Λόγος περί Πελοποννησίων Νεομαρτύρων – Τάσος Γριτσόπουλος
Το θέμα των Νεομαρτύρων με τις σχετικές διαστάσεις του έχει προσλάβει έκταση στις έρευνες σε υψηλό βαθμό, ώστε δημιουργηθεί ευρεία και ενδιαφέρουσα βιβλιογραφία. Αυτή η φύσις του θέματος δικαιολογεί το ενδιαφέρον ειδικών και μη ερευνητών. Καθ’ όσον αφορά στην Πελοπόννησο, το θέμα καταλαμβάνει στην τοπική αγιολογία χώρο από πολλές πλευρές εντυπωσιακό, συγκινητικό και μονίμως περιβαλλόμενο από επικαιρότητα με τελετουργικές προεκτάσεις, δια της φιλοτιμίας των εντοπίων χριστιανών και φυσικά της Εκκλησίας.
Έχει σχηματιστή ένας ονομαστικός πίνακας των κατά τόπους ανεγνωρισμένων ως άγιων και κατ’ άλλους τρόπους τιμωμένων Νεομαρτύρων και προ πάσης συζητήσεως, καλόν θα ήταν να μεταφερθούν τα ονόματα, κατά τάξη αλφαβητική η χρονολογική, αλλά τούτο δεν αποτελεί αρχή και πρόοδο ειδικής έρευνας. Όθεν, προτιμότερο είναι να περιοριστή ο λόγος κατ’ αρχήν εισαγωγικώς – και με πρόθεση ουσιαστικής συμβολής στο σπουδαίο θέμα – και με αναδρομή στα Πελοποννησιακά να συναχθεί κάποιο ενδιαφέρον συμπέρασμα.
Σταθμός πρώτος στους όρους. Μάρτυς, πρωτομάρτυς, Χριστομάρτυς, μεγαλομάρτυς, οσιομάρτυς και ακολούθως νεομάρτυς, ιερομάρτυς, εθνομάρτυς, εθνο-ιερομάρτυς και ει τι άλλο. Κυριαρχεί κατά κυριολεξία ή μεταφορικώς η έννοια του μάρτυρος, το μαρτύριο. Κάτι που δεν είναι άγνωστο στην ιστορική η παραδεδομένη ζωή των ανθρώπων.
Σταθμός δεύτερος στο μαρτύριο καθ’ εαυτό. Eντοπιζόμεθα στην χριστιανική και καλύτερα στην θρησκευτική ζωή πολύ πιο μπροστά. Ας γίνει αναφορά στο θεσπέσιο μάθημα του Αποστόλου Παύλου στην προς Εβραίους Επιστολή του (Κεφ. ΙΑ-ΙΒ) περί Πίστεως. Τονίζει ο Απόστολος των Εθνών προς τους ομοεθνείς του δύο χαρακτηριστικά για τον αγώνα των Προφητών. Τη δύναμη, με τη όποια εξόπλισε ο Θεός τους Προφήτες και δεύτερον τα μαρτύρια που υπέστησαν.
Όσο και αν ο αποστολικός λόγος περιέχει σχήματα για τις δύο όψεις του έργου και της αποστολής των Προφητών με υπερβολικούς τόνους, μέσα από το δεύτερο στοιχείο αναδύεται λέξις, αναδύεται κυριολεξία, μαρτύριο. Προς τους ομοεθνείς του απευθυνόμενος ο Παύλος λέγει ευθέως ότι έχουν ολόκληρο νέφος μαρτύρων. Οι Εβραίοι ήσαν οι κυριότεροι διώκτες των πρώτων χριστιανών. Η δημιουργία μαρτύρων της χριστιανικής θρησκείας άρχισε από τον Πρώτον αιώνα, με Πρωτομάρτυρα μάλιστα τον Στέφανο. Ακολούθως επαληθεύονται τα υπό του Παύλου αναφερόμενα πανομοιότυπα μαρτύρων. Εμπαιγμοί, μάστιγες, δεσμά, φυλακή, θάνατος. Αναδεικνύονται για την Πίστη του Χριστού μάρτυρες και μεγαλομάρτυρες κατά τους αιώνες του διωγμού. Και εφεξής. Ακόμη και μετά την στερέωση του Χριστιανισμού, δεν έπαυσαν να αναδεικνύονται μάρτυρες, για την προάσπιση της Πίστεως.
Σταθμός δεύτερος στην ιστορική περίοδο της δουλείας του Ελληνικού – χριστιανικού – Έθνους. Ορόσημο το 1453. Αλλόφυλοι και αλλόθρησκοι κατακτηταί. Διώκεται η Χριστιανική Πίστη και η Ελληνική Πατρίδα. Οι προασπιστές της Κωνσταντινουπόλεως προ των τειχών αυτής μάχονται υπέρ Πίστεως και Πατρίδος. Φονεύονται ανηλεώς οι ηττημένοι και οι άμαχοι κατά το τριήμερο όργιο των ορδών του Μωάμεθ εντός της πόλεως. Ακολούθως σφάζονται οι αμυνόμενοι στα επαρχιακά διαμερίσματα Έλληνες χριστιανοί κατά τις επιχειρήσεις οριστικής επικρατήσεως των κατακτητών.
Λεπτομέρεια. Ο απαγχονισμός του Αρχιεπισκόπου Κυπριανού και των Μητροπολιτών Πάφου Χρύσανθου, Κιτίου Μελέτιο και Κυρηνείας Λαυρέντιο στις 9 Ιουλίου 1821 από τους Τούρκους (έργο Γεώργιου Μαυρογένη).
Άγριοι, θηριώδεις οι κατακτηταί διέθεταν τρία φοβερά όπλα. Μάχαιρα, εξανδραποδισμό, εξισλαμισμό. Απειλήθηκε εξαφανισμός της Ελληνικής φυλής με γενικές σφαγές. Έστελναν στ’ ανθρωποπάζαρα της Ανατολής αιχμαλώτους. Φόνευαν αδιακρίτως κατά την αναταραχή. Και κατέβαλλαν προσπάθειες εξισλαμισμού. Δεν ήθελαν λοιπόν να βλέπουν Έλληνες και χριστιανούς. Μ’ ένα λόγο, εγκαινιάστηκε μαρτυρική ζωή του υποδούλου Ελληνικού λαού. Νομίζω ότι τα πρώτα θύματα με ομαδικές σφαγές συγκροτούν το πρώτον νέφος μαρτύρων.
Καθ’ όσον αφορά στην Πελοπόννησο, από το 1461 αρχίζει νέα και σκοτεινή περίοδος της ζωής υπό δεινή δουλεία. Μπορούμε να χαρακτηρίσουμε την περίοδο ως περίοδο καταδυναστεύσεως, άμυνας και αγώνος. Θα εξηγήσω τι εννοώ. Σημειώθηκαν διαδοχικώς και παραλλήλως ένοπλη αντίστασης, φυγή, μετανάστευση, μερική ηττοπάθεια και συμβιβασμός των πολλών. Κάποτε σταμάτησαν οι ομαδικές σφαγές, επεβλήθη καθεστώς νέον με κατακτητές και υποδούλους. Επεκράτησε λοιπόν το δίκαιον του ισχυρότερου. Υποτεταγμένος ο ραγιάς δεν είχε καμία άξια, δεν τον αντιμετώπιζαν οι κυρίαρχοι του τόπου ως άνθρωπο, αλλ’ ως ζώο, υποζύγιο κυριολεκτικώς. Υπό τις συνθήκες αυτές δημιουργήθηκε κατάσταση απελπισίας, πανικού. Οι πολλοί υπέμεναν. Μερικοί αντέδρασαν. Ολίγοι που δεν άντεξαν επέστεψαν στις δελεαστικές υποσχέσεις και αλλαξοπίστησαν. Αυτοί λοιπόν τούρκεψαν. Τι σημαίνει τούτο; Σημαίνει ότι ανεκόπησαν από το Έθνος των και από την χριστιανική των Πίστη. Οι ζωηρότεροι ανέβηκαν στα βουνά, ένοπλοι άσκησαν αντίσταση κατά του κατακτητή.
Νεομάρτυρες
Αντίσταση όμως νοείται και με άλλους τρόπους, ψυχική και με παράτολμες ενέργειες, αναλόγως της συμπεριφοράς των απάνθρωπων απαιτήσεων των οργάνων της εξουσίας, των τσιφλικάδων και των εισπρακτόρων της φορολογίας. Είναι γνωστόν ότι οι ραγιάδες δεν εύρισκαν ποτέ δίκαιο. Οσάκις συνέβαινε ν’ αντιδρούν στους τουρκικούς παραλογισμούς για διάφορα ζητήματα οικονομικής, ηθικής, κατανομής υποχρεώσεων αγγαρείας κ.λπ., χαρακτηρίζονταν ως εχθροί της εξουσίας, ως ύποπτοι, ως επικίνδυνοι και εκτελούνται χωρίς δίκη. Δεν ήταν σπάνιες οι αβανιές, με κατασκευασμένες ανυπόστατες κατηγορίες. Σημασία έχει και ο τρόπος θανατώσεως και αυτή καθ’ εαυτήν η θανάτωση και δημιουργία θυμάτων.
Δεν υπάρχει λόγος, πέρα των θεωρητικών, άλλα σταθερών, αυτών θέσεων. Η αναφορά στην δημιουργία θυμάτων της τουρκικής θηριωδίας και της αντιστάσεως των ραγιάδων με όποιον τρόπο, μας οδηγεί στις προϋποθέσεις γενέσεως του φαινομένου των Νεομαρτύρων, δηλ. στα αίτια και στο αποτέλεσμα θανατώσεως ατόμων με την ιδιότητα Ελληνικής καταγωγής και χριστιανικής Πίστεως, κατόπιν προκλήσεως, δια λόγους επιβολής ποινής η εξοντώσεως αθώων, ύποπτων, αξιωματούχων κάθε μορφής.
Με νέο σταθμό στην έκθεσή μας αναφερόμεθα στα πάσης φύσεως θύματα της τουρκικής θηριωδίας με τ’ αντίστοιχα κατά περίπτωσιν χαρακτηριστικά, καταφεύγοντας στα όσα διέσωσε η παράδοση και κατέγραψε η Ιστορία.
Ένας Καλογεράκος συγκέντρωνε κάθε τόσο σ’ ένα χωριό τους χριστιανούς στον Ναό της Παναγίας. Αναφερόταν στην εορτή της ημέρας και των εξωκκλησιών του χωρίου, στα θαύματα του Χριστού, στους αρχαίους προγόνους, στους σοφούς, στους Μαραθωνομάχους. Κάποια ημέρα ο Καλογεράκος τύπου Κοσμά του Αιτωλού δεν έδωσε παρών στο μοναστήρι του, δεν ξανακτύπησε την καμπάνα το σούρουπο, δεν ακούστηκε πλέον η κατηχητική φωνή του. Στο χωριό δείχνουν μια χαράδρα με τ’ όνομα στου Καλογεράκου. Ο ταπεινός μοναχός είχε γίνει τοπωνύμιο. Το θύμα προέρχεται από τους κόλπους της Εκκλησίας.
Ο περίφημος Κλέφτης Κόλιας Βυτινιώτης [1] με ξακουσμένη δράσι, ο τιμωρός της αυθαιρεσίας, ο γενναίος, ο απτόητος, τολμηρός, αεικίνητος, σε μια συμπλοκή συνελήφθη αιχμάλωτος των Τούρκων. Μεταφερόμενος διασύρετε μέσα στους δρόμους της Τριπολιτσάς, για να καταπτοήσει τους φοβισμένους κατοίκους. Φυλακίστηκε, βασανίστηκε και κατέληξε στον δι’ αγχόνης θάνατο στην μέση στην Αγορά. Ο θάνατός του συγκίνησε βαθύτατα τον κόσμο. Το θύμα προήρχετο από τους κόλπους του Έθνους. Ο Λαός του αφιέρωσε ένα περιπαθές Κλέφτικο Δημοτικό Τραγούδι.
Κόλιας Βυτινιώτης
Ο θάνατος και στις δύο περιπτώσεις υπήρξε το αποτέλεσμα ορατής ή μη δια γυμνού οφθαλμού προκλήσεως. Είναι μαρτυρία. Είναι διαμαρτυρία. Διαμαρτυρία δια λογαριασμό των πολλών και της ιδέας.
Υψηλοτέρου τόνου πρόσκληση αποτελεί η προσωπική εθελουσία προσέκλυση μετανοημένων εξωμοτών, οι όποιοι μετανοημένοι δια του θανάτου ζητούν λύτρωση. Αυτός ο ιδανικός τύπος με έρωτα θανάτου έχει πολλούς εκπροσώπους. Ιδανικός και άκρως συγκινητικός, διότι συμβαίνει να είναι σχεδόν κατά κανόνα θάνατος νέων. Αυτόκλητοι, αυθόρμητοι, προκλητικοί, προσέρχονται, προκαλούσαν, αποφασισμένοι να δεχθούν οιουδήποτε τύπου θάνατον. Φανερά η πρόκληση, ως έκφραση αποφασιστικής διαμαρτυρίας. Οι νέοι αυτοί, είτε μαρτυρικώς, είτε ξίφει τελειούνται, αποθνήσκουν δια Χριστόν. Το ότι ένας εξωμότης μαρτυρεί έτσι ή αλλιώς, αυτή η θυσία διαφορετικά μετρά. Μέγιστο μάθημα προς τους διώκτες της πίστεως. Και ενίσχυση για τους περιλειπομένους.
Μνημονεύω παρενθετικά τους Αλείπτες. Ως πνευματικοί για τους έφιεμένους μαρτύριον, ως κατηχηταί συμβάλλουν σοβαρά στην δια μαρτυρίου εξιλέωση των εξωμοτών. Ο ρόλος των έχει σχολιαστή ως προς την προετοιμασία και προτροπή των υποψηφίων μαρτύρων, αντί αποτροπής. Επί του θέματος ταύτα μόνον ως απλή αναφορά.
Αποκαλυπτόμεθα ενώπιων της θυσίας των πάσης φύσεως Νεομαρτύρων. Θαυμάζομε καθ’ εαυτή την μαρτυρία, αλλά έτι μάλλον και εκ του αποτελέσματος. Σε γενική θεώρησι, έχομε ένα σαφές είδος αντιστάσεως.
Σταθμός επόμενος. Με μια ανακεφαλαίωση των ανωτέρω, νομίζω ότι υπάρχει πρώτον συναγόμενο. Ότι ηθελημένη η αθέλητη θανάτωση πιστών υποδούλων Ελλήνων είναι μαρτύριο. Καθ’ όσον αφορά στα Πελοποννησιακά πράγματα, υπό την ευρύτερα τοποθέτηση του θέματος, πριν εξειδικεύσω, χωρίς να βιάζομαι να διατυπώσω μεγάλο λόγο, θ’ αναφερθώ σ’ ορισμένα ιστορικά πρόσωπα.
Ορλωφικά. Ένοπλη εξέγερση Πελοποννησίων με ανεπαρκή Ρωσική βοήθεια. Άνοιξη 1770. Ασύντακτη επίθεση κατά της πρωτεύουσας του πασαλικίου Τριπολιτσάς απέτυχε. Ακολούθησε άγρια σφαγή τριών χιλιάδων Τριπολιτών αμάχων. Ο μητροπολίτης Άνθιμος ανασκολοπίζεται. Προς τι το φρικτό γι’ αύτόν μαρτύριο; Ποιον βασάνισαν κ’ επιδεικτικώς θανάτωσαν; Τον εκπρόσωπο του επαναστατημένου Έθνους του η την κατά χώρα κεφαλή της ’Ορθόδοξου Εκκλησίας;
Καμία έρευνα δεν απεκάλυψε, γιατί ο Λακεδαιμόνιας Διονύσιος, βαρυνόμενος γι’ ανάμειξη σ’ επαναστατικές ενέργειες κατά του κατακτητή στις αρχές του ΙΖ’ αιώνα, θανατώθηκε εν πλω κατά εντελώς ανεξήγητο τρόπο. Συνόδευε τον Πατριάρχη Τιμόθεο Β’ στην πατρίδα του Πάνορμο Κυζίκου. Έτος σωτήριο 1620. Επίσημο πατριαρχικό έγγραφο αναφέρει ότι ο Λακεδαιμόνιας Διονύσιος «συνεργία δαίμονος ετρώθη και επλήγη και ελθών εις το ιατρευθήναι ετελεύτησε». Το πατριαρχικό γράμμα είναι του Κυρίλλου Λουκάρεως. Αναγκάσθηκε λοιπόν ο διαπρεπής Πατριάρχης να κάλυψη την μυστηριώδη θανάτωση του μητροπολίτου; Για να μη μείνει ακατανόητο το περιστατικό, προσθέτω ότι το επεισόδιο εντάσσεται στην περίοδο συνεννοήσεων Πελοποννησίων με το δούκα του Νεβέρ. Είναι μάλιστα γνωστή η ενδιαφέρουσα Επιστολή του Διονυσίου «τω γαληνοτάτω δουκί Νοβερσίας Κάρλω Παλαιολόγω». Ως φαίνεται, η Τουρκική εξουσία πληροφορήθηκε τα γενόμενα και έσπευσε να δηλητηρίαση κατά τρόπον γκανγκστερικό τον μητροπολίτη. Αλλά οι συνεννοήσεις με Ισπανούς και τον δούκα του Νεβέρ είχαν αρχίσει νωρίτερα, επί του προκατόχου του Διονυσίου. Αυτός ήταν ο Χρύσανθος Λάσκαρις, που καθηρέθη και αναγκάστηκε να εκπατριστεί. Ρωτάται λοιπόν ήδη, τον Λακεδαιμόνιας Διονύσιο θανάτωσαν οι Τούρκοι υπό ποιαν ιδιότητα; Εκ πρώτης όψεως ήταν αρχιερέας επαναστάτης.
Θα συνεχίσω την αναφορά μου στον Λακωνικό χώρο. Το 1760 Δήμιοι της εξουσίας έσφαξαν προ του Επισκοπείου στον Μυστρά τον μητροπολίτη Ανανία. Αν στις προετοιμασίες της εξεγέρσεως Ορλώφ στα 1770 ο Ανανίας μετείχε ή όχι και αν τον βάρυναν υποψίες, δεν εξετάζω αυτήν την στιγμή. Αλλ’ ερωτώ πάλι- γιατί ο Μητροπολίτης Λακεδαιμόνιας Άνανίας έσφαγιάσθη; Ως γνωστόν, ήταν Μοραγιάνης και Μητροπολίτης, είχε δύο ιδιότητες, μ’ άλλα λόγια εκπροσωπούσε το υπόδουλο Έθνος του και την Εκκλησία, την στρατευμένη Εκκλησία.
Μία ακόμη ενδεικτική Λακωνική περίπτωση. Μητροπολίτης Λακεδαιμόνιας Νεόφυτος από έλλειψη πηγών δεν έχει παρουσία στην επαρχία του. Απροσδόκητη είδηση έρχεται από ένα χρονολογημένο σημείωμα 27 Φεβρουάριου 1777, ότι «εφονεύθη υπό των Αλβανιτών». ‘Υπάρχει στην Πελοπόννησο γνωστή η δεκαετής Αλβανοκρατία μετά το 1770. Τις οίδε. για ποιόν λόγο εξετελέσθη ο αρχιερέας και υπεύθυνος των υπηκόων του.
Τέλος η περίπτωσης Γρηγορίου Ε\ Περίπτωσης κλασσική και εξόχως διδακτική. Εξετέλεσαν οι Τούρκοι ένα αθώον; Έναν ένοχο ανταρσίας ; Τι τέλος πάντων ήταν ο Γρηγόριος; Ένας απλός ραγιάς απείθαρχος, ενοχλητικός στην εξουσία, ταραχοποιός; Πατριάρχης ήταν ο Γρηγόριος, με κανονική εκλογή και μ’ έγκριση της εκλογής από το Διβάνι, με τιμές και τελετές εγκατεστημένος για τρίτη φορά στον Οικουμενικό Θρόνο. Αρχηγός λοιπόν ήταν της Ορθοδοξίας. Αλλ’ ήταν σύμφωνα προς το Προνόμιον Μωάμεθ του Πορθητού και υπεύθυνος μόνιμης υποταγής των υπηκόων και πνευματικών του τέκνων. Ήταν Εθνάρχης.
Απαγχονισμός Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’. Έργο του Hugues Fourau, 1826, Λάδι σε μουσαμά.
Από την ιστορική στιγμή, που Γεννάδιος ο Σχολάριος ανέλαβε την Πατριαρχία και κατεστάθη αρχηγός του δουλωμένου Έθνους του, του όποιου η Εκκλησία ανέλαβε την προστασία, ήταν ’Εθνάρχης – Πατριάρχης. ‘Ονομάζω ιστορική εκείνη την στιγμή κατά την δύσκολη καμπή της Εθνικής ζωής, γιατί ακριβώς τότε συνέπιπταν οι δύο έννοιες. Πατριάρχης. Εθνάρχης. Εκκλησία και Έθνος. Υπό τις ταυτόσημες έννοιες των δύο ιδιοτήτων του Γρηγορίου Ε’ Πατριάρχου – Εθνάρχου, ως Τούρκος υπήκοος πλέον και αλλοεθνής και αλλόθρησκος – αυτή ήταν η μεγάλη αντίθεση – χαρακτηρίστηκε ως ένοχος προδοσίας και συνωμοσίας από το Δοβλέτι και δικαίως. Γιατί τον βάρυναν οι εύθηνες της διπλής ιδιότητας και η στάση του θεωρηθεί ως εμπαιγμός προς την Τουρκική εξουσία. Μαζί με τον Γρηγόριο θανατώθηκε ολόκληρη σχεδόν η Πατριαρχική Σύνοδος, για τον ίδιο λόγο και για την ίδια ευθύνη.
Ο Γρηγόριος οδηγήθηκε στην αγχόνη γιατί τον βάρυναν οι δύο ταυτόσημες ιδιότητες. Και γιατί δύο ταυτόσημες; Ήταν ιδιότητα μία.
Και πάλι σταθμός. Η Εκκλησία ανακήρυξε άγιους μερικούς Νεομάρτυρες. με όποιον τρόπο και αν έγινε τούτο και φυσικά όχι από την δεσμία Πατριαρχική Εξουσία. Δικαίως ανακηρύχθηκαν αμέσως μάλιστα από τον θρησκεύοντα λαό άγιοι οι Νεομάρτυρες εκείνοι που προσήλθαν αυθορμήτως στους διώκτες και επιζήτησαν τον θάνατο. Για την Εκκλησία απέθαναν, δια Χριστόν. Για την Ιστορία όλων των περιπτώσεων οι Νεομάρτυρες απέθαναν υπέρ Πίστεως και Πατρίδος. Γιατί οι δύο έννοιες συμπίπτουν, είναι έννοια μία. Επάνω σ’ αυτή τη βάση ταυτίζω Νεομάρτυρες και Εθνομάρτυρες. Γι’ αυτούς όλους θεωρώ αδιάφορο αν αγιοποιηθούν η όχι. Ίσως τους αρκεί η απονομή μόνου του τίτλου του Μάρτυρος. χωρίς αγιοποίηση. Το βάρος πέφτει με τον θάνατό τους στην τεράστιας σημασίας ωφέλεια του πληρώματος, που συνοψίζει υπό έννοια μία Έθνος – Εκκλησία.
Νεομάρτυρες Πελοποννήσου
Αρκαδία
Στάθμευσις τελική ήδη γίνεται, για να γίνει σύντομη αναφορά στους Νεομάρτυρες Πελοποννήσου. Εν πρώτοις Αρκαδία. Με την Τριπολιτσά συνδέονται τέσσερις Νεομάρτυρες. Ο πρώτος και αρχαιότερος ήτο ο ιερομόναχος Λάζαρος, Τριπολιτσιώτης και μόναζε σε κάποιο Μαντινειακό μοναστήρι. Θύμα συκοφαντίας ο πτωχός παπα-Λάζαρος έπιέζετο ν’ αλλαξοπιστήσει, αρνούμενος όμως υπέστη μαρτύρια και τελικώς εδέχθη φρικτό θάνατο επί της πυράς την 23 Φεβρουάριου πιθανότατα του έτους 1612. Ο Νεομάρτυς Λάζαρος ήταν εντελώς άγνωστος στο τοπικό εορτολόγιο. Σ’ Αγιορείτικο Κώδικα όμως (μονής Βατοπεδίου, 797, ΙΖ’ αιώνα) έχει καταχωρηθεί Ακολουθία του δια χειρός Συμεών η Συνεσίου Ελληνικού και λεπτομερές Συναξάρι.
Ο συντάκτης της Ακολουθίας εξυμνεί τον Νεομάρτυρα και παρεμβάλλει συχνά λόγους της στάσεως του Λαζάρου έναντι των βασανιστών του. Ιδέ την μελέτη Σωτήριου I. Μπαλατσούκα. Μαρτύριον και Ακολουθία Νεοΐερομάρτυρος Λαζάρου εκ· Τριπόλεως, Θεσσαλονίκη 1998. σσ. 21 (Γρηγόριος Παλαμάς. τχ. 772/1998). Πρβλ. και Αλεξάνδρου, μητροπολίτου Μαντινείας, Ιστορία της Ιεράς Μητροπόλεως Μαντινείας και Κυνουρίας, τ. Α\ Αθήναι 2000, σσ. 134-135.
Κατ’ όνομα μόνον γνωστός είναι καταγόμενος από Τριπολιτσά Νεομάρτυρας Πέτρος, ο όποιος συνελήφθη σε νεανική ηλικία στο Οντεμίσι (Τεμΐσι της Μ. Ασίας) από τους Τούρκους γι’ αγνώστους λόγους και πιεζόμενος ν’ αλλαξοπιστήσει και ευθαρσώς αρνούμενος καταδικάστε στον δι’ αγχόνης θάνατο. Το επεισόδιο χρονολογείται στα 1776. Η μνήμη του Νεομάρτυρα Πέτρου άγεται την 1 Ιανουαρίου. Για τον Πέτρο βλ. Ι. Μ. Περαντώνη, Λεξικόν των Νεομαρτύρων, τ. Β\ Άθήναι 1972.
Στην λέξι Πελοποννήσιος την καταγωγή μαρτύρησε στην Τριπολιτσά Νεομάρτυς Μήτρος το 1794. Ο βιογράφος του αναφέρει ότι σε νεανική ηλικία ο Μήτρος εξισλαμίσθη και διέμενε πλησίον Τούρκου πλουσίου. Μεταμεληθείς ομολόγησε ενώπιον του πασά την πλάνη του και δεν ενέδωσε στις προτάσεις δελεασμού του. Διο αποκεφαλίσθηκε 24 Μαΐου 1794. Το σχετικό Συναξάρι βλ. στο Νέον Λειμωνάριον, εν Αθήναις 1973, σσ. 199-201. Πρβλ. και στον Συναξαριστή των αγίων Μακαρίου Κορίνθου, Νικοδήμου Αγιορείτου. Νικηφόρου Χίου και διδασκάλου Αθανασίου Παρίου, εκδ. γ\ «Ορθόδοξος Κυψέλη», Θεσσαλονίκη 1996, σσ. 560-562.
’Ιδιαιτέρως τιμάται στην Τρίπολι ο Νεομάρτυς Δημήτριος ο όποιος κατήγετο από την Λιγούδιστα Τριφυλίας (σημερινή Χώρα) και εργαζόταν σε διάφορα σπίτια στην Τριπολιτσά ως υπηρέτης Τούρκων, καθώς και ο πρεσβύτερος αδελφός του. Αμφότεροι τούρκεψαν και ο Δημήτριος έλαβε τ’ όνομα Μεχμέτ. Ενώ ο μεγαλύτερος αδελφός δεν παρακολουθείται. ο Μεχμέτ εργάζετο ως κουρέας μέχρι τίνος και κατόρθωσε ν’ απομακρυνθεί και περιπλανώμενος ανά τας πόλεις της Μ. Ασίας να καταλήξει στην Χίο. Εκεί εγνωρίσθη και εβοηθήθη από τον πρώην Κορίνθου, γνωστόν αλείπτην για τις περιπτώσεις μεταμελουμένων εξωμοτών. Αποφασισμένος να δώσει το αίμα του για να εξιλεωθεί, επέστρεψε στην Τριπολιτσά και μετά από δραματικές ημέρες και νύκτες, προκαλώντας τους Τούρκους του παλαιού του περιβάλλοντος, εδέχθη τον δι’ αποκεφαλισμού θάνατο την Τρίτη της εβδομάδας του Θωμά 14 Απριλίου 1803. Το γεγονός συγκίνησε το ευσεβές πλήρωμα και δια κοινής αναγνωρίσεως έγινε η ανακήρυξης αυτού εις άγιον.
Άγιος Δημήτριος ο Νεομάρτυρας.
Ακολουθία στον Νεομάρτυρα Δημήτριο συνέταξε ο διάκονος τότε του Αμυκλών Νικηφόρου Ιωσήφ, υστέρα διαπρεπής Επίσκοπος Ανδρύσσης. Υπάρχουν στα τροπάρια τολμηρές εκφράσεις, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην αγχόνη τον νεαρό ιεροδιάκονο. π.χ. το θράσος της Άγαρ κατέβαλες, κλονουμένους καλώς υπεστήριξες. Αναφέρεται ακόμη πικρός ζυγός και άλλα παρόμοια. Οι ευσεβείς κάτοικοι της πόλεως ανήγειραν πολύ νωρίς ναό στην μνήμη και τιμή του Νεομάρτυρα ο όποιος έκτοτε τιμάται όλως ιδιαιτέρως στην Τρίπολι.
Υπάρχει ενδιαφέρουσα βιβλιογραφία για τον Δημήτριο. Βλ. Τ. ΑΘ. Γριτσοπούλου, Ιστορία της Τριπολιτσάς, τ. Α\ Άθήναι 1976 σσ. 423- 424 και Αλεξάνδρου μητρ. Μαντινείας, Ιστορία της Ιεράς Μητροπόλεως Μάντινείας και Κυνουρίας, τ. Α\ Άθήναι 2000, σσ. 127-132.
Το έτερον σκέλος του διπτύχου των Νεομαρτύρων Τριπολιτσάς κρατεί Νεομάρτυς Παύλος, καταγόμενος από το Σοποτό Καλαβρύτων, άλλα κατ’ απομίμηση του Δημητρίου. Χρόνια 15 αργότερα από το μαρτύριο εκείνου επέλεξε την πρωτεύουσα του πασαλικίου για ν’ αποπλύνη δια του τιμίου αίματός του τον ρύπον της προδοσίας του και να καταστήσει συνείδηση εις μεν τους κατακτητάς ότι με αίμα θα εξαγορασθεί η απομάκρυνσής των από την πατρίδα, εις δε τους υποδούλους Έλληνες ότι με το μήνυμα προς τους Οθωμανούς οφείλουν να συνειδητοποιήσουν το ιδικό τους χρέος.
Ο Άγιος Νεομάρτυρας Παύλος.
Ο Παναγιώτης κατά κόσμο από το Σοποτό σανδαλοποιός είχε εργαστήρι δικό του στην Πάτρα, άλλα διαφώνησε και διαπληκτισθεί με τον εκμισθωτή του και διαμαρτυρόμενος αλλαξοπίστησε παρά να αυξήσει το μίσθωμα του εργαστηρίου, που διατηρούσε επί δεκαπενταετία περίπου. Θυμώδης ο Παναγιώτης φόρεσε τούρκικα και περιερχόμενος τα χωριά διεκήρυσσε ότι ήταν Τούρκος. Ήταν φυσικό, ο Παναγιώτης να μετανοήσει για όσα έκανε. Συνήλθε με την σκέψη να μεταβεί στον Άγιο Όρος, όπου και μετέβη, περιήλθε πολλές μονές και στην Μ. Λαύρα φόρεσε το μοναχικό ένδυμα με τ’ όνομα του αποστόλου των εθνών Παύλου. Υπό την καθοδήγηση των πνευματικών του αγιωνύμου Όρους διήλθε από το στάδιο των δοκιμασιών, προετοιμαζόμενος στην δια μαρτυρίου λύτρωση.
Οι νεομάρτυρες Δημήτριος και Παύλος Πολιούχοι της Τρίπολης
Από τα πολλά περιστατικά που αναφέρουν οι βιογράφοι για την οδοιπορία που ο Παύλος ανέλαβε ανά την Πελοπόννησο, αξιοσημείωτο είναι ότι τον προαλειφόμενο νέο μάρτυρα είλκυε το προηγούμενο του Δημητρίου, γι’ αυτό και κατέληξε στην Τριπολιτσά. Δημιούργησε προκλητικά για την εξουσία επεισόδια, συνελήφθη, εισήχθη εις δίκην και καταδικάστηκε εις θάνατον. Η ποινή του εξετελέσθη την 6ην μ.μ. ώραν της 22ας Μαΐου 1818 δια μαχαίρας εμπρός στην Πύλη του Σεραγίου. Ευσεβείς χριστιανοί περισυνέλεξαν τα τίμια λείψανα του Νεομάρτυρος και έχουν σήμερα αποθησαυριστή.
Ακολουθία του Νεομάρτυρος Παύλου συνέταξε ο μοναχός Χριστόφορος από την Λήμνο. Για τις εκδόσεις αυτής και σχετικά με το μαρτύριο βλ. εις Τ. Αθ. Γριτσοπούλου. Ιστορία της Τριπολιτσάς, τ. Α\ Αθήναι 1976. σσ. 423-424. Πρβλ. Αλεξάνδρου, μητρ. Μαντινείας, Ιστορία της Ιεράς Μητροπόλεως Μαντινείας και Κυνουρίας. τ. Α’, Άθήναι 2000. σσ.132-134.
Από τον πολύαθλο βίο των Φιλοσοφιτών αρχιερέων, πατριαρχών, μοναχών και διδασκάλων ανασύρονται και Όσιοι και για οσιότητα βίου ανακηρυγμένοι άγιοι. Ο παλαιότερος αξιομνημόνευτος είναι ο από Φιλιππουπόλεως Οικ. Πατριάρχης Διονύσιος Α’, αλλά και ο Χριστιανουπόλεως Αθανάσιος. Ο τελευταίος τιμάται σ’ ολόκληρη την Γορτυνία. Το σκήνωμά του φυλάσσεται στην Γορτυνιακή μονή Προδρόμου. Ο πρώτος συνδέεται με την μονή Εικοσιφοινίσσης Δράμας, άλλα μετεφέρθη και στην πατρίδα του Δημητσάνα μέρος αγίου λειψάνου και εορτάζεται κατ’ έτος.
Για τους δύο όσιους τούτους βλ. Τ. ΑΘ. Γριτσοπούλου, Μελέτη περί του βίου και ’Ακολουθία του από Φιλιππουπόλεως Οΐκουμ. Πατριάρχου Διονυσίου Α’ του εκ Δημητσάνης…, Αθήναι 1955, σσ. 53. Του αυτού. Μονή Φιλοσόφου, εν Αθήναις 1960.σσ. 410-417, Σοφοκ. Δημητρακοπούλου, Ο άγιος ’Αθανάσιος Χριστιανουπόλεως, ιστορική βιογραφία. Αθήνα 2000. σσ. 173.
Κατά τα προεπαναστατικά χρόνια καταγράφεται στον πίνακα των εκκλησιαστικών προσώπων Δημητσάνας ένας Νεομάρτυς με τ’ όνομα Ελευθέριος κατά κόσμον και μοναχικόν Ευθύμιος. Έζησε κατά τα νεανικά του χρόνια ο Ελευθέριος μακράν των γονέων του και χωρίς χαλινόν στα ανθρώπινα πάθη, μέχρις ότου εξισλαμίστει. Τον βίο ανάλωσε μεταξύ περιοχής Ηγεμονιών και Κωνσταντινουπόλεως. Κάποτε συνήλθε και όπως πράττουν οι περισσότεροι των ιδίων περιπτώσεων κατέφυγε στο Άγιο Όρος, στην μονή Ιβήρων και στα περί αύτήν. Με την βοήθεια συμπατριώτη του και συγγενούς του μοναχού Ονούφριου Κουντούρη. πεπαιδευμένου και λογίου μοναχού, πέρασε από στάδιο ασκήσεως με εμπείρους πνευματικούς, μέχρις ότου ωρίμασε η αρχική του πρόθεση να μαρτυρήσει και κατέληξε σε οριστική απόφαση.
Ευθύμιος πλέον ο Δημητσανίτης μοναχός μετέβη στην Κωνσταντινούπολη πλησίον των μουσουλμανικών κύκλων και με προκλήσεις ομολογούσε τον ένα και αληθινό Θεό, μέχρις ότου ο αρχικώς τρελός θεωρούμενος μοναχός φυλακίστηκε, δοκιμάστηκε και τελικώς με τον σταυρό στο χέρι ομολογητής της πίστεως παρεδόθη στον δήμιο και μετά από αλλεπάλληλα κτυπήματα αγρίως σφαγιάστηκε στον Γαλατά, το 1814, σε ηλικία 20 μόλις ετών. Του Ευθυμίου το λείψανο μετακομίστηκε στο Άγιο Όρος από τον Αγιορείτη συνοδό του και ως Νεομάρτυς τιμάται έκτοτε, άγεται δε η μνήμη του την 1 Μαΐου.
Ο ταπεινός Ονούφριος συνέταξε Συναξάρι μακρόν και Ακολουθία Αναλυτικά και συναρπαστικά είναι τα βιογραφικά του. Η Ακολουθία σε πρώτη έκδοση το 1865 περιέλαβε τους τρεις Ιβηρίτες Νεομάρτυρες, Ευθύμιο, Ιγνάτιο, Ακάκιο. Δευτέρα έκδοση έγινε στην Πάτρα το 1882 με τον Βίο του Ευθυμίου από τον έκδοτη Β. Σεκόπουλο του «Κάδμου». Ειδική μελέτη δημοσιεύεται από Ιωάννας Γιανναροπούλου. Δημητσανίτης Νεομάρτυς Ευθύμιος, «Μάραβα», Ετ. ΣΤ’ (2003) σσ. 121-130.
Λακωνία
Μας καλεί η Λακωνία. «Χαίρει έχουσα η Λακεδαίμων θείαν λάρνακα των σων λειψάνων, άναβρύουσαν πηγάς των ιάσεων», ψάλλει η επαρχία και ο νομός και η Πελοπόννησος ολόκληρη για τον πασίγνωστο όσιο και αναμορφωτή του μοναχικού βίου Νίκωνα τον «Μετανοείτε», ο όποιος λαμπρύνει από τον 10ον αιώνα το εκκλησιαστικό στερέωμα και την Ορθοδοξία και το Ελληνικό Έθνος. Έκτοτε, στην τοπική Αγιολογία θέσι εξέχουσα καταλαμβάνει ένας Νεομάρτυς, που ανήκει στον 18ον αιώνα και φέρει τ’ όνομα Ιωάννης ο Γουβιώτης.
Ο Άγιος Νίκωνας, τοιχογραφία, Ιερά Μονή Οσίου Λουκά Βοιωτίας.
Για τον Νίκωνα και την περί αυτού πλούσια βιβλιογραφία βλ. το μελέτημα Τ. ΑΘ. Γριτσοπούλου, Εισαγωγή εις τας περί τον όσιον Νίκωνα σπουδάς, «Μνήμη του όσιου Νικώνος του «Μετανοείτε», Παράρτημα τόμου ΚΔ’ (1999) των «Πελοποννησιακών». σσ. 5-26. Στο τεύχος ευρίσκει ο ενδιαφερόμενος ειδικά μελετήματα περί Νίκωνος και (σσ. 91-92) την σχετική περί αυτού βιβλιογραφία.
Γουβιώτης ο Νεομάρτυς Ιωάννης ονομάζεται από την μητρική του καταγωγή, τις Γούβες του τ. Δήμου Έλους, άλλα και Μονεμβασίτης απεκλήθη ευκρινέστερα και ίσως γιατί στην Μητρόπολι αυτή υπάγετε ο μητρικός οικισμός. Στην πραγματικότητα ο Ιωάννης ήταν Γερακίτης, άλλως τε και ο ιερέας πατέρας του ήταν Γερακίτης.
Ο Νεομάρτυρας Άγιος Ιωάννης ο εκ Μονεμβασίας.
Το μαρτύριο του Ιωάννου τοποθετείται χρονολογικώς στην περίοδο της κατά την Πελοπόννησον Αλβανοκρατίας (μεταξύ 1770-1780). Από τον Συναξαριστή πληροφορούμεθα ότι Αλβανοί εισελάσαν στο Γεράκι και ο 15 δετής υιός του ιερέως Ιωάννης μετεφέρθη αιχμάλωτος στην Λάρισα μαζί με την μητέρα του. Επωλήθησαν και Τούρκος άτεκνος ο αγοραστής έδειξε γι’ αυτούς ενδιαφέρον, με περιποιήσεις και υποσχέσεις να υιοθέτηση τον νέον άλλ’ απαιτούσε να ασπαστεί την θρησκεία του Μωάμεθ. Ευφυής και φρόνιμος ο Ιωάννης επί τριετία υπέμενε τις πιέσεις, μέχρι που ο Τούρκος μετέβαλε στάση και τον ξυλοκοπούσε συνεχώς, τον άφηνε νηστικό και τον βασάνιζε. Μάλιστα μία ημέρα τον μετέφερε στο τζαμί και οι παρευρισκόμενοι τον λάκτιζαν και τον απειλούσαν με πιστόλες στο στήθος. Στην επιμονή του Τούρκου προστάτου του ο Ιωάννης αντέτασσε άρνηση μέχρις ότου εκείνος έχασε την υπομονή του, τον βασάνιζε καθημερινώς σ’ έναν τόπον μαρτυρίου υπόγειο. Η επίμονη άρνηση του Ιωάννου να τουρκέψει ερέθιζε τον Τούρκο και κάποια ημέρα σήκωσε την μάχαιρα, τον έπληξε στην καρδιά και του στέρησε την ζωή. Ήταν 21 Οκτώβριου 1773, κατά το Συναξάρι, ίσως όμως τούτο έγινε και ένα έως δύο έτη νωρίτερα. Το λείψανο του υιού της η δυστυχισμένη μητέρα το μετέφερε στην πατρίδα της. Ο βιογράφος του Νεομάρτυρος πρέπει να εστηρίχθη στις αφηγήσεις της μητέρας του.
Ο Νεομάρτυρας Ιωάννης (Γουβιώτης) ο εκ Μονεμβασίας. Φορητή εικόνα, έργο του Λαρισαίου αγιογράφου Ευάγγελου Καραβασίλη.
Τα συμβάντα έγιναν γνωστά στον οικείο Μητροπολίτη Μονεμβασίας Χρύσανθο, ο όποιος ανέθεσε στον διάκο του Πανάρετον Αγγελόπουλο και συνέταξε την Ακολουθία του Νεομάρτυρος, που συνετέλεσε στην καταξίωσή του, άλλ’ η έκδοση έγινε κατά την Επανάσταση. Σχετικώς βλ. Τ. Αθ. Γριτσοπούλου. Ιστορία του Γερακίου, Αθήναι 1982, σσ. 332-344.
Μεσσηνία
Έπεται περιοχή νοτιότερα της Πελοποννήσου, η Μεσσηνία. Εκκλησιαστικώς συνδέεται η χώρα εκ παλαιού μεν με τον όσιο Νίκωνα τον «Μετανοείτε», κατά τον 17ον αιώνα από τους Χριστιανούς με τον μητροπολίτη Αθανάσιο Χριστιανουπόλεως. Κατά τους χρόνους της δουλείας εγγράφεται Καλαμών θείος γόνος και εγκαλλώπισμα (Απολυτίκιο) Ηλίας ο επωνυμούμενος Αρδούνης, με τουρκικό όνομα Μουσταφάς μετά την μετάστασή του στην θρησκεία του Ισλάμ. Αναφέρεται ότι ήταν μπαρμπέρης στην Καλαμάτα, χριστιανών και Τούρκων, προσφιλές πρόσωπον προς αμφότερα τα μέρη.
Λίαν αγαπητός ο Ηλίας στους προεστούς και τον λαό της Καλαμάτας προκάλεσε κατάπληξι με την μετάστασή του και μάλιστα η ασήμαντη αφορμή που αναφέρεται για την αλλαξοπιστία. Πόσον καιρό παρέμεινε στην Καλαμάτα ο Μουσταφάς Αρδούνης δεν αναφέρεται, ούτε με τι ασχολείτο, φαίνεται όμως ότι εκείνος ελθών εις εαυτόν ζούσε το προσωπικό του δράμα. Απόδειξη, ότι αιφνιδίως μία ήμερα εξαφανίσθη. Το γεγονός ανησύχησε και τους Τούρκους και ανεζήτησαν ματαίως τα ίχνη του γύρω στην Καλαμάτα.
Ο Νεομάρτυρας Άγιος Ηλίας ο Αρδούνης.
Μεταμεληθείς ο Ηλίας έλαβε την άγουσα δι’ Άγιο ’Ορος, όπου ευρήκε κατανόηση κοντά στους Αγιορείτες, βοήθεια και φόρεσε τα καλογερικά. Μετά οκταετή παραμονή, προσευχή, άσκηση και προετοιμασία επέστρεψε στον τόπο της προδοσίας, για να βρει λύτρωση με μαρτύριο. Γνωστός, αγαπητός πάλι έγινε δεκτός από τους εντοπίους και ως ομολογητής της πίστεως των πατέρων του προκάλεσε των αλλοφύλων και αλλοθρήσκων κατακτητών την αντίδραση. Συνελήφθη, κακοποιηθεί, φυλακίστηκε και καταδικάστηκε εις θάνατον. Μετεφέρθη στην θέσι Βέλιουρα Καλαμάτας κ’ ερρίφθη στο πυρ. Μοναχός φλεγόμενος διεκήρυσσε τον Χριστό. Παρέδωσε το πνεύμα την 31 Ιανουάριου 1686. Σ’ αυτήν την θέση εκτίσθη ναός εις μνήμην των Αγίων Τεσσαράκοντα, όπου τιμάται αγιοποιημένος και ο μοναχός Νεομάρτυς Ηλίας, ο Αρδούνης, την 31 Ιανουαρίου.
Το Συναξάρι του Νεομάρτυρος οι Συναξαρισταί παρέλαβαν από το Νέον Μαρτυρολόγιον (Αθήναι 1856), σσ. 103-104, όπως διεσώθη από σύγχρονο εκείνου συγγενή του. Θησαύρισμα της μονής Βουλκάνου Μεσσηνίας αποτέλεσε η κάρα του Νεομάρτυρος. Ακολουθία συνέταξε ο γνωστός Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης. Σχετικώς βλ. Ακολουθία του άγιου ένδοξου οσιομάρτυρα Ηλία του Αρδούνη εκδιδομένη υπό του Μητροπολίτου Μεσσηνίας Χρυσοστόμου, εν Αθήναις 1956. Ιδέ και Γ. Δ. Κούβελα, Ο οσιομάρτυς Ηλίας ο Αρδούνης, Αθήναι 1999, σσ. 60.
Σεμνυνομένη η Κόρινθος δια την Ίδρυση της Εκκλησίας αυτής από τον απόστολο των Εθνών. Πλούσιο εορτολόγιο εδημιουργήθη από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια στην Κορινθία, τόσον από τον κύκλο του Παύλου, όσον και από τους μάρτυρες των χριστιανικών Α’ – Δ’ αιώνων. Μεταξύ αυτών πρώτη θέση κατέλαβε ο άγιος Λεωνίδας μετά της ακολουθίας του, πολύ γνωστός μάλιστα λόγω της μεγάλης παλαιοχριστιανικής προς τιμήν του βασιλικής του Λεχαίου.
Ο Άγιος Λεωνίδης ο Τροιζήνιος.
Αργολίδα
Έχει Νεομάρτυρας και η Αργολίδα. Εν πρώτοις στο Ναύπλιο τιμάται την 1η Φεβρουάριου η μνήμη Αναστασίου του Ναυπλιέως, ο όποιος αναφέρεται ότι ήταν ζωγράφος, ασκούσε επάγγελμα στην περιοχή και κήρυττε τον λόγο του Θεού. Εν τούτοις παρεσύρθη, εξισλαμίσθη, μαρτύρησε το 1655, βασανιζόμενος οικτρώς. Νέον Μαρτυρολόγιον Νικοδήμου Αγιορείτου, εκδ. γ\ Αθήναι 1961,σσ. 74-75.
Αναστάσιος Νεομάρτυς, ο Ναυπλιεύς.
Άλλα και το Άργος που καυχάται για τον επίσκοπο Άργους Πέτρο, πολιούχο έκτοτε Άργους και προστάτη, έχει να επιδείξει ίδιον βλάστημα στον χορό των Νεομαρτύρων. Την 3 Δεκεμβρίου εορταζόμενος στο Άργος Νεομάρτυς Αγγελής μαρτύρησε στην Χίο το 1803, δεν αναφέρεται δε καθόλου παραμονή του στην γενέτειρά του πόλη στο Συναξάρι του. Στην Χίο λίαν αγαπητός έφθασε ο Αγγελής και μαρτύρησε, ενώ ο βιογράφος του τον παρουσιάζει αρχικώς στο Κουσάντασι (Αλικαρνασσό) και αφηγείται παράδοξη περίπτωση συμφωνημένης μονομαχίας του με άπιστο Φραντσέσκο. Από την άσκηση εμπειρικής Ιατρικής ήταν πασίγνωστος και σεβαστός με την αγαθότητα και ευσέβεια του. Κάποια στιγμή ο Αγγελής μετεπήδησε στην θρησκεία των Αγαρηνών και τούτο μετέβαλε άρδην την ζωή του, του δημιούργησε πλέγμα με τόνους δραματικούς, μέχρις ότου τον οδήγησε στο μαρτύριο. Είναι χαρακτηριστική η αφήγηση του βιογράφου του, ο όποιος τον μεταφέρει κατ’ επανάληψιν προ του τάφου του πρώην Κορίνθου Μακαρίου. Έτυπτε την κεφαλή, έκλαιε πικρά και είχε συλλάβει σχέδιο μαρτυρίου, για να λυτρωθεί τόσον από την προδοσία της πίστεως, όσο και από το καθημερινό μαρτύριο της δοκιμασίας του προσωπικού του δράματος.
Η σκηνή της αποτομής της τιμίας κεφαλής του Αγγελή περιγράφεται με ζωηρά χρώματα. Τελικώς ο νεκρός ερρίφθη στην θάλασσα. Ο Αγγελής δια της συγκινήσεως των πιστών ανεκηρύχθη άγιος. Ακολουθία του συνέθεσε ο γνωστός ιερομόναχος Νικηφόρος ο Χίος. Σχετικώς βλ. Νέον Λειμωνάριον, εν Αθήναις 1873. σσ. 437-457.
Άγιος Αγγελής ο Νεομάρτυρας, ο Αργείος
Στο Νέον Λειμωνάριον, σσ. 491-492, δημοσιεύεται «Μαρτύριον των άγιων ένδοξων Τριών Ανωνύμων Νεομαρτύρων των υπέρ Χριστού μαρτυρησάντων κατά την Αιτωλίαν εν τη πολιτεία τη κοινώς λεγομένη Βραχώρι». Ο βιογράφος δηλώνει ευθύς αμέσως στην αφήγησή του ότι οι τρεις ανώνυμοι Νεομάρτυρες ήσαν «γέννημα της Πελοποννήσου, διέτριβον δε χάριν πραγματείας εις τα μέρη των Ιωαννίνων», έμαθαν Αλβανικά και το έτος 1786 αποφάσισαν να επιστρέψουν στην πατρίδα των. Έφθασαν στο Βραχώρι και για ν’ αποφύγουν στην άκρη της πόλεως τα εισπραττόμενα χαράτσια, υποκρίθηκαν πως ήσαν Τούρκοι, αναγνωρίσθηκαν όμως εντός της πόλεως, σύρθηκαν στους δρόμους, εδέροντο οδηγούμενοι στον κριτή και φυλακίστηκαν και επί πολλές ημέρες νηστικοί και βασανιζόμενοι τελικώς εδέχθησαν τον θάνατον , με τον στέφανων του μαρτυρίου.
Το χρονικό της θανατώσεως των Τριών ανωνύμων Πελοποννησίων στο Βραχώρι εξέδωσε με σχόλια από τον ύπ’ αριθ. 70 χειρόγραφο κώδικα της συλλογής της Βιβλιοθήκης της Βουλής ο Μητροπολίτης Κορίνθου Παντελεήμων Καρανικόλας, «Τρεις ανώνυμοι μάρτυρες Πελοποννήσιοι κατά το έτος 1786», Πρακτικά του Α’ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών, τ. Γ’, εν Αθήναις 1976-78, σσ. 157-163.
Ένας ακόμη Πελοποννήσιος Νεομάρτυς, Παναγιώτης το όνομα ευρέθη από παιδική ηλικία στην Μαγνησία Μ. Ασίας δούλος σημαίνοντος Τούρκου, τον όποιον ακολούθησε στην Δαμασκό. Κακός σύνδουλος τον κατηγόρησε για σοβαρό παράπτωμα, κατεδικάσθη και επιέζετο ν’ αλλαξοπιστήσει, αρνούμενος όμως, αν και εβασανίζετο και διεκήρυσσε την πίστη του στον Χριστό, αγρίως εσφάγη, σε ηλικία μόλις 25 ετών, την 5 Απριλίου 1820 στα Ιεροσόλυμα. Το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων εξαγόρασε το λείψανο του Παναγιώτη και του απένειμε τιμές άγιου. Ο Νεομάρτυρας Παναγιώτης δεν ήταν εξωμότης, ήταν ομολογητής και υπερασπιστής της Πίστεως. Συναξάρι υπό ανωνύμου για τον Πελοποννήσιον Νεομάρτυρα Παναγιώτη από γραπτή παράδοση μοναχού Αγιοταφίτου δημοσιεύεται στον τ. 29 (1988), σσ. 41-43 του περιοδικού ’Ορθόδοξος Φιλόθεος Μαρτυρία.
Ουδέν περί Νικολάου από Ψάρι Κορινθίας και περί Ρωμανού από Διμινίτζα Λακεδαίμονος, αμφοτέρων με μαρτύριο στην Κωνσταντινούπολη, το 1554 του πρώτου, το 1695 του δευτέρου.
Υποσημείωση
[1] Κόλιας Βυτινιώτης, (τέλη 18ου – αρχές 19ου αι.). Αρματολός και κλέφτης από τη Βυτίνα. Σε δημοτικά άσματα αναφέρεται ως εκπρόσωπος της παλικαριάς και σύγχρονος του Μαντά από το Αρκουδόρεμα, του Ζαχαριά Μπαρμπιτσιώτη, του Μπότσικα Κολοκοτρώνη και άλλων αρματολών της Πελοποννήσου. Όταν η Πύλη αποφάσισε να εξοντώσει τους αρματολούς και κλέφτες, έπεσαν από τους πρώτους ο Πετιμεζάς, ο Γιαννιάς και ο Μαντάς. Κατά μία εκδοχή, ο Β. πιάστηκε στο χωριό Βρωμοσέλλα, όπου ένας δωροδοκημένος βοσκός, ο Γεωργάκης Στασινός, τον χτύπησε στον αυχένα και τον ζάλισε. Τον έδεσαν τότε και τον πήγαν στην Τρίπολη, όπου αφού τον βασάνισαν, τον δολοφόνησαν. Ο δεσπότης Αμυκλών έθαψε το ακέφαλο πτώμα του στο ξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου. Ο προδότης, κατά την ίδια εκδοχή, εξισλαμίστηκε και ονομάστηκε Μουσταφά Τσολάκης.
Τάσος Γριτσόπουλος (1911-2008)
Δρος Φιλ.
Πρόεδρος της Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών
Πρακτικά Διορθόδοξου Επιστημονικού Συνεδρίου «Κωνσταντίνος ο Υδραίος – Νεομάρτυρες Προάγγελοι της Αναστάσεως του Γένους», Ύδρα 10-14 Νοεμβρίου 2000. Ύδρα, 2007.
* Το κείμενο αποδόθηκε στο μονοτονικό. Οι επισημάνσεις με έντονα γράμματα και οι εικόνες που παρατίθενται στο κείμενο, οφείλονται στην Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη.
Διαβάστε ακόμη:
- Γρηγόριος (Καλαμαράς) Μητροπολίτης Αργοναυπλίας (1769-1821)
- Η Εκκλησία του Άργους στα χρόνια της Τουρκοκρατίας
- Η Εκκλησία του Άργους τον 19ον αιώνα
- Άγιος Αγγελής ο Νεομάρτυρας
- Άγιος Αναστάσιος ο Νεομάρτυρας ο Ναυπλιώτης
- Άγιος Λεωνίδης
- Το μαρτύριο του νεομάρτυρος Αγίου Αναστασίου του Ναυπλιέως (1655) και το εκκλησιαστικοπολιτικόν πλαίσιον της εποχής του
ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 