Καλλέργη Σοφία (1803-1893)
Η Σοφία Καλλέργη, υπήρξε διάσημη για την σπάνια ομορφιά της, την μόρφωσή της και τα πλούτη της. Ένεκα αυτών των προσόντων η Σοφία έγινε το μήλο της έριδας μεταξύ των σημαντικότερων νέων της περιοχής. Την ερωτεύτηκε παράφορα ο ήρωας του αγώνα και γιος του μεγιστάνα της Κορινθίας Σωτήρη Νοταρά, Ιωάννης Νοταράς. Ωραίος ως αρχαίος θεός, γενναίος, πλούσιος και με το αξίωμα του στρατηγού, γνωστός με τον χαρακτηριστικό τίτλο Αρχοντόπουλο, αποτελούσε τον ιδανικό σύζυγο για την χαριτόβρυτη κόρη του Θεοχαράκη Ρέντη. Όμως και άλλος Νοταράς, ο Παναγιωτάκης ερωτεύτηκε την Σοφία. Κι αυτός σημαντικός. Αντιστράτηγος κι αργότερα υπασπιστής του Όθωνα.
Σοφία Καλλέργη. Δημοσιεύεται σε άρθρο του Βασίλη Δωροβίνη, στο περιοδικό «Αρχαιολογία & Τέχνες», τεύχος 36, Σεπτέμβριος 1990.
Η Σοφία Καλλέργη ήταν κόρη του προεστού Θεοχαράκη Ρέντη (1778-1825) από τα Τρίκαλα Κορινθίας. Ήταν τόση η ομορφιά της αρχοντοπούλας, που την αγάπησαν πολύ δυο πρωτοξάδερφα από τη μεγάλη και ξακουστή οικογένεια των Νοταράδων. Αποτέλεσμα αυτής της ερωτικής αντιζηλίας ήταν να ξεσπάσει σφοδρή διαμάχη ανάμεσα στους επίδοξους εραστές, να συγκρουσθούν με τα στρατεύματά τους και να υποστεί οικονομικό μαρασμό το Σοφικό Κορινθίας από την καταστροφή του παρακείμενου δάσους (1826).
Αν οι πρωταγωνιστές αυτής της ιστορίας ζούσαν σε μια πολύ παλιότερη εποχή, όπου οι θρύλοι και οι μύθοι επικαλύπτουν τα γεγονότα, ίσως να γεννιόταν ένα δεύτερο μεγάλο ηρωικό έπος, που θα αποτελούσε πηγή έμπνευσης για τους ποιητές, όπως το ηρωικό έπος του τρωικού πολέμου αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τον ανεπανάληπτο ραψωδό Όμηρο.
Ο ένας πρωταγωνιστής της ενδιαφέρουσας ιστορίας είναι ο Ιωάννης Νοταράς (1805-1827), το «αρχοντόπουλο», όπως έμεινε στην ιστορία, από τότε που ζούσε, για το ωραίο του παράστημα και την ομορφιά του. Αν και ήταν κατά δύο έτη μεγαλύτερή του η Σοφία (1803-1893), κατάφερε να την αρραβωνιαστεί, παραμερίζοντας τον ξάδερφό του Παναγιώτη Νοταρά, που ήταν μεγαλύτερός του κατά επτά έτη. Όμως αυτά τα λαμπρά παλικάρια, που θα μπορούσαν ν’ αλληλοσφαγούν για μια γυναίκα, μετά τα θλιβερά γεγονότα του 1826, έτρεξαν να πολεμήσουν και πάλι για την ελευθερία της πατρίδας, αυτή τη φορά στο πλευρό του Καραϊσκάκη. Όμως φθονερή μοίρα το θέλησε να σκοτωθεί το αρχοντόπουλο στη μάχη του Αναλάτου (στο Φάληρο, 24 Απριλίου 1827).
Στη μάχη αυτή το ελληνικό στράτευμα αποδεκατίστηκε. Ο Καραϊσκάκης είχε πεθάνει πριν από δύο μέρες από το βαρύ του τραύμα. Και ο αρχιναύαρχος του ελληνικού στόλου, ο Αγγλος Τ. Κόχραν, αντί να παρατάξει τους Έλληνες, τους διασκόρπισε στην πεδιάδα, για να αναμετρηθούν με το ιππικό του Κιουταχή πίσω από πρόχειρα οχυρώματα. Αποτέλεσμα της ήττας ήταν η κυριαρχία του Κιουταχή σ’ ολόκληρη τη Στερεά Ελλάδα. Φαίνεται πως οι Εγγλέζοι θέλανε ένα ελληνικό κράτος μικρό, που να περιλαμβάνει μόνο την Πελοπόννησο, μια και θα έσβηναν όλα τα επαναστατικά κινήματα στη Ρούμελη.
Ο Παναγιώτης Νοταράς συνέχισε τον αγώνα του στο βωμό της ελευθερίας, πήρε βαθμούς, έγινε στρατηγός. Υπήρξε πιστός στον Όθωνα και μετά την εκθρόνισή του, τον ακολούθησε στη Βαβαρία, απ’ όπου επέστρεψε μετά το θάνατο του βασιλιά (1867). Πέθανε το 1873 σε ηλικία 75 ετών. Η άλλοτε αγαπημένη του Σοφία ζούσε τότε στο Άργος.
Άλλος ένας αγωνιστής, μια λαμπρή στρατιωτική και πολιτική προσωπικότητα, θα πρέπει να μνημονευθεί σ’ αυτό το σύντομο «ιστορικό σημείωμα», ο Δημήτριος Καλλέργης, γνωστός όχι μόνο για τους αγώνες του για την ελευθερία της πατρίδας, αλλά και για το κίνημα της 3ης Σεπτεμβρίου 1843, που έκανε στην Αθήνα μαζί με το Μακρυγιάννη και το λαό, ζητώντας σύνταγμα από τον Όθωνα. Ο Καλλέργης, όπως και οι Νοταράδες, έλαβε μέρος στη μάχη του Αναλάτου και συνελήφθη αιχμάλωτος. Οι Τούρκοι σύντομα τον ελευθέρωσαν, αφού έλαβαν ως λύτρα 70.000 γρόσια, τα οποία συγκέντρωσαν οι συγγενείς του στη Ρωσία. Μόνο που του έκοψαν το ένα αφτί. Να όμως, που παρά την περιπέτεια και την ατυχία του, του χαμογέλασε η τύχη και παντρεύτηκε την πολυθρύλητη Σοφία Ρέντη.
Το «Καλλέργειο» λίγο πριν αρχίσουν οι εργασίες για το Μουσείο του Άργους.
Ο Καλλέργης το 1830 έκτισε ένα θαυμάσιο αρχοντικό στο Άργος, το γνωστό Καλλέργειο, όπου σήμερα στεγάζεται το μουσείο Άργους. Θέλησε μάλιστα να το παραχωρήσει στην κυβέρνηση, με αντάλλαγμα κάποια εθνικά κτήματα ίσης αξίας, που θα διέθετε για τους Κρητικούς πρόσφυγες. Γι’ αυτό και το μέγαρο ονομάστηκε «παλάτιον της κυβερνήσεως» και «παλάτιον του Καποδίστρια». Αλλά με τη δολοφονία του κυβερνήτη, μια και τα κτήματα δεν του είχαν παραχωρηθεί, ο Καλλέργης, ύστερα από συνεννόηση με τον αδελφό του Καποδίστρια Αυγουστίνο, πήρε πίσω το σπίτι του.
Και είναι βέβαιο ότι το 1833 έμενε σ’ αυτό η γυναίκα του, η πανέμορφη Σοφία, η οποία δεν επέτρεψε στο Γάλλο αξιωματικό Στοφέλ να εγκατασταθεί σ’ αυτό. Η Σοφία ήταν τότε 30 ετών. Την επόμενη χρονιά γέννησε ένα αγόρι, τον Εμμανουήλ. Ο συνταγματάρχης Στοφέλ, προερχόμενος από τη Μεσσηνία επικεφαλής στρατιωτικού σώματος, θέλησε να καταλύσει στο αρχοντικό του Καλλέργη. Αλλά οι άνδρες που το φρουρούσαν, τριάντα κρητικοί στρατιώτες με επικεφαλής τον Κερκυραίο υπολοχαγό Νικόλαο Καλοσγούρο, αρνήθηκαν να το παραδώσουν. Και τότε ο Στοφέλ διέταξε να καταληφθεί βιαίως.
Έσπασαν την πίσω πόρτα με τσεκούρια και ανύψωσαν τη γαλλική σημαία. Ο Καλοσγούρος συνελήφθη και εκτελέστηκε μετά τα επεισόδια της επόμενης ημέρας, κατά την οποία σκοτώθηκαν 40 Γάλλοι και 300 Έλληνες αδιακρίτως φύλου ή ηλικίας. Η Σοφία Καλλέργη τότε, μετά τη βίαιη κατάληψη του σπιτιού της αναγκάστηκε να καταφύγει στο αρχοντικό του Δημητρίου Τσώκρη, που ήταν φίλος του άνδρα της.
Σ’ αυτό το όμορφο αρχοντικό εγκαταστάθηκε οριστικά η Σοφία Καλλέργη με τα παιδιά της το 1869, δύο χρόνια μετά το θάνατο του άνδρα της, ο οποίος ως στρατιωτικός, πολιτικός και διπλωμάτης δεν είχε μόνιμη διαμονή, αλλά ζούσε άλλοτε στην Αθήνα και άλλοτε στο Παρίσι, το Λονδίνο ή αλλού υπό διάφορες ιδιότητες. Η τελευταία πόλη που τον φιλοξένησε ήταν το Παρίσι. Εκεί αρρώστησε βαριά – έπαθε εγκεφαλική αιμορραγία – και μεταφέρθηκε στην Αθήνα όπου και πέθανε.
Ο Εμμανουήλ Καλλέργης (1834-1909) ήταν ο τελευταίος από τους Καλλέργηδες που το κατοίκησαν. Μετά το θάνατό του παραδίδεται στη φθορά του χρόνου, μέχρι που έγινε μουσείο το 1957.
Η Σοφία από το 1869 μέχρι το θάνατό της έζησε στο Άργος, στο αρχοντικό που έκτισε ο άνδρας της. Ήταν από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του Άργους που ενέπνεε μεγάλη εκτίμηση και βαθύ σεβασμό, μία κυρία αριστοκρατικής καταγωγής, που είχε την τύχη να παντρευτεί έναν αξιολογότατο άνδρα, τον κρητικής καταγωγής Δημήτριο Καλλέργη.
Σκαλίζοντας κανείς την ιστορία του Άργους, ανακαλύπτει αξιολογότατες γυναίκες, «εριτίμους κυρίας», που για διάφορους λόγους άφησαν όνομα λαμπρό να τις θυμόμαστε. Μία απ’ αυτές ήταν το στερνοπούλι του στρατηγού Τσώκρη, η Ελένη, την οποία παντρεύτηκε ο δήμαρχος Άργους, και βουλευτής Ανδρέας Καρατζάς. Μας έρχεται στο μυαλό η Ευδοκία Περούκα, που ο γάμος της με τον προεστό Κερπινής Καλαβρύτων Δημήτριο Ζαΐμη το 1796 έμεινε θρυλικός. Θυμόμαστε την κόρη της προηγούμενης Παρασκευή Ζαΐμη, η οποία, αν και κωφάλαλη από τα εφτά της χρόνια, ανέπτυξε εδώ στο Άργος πλούσια φιλανθρωπική δράση και πέθανε πάμφτωχη.
Εντοπίσαμε στην εφ. «Αγαμέμνων», (φ. 58/6-2-1893) την αγγελία θανάτου της Σοφίας Καλλέργη. Παραθέτουμε το δημοσίευμα:
Η χήρα του Στρατηγού Δημ. Καλλέργη και πενθερά του Μ. Αυλάρχου του Βασιλέως, η διάσημος διά την ιστορίαν της και το κάλλος της νεότητος Ελληνίς, απεβίωσεν ενταύθα χθες περί την πρωίαν υπέργηρως, εις ηλικίαν 90 περίπον ετών.
Είναι γνωστή εις όλην την Ελλάδα η έξοχος γυνή και μνηστή τον ονομαστού Ιωάν. Νοταρά, του κλεινού στρατηγού Κορινθίας, του ηρωικότατα πεσόντος εις Φάληρον κατά τον Απρίλιο 1827, είτα δε ως σύζυγος του Στρατηγού Δημ. Καλλέργη.
Ο θάνατός της συνεκίνησε τους συμπολίτας μας, αναμνησθέντες της ιστορίας της διασήμου γυναικός.
Η κηδεία της, τη αξιεπαίνω μερίμνη του αξιοτίμου Δημάρχου ημών εγένετο μεγαλοπρεπέστατη και επιβάλλουσα, χοροστατούντος του Σ. Αρχιεπισκόπου Αργολίδος μεθ’ όλου του ιερού κλήρου της πόλεως και χωρίων και ακολουθήσαντος ολοκλήρου του λαού της πόλεως και των μαθητών απάντων των ενταύθα σχολείων και πλείστων εκ Ναυπλίου, ελθόντος ως και τον κ. Γ. Πλατούτσα σννταγματάρχου μετά πολλών αξιωματικών και μουσικής την μεταστάσαν μέχρι της τελευταίας της κατοικίας [;]*, τον έσχατον απονέμοντες αυτή φόρον τιμής.
Εκ των συγγενών της παρακολούθησαν μόνον ο υιός της κ. Εμμ. Καλλέργης και ο αδελφός της κ. Θ. Ρέντης εκ Κορίνθου ελθών, των λοιπών αξιοτίμων εξ Αθηνών συγγενών της μη προφθασάντων να έλθωσι σιδηροδρομικώς.
* Εκ τυπογραφικής παραδρομής ελλείπει κάποιο ρήμα.
Οδυσσέας Κουμαδωράκης.
Επιστημονική και Λογοτεχνική Έκδοση, «Αργειακή Γή», Πνευματικό Κέντρο Δήμου Άργους, Δεκέμβριος 2003.
Φωτογραφίες από το άρθρο του Βασίλη Δωροβίνη στο περιοδικό Αρχαιολογία & Τέχνες, με τίτλο:
Δωροβίνης Κ. Βασίλης, «Το Καλλέργειο (Παλάτιον της Κυβερνήσεως) στο Άργος / 160 χρόνια από την οικοδόμησή του», Περιοδικό: Αρχαιολογία & Τέχνες, τεύχος 36, Σεπτέμβριος 1990.
ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 