Πάρκο Κολοκοτρώνη: Μήπως πρέπει να δείχνουμε μεγαλύτερο σεβασμό στην ιστορία μας;
«Ελεύθερο Βήμα»
Από την Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού.
Η Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού, δημιούργησε ένα νέο χώρο, το «Ελεύθερο Βήμα», όπου οι αναγνώστες της θα έχουν την δυνατότητα να δημοσιοποιούν σκέψεις, απόψεις, θέσεις, επιστημονικά άρθρα ή εργασίες αλλά και σχολιασμούς επίκαιρων γεγονότων.
«Μικροϊστορία του Ναυπλίου» στο «Ελεύθερο Βήμα» μέσα από ένα άρθρο του Χαράλαμπου Αντωνιάδη με τίτλο:
«Πάρκο Κολοκοτρώνη: Μήπως πρέπει να δείχνουμε μεγαλύτερο σεβασμό στην ιστορία μας;»
Η Ίδρυση του πάρκου
Ας δούμε την τοπογραφία της περιοχής του πάρκου Κολοκοτρώνη τα χρόνια μετά την απελευθέρωση. Η περιοχή ήταν εκτός των τειχών της πόλης. Βόρεια του σημερινού πάρκου, στη σύγχρονη οδό Πολυζωίδου, βρισκόταν η τάφρος των ανατολικών τειχών. Η έκταση δεν ήταν επίπεδη, όπως σήμερα. Στην όχθη της τάφρου υπήρχε ένα μεγάλο ανάχωμα ενώ η θάλασσα έφτανε σχεδόν έως τη σημερινή οδό Σιδηράς Μεραρχίας. (Φώτο 1-2)
Φώτο 1. Ο χώρος που είναι σήμερα το πάρκο.
Φώτο 2. Τοπογραφικό του Ναυπλίου, 1826
Ο προμαχώνας Dolfin ήταν βόρεια του πάρκου. Η περιοχή ήταν επίσης βαλτώδης. Σταδιακά, μετά την απελευθέρωση, διαμορφώνεται σε ένα μεγάλο άπλωμα, που χρησιμοποιείται από τον στρατό για γυμνάσια, αφού εκείνη την περίοδο, η πόλη είχε πολύ στρατό. Έτσι, η περιοχή ονομάζεται πλατεία Γυμνασίων ή Άρεως. (Φώτο 3). Η είσοδος και η έξοδος στην πόλη γίνεται από την Πύλη της ξηράς. Το μεγάλο πρόβλημα ήταν τα έλη (οι βάλτοι) καθώς, όπως αναφέρει ο τύπος της εποχής «τα έλη γεννούν πυρετούς».
Η πόλη άρχισε να αλλάζει όταν αποφάσισαν να γκρεμίσουν σταδιακά τα τείχη. Ξεκίνησαν το 1865 από τα τείχη της οδού Αμαλίας και τα επόμενα χρόνια, μέχρι το 1871, συνέχισαν με τα παραλιακά τείχη μέχρι τον προμαχώνα «Πέντε αδέλφια», αφήνοντας ανέπαφη την ενετική δεξαμενή στο ύψος της σημερινής πισίνας του Αμφιτρύωνα. Σταδιακά, μπαζώθηκε και η τάφρος αλλά τα ανατολικά τείχη (από τον προμαχώνα Grimani μέχρι τον χώρο του Α’ Δημοτικού) έμειναν στην θέση τους. Η Πύλη της Ξηράς εξακολουθεί να παίζει σημαντικό ρόλο για την είσοδο και έξοδο της πόλης. Η οριστική αλλαγή της τοπογραφίας στην περιοχή ήλθε με την κατεδάφιση των ανατολικών τειχών που ξεκίνησε το 1895, μετά από έγκριση του Χ. Τρικούπη.
Δέκα χρόνια πριν, το 1882, εισάγεται στη Βουλή το νομοσχέδιο για την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής της Πελοποννήσου. Το 1884 άρχισε η διαμόρφωση της περιοχής για την κατασκευή του σιδηροδρομικού σταθμού, με τη μεταφορά ποσοτήτων χωμάτων από την περιοχή της Πλατείας Άρεως για τις ανάγκες του σιδηρόδρομου. Το 1885 έχουν ολοκληρωθεί οι κτιριακές εγκαταστάσεις (κτίρια σταθμού, αποθήκες, υπόστεγα) και στα τέλη του χρόνου ο σιδηρόδρομος κάνει το πρώτο δοκιμαστικό ταξίδι του στο Ναύπλιο. (Φώτο 3)
Φώτο 3. Σιδηροδρομικός σταθμός.
Το γκρέμισμα των τειχών και οι επιχώσεις που έγιναν διαμόρφωσαν σταδιακά τον χώρο βόρεια του πάρκου, από την οδό Σιδηράς Μεραρχίας μέχρι την οδό Μπουμπουλίνας. Το 1877, ο δήμαρχος Επαμεινώντας Κωτσονόπουλος κατατεθεί πρόταση να ανεγερθεί στο Ναύπλιο ένας έφιππος ανδριάντας του Κολοκοτρώνη. Το 1889, έγινε η σύμβαση για την παραγγελία του ανδριάντα στον Λάζαρο Σώχο, μετά από διαγωνισμό που συμμετείχαν τέσσερεις γλύπτες (και μιλάμε για το 1889 μην πούμε τίποτα για το σήμερα ). Τα χρήματα για την κατασκευή μαζεύτηκαν με πανελλήνιο έρανο. Ο ανδριάντας ολοκληρώνεται και τον Νοέμβριο του 1895 το κιβώτιο με τον έφιππο Κολοκοτρώνη φτάνει στο Ναύπλιο με πλοίο από τον Πειραιά και αποθηκεύεται στο Οπλοστάσιο.
Και ενώ ο έφιππος ανδριάντας είναι στο Ναύπλιο, δεν έχει αποφασιστεί ακόμα ο χώρος που θα τοποθετηθεί. Ο δήμος Ναυπλίου δεν έχει λεφτά να κατασκευάσει τη μαρμάρινη βάση. Στον τοπικό τύπο αρχίζουν οι γκρίνιες. Ο δήμαρχος ασχολείται με το άγαλμα και δεν βλέπει ότι η πόλη είναι μέσα στη λάσπη, δεν έχει νερό, σχολείο αρρένων, αγορά κλπ.
Τον Ιούλιο του 1889, τρείς είναι οι προτάσεις για το που θα τοποθετηθεί ο ανδριάντας. (εφημερίδα ΑΡΓΟΛΙΣ)
- Μπροστά από την Πύλη της Ξηράς.
- Στη σημερινή θέση, με το επιχείρημα του δημάρχου Δημητρίου Τερζάκη ότι η πόλη θα επεκταθεί προς αυτή την κατεύθυνση.
- Στην περιοχή Κιούλ Τεπέ, όπου ήταν τα κτήματα του Κολοκοτρώνη και στην οποία ο ίδιος έχει χτίσει το εκκλησάκι των Αγ. Θεοδώρων. Την άποψη αυτή υποστηρίζει η εφημερίδα ΑΡΓΟΛΙΣ.
Για να αποφασιστεί ο χώρος της τοποθέτησης έρχεται με πλοίο αυθημερόν στο Ναύπλιο, τον Οκτώβριο του 1899, ο Αντιβασιλέας διάδοχος Κωνσταντίνος, μαζί με τον ναυπλιώτη εφέτη που υπηρετεί στη Κέρκυρα, Νικόλαο Κωστάκη, ο οποίος είχε αναλάβει να χρηματοδοτήσει την κατασκευή της βάσης του ανδριάντα. (εφημερίδα ΑΣΤΥ – ΕΜΠΡΟΣ)
Φώτο 4. Σκιτσο του Δημάρχου Δ. Τερζάκη.
Ο Αντιβασιλέας συμφώνησε για τον χώρο της σημερινής θέσης και όρισε μάλιστα τα εγκαίνια για τον Απρίλιο του 1900. Είναι χαρακτηριστική η δήλωση του Δημάρχου Δ. Τερζάκη τριάντα χρόνια μετά ότι ο διάδοχος του θρόνου Κωνσταντίνος επισκέφτηκε τα προτεινόμενα μέρη, συνοδευόμενος από πολύ κόσμο, «αλλά κατέληξε με αυταρχικότητα» να επιβάλει τη θέση που αυτός είχε προτείνει. (Φωτο 4)
Μην ξεχάσουμε να αναφέρουμε ότι στα τέλη του 1899 έχει αποφασιστεί να κατασκευαστεί το δικαστικό μέγαρο στον χώρο που είναι σήμερα. Τον Μάρτιο του 1900 ξεκίνησε η τοποθέτηση της μαρμάρινης βάσης. Η καθυστέρηση της κατασκευής έφερε αναβολή και στα εγκαίνια. Την ίδια περίοδο, αλλάζει ο δημόσιος φωτισμός στην πόλη. Από φωτιστικά με πετρέλαιο περνάμε σε φωτισμό με λάμπες τύπου Αουερ[1]. Τοποθετήθηκαν δώδεκα φώτα στην Πλατεία Κολοκοτρώνη, σε σχέση με οκτώ που τοποθετήθηκαν στην πλατεία Συντάγματος.
Τελικά τα εγκαίνια ορίστηκαν και έγιναν στις 23 Απριλίου 1901 (ημέρα της εορτής του Βασιλιά Γεώργιου Α’). Η τελετή είναι ένα ξεχωριστό κεφάλαιο. Πολλοί επίσημοι, ο βασιλιάς Γεώργιος Α’, ο πρωθυπουργός Θεοτόκης, ο επικεφαλής της αντιπολίτευσης Δηλιγιάννης, πολλοί βουλευτές, δήμαρχοι και χιλιάδες κόσμου. Σύμφωνα με μια εκτίμηση, στα εγκαίνια του έφιππου Κολοκοτρώνη ήρθε στο Ναύπλιο 25.000 κόσμος από την Αθήνα και όλη την Πελοπόννησο. Είναι το πρώτο έφιππο άγαλμα (1901) της νεοελληνικής γλυπτικής. Στις παράλληλες εκδηλώσεις των αποκαλυπτηρίων, μεγάλο ενδιαφέρον έχει η διοργάνωση στο Ναύπλιο (Τριανόν) του 1ου Γεωργικού Συνεδρίου. (Φωτο 5-6)
Φώτο 5. Ταχυδρομικό δελτάριο, η ημέρα των αποκαλυπτηρίων.
Φώτο 6. Ταχυδρομικό δελτάριο, 1902.
Ας δούμε τώρα την περιγραφή της λεγόμενης Πλατείας Κολοκοτρώνη από έναν αθηναίο ανταποκριτή: «εν τω κέντρω αυτής μεγαλοπρεπέστατος υψούνται ο αποκαλυφθησόμενος ανδριάς αυτού, γύρωθεν του οποίου κήπος, περιέχων εκλεκτά άνθη, προσδίδει όντως ιδανικής όψιν. Προς το βόρειον μέρος της πλατείας της τοσούτον απλέτως δια 12 φανών ασετιλίνης φωτιζόμενης…». Το πάρκο Κολοκοτρώνη έχει ήδη διαμορφωθεί με φυτεύσεις δένδρων περιμετρικά και νότια και κήπο με λουλούδια, παρά την ύπαρξη στο βόρειο τμήμα του προμαχώνα Dolfin.
Έχει ενδιαφέρον να δούμε το ευρύτερο πολιτικό κλίμα της εποχής, για να καταλάβουμε σε πόσο δύσκολες συνθήκες κατασκευάστηκε ο ανδριάντας του Κολοκοτρώνη. Τα χρήματα μαζεύτηκαν με πανελλήνιο έρανο σε μια περίοδο που έχει μεσολαβήσει η ταπεινωτική ήττα από τον πόλεμο του 1897 και η χρεοκοπία του κράτους, τον Δεκέμβριο του 1893. Σε μια ίδια περίοδο με την σημερινή κατάσταση στην ελληνική Οικονομία. Επιτήρηση με μνημόνια τρόικες ή θεσμούς που παρακολουθούν τα οικονομικά της χώρας.
Σε πολιτικό επίπεδο, είναι σαφής η προσπάθεια του βασιλιά Γεωργίου και του διαδόχου Κωνσταντίνου να βελτιώσουν την εικόνα του βασιλικού θεσμού και να επωφεληθούν από τη δυσαρέσκεια του κόσμου για τον κοινοβουλευτισμό, μετά την ήττα του 1897. Με πολιτικές πρωτοβουλίες προσπαθούν να κάνουν τη βασιλεία σημαντικό πολιτικό παράγοντα παρεμβάσεων. Στο πλαίσιο αυτό μπορεί να εντάσσεται και το ενδιαφέρον της βασιλικής οικογένειας ακόμα και για τον χώρο τοποθέτησης του ανδριάντα του Κολοκοτρώνη και έτσι ίσως εξηγείται η φράση του δημάρχου Τερζάκη για το διάδοχο Κωνσταντίνο «αλλά κατέληξε με αυταρχικότητα».
Τα αποκαλυπτήρια γίνονται τέσσερα χρόνια μετά την ήττα του 1897, μετά την πτώχευση και την επιτήρηση. Η τοποθέτηση του ανδριάντα είναι ένα καλό νέο για την κοινωνία και θέλει να συμμετέχει. Ίσως είναι ο λόγος για την παρουσία 25.000 πολιτών στα αποκαλυπτήρια.
Νέα ζωή στο πάρκο
Το 1901, με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου και έκδοση αντίστοιχου ΦΕΚ, αποφασίστηκε η επέκταση του σχεδίου πόλης στα ανατολικά και στα βόρεια του πάρκου. Ουσιαστικά, διαμορφώνεται πολεοδομικά ο χώρος του πάρκου (ΦΕΚ 187/1-9-1901). Από την επέκταση του σχεδίου της πόλης προκύπτουν 45 οικόπεδα ιδιοκτησίας της Λιμενικής Επιτροπής[2], η οποία τα εκποιεί στις αρχές του 1903, περιμένοντας να εισπράξει 100.000 δρχ.). Το 1910 ολοκληρώνονται οι εργασίες κατασκευής του δικαστικού μεγάρου αλλά παραμένει στη θέση του ο προμαχώνας Dolfin. (Φώτο 8-9)
Φώτο 8. Δικαστικό μέγαρο.
Φώτο 9. Προμαχώνας Dolfin.
Τα επόμενα χρόνια, το πάρκο υποβαθμίζεται. Παρουσιάζει εικόνα εγκατάλειψης με στάσιμα νερά και μορφή βάλτου. (Φώτο 7)
Φώτο 7. Φωτογραφία εγκατάλειψης του πάρκου.
Το 1930, με τον σχεδιασμό των εορτών για την εκατονταετηρίδα στο Ναύπλιο, άρχισαν εργασίες αναβάθμισης του πάρκου. Τον Μάρτιο ανατέθηκε σε εργολάβο το έργο της αναμόρφωσης, σύμφωνα με προτεινόμενο σχέδιο. Τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου, ο νεοεκλεγείς δήμαρχος Κ. Κόκκινος φέρνει από την Αθήνα τον διάσημο για την εποχή του ανθοπώλη, Φλεριανό, για να προτείνει τρόπο φύτευσης του πάρκου (το 2020 δεν έχουμε μια φυτοτεχνική μελέτη για το πάρκο). (Φώτο 13)
Φώτο 13. Άφιξις Φλεριανού.
Τον Αύγουστο αρχίζουν οι φυτεύσεις, ο νέος φωτισμός, τοποθετήθηκαν παγκάκια και κατασκευάστηκε η ξύλινη παράγκα «Μανιταρά», βασισμένη σε σχέδια ξύλινου στεγάστρου που είχε σχεδιαστεί το 1905. (Φώτο 15- 16). Κατεδαφίζεται το υπολειπόμενο τμήμα του προμαχώνα Dolfin, με εργάτες κρατούμενους των φυλακών και έτσι διαμορφώνεται τοπογραφικά ο χώρος όπως είναι σήμερα. (Φώτο 10-11)
Φώτο 15. Η ξύλινη παράγκα «Μανιταρά».
Φώτο 16. Σχέδιο στέγαστου.
Φώτο 10. Κατεδάφιση προμαχώνα.
Φώτο 11. Πάρκο Κολοκοτρώνη, 1930.
Λίγα χρόνια αργότερα, το 1933, με μελέτη του σημαντικού αρχιτέκτονα Δ. Πικιώνη (ο οποίος επέλεξε και τις φυτεύσεις) διαμορφώνεται η πλατεία Καποδίστρια. Τον Ιούνιο του 1933 τοποθετείται το άγαλμα του Καποδίστρια. Στις 29 και 30 Νοεμβρίου του 1930 γίνονται οι εκδηλώσεις των εκατό χρόνων από την απελευθέρωση από τους Τούρκους (εκατονταετηρίδα), με επίκεντρο των εκδηλώσεων το πάρκο Κολοκοτρώνη. (Φώτο 14)
Φώτο 14. Εορτασμός εκατονταετηρίδας.
Το πάρκο αποκτά ζωή. Είναι το σημείο αναφοράς για την πόλη. Οι καταγραφές στον τύπο της εποχής περιορίζονται στο να μην κόβουν τα χρυσάνθεμα οι νυκτερινοί επισκέπτες του πάρκου. (Φωτο 13α )
Φώτο 13α. Τα Χρυσάνθεμα.
Τον τόνο στο πάρκο δίνουν η παράγκα του «Μανιταρά» και οι υπαίθριοι φωτογράφοι. Δεν υπάρχει σπίτι στο Ναύπλιο που να μην έχει φωτογραφία από τους υπαίθριους φωτογράφους του πάρκου. Λευτέρης Μελίδης, Δημήτρης Ιωαννίδης, Πρόδρομος Παπαδόπουλος κ.λπ. (όλοι πρόσφυγες) Φωτογράφοι υπήρχαν στο πάρκο μέχρι το 1970. (Φώτο 17-18)
Φώτο 17. Φωτογράφοι στο πάρκο.
Φώτο 18. Φωτογράφοι στο πάρκο.
Τα τελευταία χρόνια το πάρκο πέρασε στην απόλυτη παρακμή. Καμία φροντίδα. Κανένα λουλούδι δεν ανθίζει την άνοιξη. Για σκεφτείτε πόσα χρόνια έχετε να δείτε ανθισμένα λουλούδια στο πάρκο. Ρίξαμε χαλίκι στους διαδρόμους για να μην λιμνάζουν τα νερά της βροχής και κάναμε το πάρκο απρόσιτο σε καρότσια και ΑμεΑ. Δεν κλαδεύουμε δένδρα αλλά αν φτάσουν στο απροχώρητο τα κόβουμε. Δεν υπάρχουν πια ούτε παγκάκια. Το μόνο που στέκει στη θέση του είναι το μνημείο του Κολοκοτρώνη (και αυτό δεν πρέπει να αισθάνεται και τόσο καλά) και η πολιορκία του πάρκου απ΄ όλες τις πλευρές με καρέκλες καταστημάτων. Με όλα αυτά, το πάρκο δεν έχει πια ζωή στην πόλη.
Και συμπτωματικά, έναν χρόνο πριν την εορτασμό των διακοσίων χρόνων από την απελευθέρωση από τους Τούρκους, η δημοτική αρχή αποφάσισε να παρέμβει. Το 1930 (στο πλαίσιο των εορτασμών των εκατό χρόνων) έγιναν μελέτες, ήρθε ειδικός ανθοπώλης, βάλαμε παγκάκια. Το 2020, ενενήντα χρόνια μετά προτείνουμε να βάλουμε μπετονένιες κερκίδες και να μικρύνουμε το πάρκο. Σημεία των καιρών….
Υ.Γ. Μήπως το πάρκο που έχει ζωή από το 1901 είναι μνημείο και πρέπει να προστατεύεται και νομικά; Δεν τίθεται βέβαια συζήτηση ότι πρέπει να το σεβόμαστε.
Υποσημειώσεις
[1] Η λάμπα Άουερ είναι λάμπα ασετιλίνης. Εκμεταλλεύεται το φως που εκπέμπεται από ένα μικρό δίχτυ υφαντικής ίνας, επενδυμένο με οξείδιο του θορίου, που πυρακτώνεται από τη φλόγα του αερίου. Ο εργολάβος Αριστ. Τσάκωνας ανέλαβε με 5.500 δρχ. να εγκαταστήσει 50 φανάρια ασετιλίνης στην πόλη του Ναυπλίου.
[2] Με τον νόμο ΒΨΝΗ της 10ης Απριλίου του 1900 περιήλθε στη Λιμενική Επιτροπή Ναυπλίου η έκταση «μεταξύ της θαλάσσης και της Δημοσίας οδού του τείχους του Φρουρίου εν ω το οπλοστάσιον», αφού έγινε ο σχετικός πλειοδοτικός διαγωνισμός και κάποιοι ιδιώτες πλειοδότησαν παίρνοντας κάποια από τα οικόπεδα που δημιουργήθηκαν, το 1904 ολοκληρώθηκαν οι διαδικασίες και οι σχετικές χρηματικές καταβολές και τέλη 1904 αρχές 1905 άρχισαν να συντάσσονται οι σχετικές μεταβιβαστικές πράξεις. Πρόκειται βέβαια για τα οικόπεδα που καταλαμβάνουν τα οικοδομικά τετράγωνα που περικλείονται από τις οδούς Πολυζωίδου, Μπουμπουλίνας (πιθανά η θάλασσα να ήταν πιο μέσα), Συγγρού, Σιδηράς Μεραρχίας και πιθανά και μέχρι την σημερινή οδό Θεσσαλονίκης. Όμως όπως όλοι γνωρίζουμε οι Νομαρχία Αργολίδος κάηκε δύο φορές και συνεπώς αμφιβάλλω εάν σώζονται σχέδια και χάρτες των σχετικών οικοδομικών τετραγώνων και της αρίθμησης των σχετικών κλήρων. Ευτυχώς τα συμβόλαια είναι πάντα εκεί. Κάπως έτσι άρχισε η αξιοποιήσει της Βόρειας πλευράς της οδού Σιδηράς Μεραρχίας έναντι του πάρκου και έως το τοίχος. πηγή: Συμβολ. πράξεις Υ. Ν. (Σημ. Νίκος Τόμπρας).
Βιβλιογραφία
- Γενικά Αρχεία του Κράτους Αργολίδας.
- Εφημερίδες: Ναυπλιακή Ηχώ – ΑΡΓΟΛΙΣ – ΓΝΩΜΗ – ΠΡΟΟΔΟΣ – ΕΜΠΡΟΣ – ΣΚΡΙΠ – ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ – ΠΡΩΙΑ.
- Περιοδικό ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΛΟΓΟΥ και ΤΕΧΝΗΣ.
- Βιβλίο: Εικονογραφημένα ταχυδρομικά δελτάρια, εκδόσεις «συλλογές» 1985, για τα Δελτάρια.
- Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού.
- Δελτίο Ιστορικών Μελετών Ναυπλίου
- Φωτογραφίες: Αρχείο ΑΠΟΠΕΙΡΑΣ
Χαράλαμπος Αντωνιάδης
Read Full Post »
ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 