ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Ιστορικό Ιδιοκτησιακού Καθεστώτος του ναϊδρίου Αγίων Θεοδώρων Ναυπλίου – Τόμπρας Νικόλαος, Συμβολαιογράφος. Ημερίδα «Αποκατάσταση και Ανάδειξη ναϊδρίου Αγίων Θεοδώρων Ναυπλίου – Διεπιστημονικές προσεγγίσεις»

Ο ναός των Αγίων Θεοδώρων βρίσκεται βόρεια της νέας πόλης του Ναυπλίου, στην περιοχή «Νέο Βυζάντιο» ή «Κιουλτεπέ», πλησίον της κεντρικής οδού Ναυπλίου – Άργους, στην οδό Καλαμάτας. Πρόκειται για μικρών διαστάσεων μονόχωρο, δρομικό ναό με δίρριχτη κερμοσκεπή στέγη και ημικυκλική αψίδα ιερού.

Το ναΐδριο δεν είναι κηρυγμένο μνημείο, όμως αποτελεί σημαντικό ιστορικό τεκμήριο της νεότερης ιστορίας της πόλης του Ναυπλίου αλλά και της Ελλάδας γενικότερα δεδομένου ότι τεκμηριωμένα συνδέεται με έναν από τους πρωταγωνιστές της Επανάστασης του 1821, τον Θ. Κολοκοτρώνη, επομένως είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη συλλογική ιστορική μνήμη.

«Ο Κολοκοτρώνης προσευχόμενος». Υδατογραφία του Αποστόλου Γεραλή (1886-1983). Πολεμικό Μουσείο.

Θεωρώ ότι όλοι σας μετά τις εξαιρετικές παρουσιάσεις και ομιλίες που έχουμε παρακολουθήσει από την αρχή της σημερινής ημερίδας διατηρείται δύο ερωτήσεις που θα θέλατε να σας απαντηθούν. Η πρώτη  είναι πόσο σίγουροι μπορεί να είμαστε ότι το ναΐδριο των Αγίων Θεοδώρων  ήταν ιδιοκτησία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, των απογόνων του και πως περιήλθε στην κατοχή των αδερφών Ρετάλη και δεύτερο, μέσο ποιας διαδικασίας ο πτωχός κλέφτης Κολοκοτρώνης  βρέθηκε με ιδιοκτησίες έξω από τα τείχη του Αναπλιού.

Λίγο πριν την έκρηξη του αγώνα για την Ανεξαρτησία το σύνολο των πεδινών εκτάσεων γύρω από το Ανάπλι και τον υπόλοιπο Αργολικό κάμπο ανήκαν σε διάφορους Οθωμανούς γαιοκτήμονες – τσιφλικάδες ή βακούφια Οθωμανικά  και οι χριστιανοί εργάζονταν σε αυτούς μόνο ως εργάτες γης. Με την επιτυχή ολοκλήρωση της πολιορκίας του Ναυπλίου, την κατάληψη του Παλαμηδίου από τους Μοσχονησιώτη και Σταϊκόπουλο και την υπογραφή της παράδοσης της πόλης του Ναυπλίου από τον Κολοκοτρώνη και τον Σταϊκόπουλο, το σύνολο των πρώην Οθωμανικών ιδιοκτησιών, τόσο εντός όσο και εκτός των τειχών αποτέλεσαν Εθνικές γαίες ή Εθνικές ιδιοκτησίες.

Στην διάρκεια της Επανάστασης οι διάφορες επαναστατικές κυβερνήσεις κατά περιόδους είτε άμεσα είτε έμμεσα αναγκάστηκαν να πουλήσουν – μεταβιβάσουν κάποιες από αυτές σε «κεφαλαιούχους» της εποχής για να εξοικονομήσουν χρήματα για τον Αγώνα ή για να εξοφλήσουν οφειλόμενα από την διεξαγωγή του Αγώνα. Με απλά λόγια, μία επιλογή ήταν η διεξαγωγή δημοπρασιών, στους οποίους κάποιος εμφανιζόταν και  έναντι σχετικού τιμήματος που επιτυγχανόταν κατά την διαδικασία αποκτούσαν κάποια από αυτά τα κτήματα ή ιδιοκτησίες. Ο άλλος ήταν λίγο πιο περίπλοκος. (περισσότερα…)

Read Full Post »

Από τα οικόσημα στα εθνόσημα του Ελλαδικού χώρου (1204 -1862), Νίκος Φ. Τόμπρος, ΜΗ’ τόμος (2006) περιοδικό «Παρνασσός», Αθήνα, 2006.

Με τον όρο Εραλδική ή οικοσημολογία εννοούμε την επιστήμη, η οποία έχει ως αντικείμενο την παρατήρηση, την περιγραφή και την καταγραφή των οικοσήμων. Ο ορισμός που είναι σήμερα παγκοσμίως αποδεκτός για την επιστήμη αυτή είναι ο ακόλουθος: «Πραγματική Εραλδική είναι η συστηματική χρήση των ίδιων σχημάτων πάνω στο θυρεό». Τι εννοούμε όμως με τον όρο οικόσημο και ποια είναι τα στοιχεία που το συνθέτουν; Με τον ανωτέρω όρο οι μη ειδικοί εννοούν συνήθως το σχήμα ασπίδας ή σπανιότερα κύκλου, ρόμβου κ.λ.π., που φέρει μία παράσταση και αποτελεί το έμβλη­μα της οικογένειας. Αυτός όμως ο ορισμός δεν είναι σωστός καθώς αναφέ­ρεται μόνο στο θυρεό ενώ το οικόσημο είναι πιο πολύπλοκο, αφού το συνθέ­τουν και άλλα στοιχεία εκτός του θυρεού, τα οποία θα παρουσιαστούν στη συνέχεια. Σύμφωνα με τον ορισμό της Εραλδικής, που προαναφέρθηκε, το πρώτο γνωστό παράδειγμα εραλδικού θυρεού είναι αυτό το οποίο απένειμε ο Ερρίκος ο Α’ της Αγγλίας στον Geoffrey d’ Anjou το 1127. Ο συγκεκριμέ­νος θυρεός, που είχε γαλάζιο φόντο, έφερε λιοντάρια σε όρθια στάση (Se­me). Η επίσημη γλώσσα που χρησιμοποιείται για την περιγραφή των οικοσήμων είναι η μεσαιωνική γαλλική, γιατί πρώτα στη Γαλλία εφαρμόστηκε συστηματικά και αναπτύχθηκε η πρακτική της Εραλδικής.

Το εθνόσημο και βασιλικός θυρεός της Ελλάδας (1833–1862).

Τη συγκεκριμένη ονομασία της η εν λόγω επιστήμη την πήρε αρκετούς αιώνες μετά τη γέννησή της και συγκεκριμένα κατά το 18ο αιώνα. Η προέλευση του ονόματός της έχει σχέση με τους Κήρυκες (Heralds), οι οποίοι ήσαν ανώτατοι τιτλούχοι, διορισμένοι από τον Ηγεμόνα για να ασκούν τα εραλδικά του δικαιώματα. Κατά το 16ο και 17ο αιώνα η άσκηση των εραλδικών δικαιωμάτων του Ηγεμόνα αποτέλεσε το σπουδαιότερο τμήμα των καθηκόντων τους. Παράλληλα ήσαν υπεύθυνοι για την ακριβή εκτέλεση των ηγεμονικών διαταγμάτων, για τη χορήγηση οικοσήμου, την επίβλεψη των οικοσήμων που είχαν οι ευγενείς, την τήρηση γενεαλογικών πινάκων και την ορθή εφαρμογή των κανόνων της Εραλδικής.

Η καθιέρωσή της αρχίζει από το 2ο μισό του 12ου αιώνα χωρίς να έχει συγκεκριμένο τόπο γέννησης καθώς εμφανίζεται συγχρόνως σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης. Πολλοί ερευνητές υποστήριξαν ότι η έναρξη του εραλδικού συστήματος οφείλεται στην επαφή που είχαν οι ιππότες από τις διάφορες περιοχές της Ευρώπης κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών. Η άποψη αυτή όμως δεν ισχύει, αφού όπως παρουσιάστηκε ανωτέρω ο πρώτος θυρεός, αυτός του Geoffrey d’ Anjou (1127), δημιουργήθηκε 32 χρόνια μετά την Α’ Σταυροφορία (1095).

Ποιοι όμως είναι οι λόγοι που οδήγησαν τους ανθρώπους να επιλέξουν συγκεκριμένα διακριτικά; Τα εραλδικά σχήματα και χρώματα επιλέχτηκαν για δυο πρακτικούς λόγους: πρώτον για να διακρίνονται οι πολεμιστές μεταξύ τους στις μάχες και στους Ιπποτικούς αγώνες και δεύτερον ως διακριτικά στοιχεία σε επίσημα έγγραφα. Στην πρώτη περίπτωση, αυτή των πολεμιστών, θα πρέπει να θυμίσουμε ότι επειδή οι ιππότες φορούσαν κλειστά κράνη την ώρα που αγωνίζονταν και δε διακρίνονταν στο κατά πόσο ήταν εχθροί ή σύμμαχοι επέλεξαν να υιοθετήσουν τα εραλδικά σχήματα ως στοιχείο αναγνωρισιμότητας. Στη δεύτερη περίπτωση το εραλδικό σχήμα με τη μορφή σφραγίδας πιστοποιούσε πια το συντάκτη του εγγράφου ή την ιδιοκτησία σε κάποιο αντικείμενο.

Η κατοπινή τροπή της Εραλδικής προς τον κληρονομικό χαρακτήρα των σχημάτων οφείλεται πιθανά σε λόγους τόσο συναισθηματικούς των ευγενών, οι οποίοι επιθυμούσαν να έχουν το θυρεό του πατέρα τους, όσο και πρακτικούς, αφού με το θυρεό δήλωναν τα κληρονομικά τους δικαιώματα επί της πατρικής περιουσίας και επιδείκνυαν στους υποτακτικούς τους ένα σύμβολο γνωστό και σεβαστό. Επιπρόσθετα στους πρακτικούς λόγους εντάσσεται και η παράλληλη με το οικόσημο χρήση της σφραγίδας, η οποία απεικόνιζε είτε ολόκληρο τον ιππότη είτε μόνο το θυρεό του.

Κατά το 13ο αιώνα η Εραλδική εξειδικεύεται και εξελίσσεται ως επιστήμη, αφού αποκτά νόμους και ονοματολογία σε αυτά που περιγράφει. Τα οικόσημα υπάγονται πια σε ειδικούς κανόνες σχετικούς με τη σύνθεσή τους. Oι κανόνες οι οποίοι υιοθετούνται είναι:

1) Η χρήση επτά χρωματισμών, οι οποίοι διαιρούνται σε δυο ομάδες: α) την ομάδα των μετάλλων και β) την ομάδα των χρωμάτων.

2) Απαγορεύεται να τοποθετηθούν μαζί δυο χρωματισμοί της ίδιας ομάδας, ο ένας δηλαδή να επικαλύπτει τον άλλο ή ο ένας να τοποθετείται απέναντι από τον άλλο. Ο όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την επιφάνεια του θυρεού πάνω στην οποία εικονίζονται οι παραστάσεις ονομάζεται πεδίο. Στο πεδίο μάλιστα επιτρέπεται να μην υπάρχει καμία παράσταση και ο θυρεός να καλύπτεται όλος από έναν μόνο χρωματισμό. Σε τέτοια περίπτωση ο θυρεός ονομάζεται ολόχρωμος. Κανόνα επίσης αποτελεί το γεγονός ότι κάθε συμβολικό έμβλημα παρουσιάζεται τυποποιημένο, ενώ τα λάθη στην προοπτική και στις αναλογίες των παραστάσεων είναι συνηθισμένα και παραδεκτά.

Με το πέρασμα των αιώνων η χρήση των οικοσήμων επεκτείνεται έκτος από τους ιππότες και τους ευγενείς και στις γυναίκες, στους κληρικούς, στους αστούς, στους τεχνίτες ακόμα και στους χωρικούς. Εδώ είναι σκόπιμη η διόρθωση ενός λάθους αρκετά διαδεδομένου, το οποίο δε βασίζεται σε κανένα ιστορικό στοιχείο. Το δικαίωμα δηλαδή να έχει κανείς οικόσημο δεν ανήκει αποκλειστικά στους ευγενείς. Μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα, οποιοσδήποτε στην Ευρώπη είχε τη δυνατότητα να καθιερώσει και να χρησιμοποιεί το οικόσημο της εκλογής του, χωρίς όμως αυτό να πραγματοποιείται στην πράξη από τους μη ευγενείς, με μόνο όρο να μην υποκλέψει το οικόσημο άλλου προσώπου.

Κατά το 15ο και 16ο αιώνα, επειδή μεταβάλλεται ο χαρακτήρας του οπλισμού, η Εραλδική χάνει την αξία της με την έννοια της αναγνώρισης του πολεμιστή στο πεδίο της μάχης και μαζί με αυτή αποβάλλει και την απλότητά της. Πλέον εισέρχεται εκ νέου στο πρακτικό της μέρος, στην ανάγκη ύπαρξης ατομικού συμβόλου (ή ακόμα και κοινοτικού ή σωματειακού), το οποίο με τη μορφή της σφραγίδας επικύρωνε ή διακοσμούσε τα δικαστικά ή άλλα επίσημα έγγραφα. Έκτοτε το οικόσημο δεν αποτελεί προνόμιο της άρχουσας τάξης της ευγένειας άλλα των αστών με αποτέλεσμα το 18ο αιώνα επεκτείνεται η χρήση του στους τελευταίους υπό την έννοια ενός χρήσιμου οικογενειακού συμβόλου – σφραγίδας προς επικύρωση συμβολαιογραφικών και άλλων πράξεων. Την περίοδο αυτή διαδίδεται ευρέως και η χρήση των εθνοσήμων, των εμβλημάτων των πόλεων, των κοινοτήτων, των θρησκευτικών ταγμάτων, των πανεπιστημίων. Σύμφωνα μάλιστα με το Διονύσιο Ζακυθηνό μεγάλος αριθμός οικοσήμων των αστικών ελληνικών οικογενειών από το 16ο έως και το 18ο αιώνα έχουν αυτή ακριβώς την προέλευση.

Για τη συνέχεια της μελέτης του κυρίου Νίκου Τόμπρου πατήστε διπλό κλικ στον παρακάτω σύνδεσμο: Από τα οικόσημα στα εθνόσημα του Ελλαδικού χώρου (1204 -1862)

Read Full Post »

Συναξάρια και νεομάρτυρες (15^ος -19^ος αιώνας): Ποιοτικές και ποσοτικές διαπιστώσεις – Νίκος Τόμπρος, Ιστορικός, Ελληνική Ιστορική Εταιρεία, Θεσσαλονίκη, 2008

Νεομάρτυς Αγγελής ο Αργείος

Μη γένοιτο, Κύριέ μου, να σε αρνηθώ ποτέ· εγώ χριστιανός εγεννήθηκα και χρι­στιανός θέλω να αποθάνω· και ούτε τα πλούτη σας θέλω, ούτε Τούρκος γίνομαι, αλλά πιστεύω εις τον Κύριόν μου Ιησούν Χριστόν τον αληθινόν Θεόν και Δεσπότην. Χάρη στα ανωτέρω λόγια ο Ιωάννης ο εν Ασπροκάστρω ανακηρύχθηκε σε νεομάρτυρα. Τον ίδιο ομολογιακό δρόμο υπέρ της του Χριστού πίστεως επορεύθησαν στη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας, αρκετοί ορθόδοξοι κάνοντας το μαρτυρολόγιο της Εκκλησίας να αυξηθεί σημαντικά. Αυτές οι δημόσιες αρνήσεις αποτυπώθηκαν σε ένα πλήθος αγιολογικών κειμένων (συναξάρια ή μαρτυρολόγια, βίοι, ασματικές ακολου­θίες, κανόνες) που δημιούργησαν και εξέδωσαν εκκλησιαστικοί κύκλοι – οι οποίοι σχετίζονταν άμεσα ή έμμεσα με το Οικουμενικό Πατριαρχείο – από τον 15ο έως τον 19ο αιώνα και τα οποία διαδόθηκαν στο χριστεπώνυμο πλήρωμα κυρίως μέσω του εκκλησιασμού του. Πρόκειται για κείμενα όπου παρουσίαζαν το βίο και το μαρτύριο ατόμων τα οποία στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν τη θρησκεία τους και να προβάλλουν την εις Χριστόν αγάπην θανατώθηκαν από τους αλλόθρησκους κατακτη­τές βίαια.

Οι πηγές αυτές ενδιαφέρουν τους μελετητές από φιλολογική και ιστορική σκοπιά, καθώς δίνουν απαντήσεις σε ερωτήματα τόσο για τη δομή των συναξαρίων, τις επιρροές τους, τα αίτια που τα δημιούργησαν, τους συντάκτες τους, τη σκοπιμότητα ύπαρξης των νεομαρτύρων, όσο και για ποιοτικά και ποσοτικά δεδομένα των ατό­μων αυτών επί οθωμανικής κυριαρχίας. Επιπρόσθετα τα κείμενα βοηθούν – στο μέτρο του δυνατού – τους ερευνητές να διεισδύσουν στον καθημερινό βίο των ορθοδόξων υπηκόων της Πύλης και στην ιδεολογία που διαμόρφωσαν την εν λόγω περίοδο. Η εξεταζόμενη λοιπόν ενότητα αφορά τους νεομάρτυρες και πλαίσιό της είναι η Οθω­μανική Αυτοκρατορία από το 1453 έως και το 1867.

Για την ανάγνωση της ανακοίνωσης του κυρίου Νίκου Τόμπρου πατήστε διπλό κλικ στον παρακάτω σύνδεσμο: Συναξάρια και νεομάρτυρες (15ος -19ος αιώνας)

Σχετικά θέματα:

• Άγιος Αγγελής ο Νεομάρτυρας
• Άγιος Αναστάσιος ο Νεομάρτυρας ο Ναυπλιώτης

Read Full Post »