχείρηση αναμόρφωσης είναι συνδεδεμένη με το όνομα του Ταγματάρχη Π. Σκαλούμπακα, ο οποίος υπήρξε αρχικά υποδιοικητής και στη συνέχεια Διοικητής του Γ΄Τάγματος, μέχρι το Σεπτέμβριο του 1948. Άμεσος βοηθός του ο Μάκης Δόγκας, πρώην κομμουνιστής, αρχισυντάκτης του περιοδικού Σκαπανεύς, συντάκτης του Ύμνου του Γ΄Τάγματος και δημιουργός της χορωδία που το τραγουδούσε. Η εκκλησία, την οποία έκτισαν οι φαντάροι και διακόσμησαν μετά από έρανο, είχε ονομαστεί, συνδηλωτικά, Απόστολος Παύλος. Όπως ο Παύλος, από φανατικός αντίπαλος του χριστιανισμού μετατράπηκε σε φανατικό υπέρμαχο, έτσι και οι φαντάροι θα….

 

Καθαριότητα, Γ’ Ειδικό Τάγμα Οπλιτών Μακρονήσου, 1953 (ΑΣΚΙ/Φωτογραφικό Αρχείο Νίκου Μάργαρη).

 

Όταν οι εκπρόσωποι του ΔΕΣ επισκέφθηκαν τη Μακρόνησο, τον Ιούνιο του 1948, τα τρία Τάγματα είχαν 15.300 άνδρες και η Διοίκηση τους πληροφόρησε ότι 5.000 είχαν ήδη επανενταχθεί στο στρατό. Οι εκπρόσωποι του ΔΕΣ, πήγαν ή τους πήγαν στο Γ΄ Τάγμα, το οποίο εκείνη την εποχή λειτουργούσε ως «βιτρίνα». Τους έκανε εξαιρετική εντύπωση. Οι σκηνές ήταν βαλμένες τακτικά, οι κουβέρτες επαρκείς, τα κτίρια της διοίκησης καλής κατασκευής. Το μενού και οι μερίδες ήταν αναρτημένα μια εβδομάδα νωρίτερα, για να λαμβάνει γνώση ο καθένας. Η Έκθεσή του Α. Λαμπέρ αποπνέει ένα θαυμασμό. Γράφει ότι οι φαντάροι το πρωί έπιναν τσάι ή καφέ, το μεσημέρι έτρωγαν ψάρι ή κρέας με λαχανικά, το βράδυ σούπα με λαχανικά ή ζυμαρικά, όλα φτιαγμένα με λάδι. Οι εκπρόσωποι του ΔΕΣ δοκίμασαν τη σούπα και την αξιολόγησαν ως πολύ καλής ποιότητας και επαρκούς ποσότητας. Ενημερώθηκαν ότι η μερίδα του ψωμιού ήταν 250 δράμια (800 γραμ.). Σημείωσαν ότι δεν υπήρχε εστιατόριο, αλλά υπήρχε καντίνα ευπρόσιτη σε όλους, που λειτουργούσε υπό την εποπτεία της Διοίκησης και διέθετε και χυμούς. Η καντίνα διέθετε επίσης και μεγάφωνα για να ακούν ραδιόφωνο [6].

Τα ρούχα και τα παπούτσια τους φάνηκαν σε εξαιρετική κατάσταση και οι σχέσεις των στρατιωτών με τη διοίκηση «εγκάρδιες». Οι «ανανήψαντες» έπαιρναν και άδειες για το σπίτι τους. Όσοι θα επανεντάσσονταν σύντομα στο Στρατό έπαιρναν 2.500 δραχμές την ημέρα, όσοι ήταν υπό «επιτήρηση» 500 δραχμές. Το Τάγμα χορηγούσε και έντεκα τσιγάρα την ημέρα. Η Διοίκηση τους ενημέρωσε ότι η καταναγκαστική εργασία δεν ήταν υποχρεωτική, αλλά οι στρατιώτες «συγύριζαν» το στρατόπεδο, κατασκεύαζαν και βελτίωναν τους δρόμους που το συνέδεαν με τα άλλα. Το πρωί οι κρατούμενοι έκαναν ασκήσεις και όσοι ήταν αναλφάβητοι παρακολουθούσαν μαθήματα στοιχειώδους εκπαίδευσης. Τα απογεύματα ήταν αφιερωμένα σε θεωρητικά μαθήματα και η παρουσία όλων ήταν υποχρεωτική. Το Τάγμα διέθετε μια μικρή ορχήστρα με κιθάρες και καλούς τραγουδιστές, καθώς και μία μπάντα. Η χορωδία του είχε κάνει επιτυχή εμφάνιση στη Σύρο, όπου και η ποδοσφαιρική ομάδα «Μακρόνησος» είχε νικήσει την αντίστοιχη της Σύρου με 6-0.

Την ιατρική περίθαλψη, η οποία εξασφαλιζόταν από στρατιωτικούς γιατρούς και νοσοκόμους, τη βρήκαν επαρκή. Οι βαριά ασθενείς μεταφέρονταν στο στρατιωτικό νοσοκομείο Αθηνών, ενώ στο νοσηλευτήριο του Τάγματος βρίσκονταν 40 ασθενείς. Είχαν μεγάλη έλλειψη από φάρμακα και εργαλεία, αλλά και από ζάχαρη και ο ΔΕΣ υποσχέθηκε να συμβάλει.

Οι εκπρόσωποι του ΔΕΣ, γνώστες των δημοσιευμάτων για τα βασανιστήρια, αλλά και «ενθουσιασμένοι από τη συμπεριφορά όχι μόνο των αρχών αλλά κυρίως από την έκφραση της συμπάθειας των στρατιωτών απέναντι τους» θεώρησαν ότι στους πρώτους έξι μήνες έγιναν «κάποια λάθη κυρίως ψυχολογικού τύπου», αλλά ότι έχει γίνει μια «αξιοσημείωτη επανόρθωση» από νέους αξιωματικούς, ειδικά επιλεγμένους, οι οποίοι κατηύθυναν τη διαδικασία αναμόρφωσης. Οι νεοφερμένοι μοιράζονταν αναλογικά στα τρία τάγματα και μεγάλο μέρος της αναμόρφωσης γινόταν από τους συντρόφους τους. Και η Έκθεση καταλήγει ότι, αν και κινήθηκαν ελεύθερα μεταξύ των στρατιωτών, κανείς δεν εξέφρασε κανένα παράπονο [7].

Η επόμενη επίσκεψη των εκπροσώπων του ΔΕΣ έγινε το Δεκέμβρη 1948. Στο διάστημα των έξι μηνών που μεσολάβησε από την πρώτη επίσκεψη η δύναμη των τριών Ταγμάτων είναι μειωθεί σχεδόν στο μισό: το Α΄ Τάγμα είχε 4.000 άνδρες με Διοικητή τον Αντώνη Βασιλόπουλο, το Β΄ 2.500 άνδρες με Διοικητή το Γιώργο Τζανετάτο, ο οποίος αργότερα φυλακίστηκε για κατάχρηση του επιδόματος των κρατουμένων [8] και το Γ΄ 2.300 με Διοικητή το Γιώργο Σγούρο. Το στρατόπεδο αξιωματικών είχε 702. Επρόκειτο να ενταχθούν στο στράτευμα ακόμα 1.600 στρατιώτες.

Ο Α. Λαμπέρ σημειώνει ότι οι συνθήκες δεν είχαν αλλάξει. Οι στρατιώτες τρέφονταν με 3.300 έως 3.900 θερμίδες την ημέρα. Μόνο στην καντίνα οι τιμές είχαν αυξηθεί κατά 10%. Με τα χρήματα αυτά όμως σκόπευαν να αγοράσουν μουσικά όργανα, δίσκους γραμμοφώνου, είδη αθλητισμού, να δημιουργήσουν δικό τους ραδιοφωνικό σταθμό, να ανεβάσουν θεατρικές παραστάσεις και να βοηθήσουν τις οικογένειες των στρατιωτών που είχαν ανάγκη. Η «αναμόρφωση» είχε οργανωθεί καλύτερα. Σε κάθε στρατόπεδο είχε ιδρυθεί Γραφείο Ηθικής και Εθνικής Αγωγής, με τμήμα συνεδρίων, τμήμα τύπου (Βλ. Παράρτημα, τέχνης (μουσική, θέατρο) καθώς και τμήμα αθλητισμού. Υπήρχε μεγάλη πειθαρχία. Οι Διοικητές ενδιαφέρονταν όμως για τους άντρες τους και εκείνοι τους αποκαλούσαν «παππού» ή «μπαμπά» [9].

 

Το θέατρο του Γ’ Τάγματος Σκαπανέων, 5/7/1948 (ΑΣΚΙ/Φωτογραφικό Αρχείο Νίκου Μάργαρη).

 

Μετά από μερικούς μήνες, τον Απρίλιο του 1949, η δύναμη των τριών Ταγμάτων είχε μειωθεί ακόμα περισσότερο. Το Α΄ είχε 1.700 άντρες, το Β΄ 3.500 και το Γ΄ 2.500. Αξιωματικοί 500. Ο ραδιοφωνικός σταθμός είχε αρχίσει τις εκπομπές του και είχε αρχίσει να κατασκευάζεται μια αίθουσα φαγητού για τους αξιωματικούς καθώς και το νοσοκομείο. Ο Α. Λαμπέρ στην Έκθεσή του σημειώνει ότι είναι «αδύνατο» να περιγράψει κανείς την εντύπωση που αποκομίζει από αυτά τα στρατόπεδα, τα περιφραγμένα με αγκαθωτό σύρμα, καθώς και από το πνεύμα που τα διακατέχει. Αναφέρει ότι ρώτησε για κάποιον που ήταν κουρεμένος «γουλί», εάν ήταν νεοσύλλεκτος και του απάντησαν ότι μετά από μερικούς μήνες παραμονής στη Μακρόνησο χορηγούσαν στους φαντάρους μια 48ωρη άδεια. Ο συγκεκριμένος στρατιώτης παραβίασε την άδεια του και το κούρεμα «εν χρω» ήταν τιμωρία, γιατί κανείς, εκείνη την εποχή, δεν ήθελε να τον δουν έτσι [10].

Το γεγονός αυτό δίνει μια εξήγηση γιατί, τους αξιωματικούς, όταν τους καθαίρεσαν, τους κούρεψαν και επιπλέον τους φωτογράφισαν κουρεμένους. Στη Μακρόνησο η βία δεν ήταν μόνο σωματική. Το σύστημα αναμόρφωσης στόχευε στον εξευτελισμό του ανθρώπου, δημιουργώντας μια κατάσταση συνεχούς ψυχικής αγωνίας, άγχους και απροσδιόριστου φόβου που άγγιζε κάθε πλευρά της ανθρώπινης συγκρότησης και καθημερινότητας, ακόμα και τις «τρίχες». Εκείνη την εποχή το μουστάκι θεωρείτο συνώνυμο του ανδρισμού. Στη Μακρόνησο το ξερίζωναν. Κάποιοι, για να αποφύγουν τη σωματική βία (τον πόνο από το ξερίζωμα) και την ηθική (τον εξευτελισμό) αποφάσιζαν να το ξυρίσουν μόνοι τους. Συνειδητά ή ασυνείδητα μια τέτοια ενέργεια συνιστούσε μια πράξη υποταγής, μια άλλου είδους δήλωση μετανοίας. Ωστόσο οι εκπρόσωποι του ΔΕΣ ήταν πολύ μακριά από όλα αυτά.

 

Άποψη του Β’ Τάγματος Σκαπανέων (ΑΣΚΙ/Φωτογραφικό Αρχείο Νίκου Μάργαρη).

 

Στρατόπεδα για «ιδιώτες»

 

Μπορεί η Μακρόνησος να δημιουργήθηκε από το ΓΕΣ, η παρουσία όμως των πολιτών, οι οποίοι ανήκαν στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως και του υπουργείου Δικαιοσύνης, ήταν έντονη. Η έννοια του πολίτη, του ανθρώπου που ασχολείται με τα κοινά, με τα δημόσια, με την πολιτική, ήταν ίσως ακατανόητη για τους στρατιωτικούς που εμπνεύστηκαν και οργάνωσαν τη Μακρόνησο, γι αυτό χρησιμοποίησαν τη λέξη «ιδιώτης». Τα στρατόπεδα πολιτών τα ονόμαζαν «Στρατόπεδα Ιδιωτών». Από αυτά «πέρασαν» όλες οι προσωπικότητες της αριστεράς που δεν πήγαν φυλακή ή δεν βρέθηκαν «έξω» ως πολιτικοί πρόσφυγες, αλλά και «προληπτικοί» επαρχιώτες, συγγενείς ανταρτών, άντρες γυναίκες και παιδιά που είχαν συλληφθεί για προληπτικούς λόγους, επειδή βοηθούσαν τους αντάρτες ή πιθανόν να τους βοηθούσαν.

Στη διάρκεια της πρώτης τους επίσκεψη στη Μακρόνησο οι εκπρόσωποι του ΔΕΣ, Α. Λαμπέρ και ο Ρ. Ροθ, επισκέφτηκαν και τα δύο στρατόπεδα πολιτών. Το «Ειδικό» όπου κρατούνταν οι προληπτικοί, κυρίως από την Πελοπόννησο, το οποίο ανήκε στο Γ΄ Τάγμα Σκαπανέων και το στρατόπεδο «Ιδιωτών», το οποίο βρισκόταν στη ΣΦΑ, όπου κρατούνταν και οι στρατηγοί του ΕΛΑΣ Σ. Σαράφης [11]11, Εμ. Μάντακας (Βλ. Δεκεμβριανά) και Μ. Χατζημιχάλης [12], ο Κ. Γαβριηλίδης, αρχηγός του Αγροτικού Κόμματος, πρώην βουλευτής, κ.ά..

Τον Ιούνιο του 1948 το στρατόπεδο «ιδιωτών» στη ΣΦΑ, είχε 224 άνδρες, Διοικητή το Λοχαγό της Χωροφυλακής Μιχαλόπουλο και περιβαλλόταν από σύρμα αγκαθωτό. Στην πράξη λειτουργούσαν δύο στρατόπεδα, ένα για τους δεξιούς (δοσίλογους, Μάυδες) και ένα για τους αριστερούς, εξ ολοκλήρου χωρισμένα το ένα από το άλλο, με δικές τους εισόδους. Και η ΣΦΑ είχε δύο στρατόπεδα, ένα για τους κρατούμενους κοινού ποινικού δικαίου (κυρίως ναρκομανείς) και ένα για τους «άλλους», τους πολιτικούς. Όλοι οι κρατούμενοι ζούσαν στοιβαγμένοι σε σκηνές, στις οποίες είχαν κτίσει τοιχία και κοιμόνταν πάνω σε ψάθες ή/και κουβέρτες. Οι γηραιότεροι απολάμβαναν κάποιας εύνοιας και οι σκηνές τους είχαν κρεβάτια.

Μπαίνοντας στο στρατόπεδο ο Α. Λαμπέρ και ο Ρ. Ροθ, συνοδευόμενοι από τον Διοικητή του στρατοπέδου, από τον Γενικό Διευθυντή του υπουργείου Δικαιοσύνης και από τον Διοικητή του Γ΄ Τάγματος (Π. Σκαλούμπακα) συνάντησαν τον Α. Λούλη, μέλος της ΚΕ του ΕΑΜ, τον οποίο ο Α. Λαμπέρ γνώριζε από την Κατοχή και είχαν συνεργαστεί στη διάρκεια των Δεκεμβριανών (βλ. Δεκεμβριανά). Ο Α. Λούλης τους προσκάλεσε στη σκηνή του την οποία μοιραζόταν με πέντε άλλους, μεταξύ των οποίων και ο στρατηγός Μιχάλης Χατζημιχάλης του ΕΛΑΣ [13].

Ο Α. Λούλης, μιλώντας εν ονόματι όλων, έκανε κριτική στις συνθήκες κράτησης και επικαλέστηκε τους συγκρατούμενούς του στρατηγούς Σαράφη, Μάντακα και τον Κ. Γαβριηλίδη. Ο Α. Λαμπέρ σημειώνει «Βρισκόμαστε λοιπόν ενώπιον ενός πραγματικού κομμουνιστικού συνεδρίου» και υπογραμμίζει – μάλλον έκπληκτος – ότι μιλούσαν ελεύθερα μπροστά στους «αξιωματούχους». Ο Α. Λούλης επισήμανε ότι φοβόντουσαν κυρίως τα μέτρα που επρόκειτο να εφαρμοστούν και σε αυτό ήταν σύμφωνος και ο στρατηγός Σαράφης. Ο Α. Λαμπέρ δεν ήθελε ή/και δεν μπορούσε να μπει σε μια συζήτηση πολιτική και διευκρίνισε, όπως έκανε συνήθως, ότι η Συνθήκη της Γενεύης δεν μπορούσε να εφαρμοστεί στη δική τους περίπτωση και ότι η παρουσία του ΔΕΣ στο στρατόπεδο οφειλόταν στην καλή θέληση των ελληνικών αρχών.

Στην Έκθεση του, όσον αφορά τις συνθήκες κράτησης, μας πληροφορεί ότι η «καταναγκαστική» εργασία δεν ήταν υποχρεωτική, ότι οι κρατούμενοι μπορούσαν να κάνουν μπάνιο στη θάλασσα, ότι περνούσαν το χρόνο τους διαβάζοντας βιβλία και παίζοντας σκάκι ή τάβλι. Δεν είχαν όμως βιβλιοθήκη, ούτε ορχήστρα, ούτε ράδιο, ούτε θέαμα. Δικαιούνταν να γράφουν ένα γράμμα την εβδομάδα, αλλά δέχονταν απεριόριστα και γράμματα και δέματα. Με τα δέματα που έστελναν οι οικογένειές τους οι περισσότεροι συμπλήρωναν τη διατροφή τους. Δεν υπήρχε εστιατόριο και έτρωγαν κάτω από τις σκηνές. Φορούσαν τα δικά τους ρούχα. Το νερό το μετέφεραν δεξαμενόπλοια από το Λαύριο και θεωρητικά ο κάθε κρατούμενος δικαιούτο οκτώ λίτρα την ημέρα. Τα αποχωρητήρια απολυμαίνονταν με ασβέστη και γινόταν ψεκασμός με DTT. Στην ιατρική περίθαλψη, εκτός από το ιατρικό προσωπικό του υπουργείου Δικαιοσύνης, συμμετείχαν και έξι γιατροί κρατούμενοι και ο ΔΕΣ ενήργησε ώστε να απομακρυνθεί ένας κρατούμενος με ανοικτή φυματίωση [14].

Η επόμενη επίσκεψη στο στρατόπεδο «ιδιωτών», έγινε από τον Α. Λαμπέρ το Δεκέμβρη του 1948. Ως Διοικητής του στρατοπέδου αναφέρεται ο Διοικητής της ΣΦΑ, ο πρώην Συνταγματάρχης του ιππικού Θωμάς Σούλης, γνωστός και με το παρατσούκλι «παππούς». Ανέλαβε Διοικητής στις ΣΦΑ το Μάρτιο του 1948 και έφυγε τον Ιούλιο του 1949, κατηγορούμενος για οικονομικές ατασθαλίες αλλά και για ασέλγεια σε βάρος ανηλίκων [15].

Η σημαντικότερη διαφορά από την προηγούμενη επίσκεψη ήταν ότι ο αριθμός των κρατουμένων είχε αυξηθεί: 902 άνδρες, από τους οποίους οι 808 ήταν υπόδικοι και οι 94 καταδικασμένοι. Οι συνθήκες δεν είχαν αλλάξει. Ο ΔΕΣ έκανε ονομαστική διανομή και φρόντισε να πάρει έστω και κάτι, κάθε ένας από τους 94 καταδικασμένους. Στις γενικές παρατηρήσεις ο Α. Λαμπέρ σημειώνει ότι ένας μεγάλος αριθμός υποδίκων έχει υπογράψει δήλωση, αφού απομόνωσαν τους αρχηγούς σε ένα στρατόπεδο που βρισκόταν στο βόρειο τμήμα της Μακρονήσου, σε 13 χλμ. απόσταση, το οποίο δεν ήταν δυνατόν να το επισκεφτεί, λόγω έλλειψης μεταφορικών μέσων. Εκεί θα εγκαθιστούσαν και τους εξόριστους που θα έφερναν από την Ικαρία [16].

 

Οι πολιτικοί εξόριστοι

 

Το Δεκέμβριο του 1948, τελικά όλο το στρατόπεδο των πολιτών από το νοτιότερο άκρο του νησιού, όπου ήταν οι ΣΦΑ, μεταφέρθηκε στο βορειότερο σημείο, στο Τρισανέμι. Ονομαζόταν «Στρατόπεδο πολιτικών εξορίστων» ή «Πειθαρχημένη» (συντόμευση του «Στρατόπεδο Πειθαρχημένης Διαβίωσης») ή «Δ΄ Τάγμα» (το Α΄, Β΄ και Γ΄ αποτελούνταν από στρατιώτες) ή «Στρατόπεδο Ρέντη», γιατί ιδρύθηκε όταν Υπουργός Δημόσιας Τάξεως ήταν ο Κ. Ρέντης. Η μεταφορά των εξορίστων από τα νησιά οδήγησε και στην επέκταση του στρατοπέδου, 1.000 μ. νοτιότερα, στην περιοχή του Αη Γιώργη. Σε σύντομο χρονικό διάστημα στη θέση Τρισανέμι –  Άη Γιώργης λειτούργησε το μεγαλύτερο στρατόπεδο πολιτών του εμφυλίου πολέμου [17].

 

Πολιτικοί εξόριστοι στο Στρατόπεδο Πειθαρχημένης Διαβίωσης (Αη Γιώργης-Τρισανέμι), 5/1949, (ΑΣΚΙ/Φωτογραφικό Αρχείο Νίκου Μάργαρη).

 

Ο Α. Λαμπέρ το επισκέφτηκε στις 2 Απριλίου 1949. Είχε 5.000 άντρες, από τους οποίους οι 4.370 ήταν στο Τρισανέμι και οι 630 στον Αη Γιώργη που άρχιζε και αυτός σιγά σιγά να γεμίζει με εξόριστους. Διοικητής ήταν ο Συνταγματάρχης της Χωροφυλακής Σηφάκης. Οι κρατούμενοι έμεναν σε σκηνές υπερπλήρεις και μόνο κάποιοι ηλικιωμένοι είχαν κρεβάτια. Οι σκηνές ήταν σε κακή κατάσταση και τις επιδιόρθωναν μόνοι τους, ενώ δεν υπήρχε καμιά πρόνοια για θέρμανση. Υπήρχε μια ηλεκτρογεννήτρια, δύο εγκαταστάσεις με νιπτήρες, η μία σκεπασμένη και η άλλη υπαίθρια και κτίρια υπό κατασκευή. Οι κρατούμενοι μπορούσαν να τριγυρνούν στο στρατόπεδο και να κάνουν μπάνιο στη θάλασσα, καθώς και την τουαλέτα τους. Δεν ήταν υποχρεωμένοι να δουλεύουν και οι αγγαρείες γίνονταν εκ περιτροπής. Η θρησκευτική ζωή ήταν ανύπαρκτη, αφού οι εξόριστοι ήταν μέλη του ΚΚΕ, σύμφωνα με τον Α. Λαμπέρ. Δεν υπήρχε ούτε βιβλιοθήκη, ούτε ραδιόφωνο [18].

Τα γεύματα κανονίζονταν από το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης, με βάση το επίδομα των 3.000 δρχ. την ημέρα. Το πρωί έπιναν καφέ ή τσάι, το μεσημέρι και το βράδυ ¾ του κιλού σούπα με φασόλια ή φακές. Η μερίδα του ψωμιού ήταν 120 δράμια (384 γραμ.). Η τροφή ήταν λιγοστή, καθώς και το γάλα για τους αρρώστους. Πολλοί κρατούμενοι δεν είχαν ούτε κουβέρτες, ούτε ρούχα.

Υπήρχε γιατρός στο στρατόπεδο αλλά και γιατροί εξόριστοι. Οι φυματικοί είχαν απομονωθεί σε τέσσερις σκηνές, οι οποίες δεν είχαν καλό αερισμό. Ο γιατρός είπε στον Α. Λαμπέρ ότι υπήρχαν 80 άτομα με ανοιχτή φυματίωση και ότι τον προηγούμενο μήνα είχε πεθάνει κάποιος, ενώ τον μετέφεραν στο νοσοκομείο. Η έλλειψη φαρμάκων ήταν μεγάλη και φεύγοντας ο Α. Λαμπέρ πήρε μαζί του μία κατάσταση τεσσάρων σελίδων με τα αναγκαία φάρμακα. Στην περιοδεία του στις σκηνές των αρρώστων συνοδεύτηκε από τους Στρατηγούς Σαράφη και Μάντακα, τον Κ. Γαβριηλίδη και το γιατρό Κ. Ζωγράφο. Τους υποσχέθηκε ότι ο Ελληνικός και ο Διεθνής ΕΣ θα φροντίσουν για φάρμακα, καθώς και για τη διατροφή των αρρώστων και τη λειτουργία ενός νοσοκομείου [19].

Τέσσερις μήνες αργότερα, τον Ιούλιο 1949, ο Α. Λαμπέρ επισκέφτηκε ξανά το στρατόπεδο. Ο αριθμός των κρατουμένων είχε διπλασιαστεί: 10.494. Στο Τρισανέμι ήταν 4.994 άντρες και στον Άη Γιώργη 5.500: από 630 στις 2 Απριλίου. Μεγάλο μέρος από τις σκηνές των νεοφερμένων ήταν σε πολύ κακή κατάσταση. Σε έναν από τους «κλωβούς» μόνο οι επτά σκηνές, από τις 45, ήταν σε καλή κατάσταση. Έλειπε το σαπούνι, όπως σε όλα τα στρατόπεδα, και το μπάνιο στη θάλασσα είχε περιοριστεί στις τρεις φορές την εβδομάδα, με αιτιολογικό το μεγάλο αριθμό των εξορίστων. Το φαγητό δεν ήταν καλό. Είχε πολύ νερό και λίγο ρύζι. Οι κρατούμενοι ήταν υποχρεωμένοι να εργάζονται έξι ώρες την εβδομάδα. Στους τέσσερις μήνες που μεσολάβησαν είχαν φτιάξει φούρνο, δεξαμενές νερού, αποθήκες τροφίμων και κτίρια για τη Διοίκηση [20].

Η περίθαλψη δεν ήταν καλή, παρόλο που υπήρχαν 46 γιατροί μεταξύ των κρατουμένων. Δεν υπήρχε συνολική διαχείριση του φαρμακευτικού υλικού στα στρατόπεδα. Ο Διεθνής μαζί με τον Ελληνικό ΕΣ σχεδίαζαν να λειτουργήσουν ένα αναρρωτήριο με 80 κρεβάτια και ήδη ο Ελληνικός ΕΣ είχε πάρει δυο παραπήγματα για να οργανώσει το φαρμακείο. Οι γιατροί θεωρούσαν ότι οι 80 φυματικοί έπρεπε να σταλούν πίσω στην Ικαρία και ότι 13 έπρεπε να απομονωθούν άμεσα. Κάποιοι εξόριστοι εξέφρασαν την επιθυμία να δημιουργηθεί μια βιβλιοθήκη με βιβλία επιστημονικά αλλά και μυθιστορήματα.

 

Πολιτικοί εξόριστοι στο 401 Στρατιωτικό Νοσοκομείο (Μίκης θεοδωράκης, Μανώλης Παπουτσάκης, Μανώλης Φουρτούνης), 3/1949, (ΑΣΚΙ/Φωτογραφικό Αρχείο Νίκου Μάργαρη).

 

Μαζί με τη γυναίκα του ο Α. Λαμπέρ περιηγήθηκαν ανάμεσα στις σκηνές και μίλησαν με τους κρατούμενους. Αυτοί παραπονέθηκαν ότι τα γράμματα αλλά και τα δέματα με τα τρόφιμα που τους έστελναν οι δικοί τους ή δεν τα έπαιρναν καθόλου ή καθυστερούσαν έως και 15 μέρες και πίστευαν ότι αυτό γινόταν επίτηδες, ενώ ο Λαμπέρ θεωρούσε ως αιτία την κακή οργάνωση. Οι κρατούμενοι διαμαρτυρήθηκαν για την έλλειψη νερού και υποστήριξαν ότι, εάν η υδροφόρα ερχόταν καθημερινά, όλοι οι εξόριστοι θα μπορούσαν να είχαν τέσσερις οκάδες πόσιμο νερό την ημέρα. Διαμαρτυρήθηκαν και για τη μείωση των ημερών του θαλάσσιου μπάνιου καθώς και ότι το μπάνιο γινόταν κοντά στις αποχετεύσεις και τα μαγειρεία, πράγμα επικίνδυνο για την υγεία τους. Υποστήριξαν επίσης ότι η εργασία ήταν υποχρεωτική και κατήγγειλαν ότι τους ξυλοκοπούσαν, εάν δεν την έκαναν γρήγορα. Κατήγγειλαν ακόμα ότι δεν έστελναν στο νοσοκομείο όσους δεν είχαν υπογράψει δήλωση, ακόμα και εάν ήταν βαριά άρρωστοι. Κάποιοι κατηγόρησαν ευθέως τον ΔΕΣ ότι φέρει ευθύνη για όσα τους συμβαίνουν, γιατί δεν τα καταγγέλλει. Ο Α. Λαμπέρ σημειώνει ότι αυτές οι διαμαρτυρίες εκπορευόταν από μια συγκεκριμένη ομάδα εξορίστων, η οποία τους πολιορκούσε «στενά» σε όλη τη διάρκεια της περιοδείας τους στις σκηνές [21].

Ο Διοικητής Σηφάκης είπε στον Α. Λαμπέρ ότι επιθυμούσε να βελτιώσει τις συνθήκες στο στρατόπεδο. Κατηγόρησε τους κρατούμενους ότι δήλωναν άρρωστοι ή τρελοί χωρίς να είναι και ανέφερε την περίπτωση του Θ. Μακρίδη, στρατιωτικού στελέχους του ΚΚΕ. Ο συγκεκριμένος κρατούμενος είχε σταλεί στην Αθήνα δύο φορές ως ασθενής αλλά αποδείχτηκε ότι δεν είχε τίποτα [22]. Είπε ακόμα ότι οι φυματικοί ήθελαν να γυρίσουν στην Ικαρία, όχι γιατί εκεί θα γίνονταν καλά, αλλά γιατί εκεί η ζωή ήταν πιο ευχάριστη.

 

Οι Μάνος Κατράκης, Τ. Καρούσος, Γιάννης Ιμβριώτης, Μενέλαος Λουντέμης, Δημήτρης Φωτιάδης, Νίκος Παπαπερικλής στη Μακρόνησο, 1949 (ΑΣΚΙ/Φωτογραφικό Αρχείο Νίκου Μάργαρη).

 

Η γνώμη του Α. Λαμπέρ για τα αίτια της σωρείας των προβλημάτων που παρουσίαζε το στρατόπεδο ήταν η απότομη αύξηση του αριθμού των κρατουμένων και η παντελής έλλειψη οργάνωσης. Επιπλέον είχε τη γνώμη ότι οι κρατούμενοι, ως εξόριστοι στα νησιά, είχαν μια ζωή ασύγκριτα πιο ελεύθερη και ανεξάρτητη απ’ ό,τι στη Μακρόνησο και ότι κάποιοι ήθελαν να υπάρχει σύγχυση, ακαταστασία και βρωμιά για να έχουν μια ακόμα ευκαιρία να διαμαρτύρονται. Το «συν Αθηνά και χείρα κίνει» δεν εκτιμάται σε αυτό το στρατόπεδο, γράφει. Θεωρεί επίσης ότι μια από τις αιτίες της κακής λειτουργίας ήταν η έλλειψη απασχόλησης και ήλπιζε ότι τα πράγματα θα διορθώνονταν με τον καιρό. Ως άμεση ανάγκη, πριν πιάσει ο χειμώνας, ήταν να βρεθούν 3-4.000 κουβέρτες, παρόλο που η Λίγκα για τη Δημοκρατία στην Ελλάδα, από το Λονδίνο είχε στείλει αρκετές. Γενικότερα σημειώνει ότι σε αυτό το στρατόπεδο «οι συνθήκες ήταν αντίθετες και με τους πιο βασικούς ανθρωπιστικούς κανόνες» [23].

Μετά από δύο εβδομάδες ο Α. Λαμπέρ πήγε ξανά στο στρατόπεδο συνοδεύοντας τα φάρμακα και τα κρεβάτια για το αναρρωτήριο του Ελληνικού ΕΣ. Αυτά είχαν μεταφερθεί με καμιόνι στο Λαύριο για να φορτωθούν στο καΐκι, αλλά ο καιρός δεν το επέτρεψε και έμειναν σε μια στρατιωτική αποθήκη. Οι κρατούμενοι πίστευαν ότι η Διοίκηση του στρατοπέδου μπλόκαρε τα φάρμακα, με το αιτιολογικό ότι περίμενε γράμμα από τον Ελληνικό ΕΣ και ο Α. Λαμπέρ θεώρησε ότι πρόκειται για παρεξήγηση. Συναντήθηκε με τους κρατούμενους γιατρούς και ο Κ. Ζωγράφος τον ενημέρωσε ότι υπήρχαν πια μόνο 30 φυματικοί και ότι θα έστελναν και αυτούς στην Ικαρία. Ο αριθμός των κρατουμένων είχε λίγο μειωθεί (9.996), αφού 500 περίπου εξόριστοι είχαν απελευθερωθεί την προηγούμενη εβδομάδα [24].

 

Σκαπανεύς Μακρονήσου. Μηνιαίο περιοδικό των Μονάδων Μακρονήσου, τχ. 7 (11/1949) (Βιβλιοθήκη ΑΣΚΙ).

 

Οι «προληπτικοί»

 

Στη Μακρόνησο, εκτός από τα στρατόπεδα πολιτών στο βόρειο άκρο του νησιού, στο Τρισανέμι και τον Αη Γιώργη που δημιουργήθηκαν στα τέλη του 1948, τον Απρίλιο του 1949 συγκεντρώθηκαν πολίτες, οι οποίοι δεν ήταν ούτε εξόριστοι, ούτε φυλακισμένοι, σε ένα «Ειδικό» στρατόπεδο, το οποίο ανήκε στο Α΄ Τάγμα Σκαπανέων ή Α΄ Ειδικό Τάγμα Οπλιτών (ΑΕΤΟ), με Διοικητή τον Α. Βασιλόπουλο, από το οποίο και ηλεκτροφωτίζονταν. Τη «μαγιά» αποτέλεσαν 2.200 κρατούμενοι που είχαν συλληφθεί για προληπτικούς λόγους στη διάρκεια των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων του Στρατού στην Πελοπόννησο, οι οποίοι βρίσκονταν στη ΣΦΑ από το Δεκέμβριο του 1948 [25]. Η παρουσία ηλικιωμένων αλλά και ανηλίκων ήταν σημαντική. Το «Ειδικό» αυτό στρατόπεδο ήταν ένας από τους προάγγελους του «Οργανισμού Αναμορφωτηρίων Μακρονήσου» (ΟΑΜ), που ιδρύθηκε μετά την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού.

Ο Α. Λαμπέρ επισκέφτηκε το «Ειδικό» στρατόπεδο το Μάιο 1949. Αποτελείτο από τέσσερις τομείς/κλωβούς, με διοικητή έναν υπολοχαγό. Είχε 7.000 άντρες από τους οποίους οι 150 ήταν ανήλικοι από 10 έως 20 χρονών. Οι κρατούμενοι έμεναν σε τεράστιες, ψηλές, στρατιωτικές σκηνές, τακτικά βαλμένες. Μπορούσαν να περιφέρονται ελεύθερα στον κλωβό τους και να κάνουν μπάνιο στη θάλασσα. Στο στρατόπεδο υπήρχαν εγκαταστάσεις με νιπτήρες, αλλά δεν υπήρχε καθόλου σαπούνι, ούτε για το πόσιμο νερό, ούτε για το νερό της θάλασσας, το οποίο συνήθως χρησιμοποιούσαν και για καθαριότητα, αφού το πόσιμο ήταν σπάνιο [26].

Τα τρία τέταρτα των κρατουμένων ήταν πολύ φτωχοί. Φορούσαν τα ρούχα που είχαν φέρει, όταν τους συνέλαβαν, αλλά δεν επαρκούσαν. Χρειάζονταν επίσης εσώρουχα, κάλτσες και κουβέρτες για να στρώνουν κάτω να κοιμούνται. Οι 3.000 την ημέρα που διατίθεντο για τον καθένα δεν κάλυπταν τις βασικές ανάγκες διατροφής τους. Η μερίδα του ψωμιού, 120 δράμια (384 γραμ.), ήταν ανεπαρκής και τα τρόφιμα στην καντίνα ήταν ακριβότερα, λόγω των εξόδων μεταφοράς.

Ο γιατρός ήταν στρατιωτικός, από το ΑΕΤΟ, αλλά υπήρχαν και γιατροί μεταξύ των κρατουμένων. Δεν υπήρχε αναρρωτήριο αλλά είχαν απομονώσει τους 80 φυματικούς. Από τότε που άνοιξε το στρατόπεδο είχαν πεθάνει δύο άνθρωποι. Δεν υπήρχε φαρμακείο, ενώ χρειάζονταν άμεσα φάρμακα. Και ενώ υπήρχαν πολλοί τεχνίτες, κουρείς, ράφτες, δεν είχαν υλικά για τη δουλειά τους. Είχαν προγραμματιστεί μαθήματα για τους αναλφάβητους, αλλά από τους 400, μόνο 150 τα παρακολουθούσαν. Δεν έκαναν αθλήματα, ούτε γυμναστική. Τις Κυριακές όμως και τις γιορτές γίνονταν λειτουργίες και Κατηχητικό μια φορά την εβδομάδα. Το Τάγμα, όταν οργάνωσε μια εκδήλωση με χορωδία και ορχήστρα και θεατρική παράσταση που συμμετείχε και ένας γνωστός ηθοποιός του Εθνικού Θεάτρου, προσκάλεσε και τους πολίτες.

Ο Α. Λαμπέρ συναντήθηκε με το Διοικητή της Μακρονήσου Ταξίαρχο Μπαϊρακτάρη, ο οποίος αρνήθηκε ότι οι πολίτες ήταν χωρισμένοι σε κατηγορίες και υποστήριξε ότι οι τέσσερις τομείς / κλωβοί του στρατοπέδου είχαν δημιουργηθεί για να διευκολύνουν την τάξη και την πειθαρχία. Είπε ακόμα ότι σιγά σιγά θα έκανε το στρατόπεδο των «ιδιωτών» να μοιάζει με το στρατιωτικό, το ΑΕΤΟ. Και ο Α. Λαμπέρ σημειώνει ότι οι σκηνές ήταν καθαρές και εσωτερικά και εξωτερικά.

Στις συνομιλίες που είχε ο Α. Λαμπέρ με τους κρατούμενους κάποιοι του εκμυστηρεύτηκαν ότι είχαν πολύ φόβο μαθαίνοντας ότι θα σταλούν στη Μακρόνησο, αλλά αναγνώριζαν ότι αντιμετωπίζονται πολύ ανθρώπινα, με καλοσύνη και μεγάλη κατανόηση. Ένας δικηγόρος όμως παρατήρησε ότι ο ΔΕΣ δεν είχε υποβάλει μέχρι τώρα καμιά Έκθεση για το τι συμβαίνει στη Μακρόνησο, ούτε έκανε κάποια διαμαρτυρία για όσα έβλεπε να γίνονται. Φεύγοντας ο Α. Λαμπέρ πήρε μαζί του μία κατάσταση με τα αναγκαία φάρμακα, με υλικά ραπτικής, με υλικά απαραίτητα για τον τσαγκάρη, για τον κουρέα και μια συγκεντρωτική κατάσταση για ρούχα, εσώρουχα και κάλτσες, που οι αριθμοί άρχιζαν από 1.500 κουβέρτες μέχρι 10.000 σαπούνια για πλύσιμο στη θάλασσα [27].

Η επόμενη επίσκεψη του εκπροσώπου του ΔΕΣ στο στρατόπεδο έγινε μετά από δυόμιση μήνες. Στο διάστημα αυτό είχαν απελευθερωθεί περίπου 2.000. Η κινητικότητα του στρατοπέδου ήταν μεγάλη, γιατί την προηγούμενη εβδομάδα, από την επίσκεψη του Α. Λαμπέρ, είχαν μεταχθεί 654 άντρες από τη Μακεδονία, ο αριθμός των ανηλίκων είχε φτάσει τους 200 και μαζί με τους 25 φυματικούς που είχαν σταλεί στο Νοσοκομείο Σωτηρία η συνολική δύναμη του στρατοπέδου ανερχόταν σε 7.780 άνδρες [28].

Η έλλειψη ρούχων, εσωρούχων, παπουτσιών, κουβερτών καθώς και σαπουνιού συνέχιζε να είναι μεγάλη. Ο Διοικητής Μακρονήσου Μπαϊρακτάρης, είπε στον Α. Λαμπέρ, ότι δεν μπορούσε να αυξήσει τη μερίδα του ψωμιού από 120 δράμια (384 γραμ) σε 140, παρόλο που ήξερε ότι δεν ήταν επαρκής, γιατί ο προϋπολογισμός του ήταν ισχνός. Συμπλήρωσε μάλιστα ότι για να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες στη διατροφή των «ιδιωτών» αύξησε τον αριθμό των αδειών των στρατιωτών, ώστε να μπορεί να χρησιμοποιεί τις μερίδες τους. Είπε ακόμα, ότι με τον ίδιο τρόπο κατόρθωσε να τους δίνει κρέας δύο φορές την εβδομάδα. Ισχυρίστηκε επίσης ότι αύξησε τις τιμές στην καντίνα από 5 έως 10% για να βελτιώσει το συσσίτιο.

Την ιατρική περίθαλψη του στρατοπέδου είχαν έξι στρατιωτικοί γιατροί και έξι κρατούμενοι. Από την προηγούμενη επίσκεψη είχαν πεθάνει δύο ακόμα άνθρωποι: ένας 77 και ένας 89 χρονών(!). Εκτός από τους ηλικιωμένους και τα παιδιά οι υπόλοιποι κρατούμενοι ήταν υποχρεωμένοι να δουλεύουν εκ περιτροπής πέντε ώρες τη μέρα, όλες τις μέρες, για την κατασκευή δρόμων και κτιρίων. Μεγάφωνα είχαν στηθεί σε όλους τους κλωβούς για να ακούν το ραδιοφωνικό σταθμό της Μακρονήσου. Όλοι έπρεπε να παρακολουθούν τα μαθήματα «κοινωνικής διαπαιδαγώγησης». Κάθε κλωβός είχε και δική του χορωδία και θέατρο που έδιναν παραστάσεις κάθε εβδομάδα, εκ περιτροπής. Ο Α. Λαμπέρ παρακολούθησε μια παράσταση του 1ου κλωβού και ενθουσιάστηκε από το χιούμορ και το πνεύμα του έργου και σημείωσε ότι η χορωδία ήταν εξαιρετική [29].

 

Μακρόνησος. Δεκαπενθήμερος έκδοσις του Ειδικού Τάγματος Αξιωματικών (Ε.Τ.ΑΞ.), αρ. φ. 4 (10/9/1948) (Βιβλιοθήκη ΑΣΚΙ).

 

Μετά τις εκλογές του Μαρτίου 1950

 

Μετά την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού, το Νοέμβριο του 1949, ιδρύθηκε ο Οργανισμός Αναμορφωτηρίων Μακρονήσου (ΟΑΜ), ο οποίος υπαγόταν στο ΓΕΣ αλλά εποπτευόταν από ένα πενταμελές συμβούλιο που αποτελείτο από τους υπουργούς Δικαιοσύνης, Στρατιωτικών, Παιδείας, Δημοσίας Τάξεως, Τύπου και Πληροφοριών [30]. Ήταν η αποκορύφωση των «έκτακτων μέτρων». Στο πλαίσιο της λειτουργίας του ΟΑΜ ιδρύθηκαν τα Ειδικά Σχολεία Αναμορφώσεως Ιδιωτών (ΕΣΑΙ) στο Α΄ και το Β΄ Ειδικό Τάγμα Οπλιτών (ΑΕΤΟ και ΒΕΤΟ), στα οποία «αναμορφώνονταν» οι άνδρες πολιτικοί κρατούμενοι. Για τις εξόριστες που έφεραν από το Τρίκερι τον Ιανουάριο του 1950 ιδρύθηκε το Ειδικόν Σχολείον Αναμορφώσεως Γυναικών (ΕΣΑΓ). Και ενώ οι «αμετανόητοι» αποτελούσαν ένα πολύ μικρό ποσοστό, περίπου 10%, στις εκλογές του έγιναν το Μάρτιο του 1950 το 35,3% από τους «αναμορφωμένους» Μακρονησιώτες ψήφισε τη Δημοκρατική Παράταξη (αριστερά) και το 24,7% την ΕΠΕΚ (κέντρο)  [31]. Με την άνοδο των κομμάτων του Κέντρου στην εξουσία το κατασκεύασμα της «εθνικοφροσύνης» μετεωρίστηκε για μικρό χρονικό διάστημα και στη συνέχεια άρχισε να καταρρέει.

Η κυβέρνηση όρισε μια τετραμελή επιτροπή με πρόεδρο τον Υπουργό Δικαιοσύνης, η οποία στις 29 Μαρτίου πήγε στη Μακρόνησο για να εξετάσει την κατάσταση και να μιλήσει με τους κρατούμενους. Την ίδια μέρα – και την επόμενη – ο Α. Λαμπέρ που βρισκόταν και αυτός στη Μακρόνησο επισκέφτηκε σχεδόν όλα τα στρατόπεδα, το ΑΕΤΟ/ΕΣΑΙ, το ΓΕΤΟ, το ΕΣΑΓ, τις ΣΦΑ και το Πρότυπο Κέντρο Διαπαιδαγωγήσεως Ανηλίκων Φυλακισμένων. Έκανε δύο διανομές και συνέταξε επτά Εκθέσεις [32].

 

ΣΦΑ

 

Το καθεστώς στις Στρατιωτικές Φυλακές ελάχιστα είχε διαφοροποιηθεί με την κυβερνητική αλλαγή. Στο στρατόπεδο των στρατιωτών κρατούνταν 664 καταδικασμένοι με μικρές ποινές. Το στρατόπεδο των πολιτών περιείχε διπλάσιους κρατούμενους (1.288), οι περισσότεροι υπόδικοι. Υπήρχαν δύο θανατοποινίτες και 142 ανήλικοι από 16 έως 20 χρονών, υπόδικοι. Οι στρατιώτες σιτίζονταν καλύτερα, αφού τους έκοβαν το ένα τρίτο του μισθού τους. Έτρωγαν μισή οκά ψωμί (640 γραμ), ενώ οι πολίτες 140 δράμια (448 γραμ). Οι πολίτες χρειάζονταν 600 κουβέρτες ακόμα και το 70% είχε ανάγκη από ρούχα.

Για όλους το σαπούνι ήταν ανεπαρκές και υπήρχε επίσης έλλειψη στα αναγκαία φάρμακα. Στις 9 Ιανουαρίου είχε πεθάνει ένας άνθρωπος από αιματουρία. Οι κρατούμενοι δούλευαν σε διάφορες εργασίες χωρίς να πληρώνονται, έκαναν κάθε πρωί γυμναστική και οι παπάδες κανονικά την κατήχηση. Τα μαθήματα αναμόρφωσης γίνονταν δυο φορές την ημέρα, μία ώρα το πρωί και μία το βράδυ και ο Διοικητής είπε ότι τα αποτελέσματα ήταν θετικά, γιατί υπήρχαν μόνο 14 «αμετανόητοι» [33].

 

ΑΕΤΟ/ΕΣΑΙ

 

Μπορεί στις ΣΦΑ οι εκλογές να μην άλλαξαν σχεδόν τίποτα, αλλά η Έκθεση που συντάσσει ο Α. Λαμπέρ για το ΑΕΤΟ/ΕΣΑΙ, το οποίο βρισκόταν στο κέντρο σχεδόν του νησιού, μαρτυρεί μια εντελώς διαφορετική κατάσταση, αν και τόσο ο Ταξίαρχος Μπαϊρακτάρης, Διοικητής Μακρονήσου, όσο και ο Αντώνης Βασιλόπουλος, Διοικητής του ΑΕΤΟ, παρέμεναν στη θέση τους. Η βασική ανατροπή αφορούσε την αναλογία μεταξύ των φαντάρων στο ΑΕΤΟ και των πολιτών στο ΕΣΑΙ. Ενώ στις 16 Δεκεμβρίου 1949 στο ΑΕΤΟ υπήρχαν περίπου 8.500 πολίτες, στις 29 Μαρτίου 1950 είχαν μείνει 1.312 άντρες. Οι ηλικιωμένοι είχαν επιστρέψει στα σπίτια τους και 1.700 «ιδιώτες» που δεν είχαν συμπληρώσει τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις είχαν ντυθεί στρατιώτες. Γι’ αυτό οι στρατιώτες από 1.000 είχαν αυξηθεί σε 2.671 [34].

Την αλλαγή σηματοδοτούσε επίσης το γεγονός ότι η καταναγκαστική εργασία γινόταν μέρα παρά μέρα, χωρίς όμως να σταματήσει το κτίσιμο της εκκλησίας του Αγίου Αντωνίου, που έφερε το όνομα του Διοικητή του ΑΕΤΟ Αντώνη Βασιλόπουλου. Μικρότερες αλλαγές ήταν ότι οι κρατούμενοι μπορούσαν να στέλνουν δύο γράμματα την εβδομάδα, οι φυματικοί είχαν συγκεντρωθεί όλοι στο ΒΕΤΟ, ενώ οι βαριές περιπτώσεις είχαν μεταφερθεί στο Νοσοκομείο Σωτηρία και ότι δεν υπήρξε νέος νεκρός. Οι ανάγκες σε κουβέρτες είχαν καλυφθεί, αλλά το 50% των πολιτών δεν είχε ρούχα. Στρατιώτες και πολίτες είχαν ανάγκη από σαπούνι. Ο ΔΕΣ μοίρασε 4.000 κομμάτια, καθώς και ρούχα και κουβέρτες.

Ο Α. Λαμπέρ ενθουσιάστηκε όταν άκουσε μια χορωδία 70 ατόμων, τα περισσότερα μέλη της οποίας ήταν από το ΕΣΑΙ. Η ορχήστρα και η θεατρική ομάδα επίσης έδινε συχνά παραστάσεις, και για τους στρατιώτες και για τους πολίτες, στο ανοικτό θέατρο του στρατοπέδου που είχαν φτιάξει οι κρατούμενοι.

Ο Α. Βασιλόπουλος διαβεβαίωσε τον Α. Λαμπέρ ότι γινόταν επιλογή, ώστε να απελευθερωθεί -το συντομότερο – όσο γίνεται μεγαλύτερος αριθμός «αναμορφωμένων». Στο ερώτημα για τους τρελούς είπε ότι οι περισσότεροι παριστάνουν τους τρελούς αλλά δεν είναι, ενώ παραδέχτηκε ότι μερικοί έχουν σταλεί για θεραπεία. Για τους φυματικούς είπε ότι πρόκειται να κάνουν όλοι οι κρατούμενοι ακτινογραφίες. Τέλος, ο Α. Λαμπέρ σημειώνει στην Έκθεσή του ότι το στρατόπεδο διακατείχετο από ένα μεγάλο πνεύμα ελευθερίας και οι κρατούμενοι έλπιζαν να γυρίσουν σύντομα στα σπίτια τους [35].

 

Αναμόρφωσις. Εβδομαδιαία εφημερίς του Α΄ Τάγματος Σκαπανέων, αρ. φ. 44 (25/3/1949) (Βιβλιοθήκη ΑΣΚΙ).

 

Ειδικόν Σχολείον Αναμορφώσεως Γυναικών

 

Το Ειδικόν Σχολείον Αναμορφώσεως Γυναικών (ΕΣΑΓ) αποτελούσε τμήμα του ΑΕΤΟ/ΕΣΑΙ, είχε τον ίδιο Διοικητή, τον Α. Βασιλόπουλο, ίδια μαγειρεία και καντίνα. Οι κρατούμενες ήταν περίπου 2.000 και 50 παιδιά. Είχαν μεταφερθεί στη Μακρόνησο από το Τρίκερι τον Ιανουάριο του 1950. Αυτές που είχαν μείνει «αμετανόητες», περίπου 600, διαβιούσαν σε χωριστό στρατόπεδο από τις 1.300 «αναμορφωμένες». Το στρατόπεδο των γυναικών είχε το μεγαλύτερο ποσοστό ατόμων που δεν είχαν υπογράψει δήλωση.

Η φαρμακευτική περίθαλψη χαρακτηρίζεται ως ανεπαρκής και οι κρατούμενες έδωσαν στον Α. Λαμπέρ μια κατάσταση με τα αναγκαία φάρμακα. 110 γυναίκες ήταν άρρωστες, οι 55 με φυματίωση από τις οποίες οι έντεκα είχαν άμεση ανάγκη από νοσηλεία. Στα μέσα Μαρτίου 1950 μια γυναίκα είχε πεθάνει [36].

Στο στρατόπεδο των αμετανόητων η μεταχείριση ήταν σκληρότερη και η πειθαρχία αυστηρότερη. Οι γυναίκες υποστήριξαν ότι εξαιτίας της αγριότητας που υφίσταντο, αρρώστησαν και ένας μεγάλος αριθμός γυναικών κακοποιήθηκε και τρελάθηκε.

Ο Α. Λαμπέρ μετέφερε τα λεγόμενα των γυναικών στον Διοικητή του ΑΕΤΟ, Α. Βασιλόπουλο, ο οποίος τον διαβεβαίωσε ότι οι στρατιώτες δεν χτύπησαν ποτέ καμιά γυναίκα, ούτε την κακομεταχειρίστηκαν [37]. Ο Α. Λαμπέρ του έδωσε τα δημοσιεύματα τη εφημερίδας Μάχη, όπου αναφέρονταν ονομαστικά επτά «τρελές» και 49 «τραυματισμένες και κακοποιημένες» γυναίκες. Το απόκομμα της εφημερίδας επισυνάπτεται στην Έκθεσή του μαζί με την Έκθεση του γιατρού από το Ψυχιατρείο Δαφνίου που αναφέρεται στις επτά «τρελές» και άλλες τόσες κακοποιημένες γυναίκες. Ο Διοικητής αρνήθηκε και πάλι κατηγορηματικά ότι οι στρατιώτες συμπεριφέρθηκαν άσχημα στις γυναίκες και για να αποδείξει το «ποιόν» αυτών των γυναικών ανέφερε δύο παραδείγματα. Το πρώτο ήταν η στάση τους ήταν ήρθε στο στρατόπεδο η Επιτροπή από το Υπουργείο Δικαιοσύνης: πήγαν προς τη θάλασσα και φώναζαν ότι θα πέσουν να πνιγούν. Το δεύτερο αφορούσε τις αντάρτισσες. Ο Α. Βασιλόπουλος είπε ότι οι «αγνές διανοούμενες κομουνίστριες» τις αντιμετώπιζαν με σκαιότητα και είχαν ζητήσει να φύγουν από το στρατόπεδο [38].

 

Εξόριστες γυναίκες στο αναμορφωτήριο του Α’ Τάγματος, Άνοιξη 1950, (ΑΣΚΙ/Φωτογραφικό Αρχείο Νίκου Μάργαρη).

 

Ο Α. Βασιλόπουλος είχε «προηγούμενα» με τις κρατούμενες. Και οι δύο λόχοι γυναικών, δηλωσίες και μη, δεν χειροκροτούσαν ούτε ζητωκραύγαζαν σε κείνες τις πανηγυρικές επισκέψεις που έκαναν διάφοροι «επίσημοι» στη Μακρόνησο. Και το χειρότερο ήταν, ότι, όταν στις 13 Μαρτίου 1950 επισκέφτηκαν το νησί ξένοι δημοσιογράφοι και ενώ οι αξιωματικοί τους συνόδευαν μέχρι τα αυτοκίνητα για να φύγουν, αφού τους είχαν δείξει τη «βιτρίνα», ξεχύθηκε η φάλαγγα των γυναικών, τους γύρισε πίσω και τους «ξενάγησε» στις σκηνές με τις τρελές. «Η φωνή μας βγήκε έξω απ’ τα συρματοπλέγματα. Ό,τι κι αν έφερνε κείνη η νύχτα θα το δεχόμαστε με εγκαρτέρηση», γράφουν οι γυναίκες [39].

Στο στρατόπεδο των γυναικών ο ΔΕΣ έκανε δύο διανομές μεταχειρισμένων ρούχων και άλλων αναγκαίων πραγμάτων. Η πρώτη ξεκίνησε από την πολυπληθέστερη ομάδα, τις «αναμορφωμένες». Η δεύτερη από τις «αμετανόητες». Στην πρώτη διανομή οι κρατούμενες αφέθηκαν να επιλέξουν το μέγεθος και το χρώμα, αλλά η διαδικασία αποδείχτηκε χρονοβόρα. Γι’ αυτό στη δεύτερη έδωσε ο ΔΕΣ τα ρούχα, τα οποία στη συνέχεια μπορούσαν να τα ανταλλάξουν μεταξύ τους [40].

Οι περισσότερες οργανώσεις οι οποίες έστειλαν πράγματα στους κρατούμενους της Μακρονήσου ήταν οργανώσεις του εξωτερικού, φιλικά προσκείμενες προς το ΚΚΕ. Η πρώτη οργάνωση που αναφέρεται στην Έκθεση του ΔΕΣ είναι η Λίγκα για τη Δημοκρατία στην Ελλάδα, με έδρα το Λονδίνο. Αυτή ιδρύθηκε το 1945 και διαλύθηκε το 1975. Η δράση της διήρκεσε 30 χρόνια, όσα περίπου το ΚΚΕ βρισκόταν εκτός νόμου.

Η δραστηριότητά της ήταν έντονη την περίοδο των «έκτακτων μέτρων» και της ένοπλης εμφύλιας σύγκρουσης (1946-1949) καθώς και στην επτάχρονη δικτατορία (1967-1974). Στυλοβάτες των δραστηριοτήτων της Λίγκας υπήρξαν δύο γυναίκες: η Νταϊάνα Πιμ και η Μάριον Πασκόε – Σαράφη, η γυναίκα του Στρατηγού. Στην ίδια κατηγορία με τη Λίγκα πρέπει να εντάξουμε και την Ελβετική Επιτροπή Βοήθειας στη Δημοκρατική Ελλάδα καθώς και την Παγκόσμια Ένωση Σπουδαστών Πράγας. Παρείχαν όμως «βοήθεια» και οργανώσεις κοινωνικής αλληλεγγύης όπως η αμερικάνικη Unitarian Service Committee, η ελβετική Centrale Sanitaire, ο Ελληνικό ΕΣ, ο Πορτογαλλικός ΕΣ κ.ά.  Τα είδη που διανεμήθηκαν ήταν κυρίως μεταχειρισμένα ρούχα, κουβέρτες, σαπούνι Μασσαλίας, δέματα με τρόφιμα, παιγνίδια για τα παιδιά, γάλα και ζάχαρη, ένα «Λινγκουαφόν» με δύο σειρές ξένων γλωσσών, μία αγγλική και μία γαλλική, ένα μικροσκόπιο, 20 κρεβάτια, κλινοσκεπάσματα και φάρμακα για το νοσοκομείο και ένα μπετόνι με πομάδα. Τα ρούχα στις γυναίκες και τα παιδιά τα μοίρασε η Αντιπροσωπεία μαζί με ένα κομμάτι σαπούνι [41].

Η διανομή είχε έναν πανηγυριώτικο τόνο, τον οποίο ενέτειναν τα αποτελέσματα των εκλογών. Τα παιδιά πρωτοστατούσαν. Εκτός από παιγνίδια υπήρχαν και γι αυτά παπούτσια που μπορούσαν να τα δοκιμάσουν πριν τα πάρουν. Για τις γυναίκες μικροπράγματα όπως τα κουμπιά, οι κλωστές και οι αγκράφες ήταν επίσης πολύ χρήσιμα. Αυτό που έκανε δύσκολη την επιλογή, κυρίως στα ρούχα, ήταν ο φοβερός αέρας της Μακρονήσου. Η Ντόλλα Λαμπέρ ήταν και αυτή παρούσα. Εξάλλου είχε ενδιαφερθεί ιδιαίτερα για το νοσοκομείο και το αναρρωτήριο στο ΕΣΑΙ, αλλά και στο στρατόπεδο του Άη Γιώργη [42]. Επιπλέον είχε τη δυνατότητα να μιλήσει με «παλιές γνωστές» από τη Χίο και το Τρίκερι.

 

ΓΕΤΟ – ΒΕΤΟ

 

Το Μάρτιο του 1950, στο ΓΕΤΟ, με νέο Διοικητή τον Ασημάκη Καράγιωργα, υπήρχαν 1.200 στρατιώτες. Τίποτα καινούργιο δεν συμβαίνει, όλα όπως και στην προηγούμενη Έκθεση, γράφει ο Α. Λαμπέρ. Η αναμόρφωση συνεχιζόταν κανονικά με μαθήματα για τη νεότερη ελληνική ιστορία και όταν ο καιρός ήταν καλός γίνονταν στο ύπαιθρο. Η Έκθεση επισημαίνει ακόμα ότι οι στρατιώτες είχαν δημιουργήσει θίασο καλά στελεχωμένο καθώς και ορχήστρα. Το περιοδικό Σκαπανεύς, μηνιαίο πια και για όλη τη Μακρόνησο, συνέχιζε να εκδίδεται στο ΓΕΤΟ. Επίσης ο ραδιοφωνικός σταθμός ήταν και αυτός εγκατεστημένος εκεί, ενώ πολυάριθμα μεγάφωνα τοποθετημένα σε όλα τα στρατόπεδα επέτρεπαν στους κρατούμενους να ακούν τις εκπομπές του, άλλες «τοπικές» και άλλες πανελλήνιου χαρακτήρα [43].

Στο ΒΕΤΟ, με Διοικητή τον Γ. Τζανετάτο, ο αριθμός των στρατιωτών (1.300) σε σχέση με τον αριθμό των πολιτών (3.508) ήταν αντιστρόφως ανάλογη. Οι πολίτες κατανέμονταν σε τέσσερις επιμέρους κατηγορίες και αντίστοιχα στρατόπεδα:

  • των «δηλωσιών», με 2.324 άνδρες
  • των παλιών αξιωματικών, με 64 άνδρες
  • των αμετανόητων, με 720 άνδρες και
  • του Άη Γιώργη με 400 αμετανόητους που είχαν εξαιρεθεί από την εργασία λόγωηλικίας ή αρρώστιας.

Παρόλα αυτά και ο αριθμός των πολιτών είχε μειωθεί αισθητά, γιατί πριν τρεις μήνες ήταν διπλάσιοι: 6.637. Η διαφορά οφειλόταν σε απελευθερώσεις που έγιναν σε αυτό το διάστημα. Η εφημερίδα Καθημερινή (1.3.1950) με τίτλο «1.406 ανανήψαντες απελύθησαν εκ Μακρονήσου» δημοσίευσε τα ονόματά τους και ο Διοικητής του στρατοπέδου θεωρούσε ότι μέχρι το Πάσχα θα απολύονταν άλλοι 1.000 περίπου κρατούμενοι [44].

Ο Α. Λαμπέρ σημειώνει ότι από την 1η Νοεμβρίου 1949 που ανέλαβε ο στρατός (δηλαδή ο ΟΑΜ) τους πολίτες, αυτοί σιτίζονταν καλύτερα από την εποχή που ανήκαν στο Υπουργείο Δημόσιας Τάξης. Πέρασε από τα μαγειρεία την ώρα που ετοίμαζαν τα γεύματα και δοκίμασε το φαγητό. Και η μερίδα του ψωμιού είχε αυξηθεί σε 180 δράμια (575 γραμ). Επίσης ο στρατός εξέτασε τους 10.000 εξόριστους που παρέλαβε και βρήκε ότι 2.058 ήταν άρρωστοι: περίπου 500 φυματικοί και 1.500 με χρόνιες ή/και πολλαπλές παθήσεις που τους καθιστούσαν ανίκανους για εργασία και γι’ αυτό σκόπευε να στείλει τις βαριές περιπτώσεις στα νοσοκομεία και άλλους 624 στο στρατόπεδο του Άη Γιώργη, όπου βρίσκονταν όσοι ήταν ανίκανοι προς εργασία.

 

Μακρόνησος 1950. Απομονωμένοι στη χαράδρα του ΕΣΑΙ. Στο πίσω μέρος της φωτογραφίας ο Ν.Μ. αναφέρει: «Μοναδική φωτογραφία των απομονωμένων στη χαράδρα του ΕΣΑΙ την ώρα που οδηγούνται στη θάλασσα για να πλυθούν. Είναι στα τέλη Απριλίου 1950, δυο μήνες μετά τις βουλευτικές εκλογές. Οι μεγάλες δοκιμασίες έχουν σταματήσει. […] Αλλά ποιος αποθανάτισε αυτή τη σπάνια εικόνα; Ποιος άλλος από τις γυναίκες; Όταν είδαν τη φάλαγγα των ανδρών να κατηφορίζει από τη χαράδρα και να μπαίνει στον κεντρικό δρόμο που περνούσε μπροστά από τον κλωβό τους, πετάχτηκαν από τις σκηνές τους κι αγνάντευαν την πορεία, πίσω από τα σύρματα. Κάποια ξέθαψε τη φωτογραφική μηχανή και «κλικ». (ΑΣΚΙ/Φωτογραφικό Αρχείο Νίκου Μάργαρη).

 

Στο στρατόπεδο του Άη Γιώργη, στο βόρειο άκρο του νησιού, το φαρμακείο και τα δύο αναρρωτήρια λειτουργούσαν σε σκηνές. Οι εξόριστοι γιατροί δούλευαν κάτω από τη διεύθυνση ενός στρατιωτικού γιατρού. Τους τελευταίους πέντε μήνες είχαν έξι θανάτους, ο ένας ήταν αυτοκτονία. Εκεί υπήρχαν 86 ανάπηροι πολέμου που υπολόγιζαν να τους φτιάξουν πρόσθετα μέλη. Είχαν ανάγκη από γάλα για τους αρρώστους και από πιζάμες, αλλά κυρίως από φάρμακα και DTT.

Οι κρατούμενοι έκαναν αγγαρείες στα μαγειρεία, έφτιαχναν δρόμους, τοίχους, διαμερίσματα ή τούβλα, όλα αμισθί. Οι πολίτες είχαν φτιάξει χορωδία, θέατρο, γήπεδο ποδοσφαίρου με αποδυτήρια και ντους. Έκαναν μπάνιο στη θάλασσα και γίνονταν μαθήματα ιστορίας καθώς και μαθήματα για τους αναλφάβητους.

Οι «αμετανόητοι» δεν συμμετείχαν καθόλου σε όλα αυτά. Ο Α. Λαμπέρ επισκέφτηκε το στρατόπεδό τους και πίστευε ότι, εάν γινόταν μια καλύτερη διαλογή, ένας μεγάλος αριθμός θα «ανένιπτε» και θα γύριζε στα σπίτια του. Η συζήτηση μαζί τους δεν του ήταν ευχάριστη, όπως και την προηγούμενη φορά ή όπως και στην Ικαρία. Άκουσε όμως τις καταγγελίες τους ότι δεν είχαν ούτε ένα ποτήρι νερό την ημέρα, ενώ δικαιούντο δύο οκάδες (2,6 λίτρα), καθώς και για τους άρρωστους, τους τρελούς από τα βασανιστήρια και τους φυματικούς. Σε όλα αυτά ο εκπρόσωπος του ΔΕΣ είχε μια μόνιμη απάντηση: συνεργάζεται με τις κρατικές, στρατιωτικές και πολιτικές, αρχές για να βελτιώσει την ιατρική περίθαλψη των κρατουμένων και δεν αναμειγνύεται σε πολιτικές παραμέτρους.

 

Μακρόνησος 1947. Το Πειθαρχείο του Β’ Τάγματος. (ΑΣΚΙ/Φωτογραφικό Αρχείο Νίκου Μάργαρη).

 

Ωστόσο ο Α. Λαμπέρ μετέφερε τις καταγγελίες των κρατουμένων στο Διοικητή Γ. Τζανετάτο. Αυτός απάντησε ότι το γεγονός ότι μπορούν να διαμαρτύρονται αποτελεί την καλύτερη απόδειξη ότι είχαν ελευθερία και ότι δεν κακοποιούνταν. Υποστήριξε ότι θα μπορούσαν να τους κακοποιήσουν, μετά την αποχώρηση του ΔΕΣ, αλλά δεν το έκαναν, γιατί ήταν ενάντια στις αρχές τους. Συμπλήρωσε ότι κάποιοι από τους κρατούμενους με τις πράξεις τους επιδίωκαν να βασανιστούν, ώστε να γίνουν μάρτυρες. Οι 700 ηγέτες δεν ανέχονταν να βλέπουν να φεύγουν από τις γραμμές τους, όσους, πριν λίγο, θεωρούσαν ότι βρίσκονταν κάτω από την εξουσία τους, συμπλήρωσε. Είναι υποχρέωσή μας, είπε ο Διοικητής, να συνεχίσουμε το έργο της αναμόρφωσης. Η άποψή του για τους αρρώστους ήταν ότι έπρεπε να φύγουν, γιατί η Μακρόνησος δεν ήταν ούτε σανατόριο, ούτε νοσοκομείο, αλλά στρατόπεδο αναμόρφωσης. Και τελειώνοντας επισήμανε ότι είναι θαύμα πως με τις συνθήκες περίθαλψης που επικρατούσαν δεν υπήρχαν περισσότεροι θάνατοι.

Ο Α. Λαμπέρ στην Έκθεσή του, θέλοντας να τονίσει το έργο του ΔΕΣ στον τομέα της περίθαλψης των κρατουμένων, αναφέρεται στη συνομιλία του με τον Κ. Γαβριηλίδη, έναν «αμετανόητο» που είχε πρόσφατα νοσηλευτεί στο Κεντρικό Νοσοκομείο Μακρονήσου. Σε ερώτηση του, ο Κ. Γαβριηλίδης απάντησε ότι η περίθαλψη που του παρείχαν εκεί ήταν καλή. Ωστόσο ο Α. Λαμπέρ παραπονείται ότι τα μέλη του ΚΚΕ ποτέ δεν εξέφρασαν μια ευχαριστία προς τον ΔΕΣ, με εξαίρεση τις «αμετανόητες» γυναίκες [45].

 

Η κατάρρευση

 

Μετά τις εκλογές τα στρατόπεδα των πολιτών άρχισαν να διαλύονται. Οι ηλικιωμένοι και οι δηλωσίες επέστρεψαν σπίτια τους. Τον Αύγουστο του 1950 περίπου 500 «αμετανόητες» ξαναπήγαν στο Τρίκερι, στο Δεύτερο Τρίκερι. Τους «επικίνδυνους» άντρες τους έστειλαν στον Αη Στράτη ή σε φυλακές. Η Μακρόνησος παρέμεινε ως στρατιωτικό κέντρο. Απέμειναν τα τρία στρατόπεδα (πρώην ΑΕΤΟ, ΒΕΤΟ και ΓΕΤΟ), το νοσοκομείο και οι Στρατιωτικές Φυλακές Μακρονήσου (ΣΦΜ), πρώην Αθηνών. Στις ΣΦΜ οι κρατούμενοι δούλευαν στα εργαστήρια και στο κτίσιμο κτιρίων. Εκεί εκδίδονταν και Η Φωνή των Σ.Φ.Μ., δεκαπενθήμερη [46].

Την Άνοιξη του 1951 κρατούνταν στις ΣΦΜ περίπου 600 πολίτες, οι μισοί από τους οποίους ήταν «πολιτικοί». Από αυτούς πάνω από το ένα τρίτο ήταν ανήλικοι, από το Στρατόπεδο Ανηλίκων που βρισκόταν στο ΓΕΤΟ. Όταν το ΓΕΤΟ διαλύθηκε οι ανήλικοι μεταφέρθηκαν στις ΣΦΜ.

Το Νοέμβριο του 1951 όλοι οι πολίτες στάλθηκαν σε άλλες φυλακές της χώρας. Το αίτημα να κλείσει η Μακρόνησος είχε κατατεθεί στον ΟΗΕ τόσο από την Ελληνική Επιτροπή για την Κατάργηση της Μακρονήσου, που αποτελείτο από προσωπικότητες Ελλήνων προσφύγων του Εμφυλίου, όσο και από την Ελληνο-Αμερικάνικη Επιτροπή για την κατάργηση της Μακρονήσου, καθώς και από το συγκλονιστικό «Κατηγορώ» προς το ΒΕΤΟ του Μανώλη Πρωιμάκη, πρώην βουλευτή [47].

Η κατάρρευση του αναμορφωτικού συστήματος της Μακρονήσου συμπαρέσυρε και τα δημιουργήματα των ανθρώπων. Τη δεκαετία του 1960 δεν έχει απομείνει σχεδόν τίποτα από τις βίλες των διοικητών, τις λέσχες αξιωματικών, τα φυλάκια, τα διοικητήρια, τις προβλήτες, τις γέφυρες και τις λιμενικές εγκαταστάσεις, τις αποθήκες, τις δεξαμενές, τους καλοστρωμένους δρόμους, τις τεράστιες πλατείες, τα γήπεδα, τις εκκλησίες με τα χρωματιστά τζάμια, τα τρία θέατρα, του ΑΕΤΟ με τις πέτρινες κερκίδες για 5.000 θεατές, το μνημείο ηρώων του ΓΕΤΟ, τις αψίδες, τα κιονόκρανα και τις τσιμεντένιες γλάστρες στις ΣΦΑ, τους αρτοκλίβανους του ΑΕΤΟ, το εργοστάσιο παραγωγής λεμονάδας, την κεραμοποιία και το τουβλοκάμινο, την κάτασπρη πολιτεία του ΒΕΤΟ με το λιοντάρι, τις αψίδες, τους κρεμαστούς κήπους που «έμοιαζε με λουλουδιασμένη μυγδαλιά μέσα στην παγωνιά του Γενάρη». Τα οικοδομικά υλικά ληστεύτηκαν ή πουλήθηκαν και ο καιρός συμπλήρωσε την καταστροφή [48]. Κανένα άτομο και καμιά κοινωνική ή εθνική ομάδα δεν θέλει να συντηρεί μνήμες που προξενούν ντροπή και αποτελούν όνειδος.

Ωστόσο η συλλογική μνήμη δεν μπορούσε να σβήσει, να ταφεί. Στο τέλος της δεκαετίας του 1980, με απόφαση που πάρθηκε όταν υπουργός πολιτισμού ήταν η Μελίνα Μερκούρη (16.5.1989), η Μακρόνησος ανακηρύχτηκε Ιστορικός Τόπος, «σύμβολο καταδίκης του εμφυλίου πολέμου, όλων των βασανιστηρίων και κάθε καταπίεσης». Συγκροτήθηκε μια ομάδα εργασίας (2.4.1990), οργανώθηκε μία ημερίδα (28.4.1993), όπου αναγνωρίστηκε ότι η Μακρόνησος «αποτελεί εθνικό μνημείο εξαιρετικής σημασίας για την αυτογνωσία και τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης του λαού μας», εκδόθηκε ένα Προεδρικό Διάταγμα για τις χρήσεις γης (30.8.1995) και οργανώθηκε μία διημερίδα, με τη συμμετοχή και ιστορικών (6-7.3.1998) [49]. Στο πλαίσιο αυτό φτιάχτηκε μια μικρή προβλήτα και αναστηλώθηκαν εν μέρει οι αρτοκλίβανοι και το θέατρο του ΑΕΤΟ. Μέχρι σήμερα έχουν οργανωθεί κάποιες εκδηλώσεις στο θέατρο και η Πανελλήνια Ένωση Κρατουμένων Αγωνιστών Μακρονήσου πραγματοποιεί την καθιερωμένη ετήσια επίσκεψη τιμής και μνήμης.

 

Υποσημειώσεις


 

[1] Μάργαρης Νίκος, Ιστορία της Μακρονήσου, Αθήνα: Δωρικός 1982, τόμ. Α΄, σελ. 6.

[2] United Nations, General Assembly, Fifth Session, New York 1950. Annexes:A/C.1/626, σελ. 36-37.

[3] Μάργαρης, ό.π., τόμ. Α΄, σελ. 405-6, 445-463, τόμ. Β΄ σελ. 259-274, 298-305.

[4] «Στρατιωτικό Κέντρο Αναμόρφωσης, Ειδικόν Τάγμα Αξιωματικών Μακρονήσου, Έκθεση άκρως εμπιστευτική», Ρ. Ροθ και Α. Λαμπέρ, 14 Ιουνίου 1948, ACICR, C Sc, Grèce, Guerre Civile, τόμ. Ι, σελ. 148-151.

[5] Μάργαρης, ό.π., τόμ. Β΄, σελ. 344-351.

[6] «Στρατιωτικό κέντρο αναμόρφωσης, Γ΄ Τάγμα Σκαπανέων Μακρονήσου, Έκθεση άκρως εμπιστευτική», Ρ. Ροθ και Α. Λαμπέρ, 14 Ιουνίου 1948, ACICR, C Sc, Grèce, Guerre Civile, τόμ. Ι, σελ. 135-147.

[7] Στο ίδιο.

[8] Μάργαρης, ό.π., τόμ. Β΄, σελ. 546.

[9] «Στρατιωτικό κέντρο αναμόρφωσης Μακρονήσου», Α. Λαμπέρ, 13 Δεκεμβρίου 1948, ACICR, C Sc, Grèce, Guerre Civile, τόμ. ΙΙ, σελ. 83-88.

[10] «Στρατιωτικό Κέντρο Αναμόρφωσης Μακρονήσου», Α. Λαμπέρ, 3 Απριλίου 1949, ACICR, C Sc, Grèce, Guerre Civile, τόμ. ΙV, σελ. 12- 19.

[11] Στέφανος Σαράφης, πρώην αξιωματικός του τακτικού στρατού, Στρατιωτικός Αρχηγός του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ.

[12] Στρατηγός Χατζημιχάλης, Στρατιωτικός Διοικητής του Α΄ Σώματος Στρατού, μέλος της ΚΕ του ΕΛΑΣ.

[13] «Στρατόπεδο σωφρονισμού και υποδίκων Μακρονήσου, Έκθεση άκρως εμπιστευτική» Ρ. Ροθ και Α. Λαμπέρ, 14 Ιουνίου 1948, ACICR, C Sc, Grèce, Guerre Civile, τόμ. Ι, σελ. 128- 134.

[14] Στο ίδιο.

[15] Μάργαρης, ό.π., τόμ. Β΄, σελ. 372, 423.

[16] «Στρατόπεδο σωφρονισμού και υποδίκων Μακρονήσου», Α. Λαμπέρ, 18 Δεκεμβρίου 1948, ACICR, C Sc, Grèce, Guerre Civile, τόμ. ΙΙ, σελ. 89-99.

[17] Μάργαρης, ό.π., τόμ. Β΄, σελ. 393-5, 529-31.

[18] «Στρατόπεδο πολιτικών εξορίστων Μακρονήσου, Έκθεση άκρως εμπιστευτική», Α. Λαμπέρ, 2 Απριλίου 1949, ACICR, C Sc, Grèce, Guerre Civile, τόμ. ΙV, σελ. 1-11.

[19] Στο ίδιο.

[20] «Στρατόπεδο πολιτικών εξορίστων Μακρονήσου, Έκθεση άκρως εμπιστευτική», Α. Λαμπέρ, 31 Ιουλίου 1949, ACICR, C Sc, Grèce, Guerre Civile, τόμ. ΙV, σελ. 171-185.

[21] Στο ίδιο.

[22] Στο Deuxieme Livre Bleu, Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση, Αύγουστος 1949, σελ. 59, καθώς και στο Υπόμνημα που κατέθεσε η Λίγκα για τη Δημοκρατία στην Ελλάδα στον ΟΗΕ, στις 8 Φεβρουαρίου 1950 (UN, A/C.1/626, σελ. 41) αναφέρεται ότι ο υποστράτηγος Θ. Μακρίδης είχε τρελαθεί από τα βασανιστήρια και είχε σταλεί σε άσυλο.

[23] «Στρατόπεδο πολιτικών εξορίστων Μακρονήσου, Έκθεση άκρως εμπιστευτική», Α. Λαμπέρ, 31 Ιουλίου 1949, ό.π.

[24] «Στρατόπεδο πολιτικών εξορίστων Μακρονήσου», Α. Λαμπέρ, 17 Αυγούστου 1949, ACICR, C Sc, Grèce, Guerre Civile, τόμ. V, σελ. 53-57.

[25] Μάργαρης, ό.π., τόμ. Β΄, σελ. 439, 382-390.

[26] «Ειδικόν Στρατόπεδον Ιδιωτών Μακρονήσου», Α. Λαμπέρ, 16 Μαίου 1949, ACICR, C Sc, Grèce, Guerre Civile, τόμ. IV, σελ. 20-40.

[27] Στο ίδιο.

[28] «Ειδικόν Στρατόπεδον Ιδιωτών Μακρονήσου (ΕΣΑΙ)», Α. Λαμπέρ, 30 Ιουλίου 1949, ACICR, C Sc, Grèce, Guerre Civile, τόμ. IV, σελ. 163-170.

[29] Στο ίδιο.

[30] Μπουρνάζος Στρατής, «Το Μέγα Εθνικόν Σχολείον Μακρονήσου 1947-1950», Ιστορικό τοπίο και ιστορική μνήμη. Το παράδειγμα της Μακρονήσου, Αθήνα, Φιλίστωρ, 2000, σελ. 115-145.

[31] Νικολακόπουλος Ηλίας, «Εκλογές στη Μακρόνησο», Ιστορικό τοπίο και ιστορική μνήμη. Το παράδειγμα της Μακρονήσου, Αθήνα, Φιλίστωρ, 2000, σελ. 329-336.

[32] Υπήρχαν και προηγούμενες επισκέψεις στις 10 και 16 Δεκεμβρίου 1949, καθώς και στις 2-5 Μαρτίου 1950, τουλάχιστον στο ΑΕΤΟ/ΕΣΑΙ και στο ΒΕΤΟ, αλλά οι εκθέσεις δεν εντοπίστηκαν στο αρχείο του ΔΕΕΣ.

[33]  «Στρατιωτικές φυλακές και στο Στρατόπεδο Σωφρονισμού Μακρονήσου», Α. Λαμπέρ, 29 Μαρτίου 1950, ACICR, C Sc, Grèce, Guerre Civile, τόμ. VΙ, σελ. 12-23.

[34] «ΑΕΤΟ και ΕΣΑΙ», Α. Λαμπέρ, 29 Μαρτίου 1950, ACICR, C Sc, Grèce, Guerre Civile, τόμ. VΙ, σελ. 1-11.

[35] Στο ίδιο.

[36] «Στρατόπεδο εξορίστων γυναικών Μακρονήσου [ΕΣΑΓ]», Α. Λαμπέρ, 30 Μαρτίου 1950, ACICR, C Sc, Grèce, Guerre Civile, τόμ. VΙ, σελ. 24-38.

[37] Για το τι υπέστησαν οι γυναίκες στη Μακρόνησο βλ. Θεοδώρου Βικτωρία, «Τα τετράδια της Βικτωρίας Θεοδώρου» στο Θεοδώρου Βικτωρία (επιμ.) Στρατόπεδα Γυναικών, Αθήνα 1976, σελ. 121-221.

[38] «Στρατόπεδο εξορίστων γυναικών Μακρονήσου [ΕΣΑΓ]», ό.π..

[39] Μαυροειδή – Παντελέσκου, Αφροδίτη, «Γράφει η Αφροδίτη Μαυροειδή – Παντελέσκου για την αναμόρφωση στη Μακρόνησο» στο Στρατόπεδα Γυναικών, ό.π., σελ. 385-393.

[40] «Διανομή ρούχων και σαπουνιού στις εξόριστες της Μακρονήσου», Α. Λαμπέρ, 30 Μαρτίου 1950, ACICR, C Sc, Grèce, Guerre Civile, τόμ. VΙ, σελ. 39-68.

[41] «Διανομή του Τομέα Βοήθειας ΔΕΣ, Γενεύη, στα στρατόπεδα της Μακρονήσου», Α. Λαμπέρ, 30 Μαρτίου 1950, ACICR, C Sc, Grèce, Guerre Civile, τόμ. VΙ, σελ. 95-98.

[42] «Στρατόπεδο εξορίστων γυναικών Μακρονήσου [ΕΣΑΓ]», ό.π.

[43] «ΓΕΤΟ και Στρατόπεδο καταδικασμένων ανηλίκων», Α. Λαμπέρ, 29 Μαρτίου 1950, ACICR, C Sc, Grèce, Guerre Civile, τόμ. VΙ, σελ. 69-79.

[44] «ΒΕΤΟ και Στρατόπεδο εξορίστων ιδιωτών [ΕΣΑΙ]», Α. Λαμπέρ, 30 Μαρτίου 1950, ACICR, C Sc, Grèce, Guerre Civile, τόμ. VΙ, σελ. 80-94

[45] «ΒΕΤΟ και Στρατόπεδο εξορίστων ιδιωτών [ΕΣΑΙ]», ό.π.

[46] «Στρατιωτικές φυλακές Μακρονήσου [ΣΦΜ]», Γ. Κολλαντόν, 24 Μαρτίου και 25 Μαίου 1951, ACICR, C Sc, Grèce, Guerre Civile, τόμ. ΧΙV, σελ. 40- 68.

[47] United Nations, General Assembly, Fifth Session, New York 1950. Annexes:A/C.1/626/Add.1, σελ. 42-43, A/C.1/626/Add.2, σελ. 43-46 και A/C.1/626/Add.3, σελ. 46-50.

[48] Μάργαρης, ό.π., τόμ. Β΄, σελ. 226-7, 464-8, 476, 537.

[49] Ιστορικό τοπίο και ιστορική μνήμη. Το παράδειγμα της Μακρονήσου, Αθήνα, Φιλίστωρ, 2000, σελ. 13-33.

 

Τασούλα Βερβενιώτη,

 «Αναπαραστάσεις της Ιστορίας. Η δεκαετία του 1940 μέσα από τα αρχεία του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού», Εκδόσεις Μέλισσα 2009.

 

* Οι επισημάνσεις με έντονα γράμματα και οι εικόνες που συνοδεύουν το κείμενο οφείλονται στην Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη.

 

Read Full Post »

Βασικά Βιβλία για την Κατοχή στην Ερμιονίδα, Τροιζηνία και τα γύρω νησιά – Βασίλης Γκάτσος


 

«Ελεύθερο Βήμα»

Από την Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού.

Η Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού, δημιούργησε ένα νέο χώρο, το «Ελεύθερο Βήμα», όπου οι αναγνώστες της θα έχουν την δυνατότητα να δημοσιοποιούν σκέψεις, απόψεις, θέσεις, επιστημονικά άρθρα ή εργασίες αλλά και σχολιασμούς επίκαιρων γεγονότων.

Σήμερα στο «Ελεύθερο Βήμα», ο Βασίλης Γκάτσος παρουσιάζει και σχολιάζει βασικά βιβλία για την Κατοχή, στην Ερμιονίδα, Τροιζηνία και τα γύρω νησιά και καταθέτει σκέψεις  για την έρευνα και ανάδειξη όλων των πτυχών της Εθνικής μας Αντίστασης, με σωφροσύνη και δικαιοσύνη, ώστε οι νεότερες γενιές με επίγνωση να ομονοούν στο βασικότερο: Ποτέ άλλος εμφύλιος σε αυτή τη μικρή πατρίδα όλου του κόσμου.

 

«Βασικά Βιβλία για την Κατοχή στην Ερμιονίδα, Τροιζηνία και τα γύρω νησιά…»

 

Η Ερμιονίδα, η Τροιζηνία με τα νησιά Πόρο, Ύδρα, Δοκό, Σπέτσες, ήταν την Κατοχή μια απομονωμένη περιοχή με συγκοινωνία κυρίως μέσω θαλάσσης. Τα παρακάτω βιβλία φωτίζουν την περίοδο αυτή, αλλά αποσπασματικά. Ανάγκη η συγγραφή μιας όσο γίνεται αντικειμενικής Ιστορίας, με σοβαρή μελέτη και συγκέντρωση τεκμηρίων.

 

  1. Τα άγνωστα παρασκήνια της Εθνικής Αντιστάσεως εις την Πελοπόννησον,  Εμμανουήλ Βαζαίος, Αντισυνταγματάρχης ε.α. Κόρινθος, 1961.

Τα άγνωστα παρασκήνια της Εθνικής Αντιστάσεως εις την Πελοπόννησον.

 

Είναι το σημαντικότερο βιβλίο αναφοράς  για τη δράση του θρυλικού 6ου Συντάγματος ΕΛΑΣ στην Αργολιδοκορινθία κατά την Κατοχή, γραμμένο από το Διοικητή του, ο οποίος ουδεμία σχέση είχε με την αριστερά και το ΚΚΕ. Δυσεύρετο, αλλά υπάρχει ολόκληρο αναρτημένο στο διαδίκτυο. Όλοι όσοι έχουν γράψει για την περίοδο αυτή στην ευρύτερη περιοχή μας, ξεκινούν από αυτό το βιβλίο, άσχετα το πώς χρησιμοποιούν το περιεχόμενό του. Όσοι το «αγνοούν» στα γραπτά τους, το κάνουν σκόπιμα, με σκοπό να στηρίξουν μια δικιά τους άποψη για γεγονότα και πρόσωπα.

  1. Μνήμες από την Εθνική Αντίσταση – Η δράση του ΕΛΑΝ Αργολικού. Τάσου Γεωργοπαπαδάκου, Αθήνα, 1987.

Η δράση του ΕΛΑΝ Αργολικού

 

Γράφτηκε στη Θεσσαλονίκη το καλοκαίρι του 1945. Αναδημοσιεύτηκε στο σύνολό του από την τοπική εφημερίδα «Η Φωνή της Ερμιόνης» περί το 1987 – 1988.

Είναι το δεύτερο σπουδαίο βιβλίο για την Κατοχή στην Ερμιονίδα, Τροιζηνία, Ύδρα, Πόρο. Ο συγγραφέας του Τάσος Γεωργοπαπαδάκος, καθηγητής στην Ύδρα, ήταν στέλεχος του ΕΑΜ Ύδρας. Αν και ουσιαστικά γραμμένο το 1945, είναι «Μνήμες», αφού τα αρχεία του ΕΑΜ  Ύδρας αλλά και ολόκληρης της περιοχής έπεσαν στα χέρια των Γερμανών ή χάθηκαν.

  1. Ημερολόγιο Εθνικής Αντίστασης Ερμιόνης, Απόστολου Χ. Φραγκούλη, 1988, Εκδότης: Τοπική Εφημερίδα «Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΕΡΜΙΟΝΗΣ».

Ημερολόγιο Εθνικής Αντίστασης Ερμιόνης

 

Ο συγγραφέας υπήρξε τοπικό στέλεχος του ΕΑΜ Ερμιόνης. Είναι ημερολόγιο γεγονότων που κρατούσε ο συγγραφέας κατά τη διάρκεια της Κατοχής και κατάφερε να διασώσει, και σε αυτό έγκειται η αξία του.

  1. 65η Επέτειος (1944-2009) Ηρωικού θανάτου Αγωνιστών – Εθνομαρτύρων Εθνικής Υδραϊκής Αντίστασης, Θεμιστοκλής Ε. Ραφαλιάς, Ύδρα 2009 – 2010. Ο συγγραφέας, όπως και ο αδελφός του, υπήρξε στέλεχος του ΕΑΜ Ύδρας.

65η Επέτειος (1944-2009) Ηρωικού θανάτου Αγωνιστών

  1. Η Εθνική Αντίσταση συνολικά και στην Ύδρα, Χρήστος Ι. Χριστοδούλου, Ύδρα – Πειραιάς 2007. Αγωνιστής του ΕΑΜ Ύδρας.

Η Εθνική Αντίσταση συνολικά και στην Ύδρα

 

Σημείωση: Οι Υδραίοι έχουν συγκεντρώσει λεπτομερώς όλα τα ονόματα των πεσόντων Υδραίων και τραυματιών υπέρ Πίστεως και Πατρίδος, της περιόδου 1460 – 1949, τιμώντας ευλαβώς τη μνήμη τους! Την περίοδο 1939 – 1945 τα δεκάδες θύματα από το ηρωικό νησί ήταν ναυτικοί της υπερπόντιας ναυτιλίας που τα πλοία τους βυθίστηκαν από γερμανικά υποβρύχια ή πλοία επιφανείας.

Τα παραπάνω βιβλία είναι γραμμένα από ανθρώπους σύγχρονους των γεγονότων. Επειδή υπήρχε μεγάλη μυστικότητα, ως είναι φυσικό, για τη δράση των αντιστασιακών οργανώσεων σε στεριά και θάλασσα, των κλιμακίων που φυγάδευαν κυρίως Άγγλους στη μέση Ανατολή κ.λ.π. εκτός από τον Βαζαίο, οι άλλοι συγγραφείς γνώριζαν επιμέρους γεγονότα του τομέα τους. Και ο Βαζαίος γνωρίζει κυρίως τη δράση του ΕΛΑΣ στον στρατιωτικό τομέα.

 

Πέραν αυτών των βιβλίων υπάρχουν και τα παρακάτω στα οποία υπάρχουν στοιχεία για την Κατοχή, και οι συγγραφείς έζησαν αυτά σε ηλικία που να μπορούν να κρίνουν, να αποφασίζουν και να δρουν.

  1. Κόκκινος Επιτάφιος, Γιόνα Μικέ Παΐδούση, Εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα, 2008. Η συγγραφέας ήταν σε οργάνωση ΕΑΜ (ΕΠΟΝ) Διδύμων. Ως προς τα κύρια γεγονότα μέσα στα Δίδυμα κατά την επιδρομή των Γερμανών, οι πληροφορίες είναι λίγες.

Κόκκινος Επιτάφιος

 

  1. Θρύλοι και Παραδόσεις της Ερμιόνης, Μιχ. Αγγ. Παπαβασιλείου, Αθήνα 1988, Αυτοέκδοση. Υπάρχουν μικρές αναφορές στην Περίοδο της Κατοχής.

 

Θρύλοι και Παραδόσεις της Ερμιόνης

  1. Νικηφόρος, Ευαγγελία Τέσση, Εκδ. Τροχαλία, Αθήνα 1999. Η συγγραφέας υπήρξε μέλλος οργάνωσης του ΕΑΜ Ερμιόνης. Μικρές αναφορές σε αυτή την περίοδο.

  1. Η Περιπέτεια. Σπέτσες 1939 – 1945, Σαράντος Τσουλουχόπουλος, Εκδ. Πολιτιστικός Σύλλογος Σπετσών, 2010. Ο συγγραφέας ήταν γραμματέας ΕΑΜ Σπετσών. Συνελήφθη από τους Γερμανούς τον Ιούνιο 1944 και μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γερμανία.

 

Η Περιπέτεια. Σπέτσες 1939 – 1945

 

  1. Οι αντάρτες της θάλασσας – Δράση του ΕΛΑΝ Αργοσαρωνικού – Βασίλης Λαδάς, Αθήνα, 2002.  

 

Οι αντάρτες της θάλασσας

 

  1. Το Κρανίδι και οι αλήθειες του, Βασίλης Λαδάς, Αθήνα, 2008.

 

Το Κρανίδι και οι αλήθειες του,

 

  1. Σαν Παραμύθι (Ιστορία μιας ζωής), Βασίλης Λαδάς, Αθήνα, 2005.

 

Σαν Παραμύθι (Ιστορία μιας ζωής)

 

Ο Βασίλης Λαδάς, την Κατοχή ήταν μικρό παιδί, δεν είχε, ως είναι φυσικό, υπεύθυνη θέση στο ΕΑΜ και ως εκ τούτου όσα γεγονότα έπεσαν στην αντίληψή του, τα δίνει με τα μάτια μικρού παιδιού, ή σύμφωνα με όσα άκουγε ή του διηγήθηκαν αργότερα.

 

Βιβλία συγγραφέων που δεν έζησαν την Κατοχή, ή την Κατοχή στην περιοχή μας

 

  1. Φαντάσματα του Εμφύλιου, Πλάκα Αργολίδας, 1943 – 44, Στέλιος Περάκης, Εκδόσεις Επίκεντρο, 2010.

 

Φαντάσματα του Εμφύλιου, Πλάκα Αργολίδας, 1943 – 44

 

Με αφορμή την αναζήτηση της πορείας συγγενικού του προσώπου μέχρι την σπηλιά Διδύμων όπου και εκτελέστηκε, μαζί με άλλους, αναίτια και άδικα από την ΟΠΛΑ, θέτει με την έρευνά του το σημαντικό θέμα: Οι θηριωδίες και η τρομοκρατία του περιβόητου Στάθη, πολιτικού κομισάριου του ΚΚΕ στο 6ο Σύνταγμα ΕΛΑΣ του Βαζαίου, περιορίζονταν στον χώρο και τα πρόσωπα που ο ίδιος ο Στάθης επηρέαζε,  διοικούσε και κατηύθυνε (όπως καταγγέλλει ο Βαζαίος), ή ήταν σχέδιο ευρύτερο της καθοδήγησης του ΚΚΕ, όχι μόνον στην Αργολιδοκορινθία αλλά πανελλαδικά;

Μοναδικές οι πληροφορίες του για τη σφαγή των ομήρων από την ΟΠΛΑ στη Μεγάλη Σπηλιά Διδύμων 28/29 Μαΐου 1944, πέντε μέρες πριν μπουν οι Γερμανοί στα Δίδυμα.

  1. Μνήμες Ερμιονίδος, Γη – Θάλασσα – Κόσμος, Προκοπίου Τσιμάνη, Ηπειρώτου, 1975, Αθήναι, Εκδόσεις: «Χαρτοβιβλιοεκδοτική».

 

Μνήμες Ερμιονίδος, Γη – Θάλασσα – Κόσμος

 

Μνήμες Ερμιονίδος, όπως την έζησε ως διαμένων για ορισμένα χρόνια κυρίως επί Χούντας, στο Πορτοχέλι, όμως ο ίδιος δεν έχει καμιά σχέση με την Κατοχή στην περιοχή μας. Όσον αφορά τα γεγονότα της Κατοχής στην Ερμιονίδα, συρράβει μια ιστόρηση επιλεκτικών «μνημών» από πρόσωπα της Κατοχής που ο ίδιος επιλέγει. Σκοπός δεν είναι η ιστόρηση αυτών καθ’ αυτών των γεγονότων της Κατοχής αλλά η νομιμοποίηση της Χούντας, ως «επανάστασης».

 

Ανέκδοτες σημειώσεις – ημερολόγια

 

Αναμνήσεις ανέκδοτες του Γεωργίου Σταματίου (Σπέτσες), Γεωργίου Πασαμήτρου, (Σπέτσες), Πέτρου (Δίδυμα) και άλλων, που δυστυχώς δεν έχουν βρει το δρόμο της δημοσιότητας, αν και φαίνεται να είναι πολύ σημαντικές και τεκμηριωμένες.

Αναμνήσεις – διηγήσεις – μαρτυρίες συμπατριωτών που έζησαν την Κατοχή και που έχουν καταγραφεί σε διάφορους τοπικούς ιστότοπους, υπάρχουν αρκετές αλλά για επιμέρους γεγονότα, κυρίως στον ιστότοπο του κυρίου Κουτουζή για Τροιζηνία – Πόρο, του κυρίου Χαριτάτου για Σπέτσες. Επίσης σε ιστότοπους, Ερμιονίδας, Ύδρας, Λεωνιδίου, Άργους, Ναυπλίου και γενικότερα Αργολιδοκορινθίας.

 

Γενικότερα βιβλία

 

Κυρίως όσα αναφέρονται στην Κατοχή της Πελοποννήσου όπως το «Πελοπόννησος 1940-45. Η περιπέτεια της επιβίωσης, του διχασμού και της απελευθέρωσης» του Παντελή Μουτάλα, Βιβλιόραμα, 2004. Φυσικά αυτά τα βιβλία ελάχιστα περιλαμβάνουν για την περιοχή μας.

 

Πελοπόννησος 1940-45

 

Επιπλέον τρία ιδιαίτερα βιβλία

 

Ι. Από τη Βιέννη στα Καλάβρυτα. Τα αιματηρά ίχνη της 117ης μεραρχίας καταδρομών στη Σερβία και στην Ελλάδα, Χέρμαν – Φρανκ Μάγερ, ΕΣΤΙΑ, 2003.

 

Από τη Βιέννη στα Καλάβρυτα.

 

Ο Μάγερ (Γερμανός) ερευνά εξονυχιστικά τα της 117 Μεραρχίας. Ο πατέρας του Μάγερ ήταν αξιωματικός και εκτελέστηκε από τον ΕΛΑΣ.

Η 117 Μεραρχία ορεινών καταδρομών, ονομαζόμενη και Μεραρχία κυνηγών, με διοικητή τον Karl Maximilian von le Suire, είναι αυτή που έκαψε τα Καλάβρυτα και στη συνέχεια αιματοκύλισε την Ερμιονίδα, Τροιζηνία και τα νησιά μας. Η 117 Μεραρχία αποδεκατίστηκε κατά την επιστροφή της στην Γερμανία και ο αιμοσταγής Suire πιάστηκε από τους Ρώσους, φυλακίστηκε και πέθανε στη φυλακή το 1954, χωρίς να δικαστεί ως εγκληματίας πολέμου. Στη γενέτειρα του οι συμπατριώτες του έχουν στήσει μνημείο τιμώντας τον ως στρατηγό της Βέρμαχτ, στο οποίο κάθε χρόνο συγκεντρώνονταν οι εναπομείναντες βετεράνοι της 117 Μεραρχίας εις ένδειξη τιμής.

Στην Ελλάδα ο ηρωικός συνταγματάρχης Βαζαίος ο κύριος πολέμιος της 117 Μεραρχίας που την είχε κάνει να χάσει τον ύπνο της, ήρωας του Αλβανικού Έπους, αποτάχθηκε και φυλακίστηκε.

Το βιβλίο αυτό χρησιμοποιεί κυρίως Γερμανικά αρχεία, και έχει στοιχεία για την επιδρομή των Γερμανών στην περιοχή μας. Μπορεί να γίνει αφορμή για περαιτέρω έρευνα των Γερμανικών αρχείων σχετικά με την Ερμιονίδα – Τροιζηνία – Πόρο – Ύδρα – Σπέτσες.

 

ΙΙ. Επιχείρηση «Καλάβρυτα»: Η Δράση της 117 Μεραρχίας Κυνηγών μέσα από Γερμανικά Αρχεία. Εκδότης: Γενικό Επιτελείο Στρατού, Δρ. Ηλίας Ηλιόπουλος Ιστορικός – Πολιτικός Επιστήμων, 2012.

 

Επιχείρηση «Καλάβρυτα»

 

Ένα εξαιρετικό βιβλίο (υπάρχει και στο διαδίκτυο) με όλα τα τεκμήρια, μεταφρασμένα, που αφορούν διαταγές και αλληλογραφία της 117 Μεραρχίας, όμως, μέχρι το ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων. Ασφαλώς στα γερμανικά αρχεία υπάρχουν τα τεκμήρια του αιματοκυλίσματος της Ερμιονίδας, Τροιζηνίας, Πόρου, Ύδρας, Σπετσών.

 

Καιρός να ενδιαφερθεί και να τα αναζητήσει ο Δήμος Ερμιονίδας.

 

ΙΙΙ. Εμφύλιος Ελλάδα 1943-1949. Ένας Διεθνής Πόλεμος. Η εξέλιξή του και ο αντίκτυπος στη σύγχρονη Ελλάδα, Andre Gerolymatos, Μετάφραση Διονύσης Αρκαδιανός, Εκδόσεις ΔΙΟΠΤΡΑ, 2018.

 

Εμφύλιος Ελλάδα 1943-1949.

 

Ο Εμφύλιος μέσα στην ιστορία του τόπου μας και στο παγκόσμιο πολιτικοκοινωνικό στάτους της εποχής.

Στα παραπάνω πρέπει να προσθέσουμε το δίτομο Λεύκωμα του Κ. Α. Δοξιάδη και των συνεργατών του, με το οποίο παρουσιάστηκαν παραστατικότητα στους συμμάχους μας (γι’ αυτό γραμμένο στα ελληνικά, γαλλικά, αγγλικά και ρώσικα) το 1945 «Αι Θυσίαι της Ελλάδος κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο». Ανύποπτοι οι συγγραφείς του για το τι επρόκειτο να ακολουθήσει.

 

 

Αι Θυσίαι της Ελλάδος κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

 

Έτσι παραστατικά έπρεπε να δοθούν και τα αποτελέσματα του αδελφοκτόνου εμφυλίου 1945 – 1949, έστω και σήμερα.

Και τα δύο να μοιράζονται και να διδάσκονται στους μαθητές στα σχολεία, για να αντιληφθούν ότι αυτά που πέρασε η χώρα μας την Κατοχή είναι τα χειρότερα, αλλά αυτά που έζησε και έπαθε στον εμφύλιο είναι τα χείριστα.

Τα γεγονότα της Κατοχής ήσαν καταιγιστικά ιδιαίτερα από την συνθηκολόγηση των Ιταλών και μετά.

 

Για την περιοχή μας  μπορούμε να διακρίνουμε τις παρακάτω περιόδους:

 

1η. Έναρξη Κατοχής μέχρι τον Φεβρουάριο του 1943, οπότε αρχίζει η μεγάλη αντεπίθεση των Ρώσων στο Στάλιγκραντ. Είναι η μεγάλη ανατροπή του πολέμου.

2η. Από τον Φεβρουάριο του 1943 μέχρι τις 8/9/1943 που ανακοινώνεται η συνθηκολόγηση της Ιταλίας. Τέλος Ιταλοκρατίας και έναρξη Γερμανοκρατίας στην περιοχή μας.

3η. Από τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας μέχρι τις 6/6/1944, απόβαση στη Νορμανδία, που είναι η έναρξη της κατάρρευσης της Γερμανίας.

4η. Από απόβαση στη Νορμανδία μέχρι Απελευθέρωση.

Το βέβαιο είναι ότι η χώρα μετά το έπος στα Αλβανικά βουνά και το έπος της Εθνικής Αντίστασης, οδηγήθηκε στη χειρότερη μορφή πολέμου, τον Εμφύλιο Πόλεμο (οι ρίζες του φτάνουν μέχρι την Μικρασιατική Καταστροφή για πολλούς ιστορικούς), οι πληγές του οποίου ακόμη καθορίζουν τη σκέψη μας, την πολιτική μας άποψη και τη δράση μας.

Ηγεσίες και ηγέτες, δεν στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων, την στιγμή που σε καμιά άλλη χώρα υπό Γερμανοϊταλική Κατοχή δεν συνέβη κάτι το ανάλογο μετά την απελευθέρωσή της, σε όποιο στρατόπεδο και αν βρέθηκε τελικά.

Πολλοί ιστορικοί επισημαίνουν ότι η Γαλλία απέφυγε τον εμφύλιο λόγω της χαρισματικής προσωπικότητας του Σαρλ Ντε Γκωλ ο οποίος κατόρθωσε να επιβληθεί στις αντιστασιακές οργανώσεις, στους Συμμάχους και στην προκατοχική πολιτική τάξη της χώρας του.

Και επειδή όποιοι δεν διδάσκονται από την ιστορία τους, είναι υποχρεωμένοι να την ξαναζήσουν, είναι υποχρέωση όλων να φέρουν στο φως της αλήθειας (της μη λήθης) τα γεγονότα και τα τεκμήρια της Κατοχής για την περιοχή μας, όσο και αν αυτά πονούν ή ξύνουν πληγές, ή ό,τι άλλο. Αν ήσαν αλλιώς τα πράγματα, δεν θα φτάναμε και στον εμφύλιο. Ούτε ο μεγαλειώδης Αγών της Ανεξαρτησίας του 1821 ήταν χωρίς σκοτεινές περιοχές (ο φοβερός εμφύλιος που ξέσπασε, λίγο έλειψε να μας υποδουλώσει εκ νέου στον Οθωμανικό ζυγό, αν δεν παρενέβαιναν οι ξένες δυνάμεις).

Πώς όμως μπορεί να γραφθεί και πού μπορεί να στηριχθεί η Ιστορία (μιλάμε για Ιστορία και όχι για διαμάχη ιδεοληψιών) της Κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης για την ευρύτερη περιοχή μας, που περιλαμβάνει Ερμιονίδα, Τροιζηνία, Πόρο, Ύδρα, Δοκό, Σπέτσες, και που απλώνεται κυρίως προς την ενδοχώρα της Αργολιδοκορινθίας και τον Πειραιά;

 

Συνοπτικά:

 

1). Λείπουν τα τεκμήρια, είτε γιατί χάθηκαν, είτε γιατί καταστράφηκαν, είτε γιατί αποκρύφτηκαν, είτε γιατί δεν αναζητήθηκαν.

1.1.). Τα τεκμήρια από τη μεριά των κατακτητών, Ιταλών και Γερμανών. Ποιες στρατιωτικές δυνάμεις βρέθηκαν στον τόπο μας, οι διαταγές τους, οι προκηρύξεις, οι εκθέσεις, οι οικονομικές συναλλαγές κ.λ.π. συνιστούσαν αρχεία που φυλάσσονταν υποχρεωτικά. Οι Γερμανοί κυρίως, πέρα των δικών τους αρχείων, είχαν κατασχέσει αρχεία του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, κ.λ.π, είχαν έγγραφη αλληλογραφία με τα Τάγματα Ασφαλείας, με την Κατοχική Κυβέρνηση, με την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Έφυγαν από τη χώρα μας συντεταγμένα και τα περισσότερα τα πήραν στη χώρα τους και υπάρχουν σήμερα σε διάσπαρτα αρχεία.  Βέβαια δεν δείχνουν ιδιαίτερη προθυμία να εξυπηρετούν τους μελετητές και ιστορικούς. Όμως οι κάτοικοι των Καλαβρύτων και άλλων μαρτυρικών ελληνικών πόλεων και χωριών, ερεύνησαν τα αρχεία αυτά και βρήκαν πλήθος στοιχείων που τεκμηριώνουν την Ιταλική και Γερμανική θηριωδία. Το ίδιο πρέπει να κάνει και η ευρύτερη περιοχή μας. Είναι γεγονός ότι τα αρχεία των τοπικών οργανώσεων του ΕΑΜ της περιοχής μας κάηκαν από τους Γερμανούς. Όλα; Δεν μετέφεραν τίποτα στην πατρίδα τους, τόσο συστηματικός λαός που είναι; Τίποτα δεν διασώθηκε στα χέρια Ελλήνων;

1.2.). Είναι γνωστό ότι στην περιοχή μας σπουδαίο ρόλο έπαιξε στη συγκρότηση και στο ηθικό των τοπικών οργανώσεων ΕΑΜ και ΕΛΑΝ, ιδιαίτερα σε Ύδρα, Πόρο, Ερμιόνη, Σπέτσες και Τροιζηνία, η Εκκλησία. Ηγετική μορφή του ΕΑΜ ο Μητροπολίτης Προκόπιος (σημειώνεται ότι ήταν φανατικός βασιλικός  βασιλικότερος του Βασιλέως!). Οι Υδραίοι ομολογούν ότι χωρίς αυτόν, το ΕΑΜ  Ύδρας και κυρίως η δράση του ΕΛΑΝ Αργολικού θα ήταν ανέφικτος. Τα μοναστήρια μας είχαν μεγάλη συμμετοχή στη φυγάδευση Εγγλέζων και άλλων προς τη Μέση Ανατολή και στο κρύψιμο αγωνιστών. Τίποτα σχετικό δεν έχει γραφτεί, ούτε καν μια προτομή του Προκόπιου δεν στήθηκε εις μνήμην της εθνικής προσφοράς του έξω από την Ύδρα.

1.3.). Οι σύμμαχοι που έστελναν τα υποβρύχιά τους σε αποστολές στην περιοχή μας, η Κυβέρνηση του Καΐρου, οι πράκτορες με τους ασυρμάτους στις Αδέρες, στην Πετροθάλασσα κ.λ.π., οι αποστολές αεροπλάνων για δράση στην περιοχή μας, είναι φυσικό να άφησαν πολλά τεκμήρια στα αρχεία των συμμάχων και μάλιστα των Άγγλων. Ούτε και αυτά αναζητήσαμε ποτέ.

1.4.). Το ΕΑΜ είχε το πολιτικό σκέλος που γρήγορα πέρασε στον πλήρη έλεγχο του ΚΚΕ. Ο ΕΛΑΣ επικράτησε, αφού διέλυσε ή αφομοίωσε όλες τις άλλες αντιστασιακές ομάδες. Είχε τριπλή δομή: Το στρατιωτικό σκέλος όπου οι μαχητές αντάρτες, στην πλειοψηφία τους αγροτόπαιδα, δεν είχαν σχέση με αριστερή ιδεολογία. Οι Διοικητές και Αξιωματικοί που κυρίως προέρχονταν από τους μονίμους που είχαν διωχθεί από το στράτευμα επί Μεταξά. Ο Καπετάνιος με το επιτελείο του που ασχολείτο με την επιμελητεία. O Πολιτικός εκπρόσωπος που διηύθυνε και την ΟΠΛΑ και επιτηρούσε τα πάντα. Και εδώ υπήρξαν αρχεία, διαταγές, αποφάσεις, επιστολές, κ.λ.π. Πολλά χάθηκαν, άλλα εξαφανίστηκαν, άλλα πρέπει να αναζητηθούν.

1.5.). Υπήρξαν τα Τάγματα Ασφαλείας του Ράλλη, τα θύματα «αριστερής» τρομοκρατίας που κατέφυγαν στα Τάγματα, τα θύματα της «δεξιάς» τρομοκρατίας που κατέφυγαν στο ΕΑΜ. Και φυσικά ο πόλεμος είναι πόλεμος, αν δεν είσαι με μένα είσαι εχθρός μου, ουδέτερη στάση δεν υπάρχει. Και εδώ υπήρξαν αρχεία, υπάρχουν αναμνήσεις κ.λ.π.

1.6.). Υπάρχουν οι άμαχοι που υπέστησαν πολλά, οι μικροϊστορίες τους, εκτελέσεις, αφανισμοί, διαρπαγές, πυρπολήσεις από τους κατακτητές. Τόποι θυσίας άγνωστοι, ηρωισμοί άγνωστοι, συνεργασίες με τον κατακτητή, εκμετάλλευση καταστάσεων, άδικοι πλουτισμοί κ.λ.π.

1.7.). Υπήρξε η κανονική ζωή που δεν σταματά ποτέ. Γεννήσεις, κοινωνικές υποχρεώσεις, παιδιά, σχολεία, δουλειές, παραγωγή, συναλλαγές, κάτω από τη μπότα του κατακτητή κ.λ.π.

 

2). Αναπάντητα ερωτήματα για την ευρύτερη περιοχή μας:

 

2.1.). Γιατί τόσο μένος από τους Γερμανούς; Ήδη στις 6/6/1944 έγινε η απόβαση στη Νορμανδία και μέσα σε 20 μέρες η ήττα της Γερμανίας ήταν οριστική. Γιατί συνέχιζαν την ίδια τακτική; Γιατί δεν υπολόγιζαν ούτε τους νεκρούς τους;

2.2.). Οι Σύμμαχοι, ουσιαστικά οι Άγγλοι, ήσαν υπέρ του ΕΑΜ, μάλιστα είχαν αποστολές και συνδέσμους στα Συντάγματα του ΕΛΑΣ. Πότε και γιατί άλλαξαν στάση; Είχαν ενδιαφέρον όσο η Πελοπόννησος ήταν στα αποβατικά τους σχέδια, και όταν τα σχέδια άλλαξαν, ουσιαστικά έβλεπαν το ΕΑΜ ως κοινό εχθρό με τους Γερμανούς;

2.3.). Οι Γερμανοί ήσαν όντως όλοι Γερμανοί; Ο Βαζαίος αναφέρει ότι το 80% των λεγόμενων κατοχικών γερμανικών στρατευμάτων Πελοποννήσου δεν ήσαν Γερμανοί αλλά Ρώσοι, Ισπανοί, Ιταλοί, Γάλλοι, κ.λ.π. (πολλοί αυτομολούσαν και πολεμούσαν με τους αντάρτες) επιστρατευμένοι με το ζόρι ή λόγω της ιδεολογίας τους από τις κατακτημένες χώρες. Πολλοί ήσαν Αυστριακοί.

Να μην ξεχνάμε ότι μόνο η Ελλάδα, χάρη στο μεγάλο συλλαλητήριο του ΕΑΜ και τις αντιστασιακές πράξεις στην Αθήνα απέτρεψε την επιστράτευση Ελλήνων που κατά κύματα θα είχαν σταλεί στο ανατολικό μέτωπο, στα εργοστάσια της Γερμανίας, και θα υπήρχαν χιλιάδες τα θύματα.

Στην περιοχή μας μιλάμε για Γερμανούς, αφού ο κόσμος έβλεπε γερμανικές στολές. Άρα, όλες οι μεμονωμένες πράξεις ευσπλαχνίας ή βοήθειας προς Έλληνες, όπως η μη εκτέλεση Διδυμιώτη με το παιδάκι του στο βουνό, ή μη ρήψη χαριστικής βολής σε άλλον πατριώτη, είχαν πιθανότητα μεγάλη να έγιναν από μη Γερμανούς.

2.4.). Η υπερκινητικότητα των Γερμανών της 117 Μεραρχίας των Κυνηγών που έδρευε στην Κόρινθο, με σκοπό τον πλήρη αφανισμό του 6ου Συντάγματος του Βαζαίου, σε τι αποσκοπούσε; Ήταν τακτική για να αποφύγουν τον εγκλεισμό σε αστικά κέντρα και την μοιραία παράδοσή τους στο ΕΛΑΣ ή τον αφανισμό τους, αφού από πουθενά δεν περίμεναν ενισχύσεις; Δηλαδή να πάθαιναν ότι οι Τούρκοι  από τον Κολοκοτρώνη όταν κλείστηκαν στην Τρίπολη;

2.5). Μετά την αντεπίθεση στο Στάλινγκραντ τον Φεβρουάριο του 1943 άρχισε πραγματικά η συνεννόηση Άγγλων με μέρος των Γερμανικών δυνάμεων για το μέλλον της χώρας μας; Έχουν βάση οι υπαινιγμοί του Γεωργοπαπαδάκου ότι παρόλο που ειδοποιούσαν την RAF για τη συγκέντρωση γερμανικών σκαφών στις επιχειρήσεις στην Ερμιονίδα, αυτοί δεν έστειλαν αεροπλάνα να τα βουλιάξουν; Δεδομένου ότι οι επιχειρήσεις αυτές συμπίπτουν με την απόβαση στη Νορμανδία, ήταν αυτό σκόπιμη ενέργεια των Άγγλων, δηλαδή να αφήσουν τους Γερμανούς ανενόχλητους να καθαρίζουν την περιοχή από τον μελλοντικό κίνδυνο ΕΑΜ, ή η RAF ήταν απασχολημένη στη μείζονα επιχείρηση της Νορμανδίας;

2.6.). Ποια ήταν τα οικονομικά της Κατοχής στην περιοχή μας; Το «δούναι και λαβείν» που δεν είναι μόνο οι μαυραγορίτες αλλά ένα τεράστιο πλέγμα «συναλλαγών» με ανταλλαγές προϊόντων, όπλων και χρυσών λιρών, εξαγοράς αιχμαλώτων, δωροδοκιών, που αγγίζει τα στρατεύματα κατοχής, τα τάγματα ασφαλείας, τους τρομοκρατημένους από κάθε πλευρά, την Αντίσταση, τους κατοίκους. Και αυτά πέρα από το σύστημα διαρπαγής παραγωγής και περιουσίας που είχαν εγκαταστήσει οι Κατακτητές. Στην περιοχή μας οι Υδραίοι και οι Σπετσιώτες δεν είχαν παραγωγή και έρχονταν στην απέναντι ακτή με λίρες, χρυσαφικά, πολύτιμα έπιπλα και σκεύη να αγοράσουν τρόφιμα.

2.6.). Πόσο «καλύτερη» ήταν η διαγωγή των Ιταλών κατακτητών; Οι στρατηγική επιδίωξη τους ήταν η κατοχή της Πελοποννήσου, ώστε να αποτραπεί αναμενόμενη απόβαση των συμμάχων, ή η σταδιακή ενσωμάτωση στην Ιταλία παλαιών Ενετοκρατούμενων περιοχών και ιδιαίτερα Επτανήσων και Πελοποννήσου; Άλλωστε τα Ιταλικά στρατεύματα που εγκαταστάθηκαν στην Πελοπόννησο ήταν περί τις 80000 (!) και με βαρύ οπλισμό. Στις 16/10/1940 είχε γίνει απογραφή του πληθυσμού και η Πελοπόννησος είχε 1173541 κατοίκους.

Ένας Ιταλός ανά 14 άοπλους Έλληνες! Στους 4 Έλληνες άνδρες, ένας Ιταλός στρατιώτης!

Μήπως ο ενδόμυχος φόβος των Πελοποννησίων ήταν όχι η κυριαρχία των Ιταλών, αλλά η ενσωμάτωση της Πελοποννήσου στην Ιταλία, όπως παλιά στη Βενετία;

Αν ο Άξονας είχε επικρατήσει και σταθεροποιηθεί σε μια ευρύτατη περιοχή που γινόταν με συνθήκη αποδεκτή από ΗΠΑ, Αγγλία, Ρωσία, η Ελλάδα ως ηττημένη θα ερχόταν πίσω στα σύνορά της, θα έπαιρνε και τα Δωδεκάνησα, ή θα είχε περιοριστεί στη Στερεά, Θεσσαλία, Κρήτη και σε ορισμένα νησιά, ενώ τα υπόλοιπα θα είχαν κατά κάποιον τρόπο δωριθεί σε Ιταλία, Βουλγαρίας, Αλβανία, Τουρκία;

Το 1916 – 1917 η Ιταλία κατέλαβε σχεδόν τη μισή Ήπειρο και τα Ιωάννινα. Η τακτική της ήταν να κατάσχει τα τρόφιμα και να δίνει μικρές ποσότητες στους αδιάφορους και μεγάλες στους πρόθυμους να υπογράψουν διαβήματα προς την Ελληνική Κυβέρνηση ότι …. θέλουν να είναι υπό την ιταλική κυριαρχία. Τα ίδια δεν έκαναν οι Ιταλοί στην Πελοπόννησο, μάλιστα με μεγαλύτερη αρχικά ωμότητα από τους λίγους Γερμανούς που ήσαν αρχικά στην Πελοπόννησο; Δεν προσπάθησαν με τα τρόφιμα και τα διάφορα προνόμια και τις «ευκολίες» σε κάθε χωριό να δημιουργήσουν έναν κύκλο συμφερόντων, φιλικό προς αυτούς;

Σε τέτοιες κοσμοχαλασιές όπως ήταν για την Ευρώπη ο Α΄ και Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, η γεωπολιτική ήταν το σπουδαιότερο. Οι Γερμανοί χάσανε για πάντα τις εστίες τους στη Πρωσία και αλλού. Σήμερα τη σφαίρα που γεωπολιτικά θα μπορούσε να είχε σταθεροποιήσει υπέρ του ο Άξονας, την κατέχουν με οικονομικά μέσα, αλλά τις εστίες τους γεωπολιτικά τις έχασαν.

Επειδή λοιπόν σε αυτή την κοσμοχαλασιά η χώρα μας έδωσε παράδειγμα ανδρείας και αντίστασης, υπερασπίζοντας αξίες πέρα από γεωπολιτική και οικονομία, είναι χρέος όλων η έρευνα και ανάδειξη όλων των πτυχών της Εθνικής μας Αντίστασης, με σωφροσύνη και δικαιοσύνη, ώστε οι νεότερες γενιές με επίγνωση να ομονοούν στο βασικότερο: Ποτέ άλλος εμφύλιος σε αυτή τη μικρή πατρίδα όλου του κόσμου.

Αυτονόητο και το χρέος όλων μας στην Ερμιονίδα να τιμήσουμε τους ιερούς μας νεκρούς αυτής της περιόδου, να δούμε κατάματα τα λάθη και τις οξύτητες αυτής της περιόδου, πέρα από ιδεοληψίες, με τη σύνεση που δίνει το πέρασμα του χρόνου, να τιμήσουμε τους ήρωες, και σε κάθε μικρό τόπο όπου από βόλι εχθρικό έπεσαν συμπατριώτες, ας καίει ένα μικρό καντηλάκι. Γιατί η παραμικρή πράξη που δεν ευνοεί τον εχθρό είναι αντίσταση.

Όταν ο Διδυμιώτης βοσκός με τρόμο πήγαινε να σκορπίσει το κοπάδι να μη το πάρουν οι Γερμανοί και τα Τάγματα Ασφαλείας, είτε ήξερε την απαγόρευση στο να κυκλοφορεί στα βουνά, είτε όχι, προς όφελος της οικογένειας του και των συμπατριωτών του ενήργησε, ένα κομμάτι αντίστασης ήταν αυτό.

Ως εκ τούτου, πρέπει να συγκεντρωθούν όλα τα τεκμήρια αυτής της περιόδου, να ερευνηθούν αρχεία και να αφεθούν οι ιστορικοί στο έργο τους. Κάτι που πλέον έχει αρχίσει να γίνεται πανελλαδικά. Η λήθη είναι εθνικά ασύμφορη.

Ο Θουκυδίδης σημειώνει ότι αυτά είναι της ανθρώπινης φύσης και θα ξαναγίνονται. Αν όμως με επίγνωση αναγνωρίζουμε την αλήθεια του παρελθόντος μας και τα λάθη μας, υπάρχει ελπίς.

 

Βασίλης Γκάτσος

 

Read Full Post »

Αυτό το περιεχόμενο είναι προστατευμένο με κωδικό. Για να το δείτε εισάγετε τον κωδικό σας παρακάτω:

Read Full Post »

Αυτό το περιεχόμενο είναι προστατευμένο με κωδικό. Για να το δείτε εισάγετε τον κωδικό σας παρακάτω:

Read Full Post »

Αυτό το περιεχόμενο είναι προστατευμένο με κωδικό. Για να το δείτε εισάγετε τον κωδικό σας παρακάτω:

Read Full Post »

Η καθαίρεση του Χαράλαμπου Περρούκα, ως αφορμή του εμφυλίου πολέμου. Νικόλαος Π. Σοϊλεντάκης, Δρ Νομικής – Πρόεδρος Εφετών Διοικητικών Δικαστηρίων. Πρακτικά του Ά Συνεδρίου Αργειακών Σπουδών, «Το Άργος κατά τον 19ο αιώνα», Άργος 5-7 Νοεμβρίου 2004, Έκδοση, «Σύλλογος Αργείων ο Δαναός», Άργος, 2009.


 

Ι. Εισαγωγή

 

Χαρακτηριστικό γνώρισμα του Δικαίου είναι ότι δεν ανέχεται την ανεύθυνη άσκηση της εξουσίας. Από τον κανόνα αυτό δεν εξαιρείται ούτε ο ανεύθυνος ανώτατος άρχων· και για τις πράξεις η παραλείψεις του, κάποιος πάντοτε ευθύνεται. Οι υπουργοί υπέχουν ποινική [1] και αστική ευθύνη, εκ μόνου του συμπτωματικού γεγονότος, ότι σε δεδομένη στιγμή άσκησαν υπουργικά καθήκοντα.

 Η υπουργική ευθύνη καθιερώθηκε στην Ελλάδα, από το Προσωρινό Πολίτευμα της Επιδαύρου, το οποίο όριζε, ότι: Οι υπουργοί είναι υποκείμενοι εις ευθύνην καθώς και ο Γενικός Γραμματεύς του Εκτελεστικού:  α. Αν εναντίον τι πράξωσι της εθνικής ασφαλείας, της ιδιοκτησίας και της ατομικής ελευθερίας. β. Αν παραβώσι τούς καθεστώτας Νομους, υπογράφοντες η ενεργούντες διαταγήν του Εκτελεστικού, ασύμφωνον με αυτούς· γ. Αν υποπέσωσιν εις κατάχρησιν των δημοσίων χρημάτων, τα οποία εμπιστεύονται εις αυτούς.

Υποβαλλομένης κατηγορίας, κατά υπουργού, διοριζόταν εννεαμελής επιτροπή, η οποία εξέταζε τη βασιμότητά της. Στη συνέχεια η Βουλή, με την πλειοψηφία των 4/5 κήρυσσε τον κατηγορούμενο έκπτωτο του αξιώματός του και τον παρέπεμπε να δικασθεί στο Γενικόν της Ελλάδος Κριτήριον. Τα ίδια επανέλαβε το 1823 το Σύνταγμα της Β’ Εθνοσυνελεύσεως του Άστρους (ο Νόμος της Επιδαύρου).

Η ρύθμιση δεν ήταν ορθή, διότι μόλις εδίδετο άδεια καταδιώξεως, επιβαλλόταν και η ποινή. Και μάλιστα η αυστηρότατη ποινή της εκπτώσεως, προτού καταδικασθεί ο υπουργός. Και η έκπτωση, ως ποινή, επιβάρυνε τη θέση του στο δικαστήριο, αφού είναι η ατιμωτέρα ποινή για πολιτικό άνδρα.

 

ΙΙ. Έλληνες εναντίον Ελλήνων

 

Βάσει αυτών των διατάξεων,  παραπέμφθηκαν το φθινόπωρο του 1823, δύο Υπουργοί της Κυβερνήσεως· ο Χαράλαμπος Περρούκας και ο Ανδρέας Μεταξάς (1790-1860), καθώς και οι Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης (1770-1848) και Σωτήριος Χαραλάμπης (1760-1826), τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους.

 

Α. Η καθαίρεση του Χαράλαμπου Περρούκα

 

 «το ανομοθέτητον ως νομοθετημένον απεφάσισε».

 

Μετά  τις επιτυχίες των δύο πρώτων ετών κατά των Τούρκων, το κύρος των στρατιωτικών αυξήθηκε εις βάρος των πολιτικών. Εν τω μεταξύ, τα ποσά που είχαν συγκεντρωθεί είχαν δαπανηθεί για τον εφοδιασμό του στρατού. Η φορολογία της δεκάτης δεν απέδωσε, όπως και το αναγκαστικό δάνειο του Μαρτίου 1822. Συνεπεία όλων αυτών, άρχισε ο ανταγωνισμός μεταξύ των πολιτικών, που είχαν επικρατήσει στην Α’ Εθνοσυνέλευση, και των στρατιωτικών, που θεωρούσαν ότι είχαν παραγκωνισθεί, στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας. Τον Φεβρουάριο του 1823 συνέρχεται η Β’ Εθνική Συνέλευση στο Άστρος.

Η πρόταση της Συνελεύσεως, περί εκποιήσεως μέρους των εθνικών κτημάτων, δημιούργησε το σπέρμα του εμφύλιου πολέμου. Κατά το Σύνταγμα, το Βουλευτικό αποφάσιζε για δάνεια και για την εκποίηση των εθνικών κτημάτων «αναλόγου με την χρείαν».

Οι πρόκριτοι και οι κοτζαμπάσηδες, ως πλούσιοι, επεδίωκαν την εκποίηση, γιατί αποσκοπούσαν στην ιδιοποίηση των εθνικών κτημάτων, ενώ οι στρατιωτικοί, ως αγρότες στη συντριπτική τους πλειοψηφία, ζητούσαν τη διανομή των εθνικών γαιών. Από τη σύνθεση των δύο σωμάτων, ήταν φανερό ότι το μεν Εκτελεστικό εξέφραζε τούς στρατιωτικούς και την Πελοπόννησο, το δε Βουλευτικό τούς πολιτικούς και την Ύδρα, κεφαλή της ναυτικής δύναμης, η οποία ενίσχυε τούς πολιτικούς και απέβλεπε να εισέλθει στην κυβέρνηση.

Η αντιπαράθεση των δύο πολιτικών σωμάτων εντεινόταν, εν όψει της επικείμενης άφιξης του Λόρδου Βύρωνος, ως απεσταλμένου του φιλελληνικού κομιτάτου του Λονδίνου και του δανεισμού από την Αγγλία. Και τούτο, διότι όποιος ήλεγχε το Εκτελεστικό, θα ήταν και ο επίσημος συνομιλητής με τον Βύρωνα· αλλά και όταν εδίδετο το δάνειο θα ενισχυόταν από αυτό. Πληροφορημένος γι’ αυτά ο Διονύσιος Σολωμός, γράφοντας τον Ύμνο εις την Ελευθερία, εκλιπαρεί  τούς Έλληνες να επιδείξουν ομόνοια.

Ο Κολοκοτρώνης παραιτείται από την αντιπροεδρία του Εκτελεστικού στις 13 Οκτωβρίου 1823, και προσφέρεται να υπηρετήσει ως απλός στρατιώτης. Όμως, η παραίτησή του δεν δίδεται στη δημοσιότητα. Το Βουλευτικό, από τη Σαλαμίνα, όπου είχε καταφύγει για ασφάλεια, έρχεται στο Άργος, προσκαλώντας και το Εκτελεστικό να έλθει εδώ από το Ναύπλιο.

Στις 10 Νοεμβρίου, άρχισαν οι συνεδριάσεις του Βουλευτικού, με προδιαγεγραμμένο σχέδιο κατά του Εκτελεστικού. Μετά από δύο ημέρες, (12 Νοεμβρίου) συζητήθηκε το θέμα, για την προκήρυξη του υπουργού Οικονομικών Χαράλαμπου Περρούκα, περί μονοπωλίου του άλατος, και αποφασίσθηκε να κληθεί σε απολογία ο υπουργός.

Ο Χαράλαμπος Περρούκας (; -1824) καταγόταν από επιφανή οικογένεια του Άργους, η οποία το 1798 ίδρυσε το πρώτο σχολείο στην πόλη του. Ο ίδιος ήταν μεγαλέμπορος και διατηρούσε κατάστημα στην Πάτρα και στο Άργος. Με την κήρυξη της Επαναστάσεως, οι Τούρκοι κατέστρεψαν το εδώ κατάστημα του. Τον Ιούνιο του 1823, κατηγορήθηκε ότι δημιουργούσε φατρίες στο Άργος και εστάλη παραγγελία στο υπουργείο Εσωτερικών να τον συνετίσει.

Ο Περρούκας είχε εκδόσει προκήρυξη περί μονοπωλίου του άλατος, επειδή ήταν επείγουσα η ανάγκη να βρει χρήματα να πληρώσει τον Νικηταρά, για τα τρόφιμα που έστειλε στον Ανδρούτσο, όταν του ανατέθηκε η εκστρατεία στην Εύβοια. Εκδίδοντας την προκήρυξη, χωρίς την προηγούμενη απόφαση του Βουλευτικού, αυθαιρέτησε, και «το ανομοθέτητον ως νομοθετημένον απεφάσισε».

Το Βουλευτικό δεν ήταν διατεθειμένο να ψηφίζει εισηγήσεις των υπουργών, διότι νόμιζε, ότι, ψηφίζοντας τις προτάσεις των υπουργών, εξυπηρετούνταν το Εκτελεστικό, ακόμη και στην περίπτωση, που υπήρχε πραγματική ανάγκη. Εφ’ όσον η κυβέρνηση δεν ήλεγχε την Βουλή, μοιραία ήταν η σύγκρουση των δύο εξουσιών.

Στις 13 Νοεμβρίου συγκροτήθηκε η προβλεπόμενη από το Σύνταγμα του Άστρους, εννεαμελής επιτροπή και κλήθηκε στο Άργος ο  Περρούκας να απολογηθεί, διότι «παρενόμησε εκδούς προκήρυξιν περί μονοπωλίου άλατος, μη προηγουμένου νόμου». Εκείνος, με επιστολή του από το Ναύπλιο, δήλωσε ειρωνικά αδυναμία να μεταβεί, διότι μόλις είχε επιστρέψει από την Καρύταινα και «ευρισκόμενος από τον κόπον της οδοιπορίας ολίγον ανύμπορος ο δούλος σας, εμποδίσθην κατά το παρόν, έχων προ οφθαλμών μετ’ ολίγον να εκτελέσω το προσταττόμενον».

Το Βουλευτικό στις 24 Νοεμβρίου ενέκρινε ομοφώνως την πρόταση της Επιτροπής «καθ’ ην γίνεται υπεύθυνος και έκπτωτος του υπουργήματός του και ως απλούς πολίτης να κριθή οπού ανήκει». Με διακήρυξή του προς το Πανελλήνιον γνωστοποιεί σε κάθε Έλληνα ότι είναι ελεύθερος να αγοράζη και πωλή το τόσον αναγκαίον άλας εις τον λαόν.

 

 Β. Η παραπομπή του Ανδρέα Μεταξά και έντεκα βουλευτών

 

«πορευθείς όπου τα καθήκοντά του δεν τον διορίζουσι»

 

Μεταξάς Π. Ανδρέας

Εν τω μεταξύ, το Βουλευτικό παρέπεμψε το μέλος του Εκτελεστικού Ανδρέα Μεταξά, διότι «αφήσας δια μερικά πράγματα τα κοινά της πατρίδος … με την απουσίαν του ενέκρωσε τας εργασίας της Διοικήσεως». Η νέκρωση των εργασιών οφειλόταν στο ότι ο Μεταξάς, όπως και ο Περρούκας, είχε μεταβεί στην Καρύταινα μαζί με τον Κολοκοτρώνη για να αποτρέψουν τον εμφύλιο πόλεμο, που υπέβοσκε. Από την απουσία δε του Μεταξά απέμειναν μόνο δύο μέλη του Εκτελεστικού (ο Πετρόμπεης και ο Χαραλάμπης) και δεν υπήρχε απαρτία.

Το Βουλευτικό αγνόησε τις εξηγήσεις του Εκτελεστικού και συγκρότησε Επιτροπή, η οποία την ημέρα που καθαιρέθηκε ο Περρούκας, διαβίβασε αναφορά προς το Βουλευτικόν, κατά την οποία «…. εύρομεν διαπράξαντα τον κύριον Μεταξάν ουχί έγκλημα προσβάλλον τον νόμον, αλλ’ έγκλημα καθοσιώσεως, …. ανατρέπον τα θεμέλια του Οργανικού Νομου,….. γενόμενος ου μόνον παραβάτης, αλλά καθαιρέτης του νόμου, ώστε ουδέ απολογίαν επιδέχεται το αμάρτημα…».

Την επομένη (25 Νοεμβρίου), το Βουλευτικό κήρυξε έκπτωτο τον Μεταξά, με ψήφους έξι έναντι τριών, διότι «έπραξε έγκλημα καθοσιώσεως και εφάνη καθαιρέτης του οργανικού Νομου, και αφήσας τον χώρον απενέκρωσε τας εργασίας της Διοικήσεως και διέλυσε το Εκτελεστικόν Σώμα, πορευθείς όπου τα καθήκοντά του δεν τον διορίζουσι». Αντικαταστάτης του Μεταξά στο Εκτελεστικό «εξελέγη παμψηφεί» ο Κωλέττης. Η καταδικαστική απόφαση ήταν προειλημμένη, διότι προτού συγκροτηθούν οι επιτροπές για τις υποθέσεις Περρούκα και Μεταξά είχε κληθεί ο Κωλέττης να αντικαταστήσει τον Μεταξά.

Ταυτόχρονα με την παραπομπή του Μεταξά, το Βουλευτικό, με άλλο έγγραφό του παρέπεμψε και τούς βουλευτές, οι οποίοι «ως λιποτακτήσαντες και εναντίον της τάξεως μακράν του Βουλευτικού Σωματος καθήμενοι εν Ναυπλίω», δεν έρχονταν στο Άργος. Με μία ψήφο κατά, οι βουλευτές κηρύχθηκαν έκπτωτοι και αποφασίσθηκε να ζητηθεί από τις επαρχίες τους να στείλουν άλλους αντιπροσώπους.

 

 Γ. Ο Α’ Εμφύλιος Πόλεμος

 

Η καθαίρεση από το Βουλευτικό του Χαράλαμπου Περρούκα, με την κατηγορία της υπερβάσεως καθηκόντων, ήταν η αφορμή να ξεσπάσει ο Α’ Εμφύλιος Πόλεμος μεταξύ Εκτελεστικού και Βουλευτικού.

Δημήτριος Τσώκρης

Οι στρατιωτικοί υπερασπίζονται το Εκτελεστικό. Ο Κολοκοτρώνης διατάσσει τον γιο του Πάνο να διαλύσει το Βουλευτικό. Στις 26 Νοεμβρίου 1823, ο Πάνος Κολοκοτρώνης, ο Νικηταράς και ο Τσώκρης, μαζί με 200 στρατιώτες, έρχονται στο Άργος, κτυπούν τη φρουρά του Βουλευτικού και εισβάλλουν στην αίθουσα συνεδριάσεως. Ο Πάνος διαμαρτύρεται, γιατί το Βουλευτικό εμποδίζει το Εκτελεστικό να εκποιήσει εθνικά φθαρτά κτήματα του Ναυπλίου, για να πληρώσει τούς στρατιωτικούς, ενώ αντίθετα εκποιεί και πληρώνει τούς μισθούς των ναυτικών  της Ύδρας και Σπετσών. Λογομαχεί με τον Λόντο, εκτρέπονται σε ύβρεις και ο Πάνος μαζί με τούς συν αυτώ διαλύουν το Βουλευτικό, βιαιοπραγούν κατά των βουλευτών και λεηλατούν τα σπίτια τους. Ο Πάνος παίρνει μαζί του τα Αρχεία, τα οποία παραδίδει, με τη βοήθεια του Μακρυγιάννη, στον πολιτάρχη του Άργους Θ. Ζαχαρόπουλο, γυναικάδελφο του Νικηταρά.

Ο Κολοκοτρώνης τελικά υποχωρεί, αναγνωρίζει την κυβέρνηση Κουντουριώτη, η οποία, εν όψει των κινδύνων, του χορηγεί αμνηστία στις 28 Απριλίου 1824 και αποτρέπονται προσωρινά οι περαιτέρω εμφύλιες εχθροπραξίες.

Εν τω μεταξύ, συνήφθη το πρώτο αγγλικό δάνειο (800.000 λίρες) με εγγύηση τα εθνικά κτήματα. Δυστυχώς, μετά από λίγο θα επακολουθούσε ο Β’ Εμφύλιος Πόλεμος, με μήλον της έριδος τη διαχείριση του αγγλικού δανείου και αιτία την αντιζηλία μεταξύ Πελοποννησίων αφ’ ενός και Ρουμελιωτών και νησιωτών αφ’ ετέρου.

 

 Δ. Η καθαίρεση των Πετρόμπεη και Σωτ. Χαραλάμπη

 

Οι αποφάσεις του Βουλευτικού θεωρήθηκαν αυθαίρετες και άκυρες στο Ναύπλιο, εν όψει ότι δεν υπήρχε απαρτία. Το Βουλευτικό (εκτός των 10 βουλευτών που έμειναν με το Εκτελεστικό) κατέφυγε στις 3 Δεκεμβρίου στο Κρανίδι, για να έχει την προστασία της Ύδρας. Από εκεί, κατήργησε το Εκτελεστικό και διόρισε νέο Εκτελεστικό με πρόεδρο τον Γ. Κουντουριώτη. Δημιουργούνται δύο κυβερνήσεις· μία το Παλαιό Εκτελεστικό, η κυβέρνηση της Τριπολιτσάς και άλλη το Νέο Εκτελεστικό η κυβέρνηση του Κρανιδίου.

Το Βουλευτικό κατήγγειλε στον λαό τη βιαία διάλυσή του και τη κυβέρνηση της Τριπολιτσάς, διότι αδιαφορούσε «ως προς τα καθήκοντα του νόμου, οποιασδηποτούν και αν είησαν ποιότητος και βαθμού» και της επέρριψε την ευθύνη για τα γεγονότα του Άργους. Στη συνέχεια, όρισε Επιτροπή, για να δικάσει τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και τον Σωτήρη Χαραλάμπη. Η Επιτροπή υπέβαλε στις 19 Δεκεμβρίου 1823 το κατηγορητήριο, που περιελάμβανε δεκατρείς κατηγορίες. Μεταξύ αυτών ήταν ότι ενώ κηρύχθηκαν έκπτωτοι οι Περρούκας και Μεταξάς αυτοί εξακολουθούσαν να ασκούν τα καθήκοντά τους.

Ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης απηύθυνε έκκληση προς το Βουλευτικό, για συμβιβασμό, όπως και προς τον Καποδίστρια, προσκαλώντας τον να αναλάβει τα ηνία της Ελλάδος, αλλά ο τελευταίος, δεν θεώρησε σοβαρή την πρόταση, διότι προερχόταν μόνο από μία πολιτική μερίδα, που την αντιμαχόταν η άλλη.

Στις 5 Ιανουαρίου 1824, η Βουλή ομοφώνως κατεδίκασε αναπολόγητους και καθαίρεσε, τούς Πετρόμπεη και Χαραλάμπη, αφού προηγουμένως απέτυχε τελευταία μεσολαβητική προσπάθεια του Χρυσοσπάθη, απεσταλμένου Πετρόμπεη, για συμβιβασμό. Οι Κολοκοτρώνης, Μαυρομιχάλης, Χαραλάμπης και ο επίσκοπος Μεθώνης Γρηγόριος, ζήτησαν στις 21 Φεβρουαρίου πάλι, τη μεσολάβηση του Ανδρέα Ζαΐμη, για συμβιβασμό και ο Κωνσταντίνος Μεταξάς έκανε διάβημα για συνδιαλλαγή. Συναντήθηκε με τον Λάζαρο Κουντουριώτη στην Ύδρα και επανέλαβε πρόταση του Δημ. Υψηλάντη για συμβιβασμό. Πρότεινε να ανατεθεί η προεδρία του Βουλευτικού στον Πετρόμπεη, να αναγνωρισθεί ο Χαραλάμπης μέλος του Εκτελεστικού, να αμνηστευθούν όσοι ακολούθησαν τον Πετρόμπεη στην Τριπολιτσά και να επανέλθουν στο Βουλευτικό. Η κυβέρνηση του Κρανιδίου δεν έστερξε, διότι επεδίωκε τη διάλυση της κυβερνήσεως της Τριπολιτσάς. Έτσι άρχισε ο αποκλεισμός του Ναυπλίου τον Μάρτιο του 1824, για να συνεχισθεί ο εμφύλιος, με μια μικρή θερινή ανάπαυλα, επί δύο χρόνια. Όλη η Πελοπόννησος ταράσσεται από φονικές συμπλοκές. Ο εμφύλιος φουντώνει και θα λήξει με την πτώση του Μεσολογγίου μετά από δύο χρόνια.

Κι’ όμως! Το 1823, η Τουρκία βρισκόταν σε δυσχερή θέση, από αντικειμενικούς λόγους.  Είχε υποχρεωθεί να πολεμήσει κατά της Περσίας, στέλνοντας ισχυρή δύναμη στα σύνορα, ο πόλεμος κατά του Αλή πασά στην Ήπειρο είχε κάμψει την οικονομία της και μια πυρκαγιά στην Κωνσταντινούπολη είχε καταστρέψει αποθήκες πολεμικού υλικού. Ο υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Γ. Κάννιγκ (1770-1827) αναγνώρισε την εθνικοαπελευθερωτική φύση της Επαναστάσεως και οι Τούρκοι αποσύρθηκαν από τα φρούρια της Χαλκίδας και της Καρύστου, καθώς επίσης, μετά τον θάνατο του Μάρκου Μπότσαρη στο Κεφαλόβρυσο του Καρπενησίου (8 Αυγ. 1823), απέτυχαν να καταλάβουν το Αιτωλικό. Αντί να εκμεταλλευθούμε τη δυσμενή θέση του Σουλτάνου, οδηγηθήκαμε στη διχόνοια και σε έναν υπερδιετή εμφύλιο πόλεμο. Ελάττωμα, που αφήνουμε να εκδηλωθεί σε κρίσιμες ιστορικές στιγμές, όπως συνέβη αργότερα κατά τούς δύο Παγκοσμίους πολέμους, τον 20ο αιώνα. Τα αίτια της διχόνοιας θεωρείται ότι ήσαν κυρίως πολιτικά και δευτερευόντως κοινωνικά. Έχει σημειωθεί (Π.  Κανελλόπουλος), δυστυχώς, προσφυώς, ότι «Η Δοξα στην ελληνική ιστορία, δεν περπάτησε ποτέ μονάχη. Την παίρνει από πίσω, πάντοτε, αργά η γρήγορα, η διχόνοια, ο διχασμός».

 

Υποσημείωση


 

[1] βλ. εκτενέστερα Ευρ. Μπέσιλα-Βήκα,  Ο θεσμός της ποινικής ευθύνης των υπουργών στο Ελληνικό και Συγκριτικό Συνταγματικό δίκαιο, (διδ. δ.), 1985, Νικ. Σοϊλεντάκης, Υπουργοί στο Εδικό δικαστήριο (1821-2000), εκδ. Παπαζήση, 2005.

 

Νικόλαος Π. Σοϊλεντάκης,

Δρ Νομικής – Πρόεδρος Εφετών Διοικητικών Δικαστηρίων.

Πρακτικά του Ά Συνεδρίου Αργειακών Σπουδών, «Το Άργος κατά τον 19ο αιώνα», Άργος 5-7 Νοεμβρίου 2004, Έκδοση, «Σύλλογος Αργείων ο Δαναός», Άργος, 2009.

Read Full Post »

Οι «ελάσσονες» πολιτικές ηγεσίες στο κράσπεδο της εμφύλιας διαμάχης. Η περίπτωση του Αλέξανδρου Θρ. Ζαΐμη. Νίκη Μαρωνίτη στο: 1915 – 2015: 100 Χρόνια από τον Εθνικό Διχασμό – Οι πολιτικές, πολιτειακές, κοινωνικές διαστάσεις των γεγονότων και οι μεταγενέστερες επιδράσεις. Άργος, πρακτικά διημερίδας, 7- 8 Νοεμβρίου, 2015.


 

[…] Ο Ζαΐμης συνιστούσε ένα μείγμα επαγγελματία πολιτικού και ερασιτέχνη. Ακουμπούσε με ασφάλεια στην πολιτική οικογενειακή παράδοση, στις περγαμηνές που όριζαν η ένδοξη καταγωγή και τα ευρύτερα συγγενικά δίκτυα – εγχώρια και ομογενή – στη συστηματική μόρφωσή που απέκτησε, καθώς και στην ευρύτερη καλλιέργεια που διέθετε. Το ξεκίνημα, και στη συνέχεια η σύνολη πολιτική του σταδιοδρομία, βασίστηκαν αφενός στα εδραιωμένα και γόνιμα τοπικά ερείσματα, με άξονα τη γενέτειρα του, τα Καλάβρυτα, αφετέρου σε αυτά που αντλούσε έξω από τα εθνικά σύνορα: στα διπλωματικά σαλόνια, στις πρεσβείες, στα δυναστικά περιβάλλοντα, στα διεθνή fora, στους χώρους δράσης της ελληνικής ομογένειας.

Αλέξανδρος Ζαΐμης (1855-1936). Library of Congress.

Επομένως η αξιοθαύμαστη ανέλιξη του εδραιώθηκε εποικοδομητικά στις δύο αυτές κλίμακες, τοπική και κοσμοπολιτική, χωρίς να χρειαστεί να αναμετρηθεί στον εθνικό, ανταγωνιστικό κομματικό στίβο, με τους πολιτικούς πρωταγωνιστές της εποχής του. Δεδομένο που του επέτρεψε, αφενός να εκφράσει τις ενδιάμεσες, ρευστές θέσεις των πολυσυλλεκτικών εκλογικών πελατειών, εκείνες δηλαδή που η καθαρότητα και αποκλειστικά των αντίπαλων πολιτικών παρατάξεων δεν μπορούσαν προγραμματικά να εκπροσωπήσουν, αφετέρου να αποκτήσει περισσότερους οιονεί συμμάχους, από ότι δηλωμένους πολέμιους ή εχθρούς. Άλλωστε, αυτές ακριβώς οι πολυσυλλεκτικές, ανυπόμονες εκλογικές πελατείες ευθύνονταν κατά πολλοίς για τον τρωτό, αναλώσιμο χαρακτήρα των πλειοψηφικών κυβερνητικών σχημάτων, καθώς για την αναγκαιότητα προσφυγής σε ανορθόδοξες συνταγματικές επιλογές από την πλευρά του ανώτατου άρχοντα για τη διαμόρφωση ευκαιριακών, μειοψηφικών κυβερνήσεων. Δεν ήταν συμπτωματικό επομένως ότι η ανάληψη ύπατων αξιωμάτων που εγγράφονται στην αδιάλειπτη, μακρά πορεία του Ζαΐμη- βουλευτής, πρόεδρος της Βουλής, πρωθυπουργός (επανειλημμένα), ύπατος αρμοστής της Κρητικής Πολιτείας, διοικητής της Εθνικής Τράπεζας, Πρόεδρος της Γερουσίας, Πρόεδρος της Δημοκρατίας – οφειλόταν σε διορισμούς, αξιοκρατικούς ή σκιώδεις, νόμιμους ή «πραξικοπηματικούς» στους περισσότερους από τους οποίους οι εκπρόσωποι του ελληνικού στέμματος, Γεώργιος και Κωνσταντίνος, αλλά και ο χαρισματικός Ελευθέριος Βενιζέλος έπαιξαν καθοριστικό ρόλο. Αυτή η διαδικασία των «γκρίζων» διορισμών δεν κατάφερε ωστόσο να υπονομεύσει το πολλαπλό όφελος που αποκόμισε ο Καλαβρυτινός πολιτικός: καθώς, μετά την ανάληψη του εκάστοτε υψηλού αξιώματος, το πολιτικό/συμβολικό του κεφάλαιο αποκτούσε πλουσιότερες και ωριμότερες υποδοχές, χρησιμότερες δικτυώσεις, ενισχυμένη διαπραγματευτική ισχύ. Ηγούνταν κατά κανόνα μειοψηφικών ή κυβερνήσεων συνεργασίας, υπηρεσιακών, έκτακτων ή οικουμενικών υπουργείων, σχημάτων δηλαδή που χαρακτηρίζονταν από προσωρινή διάρκεια, ad hoc κοινοβουλευτική υποστήριξη, ρευστό και μεταβαλλόμενο κοινωνικό αντίκρισμα/έρεισμα, αποτελούσαν ωστόσο τον κανόνα και όχι την εξαίρεση στην κυβερνητική ιστορία της μέσης διάρκειας 1890-1936.

Παράλληλα, τα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά του – νηφαλιότητα, μετριοπάθεια, ικανότητα να διαμορφώνει συναίνεση γύρω από το πρόσωπό του, διαχειριστική δεινότητα, διεθνή αναγνώριση, συνείδηση καθήκοντος – επισκιάζονταν μεν από καταγεγραμμένα ελαττώματα όπως ατολμία, αναποφασιστικότητα, έλλειψη ηγετικών προσόντων, υποχωρητικότητα, ιδιότυπη φιλοδοξία. Σύστηναν όμως, την ίδια στιγμή, ένα εναλλακτικό, νεωτερικό, μοντέλο διακυβέρνησης απέναντι σε αυτό των πρωταγωνιστών της πολιτικής: με άλλα λόγια, ο Αλέξανδρος Ζαΐμης παρουσιαζόταν στο πηδάλιο της εξουσίας, σε επίμαχες και κρίσιμες περιόδους, με στόχο να διαχειριστεί επιτακτικά ζητήματα, αντιπροσωπευτικά των εκάστοτε οξύνσεων/πολώσεων, και να αποκαταστήσει, έστω προσωρινά, την εύρυθμη, θεσμική λειτουργία του πολιτικού και κοινωνικού βίου. Η πολιτική κουλτούρα που υπηρετούσε, οικεία και παρούσα στις ασταθείς και εξίσου ρευστές ευρωπαϊκές πολιτικές σκηνές της περιόδου που εξετάζουμε, νομιμοποιούνταν στην ετοιμότητα και βούληση να αναλάβει την κατάλληλη στιγμή το ύπατο αξίωμα, να ανταποκριθεί επαρκώς κατά τη σύντομη μα εύθραυστη διάρκεια του και να αποσυρθεί όταν ολοκληρωθεί η ορισμένη αποστολή του. Προσημειώνοντας έτσι την δυνατότητα επανάκαμψης, την επόμενη προσωρινή θητεία…

Για την ανάγνωση ολόκληρης της ανακοίνωσης πατήστε διπλό κλικ στον παρακάτω σύνδεσμο: Οι «ελάσσονες» πολιτικές ηγεσίες στο κράσπεδο της εμφύλιας διαμάχης. Η περίπτωση του Αλέξανδρου Θρ. Ζαΐμη.

 

Διαβάστε ακόμη:

 

Read Full Post »

Older Posts »