Μονή Αγίου Μερκουρίου Λυγουριού
Η Μονή του Αγίου Μερκουρίου. Φωτογραφία: Σαραντάκης Πέτρος. Δημοσιεύεται στο «Αργολίδα – Οι Εκκλησίες και τα Μοναστήρια της», Αθήνα, 2007.
Στα νότια του Λυγουριού, σε μια γαλήνια ρεματιά τριγυρισμένη από βουνά με πολλές σπηλιές, ψηλά δέντρα, ξυλοκερατιές, ελιές, μια γέρικη ψηλή βαλανιδιά, άσημη και λησμονημένη βρίσκεται η βασιλική του Αγίου Μερκουρίου, απομεινάρι παλιάς και μεγάλης ανδρικής μονής που είναι έρημη από το 1835.
Αυτό που έχει διασωθεί σήμερα είναι το καθολικό της μονής, ερειπωμένα κελιά και ένα νεότερο μικρό ισόγειο κτίσμα.
Το καθολικό είναι ένα μικρό εκκλησάκι στον τύπο της απλής βασιλικής με δίριχτη κεραμοσκέπαστη στέγη. Η τοιχοποιία του είναι η αργολιθοδομή. Ανατολικά υπάρχει η ημικυκλική αψίδα του ιερού μ’ ένα μικρό παράθυρο. Όλοι οι τοίχοι είναι ασβεστωμένοι. Ένα μικρό παράθυρο υπάρχει και στη Ν. πλευρά. Η τοξωτή θύρα εισόδου είναι στη Β. πλευρά.
Εσωτερικά ο ναός είναι ουσιαστικά μονόχωρος, αλλά ένα μεγάλο τόξο που στηρίζει τη στέγη του, ξεκινώντας από το δάπεδο και διαγράφοντας ημικύκλιο, φαίνεται να τον χωρίζει σε δύο ίσα μέρη. Οι απολήξεις του τόξου είναι σύμφυτοι πεσσοί. Ολόκληρος ο ναός είναι εικονογραφημένος.
Καλύτερα διατηρημένες είναι οι τοιχογραφίες του ανατολικού τμήματος, κοντά στο ιερό. Όλες οι παραστάσεις περικλείονται σε τετράγωνα ή παραλληλόγραμμα πλαίσια κόκκινης και άσπρης ταινίας. Διακρίνονται μορφές αγίων και χριστολογικές σκηνές, ενώ στην οροφή, πολύ αμυδρά, άλλες μορφές. Στην οροφή του δυτικού τμήματος, μέσα σε μεγάλο δίσκο, φαίνεται πως υπήρχε, ο Παντοκράτορας με αγγέλους. Στο Δ. τμήμα οι τοίχοι από τη μέση και κάτω έχουν ασβεστωθεί.
Το δάπεδο στο Α. τμήμα δημιουργεί δυο χαμηλά πεζούλια εκατέρωθέν του. Το ιερό είναι εντελώς αποκομμένο από τον υπόλοιπο ναό, εξαιτίας του κτιστού τέμπλου που έχει δύο ημικυκλικές θύρες ασύμμετρα τοποθετημένες. Μεταξύ αυτών των θυρών υπάρχει παράσταση της Παναγίας Βρεφοκρατούσας και δεξιά του Χριστού. Στις γωνίες άγγελοι και στο κάτω τμήμα του τέμπλου πτυχωτά υφάσματα που κρέμονται.
Ανθέμια και κλαράκια βρίσκονται στο εσωτερικό τμήμα των παραστάδων των θυρών. Και στο πάνω τμήμα του τέμπλου οι δώδεκα απόστολοι, που ανάμεσά τους έχουν τον Χριστό και την Παναγιά. Κάποια υπολείμματα τοιχογραφιών (συλλειτουργούντες ιεράρχες κλπ.) διακρίνονται και στο χώρο του ιερού.
Η κτητορική επιγραφή δεν έχει διασωθεί. Έτσι ο ναός θα μπορούσε να χρονολογηθεί περίπου στις αρχές της Τουρκοκρατίας.
Σε μικρή απόσταση ΒΔ. από το καθολικό υπάρχει ισόγειο σπιτάκι νεότερης κατασκευής Δίπλα υψώνονται τα ερείπια των κελιών της μονής από αργολιθοδομή, και πιο χαμηλά, κοντά στη ρεματιά, μια παλιά λιθόχτιστη κρήνη. Ο ιερομόναχος Φλαβιανός από την Άρτα υπήρξε το 1781 ηγούμενος στον Άγ. Μερκούριο.
Ο ναός φαίνεται πως έχει λησμονηθεί απ’ όλους, με αποτέλεσμα να φθείρεται επικίνδυνα με το πέρασμα του χρόνου. Οι θαυμάσιες τοιχογραφίες είναι σε άθλια κατάσταση, μουχλιασμένες από την υγρασία και μαυρισμένες, αν δεν έχουν ήδη αποκολληθεί. Σε πολλά σημεία, όπως στο Δ. τμήμα, στο ιερό και στην οροφή του Α. τμήματος, μόλις διακρίνονται. Φυσικά η συντήρησή τους είναι μια κατεπείγουσα εργασία και οπωσδήποτε αναγκαία είναι μια γενικότερη συντήρηση και προστασία ολόκληρου του καθολικού, που κινδυνεύει να γκρεμιστεί. [ Σημείωση Βιβλιοθήκης: Τη δεκαετία του 1990 ο ναός ανακαινίστηκε και στερεώθηκε κυρίως στην τοιχοποιία και την κεραμοσκεπή].
Στο Λυγουριό έχουν διασωθεί πολλές παραδόσεις συνδεδεμένες με το μοναστήρι στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Σ’ αυτά τα χρόνια αναφέρεται πως ο Τούρκος μπέης του χωριού με τους υποτακτικούς του πήγαινε πολύ συχνά στο μοναστήρι που ήταν στα όρια της κυριαρχίας του κι έπαιρνε τα τρόφιμα και ειδικά τα άλογα των καλογέρων, τα οποία κακομεταχειριζόταν πολύ. Οι καλόγεροι είχαν αγανακτήσει απ’ αυτή την καταλήστευση και καταπίεση, κι επειδή μάλιστα ο Άγιος δεν ανταποκρινόταν στις παρακλήσεις τους, τον απείλησαν ότι θα τον θυμιατήσουν με ρετσίνι και γκαβαλίνα γαϊδουρινή, αντί για λιβάνι.
Ο μπέης είχε μεγάλο πάθος με μια όμορφη Ελληνίδα από το γειτονικό χωριό Αδάμι, την Ατζιέλω, ή κατ’ άλλους Μάρω, και κάθε βράδυ έπαιρνε τ’ άλογό του κι έτρεχε μέσα στη νύχτα να πάει να τη βρει. Η επιρροή της Ατζιέλως πάνω στον μπέη ήταν τόσο μεγάλη, που πέρασε σε μια τοπική παροιμία. Όταν ήθελε κάποιος να πει πως έπρεπε σώνει και καλά να γίνει κάτι έλεγε: «Εμ βέβαια, το ΄πε η Ατζιέλω από τ’ Αδάμι».
Οι καλόγεροι απαλλάχτηκαν οριστικά από τον κακό μπέη, όταν τον σκότωσε, με τη βοήθεια του Αγίου, το άλογό του ένα βράδυ, ενώ γύριζε από το Αδάμι στο Λυγουριό. Άλλοι βέβαια λένε πως ο Άγιος εμφανίστηκε στον ύπνο του μπέη, μέσα στο σπίτι της φίλης του, και τον αποκεφάλισε με το σπαθί του.
Σοφία Σαρρή
Φιλόλογος – Αρχαιολόγος
Περιοδικό «Αρχαιολογία», τεύχος 35, Ιούνιος, 1990.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία από την Αργολική Βιβλιοθήκη
- Γιάννης Σαρρής – Νίκος Καλαματιανός – Βασίλης Μπιμπής, «Λυγουριού Ενορίες 1701-2013», Λυγουριό, 2014.
- Ντιάνα Αντωνακάτου – Τάκης Μαύρος, «Ελληνικά Μοναστήρια / Πελοπόννησος», τόμος 1ος, Αθήνα, 1976.
- Σαραντάκης Πέτρος, « Αργολίδα – Οι Εκκλησίες και τα Μοναστήρια της», Εκδόσεις Οιάτης, Αθήνα, 2007
ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 