Feeds:
Δημοσιεύσεις
Σχόλια

Posts Tagged ‘Τροιζήνα’

Αρχαία Τροιζήνα

Posted in Άρθρα - Μελέτες - Εισηγήσεις, Αργολίδα, Μυθολογία, tagged , , , , , , , , , , , , , , , on 18 Οκτωβρίου, 2021| Leave a Comment »

Αρχαία Τροιζήνα  – Μαρία Γιαννοπούλου (Αρχαιολόγος)

 

Η αρχαία Τροιζήνα βρισκόταν λίγο δυτικότερα του σημερινού ομώνυμου χωριού της βορειοανατολικής Πελοποννήσου. Τα μνημεία της είναι γνωστά κυρίως από την εκτενή περιγραφή του Παυσανία (ΙΙ.30.5-32.10), ο οποίος μνημονεύει πολλά λατρευτικά οικοδομήματα και άλλα δημόσια κτήρια που είδε εκεί, παραθέτοντας ταυτόχρονα αρκετά στοιχεία για τις μυθικές παραδόσεις της πόλης. Σημαντικές είναι και οι μαρτυρίες ξένων περιηγητών που την επισκέφθηκαν στη διάρκεια του 18ου και του 19ου αιώνα (Fourmont, Chandler, Dodwell, Gell, Stackelberg, Pouqueville, Prokesch von Osten, Blouet, Puillon Boblaye, Curtius, Bursian κ.ά.), καθώς μας άφησαν αξιοσημείωτες περιγραφές των ερειπίων που ήταν ορατά πριν από την έναρξη των ανασκαφών.

 

Τροιζήνα

 

Οι αρχαιολογικές έρευνες στην περιοχή της αρχαίας πόλης άρχισαν από τον Legrand στα τέλη του 19ου αιώνα και συνεχίστηκαν από τον Welter στις αρχές της δεκαετίας του 1930.[1] Ορισμένα από τα αντικείμενα που έφεραν στο φως οι ανασκαφές του Legrand εντοπίστηκαν στις αποθήκες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και τώρα κοσμούν την έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Πόρου, ενώ η τύχη των κινητών ευρημάτων των ερευνών του Welter παραμένει άγνωστη. Οι σωστικές ανασκαφές της Εφορείας Αρχαιοτήτων ξεκίνησαν το 1979 και μέχρι σήμερα έχουν φέρει στο φως πολλά αξιόλογα ευρήματα,[2] προερχόμενα κυρίως από δύο μεγάλα νεκροταφεία, το ένα στα ανατολικά και το άλλο στα δυτικά της πόλης. Τα σημαντικότερα από αυτά εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιώς και κάποια άλλα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πόρου.

 

Ερείπια της βυζαντινής εκκλησίας της Παναγίας Επισκοπής.

 

Το μεγαλύτερο μέρος της αρχαίας Τροιζήνας είναι θαμμένο κάτω από πυκνοφυτευμένα περιβόλια με οπωροφόρα δέντρα, αλλά όσα από τα μνημεία της έχουν αποκαλυφθεί ή παρέμειναν ορατά από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, καθώς και η διεξοδική περιγραφή του Παυσανία, μαρτυρούν ότι ήταν μια πολύ σπουδαία πόλη. Μόνο το τέμενος του Ιππολύτου, το οποίο βρισκόταν έξω από τα τείχη της, έχει ανασκαφεί σε μεγάλη έκταση και τώρα αποτελεί τον επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο της Τροιζήνας. Στο ιερό αυτό λατρεύτηκε αρχικά ως ήρωας και κατόπιν ως θεός ο νεαρός γιος του Θησέα, τον οποίο ερωτεύτηκε παράφορα αλλά χωρίς ανταπόκριση η μητριά του Φαίδρα, με αποτέλεσμα να βρουν και οι δύο τραγικό θάνατο. (περισσότερα…)

Read Full Post »

Η Επισκοπή του Δαμαλά

Posted in Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας & Πολιτισμού, tagged , , , , , , , , , , , on 24 Αυγούστου, 2021| Leave a Comment »

Η Επισκοπή του Δαμαλά. (Εργασίαι καθαρισμού και νεώτερα στοιχεία περί του αρχιτεκτονικού τύπου αυτής) – Παύλος Λαζαρίδης (1917-1992). Δελτίον Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 2 (1960-1961), Αθήνα 1962. 

 

Το έτος 1959 ενήργησα, κατ’ εντολήν της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, καθαρισμόν των ερειπίων της μεγαλόπρεπους βυζαντινής εκκλησίας, της γνωστής ως Επισκοπής του Δαμαλά [ανατολικά της αρχαίας Τροιζήνας].

Η εκκλησία αυτή, ευρισκομένη επί υψώματος παρά τους πρόποδας του όρους Αδέρες και δυτικώς του χειμάρρου Κρεμαστού, του κατά την αρχαιότητα καλουμένου Υλλικού και Ταυρίου, ήτο ήδη κατά το δεύτερον ήμισυ του παρελθόντος αιώνος κατερειπωμένη.

 

Αξονομετρική αποκατάσταση του ναού κατά την τελευταία περίοδο.

 

Δια των γενομένων κατά τας τελευταίας δεκαετίας ανασκαφών διεπιπιστώθη, άτι η Επισκοπή είναι εκτισμένη επί της θέσεως του ναού της Αφροδίτης της αρχαίας Τροιζήνος. Κατά τας προσφάτους εργασίας καθαρισμού ήλθον εις φως νέα στοιχεία, τα όποια βοηθούν εις την πληρεστέραν μελέτην του αρχιτεκτονικού τύπου του ενδιαφέροντος τούτου μνημείου και εις την ορθοτέραν τοποθέτησιν αυτού μεταξύ των κτισμάτων της ακμής της βυζαντινής τέχνης εν Ελλάδι.

 

Τα ερείπια της Επισκοπής του Δαμαλά από Ν.Α. μετά τον καθαρισμό.

 

[…] Είναι προφανές, ότι κατά τας ανασκαφικός έρευνας, τας ενεργηθείσας υπό του Welter ( 1932) προς αποκάλυψιν του ναού της Αφροδίτης, επήλθε σοβαρά αναστάτωσις εις τα στοιχεία της ήδη ερειπωμένης και εγκαταλελειμμένης Επισκοπής.

Το πλακόστρωτον δάπεδον του κυρίως ναού, το όποιον, ως φαίνεται, εσώζετο κατά μέγα μέρος, διελύθη και αι μεγάλοι μαρμάρινοι πλάκες του (ύψους 0,15-0,25 μ.), μετακινηθεΐσαι και ανατραπείσαι, προφανώς προς ανεύρεσιν επιγραφών, αφέθησαν κατεσπαρμέναι, εική και ως έτυχεν, εντός και εκτός του χώρου του μνημείου. Αλλά και άλλα μέλη, πολλά των οποίων εσώζοντο εις τας θέσεις των, ως π.χ. αί 4 βάσεις των κιόνων, μετεκινήθησαν κατά τας ανάγκας της ανασκαφής.

Τα εκ της ανασκαφής προελθόντα χώματα επεσωρεύθησαν εις διάφορα σημεία του χώρου του κτίσματος, εις τρόπον ώστε πλείστα μέρη αυτού εκαλύφθησαν πλήρως, ως π.χ. αί αψίδες του Ιερού, οι νάρθηκες, ο δυτικός πυλών, το αρκοσόλιον και ο περίβολος (ύψος επιχώσεως 1,50-1,80 μ. ).

Εις τα εκτός του μνημείου απορριφθέντα χώματα ανευρέθησαν, κατά τας εργασίας του καθαρισμού, σημαντικά αρχιτεκτονικά και άλλα γλυπτά μέλη, ως π.χ. σφόνδυλος δωρικού κίονος μετατραπείς εις επισκοπικόν θρόνον και 2 ιωνικά κιονόκρανα μετ’ επιθήματος, περί των οποίων θα γίνη λόγος κατωτέρω.

Μετά τας ανασκαφικάς εργασίας του Welter η εγκατάλειψις του μνημείου ήτο τελεία. Η προνοητική φύσις, οιονεί θέλουσα να απόκρυψη το κατάντημα του περικαλλούς κτίσματος, εκάλυψε τα πάντα δια πυκνής και υψηλής αγρίας βλαστήσεως και μόνον αί εξέχουσαι κορυφαί των σωζόμενων τοίχων εμαρτύρουν εις τους επισκέπτας την υπαρξίν του…

 

Για την ανάγνωση ολόκληρης της ανακοίνωσης πατήστε διπλό κλικ στον σύνδεσμο: Επισκοπή Δαμαλών

 

Read Full Post »

Κωνσταντινίδης Ιωνάς, Επίσκοπος Δαμαλών και Πεδιάδος (1764-1853)

Posted in Εκκλησιαστική Ιστορία αφορώσα στην Αργολίδα, Πρὀσωπα, Πρόσωπα & γεγονότα του΄21, tagged , , , , , , , , , , , , , on 30 Ιουλίου, 2021| Leave a Comment »

Κωνσταντινίδης Ιωνάς, Επίσκοπος Δαμαλών και Πεδιάδος (1764-1853)

 

Ο Επίσκοπος Δαμαλών Ιωνάς, ένας από τους καπετάνιους των ατάκτων σωμάτων της επαρχίας Ερμιονίδας, 42 ετών κατά την έναρξη της Επαναστάσεως, γεννήθηκε στα Σουδενά (Κάτω Λουσοί) Καλαβρύτων.

Προτομή Αρχιεπισκόπου Κορινθίας Ιωνά, έργο του Σταύρου Βαλασάκη. Πηγή «Τα γλυπτά της Αθήνας», φωτογραφία: Νίκος Καλλονιάτης.

Επίσκοπος Δαμαλών  – η Επισκοπή Δαμαλών είχε ως έδρα τον Δαμαλά και είχε στην δικαιοδοσία της τους τότε δήμους Τροιζήνος, Πεδιάδος (Επιδαύρου) και Λυγουρίου -, από το 1801, μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία στις 9 Οκτωβρίου του 1819 από τον Κορίνθιο προεστό Θεοχάρη Ρέντη. Ύψωσε τη σημαία της Επαναστάσεως στην περιοχή του Δαμαλά (Τροιζήνα), μαζί με τον Ποριώτη προεστό Νικόλαο Γκίκα, και πρωτοστάτησε στον ξεσηκωμό της Τροιζηνίας και της Κορινθίας.

Μεταξύ άλλων, ο Ιωάννης Φιλήμων στο «Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως» γράφει για την προσφορά του στον Αγώνα: «Και ιδού ο πατριώτης Επίσκοπος Δαμαλών Ιωνάς επικεφαλής 600 περίπου Σολυγείων (Σοφικιτών) της Κορινθίας, Τροιζηνίων και Ερμιονιτών, ο Ηγούμενος Γρηγόριος μετά πολλών Σαλαμινίων (Κουλουριωτών), ο Σιναϊτης και ο Διδασκαλόπουλος μετά των Πειραίων (Περαχωριτών) συγκεντρούνται τη 30ή Μαρτίου, ημέρα Τετάρτη, οι μεν τοις Κεγχρεαίς (Κεχριαίς) οι δε κατά το λεγόμενο τείχος του Ισθμού…».

Στις 30 Μαρτίου 1821 κατέφθασε στο ελληνικό στρατόπεδο Κεχριών επικεφαλής 600 ατάκτων από το Σοφικό και τους Κάτω Ναχαγιέδες Ναυπλίας και Κορινθίας. Την μεθεπομένη κινήθηκε με το τμήμα του προς τον Ακροκόρινθο, με σκοπό να λάβει μέρος στην πολιορκία του κάστρου. Τον Απρίλιο του 1821 κατά τη διάλυση της πολιορκίας του φρουρίου από τους Αλβανούς του κεχαγιάμπεη του Μώρα βαλεσή, Μουσταφά, παραλίγο να συλληφθεί αιχμάλωτος. Στις 14 Ιανουαρίου 1822 παρευρέθη στην παράδοση του εν λόγω κάστρου στις επαναστατικές δυνάμεις και χοροστάτησε στην επακολουθήσασα πανηγυρική δοξολογία. (περισσότερα…)

Read Full Post »

Η «αξιολόγηση» των παραστατών αρχιερέων της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης (Ερμιόνη – Τροιζήνα)

Posted in Ερμιονίδα, Πρόσωπα & γεγονότα του΄21, tagged , , , , , , , , , on 18 Μαρτίου, 2019| Leave a Comment »

Η «αξιολόγηση» των παραστατών αρχιερέων της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης (Ερμιόνη – Τροιζήνα) – Γιάννης Μ. Σπετσιώτης

 

Είναι γνωστό πως στην Γ΄ Εθνοσυνέλευση «κατ’ επανάληψη» της Ερμιόνης συμμετείχαν οι παρακάτω πέντε αρχιερείς:

Θεοδώρητος Βρεσθένης (1787-1843). Ελαιογραφία, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. Αγωνιστής της επανάστασης του 1821 και πολιτικό πρόσωπο των πρώτων ελεύθερων χρόνων του νέου ελληνικού κράτους.

Κορίνθου Κύριλλος, Τριπόλεως Δανιήλ, Ρέοντος Διονύσιος, Βρεσθένης Θεοδώρητος και Ανδρούσης Ιωσήφ [1]. Στην Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας με τους παραπάνω αρχιερείς συμμετείχε ως πληρεξούσιος και ο επιχώριος Μητροπολίτης ο Δαμαλών Ιωνάς.

Κατάσταση του έτους 1834 που εντοπίσαμε στα Γ.Α.Κ. περιέχει, μεταξύ άλλων πληροφοριών, σύντομα «βιογραφικά» σημειώματα των αρχιερέων εκείνων καθώς και ορισμένα στοιχεία «αξιολόγησης» της προσωπικότητάς τους.

 

Μητροπολίται

  1. Κορίνθου Κύριλλος, Πελοποννήσιος, επροβιβάσθη από επίσκοπος Μαλτσίνης τω 1819 ηλικίας 65 ετών. Αμαθής και διαγωγής αρχιερατικής.
  2. Ρέοντος και Πραστού Διονύσιος Βυζάντιος, χειροτονηθείς τω 1813 ηλικίας 50 ετών, πεπαιδευμένος και διαγωγής ανεπιλήπτου.

Επίσκοποι

  1. Ανδρούσης Ιωσήφ, Πελοποννήσιος, χειροτονηθείς τω 1806, ηλικίας 64 ετών, πεπαιδευμένος και εναρέτου βίου.
  2. Βρεσθένης Θεοδώρητος, Πελοποννήσιος, χειροτονηθείς τω 1818, ηλικίας 45 ετών απαίδευτος.
  3. Δαμαλών Ιωνάς, Πελοποννήσιος, χειροτονηθείς τω 1803 ηλικίας 65 ετών, ημιμαθής, διαγωγής αμέμπτου.
  4. Καρύστου Νεόφυτος, Κάρυστος, προβιβασθείς ηλικίας 48 ετών, αμαθής, διαγωγής αποδεδειγμένης ανεπιλήπτου. Ο Νεόφυτος υπογράφει και το τελευταίο κοινό πρακτικό των συνεδριάσεων (Ερμιόνης – Τροιζήνας).

Εν Τροιζήνι την 5ην Μαΐου 1827

Για τον Τριπόλεως και Αμυκλών Μητροπολίτη Δανιήλ ο οποίος το 1819 αντικατέστησε στη Μητρόπολη αυτή «τον δια σκευωρίας των εντοπίων εκδιωχθέντα Μητροπολίτην Διονύσιον», άλλα στοιχεία δεν έχουν καταγραφεί.

Τέλος, νομίζω, είναι σκόπιμο να υπογραμμίσω και τα εξής:

Οι παραπάνω επτά Ιεράρχες αλλά και οι υπόλοιποι σαράντα πέντε, που συμπεριλαμβάνονται στην κατάσταση (σύνολο πενήντα δύο), εκείνων των χρόνων, μπορεί ορισμένοι να μην ήξεραν γράμματα ήσαν όμως όλοι τους «διαγωγής αποδεδειγμένης ανεπιλήπτου». Αυτό ας το κρατήσουμε!

 

Υποσημέιωση

 

[1] Ο Γιάννης Αγγ. Ησαΐας στο βιβλίο του «Η Γ΄ Εθνοσυνέλευση, κατ’ επανάληψη, στην Ερμιόνη…» αναφέρει (σελ.173) ότι μεταξύ των παραστατών αρχιερέων ήταν και ο Καρύστου Νεόφυτος.

 

Γιάννης Μ. Σπετσιώτης

 

Read Full Post »

Σάρων

Posted in Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας & Πολιτισμού, tagged , , , , , , on 22 Νοεμβρίου, 2018| Leave a Comment »

Σάρων – Αρχαίος ποταμός

 

Ο Σάρωνας ήταν μυθικός βασιλιάς της Τροιζήνας, που στην προσπάθειά του να πιάσει ένα ελάφι που είχε καταφύγει στη θάλασσα, πνίγηκε. Από αυτόν ονομάστηκε ο κόλπος Σαρωνικός.

Ο Ευστάθιος στις παρεκβολές[1] του στην Διονυσίου περιήγηση, ετυμολογώντας την ονομασία του κόλπου, δίνει και την εκδοχή ότι αυτή προέρχεται από Σάρωνος, ποταμού Τροιζήνος εκβάλλοντος εις αυτόν ο δε Στέφανος Βυζάντιος αναφέρει και ομώνυμο τόπο. Αν υπήρξε ποτέ τέτοιος ποταμός, θα ήταν ή το Μεγάλο Ρέμα, κοντά στο χωριό Καλλονή, ή ο Κρεμαστός ή το  λεγόμενο ρέμα του Πώγωνα.

 

Υποσημείωση

[1] Eustathii Archiepiscopi Thessalonicensis «Commentaris ad Homeri Iliadem Pertinentes». Marchinus van der Valk. Volumen Α-Δ. Lugduni Batavorum 1971-Leiden 1987.  Σχόλιο στον στίχο 420.

 

Κωνσταντίνος Π. Δάρμος

 Κωνσταντίνος Π. Δάρμος, «Οι Αρχαίοι Ποταμοί της Αργολίδας». Έκδοση: Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας & Πολιτισμού, Άργος, Δεκέμβριος, 2013.

Διαβάστε ακόμη:

Αρχαίοι Ποταμοί Αργολίδας

 

Read Full Post »

Ταύρ(ι)ος – (Υλλικός)

Posted in Αρχαίοι Ποταμοί, tagged , , , , , , , , on 2 Νοεμβρίου, 2018| Leave a Comment »

Ταύρ(ι)ος  – (Υλλικός)

 

Αρχαίος ποταμός στην Τροιζήνα. Ο Παυσανίας [1] εντοπίζει την πηγή του Υλλικού [2], που αρχικά ονομαζόταν όπως λέει Ταύριος, ακολουθώντας τον ορεινό δρόμο από Τροιζήνα για Ερμιόνη. Ο Πλίνιος ο πρεσβύτερος μιλώντας γενικά για το νερό κάνει μνεία σ’ αυτό της Τροιζήνας: Αλλά πριν απ’ όλα είναι καταδικασμένα τα πικρά νερά κι αυτά που δίνουν μια αίσθηση πληρότητας ευθύς μόλις τα πιεις, όπως κάνει το νερό της Τροιζήνας [3]. Ο μεταγενέστερός του Αθήναιος ξεκαθαρίζει ότι το νερό αυτό είναι το Ταύρειον ύδωρ, στο οποίο αναφέρεται τέσσερεις φορές: Ο Κύνουλκος λέει απευθυνόμενος στον Ουλπιανό: Δεν θα σου πω να πιω το νερό του Ταύρου που συ δεν ξέρεις ποιο είναι [4] και ο συνομιλητής του περίεργος του λέει: …μην αρνηθείς να μας πεις τι είναι αυτό το Ταύριο νερό [5]. Αλλού περιγράφει το νερό της Τροιζήνας το οποίο των γευομένων ευθύς ποιεί πλήρες το στόμα αφού ανήκει στα ύδατα που …και σωματώδη εστί καί έχει ώσπερ τι βάρος εν εαυτοίς [6]. Ο σοφιστής συγγραφέας βάζει στο στόμα του Κύνουλκου [7] απόσπασμα που λέει πως πήρε από την κωμωδία Πυθαγορίζουσα του Άλεξι [8] ένα ποτήρι νερό που βράστηκε καλά αλλ’ αν άβραστο το πιεις είναι βαρύ κουραστικό, και εξηγεί πως το Ταύρειον ύδωρ ονόμασε ο Σοφοκλής στον «Αιγέα» [9] από το όνομα του περί την Τροιζήνα ποταμού Ταύρου, μνημονεύοντας παράλληλα κοντά στον ποταμό κρήνη Υόεσσα.

 

Baron de Stackelberg

Η Τροιζήνα και ο Πόρος, λιθογραφία από το βιβλίο La Grece, σχέδιο του Baron de Stackelberg, Παρίσι, 1834.

 

Το νερό του Ταύρου πρέπει να εννοεί και ο Βιτρούβιος, που αναφέρει πως προκαλούσε ποδάγρα σχεδόν σε όλους τους κατοίκους της Τροιζήνας [10], αφού ό,τι άλλο νερό υπήρχε ήταν μολυσμένο. Ανάλογες πληροφορίες μεταδίδει και ο Πλίνιος λέγοντας: Οφείλεται στο νερό της Τροιζήνας ότι όλοι εκεί υποφέρουν από ασθένεια των ποδιών [11]. Στον Ησύχιο τέλος καταγράφεται: Ταύρειον πώμα: Σοφοκλής Αιγεί, από Ταύρου ποταμού Τροιζήνα, παρ’ώ και κρήνη Υόεσσα. Στην κρήνη αυτή αναφέρεται και ο Ευστάθιος [12], συνδέοντάς την με ποταμό της Τροιζήνας. Στα νερά του ποταμού αυτού πρέπει να αναφέρεται και η τροφός της μητριάς του Ιππόλυτου Φαίδρας, απαντώντας στη δύστυχη κυρά της, που ονειρεύεται να φύγει στα βουνά και να πιει νερό δροσεράς από κρηνίδος καθαρών υδάτων:

τι αναζητάς πηγής τρεχούμενα νερά

δίπλα στον πύργο σου είναι πλαγιά

όπου πώμα εσύ μπορείς να βρεις [13].

H ονομασία του ποταμού μας βάζει στον πειρασμό να θυμηθούμε τον άγριο ταύρο που βγήκε από τη θάλασσα, προκαλώντας θανάσιμο ατύχημα στον Ιππόλυτο, που έτρεχε στην ακτή με το άρμα του. Άλλωστε, ο ταύρος αποτελεί μια συνήθη απεικόνιση ποταμών. Το τοπωνύμιο αυτό θα το βρούμε εκτός από την ομώνυμη μικρασιατική οροσειρά και σε ένα ακρωτήρι στην ανατολική Σικελία, πάνω στο οποίο είναι χτισμένη η πόλη Ταυρομένιο, κοντά στον ομώνυμό της ποταμό [14].  Όσον αφορά στην ονομασία Υλλικός, ο Σ. Βυζάντιος στο λήμμα Υλλείς γράφει: έστιν Υλλίς και φυλή Άργους και Δωριέων και Τροιζινίων ο φυλέτης Υλλεύς. Ίσως εννοεί τον Ύλλο, γιο του Ηρακλή και της Δηιάνειρας, ο οποίος λατρευόταν και στην Τροιζήνα. Αναφέρονται και δύο παραπόταμοι του Έρμου με το όνομα Ύλλος[15] στην Ιωνία, ενώ παρεμφερής είναι και η ονομασία της βοιωτικής λίμνης Υλίκη. Τέλος ο Μελέτιος, προφανώς από λάθος, τον γράφει Υλισό: Ευρίσκεται αύτη η πόλις (η Ερμιόνη)…ου μακράν του Υλισού ποταμού.

Στα νότια της Τροιζήνας υπάρχει στο βουνό πηγή, που σήμερα υδροδοτεί το χωριό. Ίσως να είναι η πηγή του Ταύριου, ίσως Ταύριος να ήταν ο Κρεμαστός, ή τέλος ίσως Ταύριος να ήταν ένα ασήμαντο σήμερα ρέμα, που εκκινώντας Ν. του χωριού, καταλήγει Δ. της Τροιζήνας,  στον  όρμο του Πώγωνα, στην αρχαία παραλία της Κελενδέρεως.

 

Υποσημειώσεις

 

[1]  2, 32, 7. [«Παυσανίου – Ελλάδος περιήγησις, Αττικά, Κορινθιακά, Λακωνικά, Αρκαδικά, Μεσσηνιακά, Αχαϊκά, Ηλειακά», Ν.Δ. Παπαχατζή, Εκδοτική Αθηνών, 1976, 1979,  1980].

[2] Γράφεται σε χειρόγραφα των Κορινθιακών και Υλικού ή Υλυκού ή και Ολικού.

[3] «Φ. Ιστορία» XXXI, 36

[4] «Δειπνοσοφισταί», 3,122 a.

[5] «Δειπν.», 3, 122, e.

[6] «Δειπνοσοφισταί» 2,42 α.

[7]  «Δειπν.», 3, 122, f.

[8] Πολυγραφώτατος σκωπτικός ποιητής της Κάτω Ιταλίας (3ος π.Χ. αιώνας). Σώζονται αποσπάσματα.

[9] «Αιγεύς», απ. 20 Ν.

[10]  8, 3, 6.

[11] «Φυσική Ιστορία», XXXI, 12.

[12]  881, 24.

[13] Ευρ. «Ιππόλυτος», 225-227.

[14] Ανώνυμου XXI, Keller «Scriptores Graeci Minores».

[15] Ηροδ. Α΄. 80.

 

Κωνσταντίνος Π. Δάρμος

 Κωνσταντίνος Π. Δάρμος, «Οι Αρχαίοι Ποταμοί της Αργολίδας». Έκδοση: Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας & Πολιτισμού, Άργος, Δεκέμβριος, 2013.

 

Διαβάστε ακόμη:

Αρχαίοι Ποταμοί Αργολίδας

Read Full Post »

Η εκλογή των πληρεξουσίων αντιπροσώπων του Κάτω Ναχαγέ (Ερμιονίδας) της «Γ΄ Σεπτεμβρίου εν Αθήναις» Εθνοσυνέλευσης (1843)

Posted in Άρθρα - Μελέτες - Εισηγήσεις, Ερμιονίδα, tagged , , , , , , , , , , on 17 Οκτωβρίου, 2018| Leave a Comment »

Η εκλογή των πληρεξουσίων αντιπροσώπων του Κάτω Ναχαγέ (Ερμιονίδας) της «Γ΄ Σεπτεμβρίου εν Αθήναις» Εθνοσυνέλευσης (1843) –  Γιάννης Μ. Σπετσιώτης

 

Εισαγωγικά

 

Ιδιαίτερα επεισοδιακές ήταν οι εκλογές στο Κάτω Ναχαγέ (Ερμιονίδα) για την ανάδειξη των πληρεξουσίων αντιπροσώπων της «Γ΄Σεπτεμβρίου εν Αθήναις» Εθνοσυνέλευσης /8 Νοεμβρίου 1843 – 18 Μαρτίου 1844. Αυτό προκύπτει από τα σχετικά έγγραφα, πολύτιμα τεκμήρια για τη γνώση της τοπικής μας Ιστορίας.

 

Εκλογικά

 

Σύμφωνα με τα πρακτικά που διασώθηκαν, στις 2 Οκτωβρίου 1843 ημέρα Σάββατο και ώρα 11η πρωινή, συνήλθαν σε πρώτη προκαταρκτική συνεδρίαση μετά από «προειδοποίησιν των αρμοδίων αρχών, εις τον εις Μάσητα (Κρανίδι) θείον Ναόν των Επιλοχίων (Σύναξη) της Θεοτόκου (Πάνω Παναγία)» οι αναλογούντες εκλογείς κατά τόπο.

Για το Κρανίδι οι παρακάτω, δεκατέσσερις (14) τον αριθμό:

Πάνος Πανούτσος, Άγγελος Γουζούασης, Βασίλειος Ανδ. Νόνης, Πάνος Φασιλής, Νικόλαος Γκίκα Λάμπρου, Αναγνώστης Γουζούασης, Κοσμάς Φωστίνης, Εμμανουήλ Δημητ. Φωστίνης, Ανδρέας Πέππας, Θεόδωρος Χαρακόπουλος. Κώ(ν)στας Στρίγκος, Κυριάκος Κ. Γουζούασης, Ιωάννης Μιχ. Τσαμαδός και Δημήτριος Αναστ. Μητσόπουλος (δημοδιδάσκαλος).

Για την Ερμιόνη τέσσερις (4) οι: Σταμάτης Μήτσας, Δημήτριος Νικολάου, Νικόλαος Λαζαρίδης και Λάζαρος Β(Μπ)αρδάκος.

Για την Τροιζήνα δύο (2) οι: Αναγνώστης Νικολάου και Αθανάσιος Δημόπουλος

Για τους Φούρνους ένας (1) ο: Αναγνώστης Γεωργίου.

Για το Δίδυμο  τρεις (3) οι: Αναγνώστης Παπα-Γιαννόπουλος, Χρήστος Καλούδης και Αναγνώστης Αντωνίου Αντωνόπουλος.

Οι δύο τελευταίοι εκλογείς του Διδύμου για άγνωστους λόγους απουσίαζαν. Έτσι παρόντες ήσαν οι προαναφερόμενοι είκοσι δύο και ένας ακόμη (22+1), ο Αντώνιος Φαρμάκης από τα Μα(γ;)ώματα, [1] του οποίου η συμμετοχή έγινε αποδεκτή απ’ όλους τους εκλογείς. Στη συνέχεια επελέγησαν, σύμφωνα με τον νόμο, «οι πέντε γεροντότεροι της Συναθροίσεως»: Νικόλαος Γκίκα Λάμπρου ετών 68, Πάνος Φασιλής ετών 70, Κοσμάς Φωστίνης ετών 62, Βασίλειος Νόνης ετών 60 και Ιωάννης Μιχ. Τσαμαδός ετών 60, για να εποπτεύσουν το αδιάβλητο των εκλογών.

Ωστόσο, με την επίμονη παρέμβαση τεσσάρων εκλογέων της Ερμιόνης και ενός του Διδύμου, οι δύο τελευταίοι της 5/μελούς Επιτροπής, Βασίλειος Νόνης και Ιωάννης Μιχ. Τσαμαδός, αντικαταστάθηκαν από τον Ερμιονίτη Λάζαρο Βαρδάκο και τον Τροιζήνιο Αναγνώστη Νικολάου αντίστοιχα, «αν και νεωτέρων την ηλικίαν».

 Κατόπιν οι εκλογείς της Ερμιόνης, του Διδύμου και του Μα(γ;)ώματος αποσύρθηκαν από τον Ναό για να συζητήσουν και επανερχόμενοι, μετά την πάροδο μισής ώρας, πρότειναν:

α) Την εκλογή των πληρεξουσίων χωρίς ψηφοφορία και β) τον ορισμό των Σταμάτη Μήτσα από την Ερμιόνη και Άγγελου Γουζούαση από το Κρανίδι, ως αντιπροσώπων.

Ο πρόεδρος της εθνοσυνέλευσης Πανούτσος Νοταράς. Εξελέγη πρόεδρος, προσωρινός στις 8 Νοεμβρίου 1843 και οριστικός λίγες μέρες αργότερα, στις 19 Νοεμβρίου. Στην εκλογή του συνέβαλε καθοριστικά ο σεβασμός που ενέπνεε η ηλικία του, αφού όλοι τον θεωρούσαν «Νέστορα των Ελλήνων πολιτικών». Ήταν 91 ετών, ενώ κατά άλλους υπερέβαινε τα 103 ή 109 έτη. Στην πραγματικότητα, έπαιξε το ρόλο ενός κατά κάποιον τρόπο «επιτίμου προέδρου», εφόσον τα προεδρικά του καθήκοντα τα άσκησαν οι κατά πολύ νεότεροί του αντιπρόεδροι Ανδρέας Μεταξάς, Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, Ιωάννης Κωλέττης και Ανδρέας Λόντος.

Το σώμα των εκλογέων δεν έκανε αποδεκτή την ως άνω πρόταση με αποτέλεσμα την αποχώρησή τους. Οι εναπομείναντες δεκαεπτά (17) διαμαρτυρήθηκαν έντονα για τη στάση τους, αλλά δεν προχώρησαν εκ νέου σε εκλογές. Ωστόσο «συνέταξαν και υπέγραψαν αυθωρί λεπτομερή έκθεσιν», την οποίαν και παρέδωσαν στον Δήμαρχο Μάσητος (Κρανιδίου), για να καταχωρηθεί στα αρχεία του Δήμου. Επιπροσθέτως με σχετικό έγγραφο ενημέρωσαν τον Διοικητή της Ύδρας – Σπετσών για τα τεκταινόμενα και αιτήθηκαν τον προγραμματισμό της περεταίρω πορείας των εργασιών. Το ανωτέρω έγγραφο (απόσπασμα από το πρακτικό) φέρει την υπογραφή των δεκαεπτά 17 εκλογέων (Μάσητος 14, Φούρνων 1 και Τροιζηνίας 2).

Μετά την πάροδο τεσσάρων ημερών, ήτοι την Τετάρτη, 6η Οκτωβρίου 1843, με την υπ. αρ. 7570 πρόσκληση του Δημάρχου Μάσητος, εκδοθείσα κατόπιν διαταγής του Διοικητή Ύδρας – Σπετσών, προσκλήθηκαν άπαντες οι εκλογείς, είκοσι πέντε (25) τον αριθμό, στον ίδιο ιερό Ναό και ώρα 11η πρωινή, για τη συνέχιση των εργασιών. Εμφανίστηκαν οι παραπάνω δεκαεπτά (17) και ένας (1) ακόμα, ο Χρήστος Καλούδης από το Δίδυμο, συνολικά δεκαοκτώ (18) εκλογείς.

Στις 11:00 ακριβώς ξεκίνησε η διαδικασία ανάδειξης του Προέδρου της «Συναθροίσεως», παρουσία των ¾ των εκλογέων, σύμφωνα με τα οριζόμενα εκ του νόμου και καθώς η προθεσμία των εκλογών έληγε. Πρόεδρος, με δεκατρείς (13) ψήφους, εκλέχθηκε ο Άγγελος Γουζούασης και στη συνέχεια ταχτοποιηθήκαν «τα ζητήματα που προέκυψαν για τον ορισμό της 5/μελούς επιτροπής και των γεροντοτέρων».

Εμφανίστηκαν, «καθυστερημένοι», οι τέσσερις (4) εκλογείς της Ερμιόνης και οι δύο (2) του Διδύμου, αν και είχαν ειδοποιηθεί για την προσέλευσή τους στον Ναό την 8η πρωινή, οι οποίοι, καθώς φαίνεται, δεν έλαβαν μέρος στις εργασίες. Στη συνέχεια οι οκτώ (8) από τους συμμετέχοντας εκλογείς «απεχωρίσθησαν εις τον γυναικωνίτην του Ναού» και σύνταξαν τον κατάλογο των οκτώ (8) υποψηφίων, προκειμένου οι δύο (2) πρώτοι εξ αυτών να εκλεγούν πληρεξούσιοι αντιπρόσωποι της επαρχίας του Κάτω Ναχαγέ.

Ο κατάλογος των υποψηφίων αναγνώσθηκε φωναχτά και ο ιερέας του Ναού παπα-Δημήτρης Παπανικολάου, κρατώντας στα χέρια του το ιερό Ευαγγέλιο, όρκισε τους υποψήφιους πληρεξουσίους, που απήγγειλαν «τον προσδιορισμένον όρκον». Ακολούθησε η ψηφοφορία με τα παρακάτω αποτελέσματα: [2]

 

α/α Ονοματεπώνυμο Ψήφοι υπέρ Ψήφοι κατά Παρατηρήσεις
1. Άγγελος Γουζούασης 17 —
2. Ανδρέας Πέππας 16 1
3. Βασίλειος Αν. Νόνης 4 13 Αγράμματος
4. Πάνος Πανούτσος 4 13
5. Αθανάσιος Δημόπουλος 3 14
6. ΘεόδωροςΧαρακόπουλος 3 14
7. Δημήτριος Μητσόπουλος 3 14 Δημοδιδάσκαλος
8. Δημήτριος Νικολάου — 18

 

Τελικά ως πληρεξούσιοι αντιπρόσωποι του Κάτω Ναχαγέ της «Γ΄ Σεπτεμβρίου εν Αθήναις» Εθνοσυνέλευσης εξελέγησαν οι Άγγελος Γουζούασης και Ανδρέας Πέππας. Στο τέλος της ψηφοφορίας όλοι οι εκλογείς ύψωσαν ικετευτικά τα χέρια τους στον ουρανό παρακαλώντας τη Θεία Πρόνοια «ίνα ευοδώση τας Εθνοσωτηρίους εργασίας της Εθνικής Συνελεύσεως».

Το πρακτικό των εκλογών της 6ης Οκτωβρίου 1843 (ώρα 5η απογευματινή) υπογράφουν: Ο ιερέας Δημήτριος Παπανικολάου, δεκατέσσερις (14) εκλογείς του Μάσητος, δύο (2) της Τροιζήνας, ένας (1) του Διδύμου, ένας (1) των Φούρνων, ο Πρόεδρος της Συνάθροισης και αντί του Δημοτικού Γραμματέα ο δημοδιδάσκαλος του Αλληλοδιδακτικού Σχολείου Μάσητος και υποψήφιος, Δημήτριος Α. Μητσόπουλος, ο οποίος συνέταξε και έγραψε τα πρακτικά με περισσή φροντίδα και επιμέλεια .

 

Οι αναφορές

 

Παρουσιάζουμε τα συγκλονιστικά γεγονότα που ακολούθησαν μέσα από τις αναφορές των ενδιαφερομένων. Στις 18 Οκτωβρίου 1843 οι τέσσερις (4) εκλογείς της Ερμιόνης, ένας(1) του Διδύμου και ένας (1) από τα Μα(γ;)ώματα ακολουθούμενοι από πλήθος πολιτών, κυρίως του Μάσητος, της Ερμιόνης και του Διδύμου, διενήργησαν ξεχωριστές εκλογές στην Ερμιόνη αμφισβητώντας τη νομιμότητα της πρώτης εκλογής.

Εξέλεξαν «παμψηφεί», ως πληρεξουσίους του Κάτω Ναχαγέ, τον Κωνσταντίνο Ζέρβα, κάτοικο Μάσητος και τον Σταμάτη Αδρ. Μήτσα, κάτοικο Ερμιόνης, με «παραπληρωματικά μέλη» τους Αναγνώστη Βασιλείου και Αναγνώστη Λέκα, αντίστοιχα, κατοίκους Μάσητος. Τις αμέσως επόμενες ημέρες κάτοικοι του Μάσητος και του Διδύμου υπέβαλαν αναφορές στις αρμόδιες αρχές υποστηρίζοντας άλλοι την προαναφερθείσα πρώτη και άλλοι τη δεύτερη εκλογική διαδικασία. Αναφορές υπέβαλαν και οι ενδιαφερόμενοι πληρεξούσιοι των δύο διαφορετικών εκλογικών αναμετρήσεων.

Πρώτη αναφορά: Στις 25 Οκτωβρίου 1843, διακόσιοι δύο (202) «πολίται» του Μάσητος υπέβαλαν ένσταση κατά της πρώτης εκλογής (Μάσητος), την οποία θεωρούν παράτυπη και άκυρη. Την αναφορά τους επικυρώνει ο ειρηνοδιακός πάρεδρος. Οι παραπάνω συντάσσονται με τις εκλογές που έγιναν στην Ερμιόνη.

Δεύτερη αναφορά: Στις 26 Οκτωβρίου 1843 εβδομήντα έξι (76) κάτοικοι του Διδύμου υποβάλουν αναφορά την οποία υπογράφει ο ειδικός πάρεδρος του χωριού, Αναγνώστης Παπαγιαννόπουλος. Ισχυρίζονται ότι οι δύο εκλέκτορες του χωριού «εις του οποίους ενεπιστεύθημεν των εκλογών… καταχρασθέντες της εμπιστοσύνης μας παρεδέχθησαν πως υπέγραψαν… τους παρανόμως και βιαίως εκλεγέντας εις Κρανίδιον Άγγελον Γουζούασην και Ανδρέαν Πέππαν». Στη συνέχεια αναφέρουν πως αποδοκιμάζουν αυτές τις εκλογές και παραδέχονται ως σύμφωνες με τον νόμο τις διενεργηθείσες στην Ερμιόνη.

Τρίτη αναφορά: Στις 27 Οκτωβρίου 1843, ορισμένοι κάτοικοι του Διδύμου έστειλαν δεύτερη αναφορά «Προς την επί την Εσωτερικών Γραμματείαν (Υπουργείο)» στην οποία ισχυρίζονται ότι καμιά ενοχή δεν πρέπει να αποδίδεται στους δύο εκλογείς αλλά ούτε και ο τρίτος ο Αναγνώστης Παπαγιαννόπουλος υπέστη εκβιασμό. Τουναντίον μάλιστα ενώ παρουσιάστηκαν σ’ αυτόν την 1η Νοεμβρίου για να επικυρώσει, ως πάρεδρος, την αναφορά τους αυτός αρνήθηκε.

Ωστόσο, εμείς με απόσταση 165 χρόνων από τα γεγονότα μπορούμε να φανταστούμε τον αναβρασμό και την αναστάτωση που επικρατούσε στην κοινωνία του Κάτω Ναχαγέ…

 

Αναφορών… συνέχεια!

 

Μετά την παρέλευση μιας εβδομάδας οι εκλεγμένοι πληρεξούσιοι των δύο εκλογικών αναμετρήσεων υποβάλλουν τις δικές τους αναφορές.

Πρώτη αναφορά: Την υποβάλλουν από την Αθήνα στις 6 Νοεμβρίου 1843 οι δύο εκλεγμένοι πληρεξούσιοι από τις δεύτερες εκλογές (Ερμιόνης) Σταμάτης Μήτσας και Κωνσταντίνος Ζέρβας «Προς την επί της εξετάσεως των πληρεξουσίων εγγράφων Σεβαστήν Επιτροπήν». Ζητούν να αναγνωριστούν εκείνοι ως οι νόμιμοι πληρεξούσιοι και να λάβουν μέρος στην Εθνική Συνέλευση «κατ’ εντολήν» των συμπολιτών τους. Στη συνέχεια αναφέρουν ότι ενώ οι εκλογές «των εκλογέων» προκηρύχθηκαν για στις 19 Σεπτεμβρίου 1843 στο Κρανίδι, ματαιώθηκαν, καθώς ένοπλοι οπαδοί με κραυγές και βία «διετάραξαν την συνέλευσιν των πολιτών». Ακολούθησαν και άλλες παράνομες ενέργειες τις οποίες περιγράφουν και επιρρίπτουν ευθύνες, κατά κύριο λόγο, στον Δήμαρχο Κρανιδίου Αναγνώστη Γουζούαση, αδελφό του υποψηφίου πληρεξουσίου, Άγγελου Γουζούαση.

«Οι πολίται του Κρανιδίου καθώς και των χωρίων, ειδότες ταύτας τας παρανομίας και βιαιοπραγίας ότι οι διορισθέντες εκλογείς οίτινες δεν έλαβον μέρος καθώς και οι πλείστοι των πολιτών του Κρανιδίου διώρισαν ημάς πληρεξουσίους δια των επισυναπτομένων εγγράφων». Και καταλήγουν: «Ελπίζομεν ότι η δικαιοσύνη της Σεβαστής επιτροπής θέλει διδάξη τους ειρημένους δια να μην τολμούν τόσο αδίκως να προσβάλλουν τα δικαιώματα των πολιτών, ρίπτοντας και τον εαυτόν των εις το αποτρόπαιον κακούργημα της πλαστογραφίας».

Δεύτερη αναφορά: Την υποβάλλουν από την Αθήνα, στις 10 Νοεμβρίου 1843, οι εκλεγμένοι, από τις πρώτες εκλογές (Μάσητος), πληρεξούσιοι Άγγελος Γουζούασης και Ανδρέας Πέππας προς την Εξεταστική Επιτροπή των πληρεξουσίων εγγράφων.

Στην αναφορά τους ισχυρίζονται πως πληροφορήθηκαν «μετά θετικότητος» ότι μόλις τελείωσαν οι εκλογές της 6ης Οκτωβρίου οι κ. Μήτσας και Ζέρβας ήλθαν στο Ναύπλιον και κατόπιν στην Αθήνα, για να συμβουλευτούν με ποιο τρόπο να διενεργήσουν δεύτερες εκλογές, τις οποίες και έκαναν τελικά στην Ερμιόνη, χωρίς να ανακοινώσουν τόπο και χρόνο. Μάλιστα «προς επιτυχίαν του σκοπού των εσχημάτισαν και νέες εκλογές… χωρίς να πράξη τι ο κ. Διοικητής…».

Τρίτη αναφορά: Την υποβάλλουν από την Αθήνα στις 11 Νοεμβρίου 1843 προς την Εξεταστική Επιτροπή των πληρεξουσίων εγγράφων οι εκλεγμένοι πληρεξούσιοι, Άγγελος Γουζούασης και Ανδρέας Πέππας.

Αναφέρουν ότι κατά τις εκλογές ο πρώτος έλαβε δεκαεπτά (17) ψήφους και ο δεύτερος δεκαέξι (16). Αλλά και ο Αναγνώστης Αντ. Αντωνόπουλος από το Δίδυμο, που την ημέρα των εκλογών βρισκόταν στο Ναύπλιο ως μάρτυρας, αυτούς θα ψήφιζε. Έτσι ο αριθμός των εκλογέων ξεπερνούσε τα ¾. Στη συνέχεια κάνουν λόγο για τους συγγενικούς και φιλικούς δεσμούς των εκλογέων της Ερμιόνης με τον Σταμάτη Μήτσα εκφράζοντας, έμμεσα, την άποψή τους πως επηρεάζονται απ’ αυτόν.

Τέταρτη αναφορά: Ενώ οι εργασίες της Εθνοσυνέλευσης είχαν ήδη ξεκινήσει, όπως στη συνέχεια θα αναφέρουμε και ως νόμιμοι πληρεξούσιοι αντιπρόσωποι του Κάτω Ναχαγέ θεωρήθηκαν οι Άγγελος Γουζούασης και Ανδρέας Πέππας, οι Σταμάτης Μήτσας και Κωνσταντίνος Ζέρβας επανήλθαν με νέα αναφορά τους από την Αθήνα στις 16 Νοεμβρίου 1843.

Σ’ αυτή επαναδιατυπώνουν τις θέσεις τους για την ακύρωση των εκλογών και παρατηρούν ότι αυτές διεξήχθησαν «παρανόμως» και σε έντονο κλίμα βίας. Τέλος παρακαλούν τη Συνέλευση να κηρύξει νόμιμη τη δική τους εκλογή και να διατάξη να λάβουν μέρος στην Εθνική Συνέλευση «κατά την εντολήν των συνεπαρχιωτών μας».

 

Η έναρξη της Εθνοσυνέλευσης

 

«Η της Γ’ Σεπτεμβρίου εν Αθήναις Εθνική των Ελλήνων Συνέλευσις» ξεκίνησε στις 8 Νοεμβρίου 1843 με πανηγυρική συνεδρίαση και διαλύθηκε στις 18 Μαρτίου 1844. Συμμετείχαν σ’ αυτή διακόσιοι σαράντα τέσσερις (244) πληρεξούσιοι, που αντιπροσώπευσαν ενενήντα δύο (92) εκλογικές επαρχίες.

 

H εκκλησία της Αγίας Ειρήνης στην οδό Αιόλου, στην Αθήνα, ήταν ο σημαντικότερος ναός της πόλης όταν ανακηρύχθηκε πρωτεύουσα της απελευθερωμένης Ελλάδας…

 

Η εναρκτήρια ημέρα χαιρετίστηκε με είκοσι τέσσερις (24) κανονιοβολισμούς, ενώ μουσικοί παιάνες και εμβατήρια δονούσαν τη φθινοπωρινή ατμόσφαιρα. Στον Μητροπολιτικό Ναό της Αγίας Ειρήνης στην οδό Αιόλου έγινε την 10η πρωινή δοξολογία χοροστατούντος του Μητροπολίτου Αττικής Νεοφύτου, ενώ τον πανηγυρικό λόγο εκφώνησε ο Νεόφυτος Βάμβας. Στη συνέχεια, στις 11:00, έγινε ορκωμοσία των πληρεξουσίων και η εκλογή του Πανούτσου Νοταρά ως Προέδρου της Εθνοσυνέλευσης. Ο Βασιλιάς Όθωνας εκφώνησε λόγο και κήρυξε την έναρξη των εργασιών. Οι πληρεξούσιοι της Ερμιονίδας, όπως και κάποιοι άλλοι, λόγω εκκρεμοτήτων, δεν ορκίσθηκαν κατά την Α’ συνεδρίαση της Εθνοσυνέλευσης αλλά στην Γ’ της 15ης Νοεμβρίου 1843.

Παραθέτουμε το σχετικό απόσπασμα από το Πρακτικό της Εθνοσυνέλευσης.

 

Απόσπασμα από το Πρακτικό της Εθνοσυνέλευσης.

 

 

Υποσημειώσεις

[1] Χωριό κοντά στην Τροιζήνα.

[2] Οι υποψήφιοι δεν μπορούσαν να ψηφίσουν τον εαυτό τους. Ο όγδοος υποψήφιος φαίνεται να ήταν ο Τροιζήνιος Αναγνώστης Νικολάου, ο οποίος εκ παραδρομής(;) έχει αναγραφεί ως Δημήτριος, ενώ πέντε από τους εκλέκτορες του Κρανιδίου ήσαν αγράμματοι.

 

Γιάννης Μ. Σπετσιώτης

Εκπαιδευτικός – Συγγραφέας

* Οι επισημάνσεις με έντονα γράμματα καθώς και η επιλογή των εικόνων,  έγιναν από την Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη.

 

Read Full Post »

Χρυσορρόας (Γεφυραίος ή Κρεμαστός)

Posted in Αρχαίοι Ποταμοί, Μυθολογία, tagged , , , , , , , , , , , , , on 10 Οκτωβρίου, 2018| Leave a Comment »

Χρυσορρόας (Γεφυραίος ή Κρεμαστός) – Αρχαίοι Ποταμοί

 

 

«Λένε πως είναι κάποιος βράχος

 όπου το νερό του Ωκεανού στάζοντας

 πέφτει από γκρεμούς σε μια λιμνούλα

 που βουτούν στάμνες σ’ αυτήν.»

Ευριπίδη «Ιππόλυτος» 121.

 

 

Η αινιγματική ασάφεια του Παυσανία

 

Για τον ποταμό Χρυσορρόα ο Παυσανίας [1], περιερχόμενος την αρχαία Τροιζήνα, αναφέρεται σ’ αυτόν ως εξής: Κάποιο νερό ονομάζουν Χρυσορρόα. Όταν έπεσε ξηρασία για εννέα χρόνια στα οποία δεν έβρεχε ο Θεός, τα άλλα νερά ξεράθηκαν, ο Χρυσορρόας συνέχισε όπως πριν να τρέχει. Η περιγραφή του αυτή δεν είναι ιδιαίτερα διαφωτιστική ως προς τη θέση του ποταμού – αν ήταν ποταμός και όχι μια απλή πηγή – γι’ αυτό και δεν υπάρχει ομοφωνία για την ταυτότητά του. Πάντως, όπως θα δούμε παρακάτω, η ονομασία Χρυσορρόας απαντάται συχνά ως επίθετο ή όνομα και μάλιστα πάρα πολλών ποταμών και όχι πηγών.

Μερικοί ισχυρίζονται πως Χρυσορρόας είναι το αναφερόμενο από τον ίδιο λίγο πιο πάνω στο κείμενο, νερό της κρήνης του Ίππου, που ανέβλυσε στην Τροιζήνα από κτύπημα της οπλής του Πηγάσου, όπως και στον Ελικώνα της Βοιωτίας [2]. Είναι όμως αφύσικο να αναφέρεται ο περιηγητής, διαδοχικά, στο ίδιο πράγμα, με δυο διαφορετικά ονόματα. Πιθανότερη είναι λοιπόν η εκδοχή που τον ταυτίζει με τον προς δυσμάς των τειχών της αρχαίας Τροιζήνας Γεφυραίο ή Κρεμαστό ή ρέμα των Μύλων, ερμηνεία που ενισχύεται από το γεγονός ότι  τον αναφέρει, αφήνοντας την Τροιζήνα, κατευθυνόμενος δυτικά, προς το ιερό του Ιππολύτου. Ισχυρή πιθανότητα συγκεντρώνει και το ενδεχόμενο Χρυσορρόας να είναι μια απλή πηγή του Κρεμαστού, που θα δούμε παρακάτω, και ο ποταμός συνολικά να είναι ο αναφερόμενος στη συνέχεια από τον Παυσανία, Ταύριος.

 

Ο ποταμός Κρεμαστός και μια πηγή του

 

Η κοίτη του Κρεμαστού αρχίζει 6χμ. Ν.Δ. της Τροιζήνας, στο όρος Αδέρες, το αρχαίο Φορβάντιο, σε υψόμετρο 580 μ., δεξιά από τον ορεινό δρόμο, που συνδέει την τελευταία με το Ηλιόκαστρο. Στα μισά της διαδρομής προς την Τροιζήνα δέχεται από αριστερά το νερό της βρύσης Συκιάς, και λίγο πριν την  πόλη ενδυναμώνεται από πολλές πηγές. Η μέχρι εδώ διαδρομή του είναι ορεινή, με βραχώδη κοίτη και παταγώδεις καταρράκτες, ο τελευταίος των  οποίων, κοντά και Ν.Δ. της Τροιζήνας, περνά κάτω από τη φημισμένη  Γέφυρα του Διαβόλου ή Διαβολογέφυρο, που του έδωσε και το νεώτερο λόγιο όνομά του, «Γεφυραίον ρεύμα» [3], όνομα που δεν χρησιμοποίησαν ποτέ οι ντόπιοι.

 

Το Διαβολογέφυρο. Φωτογραφία από τον διαδικτυακό τόπο: Τροιζηνία – Μέθανα.

 

Στο σημείο αυτό υπάρχει κοντά στην αριστερή όχθη ισχυρή αείροη πηγή, που γκρεμίζεται στο φαράγγι, από ύψος 12 περίπου μέτρων. Σε βράχο πάνω από την πηγή υπάρχουν χαραγμένες κόγχες, που πιθανόν να ήταν αναθηματικές στην αρχαιότητα. Αυτή η πηγή πρέπει να είναι ο Χρυσορρόας. Το παραπάνω απόσπασμα που παραθέσαμε από τον «Ιππόλυτο» του Ευριπίδη, έργο διαδραματιζόμενο στην Τροιζηνία, μοιάζει να περιγράφει την πηγή αυτή. Και αυτό διότι η εικόνα του νερού που πέφτει από τον βράχο ταιριάζει απόλυτα, αλλά και αυτή η αναφορά στον Ωκεανό είναι λογικό να οφείλεται στη διαρκή ροή του Χρυσορρόα που επισημαίνει και ο Παυσανίας.  Εδώ λοιπόν πρέπει να είναι το σημείο που αναφέρει ο Χορός στον «Ιππόλυτο» κι εδώ ερχόντουσαν οι γυναίκες της Τροιζήνας να πλύνουν τα ρούχα τους, όπως συμπληρώνει ο ποιητής:

 

εκεί έπλενε μια φίλη πορφυρά ρούχα

στα δροσερά του ποταμού νερά

και τ’ άπλωνε σε θερμά κι ευήλια βράχια.

 

Η γέφυρα του Διαβόλου

 

Η γέφυρα εδώ, με το εκφοβιστικό όνομα, που έρχεται σε αντίθεση με την ειδυλλιακή εικόνα που περιγράφει ο τραγωδός, μικρή και μονότοξη, 120 μ. πάνω από την κοίτη, δείχνει φυσική και είναι άγνωστο πώς και πότε εμφανίστηκε. Ο Μπαζίλι πιστεύει πως πρόκειται για ογκόλιθο που κατρακύλησε από ψηλότερα, για να σφηνωθεί στο στένωμα σχηματίζοντας αψίδα. Πάνω της υπάρχει αυλακωτός μονόλιθος, που συνεχίζει και βόρεια της γέφυρας, κατασκευασμένος για τη διοχέτευση νερού, καθώς και ένα μονοπάτι που οδηγεί στο Ηλιόκαστρο.

Τέτοια φυσικά γεφύρια, που δείχνουν να μην έχουν φτιαχτεί από ανθρώπου χέρια, η λαϊκή φαντασία τα αποδίδει στο Διάβολο και συνοδεύονται από πλούσια μυθοπλασία. Ειδικά εδώ υπάρχει άλλη μια αιτία για τέτοιες σκέψεις, το αποτύπωμα μιας  σχισμένης στα δύο πατούσας. Υποτίθεται ότι εδώ πάτησε το πόδι του ο Διάβολος και βαθούλωσε το βράχο [4]. Για το γεφύρι του Κρεμαστού υπάρχει με μικροπαραλλαγές, ο εξής θρύλος: Ο πασάς του Δαμαλά (Τροιζήνας), ανέθεσε σε ντόπιο κτίστη να γεφυρώσει το φαράγγι. Αυτός δοκίμασε δύο φορές, αλλά το ποτάμι κατέβασε νερό και παρέσυρε τα γεφύρια. Προ του επαπειλούμενου αποκεφαλισμού του, πούλησε την ψυχή του σε κάποιο παράξενο μαυροφόρο, που εμφανίστηκε ξαφνικά μπροστά του και που προφανώς ήταν ο Σατανάς, με αντάλλαγμα την εν μια νυκτί κατασκευή της γέφυρας,  πράγμα που έγινε και μάλιστα στη σημερινή θέση όπου το νερό δεν μπορεί να την καταστρέψει. Μετά από αυτό ο τεχνίτης πλούτισε, αφού ο Διάβολος του αποκάλυψε πιθάρι με χρυσά φλουριά και παντρεύτηκε τη θυγατέρα του προεστού. Η ανίερη όμως ευτυχία του δεν κράτησε πολύ. Ενώ διάβαινε το γεφύρι,  για να πάρει φλουριά απ’ το κρυμμένο πιθάρι, σηκώθηκε μεγάλη ανεμοζάλη με βροντές, αστραπές κι αστροπελέκια και έγιναν άφαντοι αυτός, το σπίτι και η γυναίκα του [5].

 

Η αρχαία Τροιζήνα και η Φοιβαία λίμνη

 

Αμέσως μετά τη γέφυρα, η χαράδρα ανοίγεται στην πεδιάδα. Λίγο πιο κάτω υπάρχουν παλιοί αλευρόμυλοι, ενώ το νερό που διοχετεύεται σε στέρνες, ποτίζει περιβόλια και συνήθως δε φτάνει  στη θάλασσα. Στη συνέχεια, ο Κρεμαστός κατεβαίνει στην πεδιάδα, ακολουθώντας τη δυτική πλευρά των αρχαίων τειχών, έχοντας κοντά στις όχθες του τα υπολείμματα της Τροιζήνας, δεξιά του ερείπια καλοδιατηρημένου πύργου και αριστερά του θεμέλια του τεμένους του θεοποιημένου Ιππολύτου και πολλών οικοδομημάτων και ερείπια της μεσαιωνικής επισκοπής του Δαμαλά. Ο Τραντ, περιδιαβάζοντας στα ερείπια εντόπισε: δίπλα στις όχθες του Δαμαλά (Χρυσορόα), τμήματα τοίχων, που τα αποδίδει πιθανόν προοριζόμενα να ελέγξουν την εισβολή αυτού του ορεινού ρέματος.

Με πλατειά αλλά ξερή πλέον  κοίτη, πέφτει στον εκτεταμένο ρηχό βάλτο της αρχαίας Φοιβαίας Λίμνης, που επικοινωνεί μέσω στενού καναλιού, με την Ψιφαία θάλασσα που είναι μια απόληξη του Κόλπου της Επιδαύρου. Γύρω από τη λίμνη αυτή γύμναζε τα άλογά του ο τραγικός Ιππόλυτος στον αμφί λίμνας τρόχον [6], ενώ στις όχθες της υπήρχε ναός της Σαρωνίας Αρτέμιδος. Αυτήν επικαλείται η απελπισμένη από έρωτα Φαίδρα:

 

Δέσποινα της λίμνης της θαλάσσιας

και των γυμναστηρίων

που αλόγων ποδοβολητό ακούγεται

Άρτεμις, μακάρι να ερχόμουνα στα χώματά σου δίπλα [7].

 

Ο ορμητικός ποταμός, τις σπάνιες φορές που πλημμυρίζει, διογκώνει τη Φοιβαία και διασπά ή υπερπηδά το αμμώδες στηθαίο που τη χωρίζει από τη θάλασσα. Ξύλινη παραλιακή γέφυρα επιτρέπει σε χωματόδρομο να διασχίσει τα βόρεια κράσπεδα της λίμνης.

 

Baron de Stackelberg

Η Τροιζήνα και ο Πόρος, λιθογραφία από το βιβλίο La Grece, σχέδιο του Baron de Stackelberg, Παρίσι, 1834.

 

Χρυσορρόας, όνομα σε μεγάλη χρήση

 

Είπαμε στην αρχή πως Χρυσορρόας είναι όνομα που ακολουθεί πολλούς ποταμούς. Σπάνια κυριολεκτικά, στην πλειοψηφία τους μεταφορικά, τα νερά τους μετέφεραν χρυσό, με την έννοια πως γονιμοποιούσαν τη γη τους. Αυτοί είναι: Ο συριακός ποταμός Βαράδα στη Δαμασκό [8], ένας ποταμός στην Κολχίδα [9], ποταμός της Γεννησαρίτιδος [10], ποταμός της Γέρασας στην Ιορδανία, ποταμός της Ιεράπολης, ποταμός της άπω Ινδίας, ένας μικρός ποταμός της Θράκης, ποταμός στο όρος Τμώλος [11], ποταμός της Βιθυνίας [12], ποταμός στην περιοχή των πηγών του Τίγρη [13], ενώ συναντιέται και ως επίθετο του Νείλου [14], του γνωστού ποταμού Πακτωλού της Λυδίας [15], του ποταμού Εύηνου [16] και ποιητική επωνυμία του Βοσπόρου. Ενδείξεις για μεσαιωνικό ποταμό Χρυσορρόα, βρίσκουμε στον ποταμό της Μεσσηνίας Ξερίλα. Τέλος, αναφέρεται και ποταμός Χρύσας στη Σικελία [17].

 

 

Υποσημειώσεις

 

[1]  2, 31, 10. [«Παυσανίου – Ελλάδος περιήγησις, Αττικά, Κορινθιακά, Λακωνικά, Αρκαδικά, Μεσσηνιακά, Αχαϊκά, Ηλειακά», Ν.Δ. Παπαχατζή, Εκδοτική Αθηνών, 1976, 1979,  1980].

[2]  Πολύ κοντά στην κορυφή του. Σήμερα Κρύο Πηγάδι.

[3]  Legrand, 270.

[4]  Ν. Πολίτη, «Του διαβόλου τα πατήματα». Παράδοση Τροιζηνίας. Παρόμοια περίπτωση γεφυριών είναι γεφύρι στο ρέμα Κλομποκή, παραπόταμου του ποταμού Ερύμανθου, καθώς και στην Ελβετία και Ουαλλία στους ποταμούς Ρόυς και Μύναχ αντίστοιχα. Ο διάβολος εμφανίζεται και στο ρέμα του Διαβόλου (Certovka), μικροσκοπικότατο βραχίονα του ποταμού Βλτάβα (Μολδάβα), στην Πράγα της Τσεχίας. Αντίθετα, «Θεογέφυρο», αποκαλούνται φυσικές γέφυρες στον ποταμό Κράθι της Αχαΐας και στο Θύαμι (Καλαμά), κοντά στο χωριό Λίθινο της Ηπείρου, ενώ έχουμε «Θεόκτιστο» γεφύρι στον παραπόταμο του Αρκαδικού Λάδωνα, Τοποριστέικο.

[5]  Μ. Π. Λάμπρου Καζαμίας 1868.  Α. Ραγκαβή Η΄ τόμος απάντων και Ν. Πολίτη «Το γεφύρι του διαβόλου».

[6] Ευρ. «Ιππόλυτος», 1133.

[7] Ευρ. «Ιππόλυτος», 228-230.

[8] Πτολεμαίος, 5,15,9.

[9] Πλίνιος, Φ.Ι. 6, 14, και Απολλόδωρος; 2,1,4, Απολλώνιος ο Ρόδιος «Αργοναυτικά», Δ-1300.

[10] Στράβων, 755.

[11] Ευριπίδη «Βάκχαι», 462.

[12] Διον. Βυζάντιου, Ανάπλους Βοσπόρου, Απόσπ. 46 G.G.M. 2, 59

[13] Ιούλιος Ονώριος 30

[14]  Αθήναιος, V, 203 C.

[15] «Περί ποτ.» 7,  Πλίν. Φυσ. Ιστ.. 5,110.

[16] Υγίνος, 242.

[17] Διοδ.  Σικελ. 14, 95.

 

Κωνσταντίνος Π. Δάρμος

 Κωνσταντίνος Π. Δάρμος, «Οι Αρχαίοι Ποταμοί της Αργολίδας». Έκδοση: Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας & Πολιτισμού, Άργος, Δεκέμβριος, 2013.

 

Διαβάστε ακόμη:

Αρχαίοι Ποταμοί Αργολίδας

Read Full Post »

Το κοινωνικό κράτος στα Συντακτικά Κείμενα του Άργους και της ευρύτερης περιοχής του κατά την περίοδο 1821-1832

Posted in Άργος, Άρθρα - Μελέτες - Εισηγήσεις, Πρόσωπα & γεγονότα του΄21, tagged , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , on 20 Ιουλίου, 2018| Leave a Comment »

Το κοινωνικό κράτος στα Συντακτικά Κείμενα του Άργους και της ευρύτερης περιοχής του κατά την περίοδο 1821-1832. Γεώργιος Δημ. Μάρδας, Λέκτορας Πανεπιστήμιου Μακεδονίας Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών. Πρακτικά Ά Συνεδρίου Αργειακών Σπουδών, «Το Άργος κατά τον 19ο αιώνα», 5-7 Νοεμβρίου 2004, Σύλλογος Αργείων «Ο Δαναός», Άργος, 2009.  

 

Από την ψήφιση του Συντάγματος (01-01-1822), υπό της Πρώτης Γενικής Εθνικής Συνέλευσης, που συνήλθε στη Νέα Επίδαυρο (Πιάδα), μέχρι την επικύρωση της εκλογής του Όθωνα ως μονάρχη της Ελλάδας (27-07-1832) υπό  της Τετάρτης κατά συνέχεια Γενικής Εθνικής Συνέλευσης, [Η εν Προνοία κατ’επανάληψιν Δ’ Εθνική των Ελλήνων Συνέλευσις] που συνήλθε στο Ναύπλιο (Πρόνοια), συνήλθαν έξι Γενικές Εθνικές Συνελεύσεις και εψηφίσθησαν τέσσαρα πολιτειακά κείμενα (πολιτεύματα ή συντάγματα). Οι πέντε από τις ως άνω έξι Συνελεύσεις άρχισαν τις εργασίες τους από το Άργος.

 Η ιστορία της περιοχής του Άργους, ο πολιτισμός του, καθώς και η γεωγραφική του θέση έγιναν ο πόλος έλξης του επαναστατικού ελληνισμού για την πραγματοποίηση των Εθνικών Συνελεύσεων, που είχαν ως αποτέλεσμα την ολοκλήρωση τριών σημαντικών Συνταγμάτων, που αποτέλεσαν πηγές όσον αφορά στην κοινωνικο-οικονομική διάστασή τους για επόμενα ελληνικά και ξένα Συντάγματα.

 Τα τρία αυτά επαναστατικά Συντάγματα της ευρύτερης περιοχής του Άργους, μαζί με το Σύνταγμα του Άστρους (13-04-1823), αποτελούν τα πρώτα πολιτειακά ελληνικά κείμενα της νεότερης ελληνικής ιστορίας, που προβλέπουν τη διασφάλιση των κοινωνικών δικαιωμάτων των πολιτών και την ίδρυση του κοινωνικού κράτους δικαίου.

 

Α. Η έννοια και το περιεχόμενο του κοινωνικού κράτους

 

Η αρχή του κοινωνικού κράτους

 

Η αρχή του κοινωνικού κράτους μπορεί να αναγνωσθεί, έμμεσα, στο κείμενο του Συντάγματος του 1864 και ειδικότερα στη σχετική διάταξη, που αναγνωρίζει το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι. Αλλά και πριν από τη δημοσίευση του Συντάγματος αυτού, μπορεί να βρει κανείς στοιχεία και διατάξεις κοινωνικού χαρακτήρα σε διάφορα ελληνική πολιτειακά κείμενα. Η πρώτη ασφαλώς παρόμοια διάταξη είναι αυτή του Σχεδίου Συντάγματος του Ρήγα Βελεστινλή με τίτλο «Νέα Πολιτική Διοίκηση», γνωστού και ως «Πολίτευμα του Ρήγα». Το κείμενο αυτό, βέβαια, ήταν βαθειά επηρεασμένο από τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης. Χαρακτηριστική δε διάταξη του εν λόγω Σχεδίου, αναφορικά με τα κοινωνικά δικαιώματα, είναι αυτή του άρθρου 21: «αι δημόσιαι αναδρομαί και ανταμοιβαί είναι ιερόν χρέος της πατρίδος …».

Γενικότερα, το κράτος δικαίου είναι έννοια ιστορικο-πολιτική και δεν σημαίνει «κράτος δικαίου», αλλά παράβαση και περιορισμό, κυρίως, της εκτελεστικής λειτουργίας.

Το κράτος δικαίου, με την παραπάνω έννοια, θεωρείται εκείνο το σύστημα στο οποίο οι φορείς της κρατικής εξουσίας περιορίζονται από το νόμο, ως προς τις σχέσεις τους με τους διοικούμενους, των οποίων, κατ’ αυτό τον τρόπο, διασφαλίζεται αποτελεσματικώς τόσο η νομική θέση τους όσο και η ελευθερία τους. 1

Αρρήκτως συνδεδεμένη με την έννοια του κράτους δικαίου είναι και η αρχή της νομικής ισότητας. 2 Βασικό στοιχείο της νομικής ισότητας, της οποίας το καλύπτον αυτήν υπερσύνολο θεωρείται η κοινωνική ισότητα, είναι η αρχή της ισότητας ενώπιον του νόμου. Η μορφή αυτή της νομικής ισότητας ονομάζεται και ισότητα δικαιωμάτων. Υπάρχει όμως και η μορφή της ισότητας του νόμου, που καλείται και ισονομία ή ισότητα δικαίου. 3

 

Ludwig Michael von Schwanthaler. Η Εθνική Συνέλευση στην Επίδαυρο. Απεικονίζεται η στιγμή της ορκωμοσίας των πληρεξουσίων μπροστά στο «Προσωρινόν πολίτευμα της Ελλάδος» (1η Ιανουαρίου 1822). Τοιχογραφίες του Μεγάρου της Βουλής, αίθουσα των Υπασπιστών, βόρειος τοίχος.

 

Η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου

 

Κατά το δέκατο ένατο αιώνα, η αμφισβήτηση της οριοθέτησης του νομικού και κοινωνικού περιεχομένου της ελευθερίας και της ισότητας οδήγησε στο συμπέρασμα, ότι η ουσιαστική άσκηση των δύο αυτών ατομικών δικαιωμάτων, προϋποθέτει την ύπαρξη του κοινωνικού κράτους δικαίου. Στη δικαιϊκή αυτή κρατική μορφή, το κράτος δεν είναι πλέον νυκτοφύλακας του φιλελευθερισμού, αλλά περιλαμβάνει ευρύ πεδίο δραστηριοτήτων με σκοπό να καταστήσει ουσιαστική την ισότιμη συμμετοχή όλων των πολιτών στην κοινωνική και οικονομική πολιτική.

Συνακολούθως, το νέο κοινωνικό κράτος ολοκληρώνεται με την αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου, που εστιάζεται στην πολιτική ισότητα των διοικουμένων, μέσω της επιδίωξης της κοινωνικής ισότητας. Σε τελευταία ανάλυση, η ως άνω αρχή κάνει αποδεκτή την ενότητα κράτους και κοινωνίας και αφήνει περιθώρια για μία όσο το δυνατόν μεγαλύτερη και ευρύτερη κοινωνικοποίηση της κρατικής εξουσίας. 4

Η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου αποκτά το πλήρες νοηματικό της περιεχόμενο, κατ’ αρχήν, μέσω της αλληλοτροφοδότησής της με τη δημοκρατική αρχή, αλλά και μέσω της εξομάλυνσης της σύγκρουσής της με τη δικαιοκρατική αρχή.

Έτσι, η αρχή του κοινωνικού κράτους λειτουργεί ως θεμέλιο για τη συναγωγή «κοινωνικών δικαιωμάτων», που δεν κατοχυρώνονται ρητά στο κείμενο του Συντάγματος. Όμως, ταυτοχρόνως, συμβάλλει και στην απόκρουση της παραδοσιακής προσέγγισης των κοινωνικών δικαιωμάτων ως ατελών ή λιποβαρών κανόνων.

Κατά την παραδοσιακή συσταλτική και εθνοκεντρική θέωρηση της Κοινωνικής Αρχή, είναι δεδομένη η αντίληψη, ότι η αρχή του κοινωνικού κράτους έχει ως αποκλειστικό αντικείμενο τις κρατικές παρεμβάσεις, που αποσκοπούν στην αναδιανομή του παραγόμενου κοινωνικού προϊόντος και την άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, μέσω παροχών σε είδος, σε χρήμα ή σε υπηρεσίες. Αυτή η προσέγγιση προσδίδει στην Αρχή του Κοινωνικού Κράτους μία εξαιρετικώς ισχνή κανονιστική σημασία και ένα περιοριστικό πεδίο αξιοποίησης στο πλαίσιο των σύγχρονων μεταβολών του πολιτειακού φαινομένου. 5

 

Κοινωνικά δικαιώματα και κοινωνικό κράτος δικαίου

 

Ο νομικός μοχλός λειτουργίας και ισορροπίας του κοινωνικού κράτους δικαίου είναι τα κοινωνικά δικαιώματα. Ως κοινωνικά δικαιώματα εννοούμε εκείνα με τα οποία αναγνωρίζονται στα άτομα ορισμένες εξουσίες, με σκοπό την απαλλαγή τους από την κοινωνική και οικονομική απαξίωση και την εξασφάλιση της ευημερίας τους. Παρατηρούμε, ότι τα κοινωνικά δικαιώματα συναρτώνται με το Κοινωνικό Κράτος Δικαίου. Πράγματι η θέσπιση και η υλοποίηση των κοινωνικών δικαιωμάτων συνδέεται με τη βασική αρχή της ισότητας, καθόσον αποβλέπει στην αποκατάσταση της διαταραχθείσας κοινωνικής ισότητας (ή ισότητας των ευκαιριών δράσης και απολαυών) των πολιτών. 6

Στις θεσμοθετημένες συνταγματικές διατάξεις υπάρχει πλήρης και εξαντλητική σύνδεση των κοινωνικών δικαιωμάτων με τις θετικοποιημένες συνταγματικές αξίες, όπως είναι η ανθρώπινη αξία, η δημοκρατική αρχή, η ισότητα και η κοινωνική αλληλεγγύη.

Το αγώγιμο των αξιώσεων είναι το μείζον πρόβλημα για την πλήρη εξομοίωση των κοινωνικών δικαιωμάτων προς τα ατομικά δικαιώματα, δηλαδή προβάλλεται, ερμηνευτικώς, ότι τα κοινωνικά δικαιώματα διαφοροποιούνται έντονα από την κατηγορία των ατομικών δικαιωμάτων, καθόσον τα πρώτα δεν έχουν νομική δεσμευτικότητα, ενώ τα δεύτερα εμφανίζουν το νομικό αυτό χαρακτηριστικό σε υψηλό βαθμό.

Ακόμη και όταν τα κοινωνικά δικαιώματα προβάλλουν ως εξαναγκαστοί κανόνες δικαίου, δεν μπορούν να δικαιολογήσουν αγώγιμες αξιώσεις κατά του Δημοσίου ή του ευρύτερου δημόσιου τομέα, αφού τόσο το κανονιστικό περιεχόμενό τους είναι ασταθές και αβέβαιο, όσο και ο προσδιορισμός τους εξαρτάται από τη δοθείσα εξειδίκευση του κοινού νομοθέτη. 7

Β. Προλεγόμενα αναφορικώς με τα ελληνικά πολιτειακά κείμενα και το κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον, κατά την περίοδο 1821 – 1832

Η μελέτη και ανάλυση των συνταγματικών κειμένων μεταφράζεται σε αντίστοιχη εμβάθυνση της κρατικής εξουσίας. Είναι απαραίτητο δηλαδή να γνωρίζουμε την ιστορική πορεία της συγκρότησης και της άσκησης της κρατικής εξουσίας. Αυτό σημαίνει, ότι sine qua non προϋπόθεση για οποιαδήποτε σχετική έρευνα είναι η ύπαρξη κράτους.

Κατ’ αρχήν, η ύπαρξη του κράτους αρχίζει από της έκδοσης της σχετικής πράξης διεθνούς αναγνώρισης αυτού. Η ύπαρξη όμως του σύγχρονου ελληνικού κράτους πιστοποιείται από το γεγονός της δημιουργίας και επιβολής μίας νέας οργανωμένης εξουσίας με χαρακτηριστικά στοιχεία τον προσδιορισμένο εδαφικό χώρο της οθωμανικής αυτοκρατορίας, το αυτοδύναμο της εξουσίας και το ελληνικό στοιχείο του πληθυσμού. Συνακολούθως, η τεκμηριωμένη ερμηνεία των συνταγματικών θεσμών, της λειτουργίας τους και της εξελικτικής διαφοροποίησής τους, επιτυγχάνεται στο μέτρο, που η ιστορία των πολιτευμάτων συσχετίζεται με την εν γένει εθνική ιστορία και την κοινωνικοπολιτική εξέλιξη της χώρας.

Το Σύνταγμα δεν υιοθετεί μία αξιόλογη ουδέτερη τάξη, εφόσον οι αρχές, που τυποποιούνται σε αυτό, αντικατοπτρίζουν, όπως καταδεικνύεται από την πράξη, τις κυρίαρχες, κοινωνικώς, αντιλήψεις και συμβάλλουν στην αναπαραγωγή του κοινωνικού συστήματος. 8

Γ. Η κοινωνική, οικονομική και πολιτική κατάσταση της Ελλάδας κατά την προεπαναστατική και επαναστατική περίοδο. Οι πολιτειακές αντιλήψεις των Ελλήνων.

Πριν από το 1821, είχαν διαμορφωθεί τα τοπικά θεσμικά πρότυπα της τοπικής παράδοσης και του κοινωνικού δικαιϊκού συστήματος. Τα πρότυπα, αυτά, χωρίς αμφιβολία, δέχθηκαν την επίδραση της ξένης νομοθεσίας. Έτσι, τα τυπικά επαναστατικά πολιτεύματα προσαρμόσθησαν στις, κατά περιοχές, ελληνικές συνήθειες και ανάγκες και έλαβαν υπόψη τους το θεσμικό πλαίσιο, που ίσχυε κατά την προεπαναστατική περίοδο και που οπωσδήποτε είχε ολιγαρχικό χαρακτήρα.

Πορτραίτο του Ιωάννη Καποδίστρια, πριν το 1836, αποδίδεται στην Ελβετίδα ζωγράφο Amélie Munier-Romilly (1788 – 1875). Bibliothèque de Genève.

Είναι γεγονός, ότι καθ’ όλη τη διάρκεια των πολεμικών διενέξεων και ιδιαίτερα μετά τη δολοφονία των Ιωάννου Καποδίστρια (27-09-1831) και μέχρι την 14-04-1832, ότε και εκδόθηκε ψήφισμα της Γερουσίας για την τετάρτη κατά συνέχεια Εθνική των Ελλήνων Συνέλευση, στον ελληνικό χώρο επικρατούσε αναρχία, ληστείες στην ύπαιθρο και απειθαρχία των στρατιωτικών δυνάμεων προς την Κυβέρνηση.

Κατά τον Β. Φίλια, τα κυρίαρχα κοινωνικά τμήματα του ελληνισμού, που είχαν επικρατήσει στην προεπαναστατική εποχή, εξακολούθησαν και κατά τη διάρκεια της επανάσταση να ισχυροποιούν τη θέση τους σε νευραλγικούς τομείς, όπως ήταν η ναυτιλία και το εμπόριο.

Τους κοινωνικούς αυτούς συσχετισμούς θέλησε ο Κυβερνήτης Καποδίστριας να τους ανατρέψει, αφού προηγουμένως είχε προβεί σε μία πλήρη καταγραφή και αναλυτική διερεύνηση των αιτίων της κοινωνικής διαφορετικότητας και αυθαιρεσίας.

Η επιχειρηθείσα από τον Κυβερνήτη συγκρότηση ενιαίας διακυβέρνησης, δηλαδή συγκεντρωτικού κράτους, κατ’ αρχήν έδωσε τη δυνατότητα να ασκηθεί συντονισμένη νομοθετική κρατική πολιτική σε διάφορους τομείς (στρατιωτικό, οικονομικό, κοινωνικό). 9 Αλλά ήταν δύσκολο να υιοθετηθούν ουσιαστικές δομικές μεταβολές κοινωνικού χαρακτήρα. Και αυτό ήταν ιδιαίτερα επίπονο και περίπλοκο κατά τη δεύτερη περίοδο διακυβέρνησης του Καποδίστρια (1830 – 1831), κατά οποία η αντίδραση του κατεστημένου στα νέα πολιτικά οράματα ήταν οξεία και πολυσχιδής.

Και όπως καταγράφει ο Καθηγητής Νικόλαος Πανταζόπουλος, η αύξουσα δημοτικότητα του Καποδίστρια, η αποστροφή του προς τους Κοτσαμπάσηδες, τους οπλαρχηγούς και τους Φαναριώτες, καθώς και η προσπάθειά του να επιβάλει το Κράτος του Νόμου, συνετέλεσαν στη γέννηση μίας άγονης και εθνικώς επιζήμιας αντιπολίτευσης.

Πράγματι, στην επαναστατημένη Ελλάδα, η κοινωνική κατηγορία των προκρίτων, των αρχιερέων, των φιλικών, των οπλαρχηγών, των νεοφερμένων φαναριωτών και γενικότερα των Ελλήνων του εξωτερικού, στην προσπάθειά της να υπερασπίσει τη θέση της εν όψει της ανάγκης για πολιτειακή οργάνωση, ήλθε σε προστριβές, μερικές φορές με προσωπικό ή τοπικό χαρακτήρα, με τους υπερασπιστές του παλαιού κοινοτικού θεσμού, ο οποίος είχε συνηθίσει τους Έλληνες στην αντιμετώπιση των κοινών προβλημάτων τους με ένα σύστημα αντιπροσωπευτικό, στο οποίο είχαν δικαίωμα, κατά ένα τρόπο, να μετέχουν όλοι. 10

Δ. Συσχετίσεις και κριτική των ελληνικών επαναστατικών συνταγματικών κειμένων και των προτάσεων των γενικών εθνικών συνελεύσεων της Ελλάδας κατά την περίοδο 1821 – 1832. Νομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά τους.

Είναι αυτονόητο, ότι, αμέσως μετά την ελληνική επανάσταση του 1821, άρχισε να επιδεινώνεται το ήδη κλονισμένο νομικό καθεστώς. Αυτή η νομική αβεβαιότητα, από τους πρώτους μήνες της επανάστασης, προκάλεσε την ανάγκη ρύθμισης του δημιουργηθέντος νομικού χάους. Τη διεκπεραίωση του επίπονου και πολυσχιδούς αυτού έργου την επωμίσθησαν δέκα έξι επαναστατικές συνελεύσεις και προσωρινές ή τακτικές Κυβερνήσεις.

Τα πολιτειακά κείμενα (πολιτεύματα), που συντάχθηκαν κατά τους πρώτους μήνες της ελληνικής Επανάστασης και ως την άφιξη του Ι. Καποδίστρια, ήταν οι Τοπικοί Οργανισμοί, με χαρακτήρα τοπικό και τα Γενικά Πολιτεύματα, που είχαν ευρύτερο χαρακτήρα, καθόσον αφορούσαν στην όλη επαναστατημένη και επαναστατικώς ελεύθερη πλέον χώρα. 11

 

Πολιτεύματα τοπικής ισχύος

 

Πριν ιδρυθεί, όμως, το νεότερο επαναστατικό ελληνικό κράτος και πριν από την ψήφιση του πρώτου γενικής ισχύος πολιτεύματος του αγωνιζόμενου έθνους, είχαμε τα εξής πολιτειακού χαρακτήρα κείμενα:

  • Τρία Συντάγματα των Ιονίων Νήσων με ολιγαρχική υφή. Ήταν αυτά των ετών 1800, 1803 και 1817. Το Σύνταγμα του 1803, μάλιστα, είχε εμφανώς επηρεασθεί από την αστική φιλελεύθερη ιδεολογία της Γαλλικής Επανάστασης.
  • Το «Στρατοπολιτικό Σύστημα» της Σάμου του έτους 1821.
  • Η Διακήρυξη της Μεσσηνιακής Γερουσίας στην Καλαμάτα, η σύσταση της οποίας έγινε την 25-03-1821. Η Διακήρυξη αυτή απευθύνθηκε προς τις τότε ευρωπαϊκές Αυλές και θα μπορούσαμε να τη χαρακτηρίσουμε ως την πρώτη προσπάθεια στοιχειώδους κρατικής οργάνωσης των απελευθερωμένων ελληνικών περιοχών. 12 Πάντως στη Τοπική Συνέλευση, που ενέκρινε την ως άνω Διακήρυξη, επικρατούσαν φεουδαρχικές αντιλήψεις και ταυτοχρόνως ένας άκρατος τοπικισμός.
  • Η Πράξις της Συνελεύσεως, η οποία συνήλθε στη Μονή Καλτελών την 26-05-1821.Ο νέος πολιτικός Οργανισμός ήταν προϊόν ολιγαρχικής αυθαιρεσίας και, κυρίως, εξέφραζε την ιδεολογία και τα συμφέροντα των προεστών. 13
  • Ο Γενικός Οργανισμός της Πελοποννήσου, ο οποίος συντάχθηκε στην Επίδαυρο τον Ιούλιο του 1821 και ψηφίσθηκε τον Αύγουστο του ίδιου έτους από τη Σύνοδο της Ζαράκωβας.
  • Ο Οργανισμός της Γερουσίας της Δυτικής Ελλάδος, το οποίο εψήφισε η Συνέλευσις της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος την 09-11-1821, που συνήλθε στο Μεσολόγγι. Στη Συνέλευση αυτή συμμετείχαν τριάντα τρεις αντιπρόσωποι υπό την προεδρία του Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου. Ο εν λόγω Οργανισμός ήταν η βάση της περαιτέρω οργάνωσης της «προσωρινής Διοικήσεως».
  • Η Νομική Διάταξις της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος. Πρόκειται, ίσως, για το πιο σημαντικό, από πλευράς πληρότητας, τοπικό πολίτευμα, το οποίο ψηφίσθηκε την 15-11-1821 στα Σάλωνα (σημερινή Άμφισσα) από τη Συνέλευση εβδομήντα αντιπροσώπων.
  • Ο Οργανισμός της Πελοποννησιακής Γερουσίας, που υπογράφηκε στο Άργος και ψηφίσθηκε στη Νέα Επίδαυρο την 27-12-1821 από Συνέλευση είκοσι τεσσάρων προκρίτων, υπό την προεδρία του Δημητρίου Υψηλάντη. 14 Ο τελευταίος μάλιστα, όταν ήλθε στα Βέρβενα, μετά τη ψήφιση του Γενικού Οργανισμού της Πελοποννήσου (Αύγουστος 1821), εισηγήθηκε να θεσπισθεί νέος Γενικός Οργανισμός, ο οποίος θα αποτελούσε τον καταστατικό χάρτη της Πελοποννήσου.

Θα μπορούσαμε να κατατάξουμε στα εξεταζόμενα τοπικά πολιτεύματα και το Προσωρινό Πολίτευμα της Νήσου Κρήτης, που ψηφίσθηκε στους Αρμένους της Κρήτης και από τη Συνέλευση των Αρμένων, την 20-05-1822, δηλαδή λίγους μήνες μετά τη δημοσίευση του Προσωρινού Πολιτεύματος της Ελλάδος την 01-01-1822.

Εκείνο που χαρακτηρίζει τα τοπικής ισχύος πολιτεύματα, με στενή ή ευρύτερη έννοια, είναι το γεγονός ότι εψηφίσθησαν από αντίστοιχες τοπικές Συνελεύσεις, των οποίων η σύνθεση αναφερόταν στους προεστούς, τους ανώτερους κληρικούς και τους οπλαρχηγούς. Ο αποκεντρωτισμός και η τοπική διοίκηση, με φιλελεύθερη βάση, ήταν στοιχεία, που φανέρωναν των τοπικό και προσωρινό χαρακτήρα των προτεινόμενων πολιτευμάτων, αλλά, ταυτοχρόνως, η μελλοντική θεσμική κατοχύρωση της Κεντρικής Διοίκησης ήταν η συνισταμένη όλων των ως άνω συντακτικών κειμένων.

Τελικώς, οι Τοπικοί Οργανισμοί της Πελοποννήσου, της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας και Δυτικής Στερεάς Ελλάδας, διατηρήθησαν σε ισχύ μέχρι τον Απρίλιο του 1823, ημερομηνία κατά την οποία η Β΄ Εθνική Συνέλευση, η οποία είχε συνέλθει στο Άστρος την 29-03-1823, τους κατήργησε, για να υποκατασταθούν από τη γενική περιφερειακή οργάνωση του ενιαίου κράτους.

 

Β. Γενικά πολιτεύματα καθολικής ισχύος και οι σχετικές συνελεύσεις και διακηρύξεις τους κατά την περίοδο 1821- 1832.

 

 Το σύνταγμα της Επιδαύρου της 01-01-1822

 

Την 01-12-1821, όπως γράφουμε παραπάνω, συγκλήθηκε η νέα Εθνική Συνέλευση είκοσι τεσσάρων πελοποννησίων πληρεξουσίων στο Άργος. Η Συνέλευση αυτή άρχισε τις εργασίες της την 14-12-1821.

Επειδή όμως ήδη απελευθερώθηκε η Πελοπόννησος, τα νησιά του Αιγαίου, που ήταν πλησίον αυτής, καθώς και η Νότια Στερεά Ελλάδα, αλλά και εκ του γεγονότος ότι προκλήθηκε σχίσμα μεταξύ των νησιωτών και μωραϊτών, και ως εκ τούτου τα πνεύματα στο Άργος να είναι οξυμένα, έγινε δεκτή η πρόταση ώστε η νέα Συνέλευση να συγκληθεί, την 20-12-1821, στη Νέα Επίδαυρο (Πιάδα), πλησίον της Παλαιάς Επιδαύρου, με κύριο σκοπό την ψήφιση ενιαίου Πανελληνίου Οργανισμού. Οι εργασίες της Πρώτης Εθνικής Συνέλευσης άρχισαν την 22-12-1821. Τα μέλη της Συνέλευσης ήταν πενήντα εννέα παραστάτες (πληρεξούσιοι) των τριών ως άνω απελευθερωμένων περιοχών. Βεβαίως, οι συμμετέχοντες παραστάτες δεν εξελέγησαν αμέσως από το λαό βάσει εκλογικού νόμου· είχαν όμως ορισθεί σύμφωνα με ένα ενιαίο σύστημα από τοπικές Συνελεύσεις ή τοπικούς προκρίτους.

Η Πρώτη Εθνική Συνέλευση ανέθεσε σε δωδεκαμελή Επιτροπή τη σύνταξη κειμένου για τον «διοργανισμόν της Εθνικής Βουλής». Πράγματι, η εν λόγω Επιτροπή, την 01-01-1822, υπέβαλε το κείμενο του «Προσωρινού Πολιτεύματος της Ελλάδος», δηλαδή το Σύνταγμα της Επιδαύρου. Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος θα γράψει αργότερα, την 29-08-1822, προς τον Δημήτριο Υψηλάντη: «Ως Έλλην πολίτης έχω τη γνώμη, ότι το πολίτευμα τούτο έχει και καλά  και κακά».

Την ίδια συμβολική ημερομηνία 01-01-1822, η Συνέλευση προέβαινε σε πανηγυρική Διακήρυξη της Εθνικής Ανεξαρτησίας, που δημοσιεύθηκε την 15-01-1822. Στην εν λόγω Διακήρυξη προβάλλεται ως σκοπός την Επανάστασης, που ήταν όχι μόνον, απλώς, η εθνική αποκατάσταση, αλλά και η εξασφάλιση των φυσικών δικαίων του ανθρώπου, ενώ παραλλήλως δικαιολογείται και αυτή η ίδια η επανάσταση. Ο πόθος των ελλήνων, για διοίκηση με νόμους δικαίου, για κατάργηση της δουλείας, για ισονομία πολιτών και για ίδρυση μίας ενιαίας έννομης και εθνικής Διοίκησης, ήταν έντονα εύγλωττος στις γραμμές του κειμένου της Διακήρυξης.

Νικόλαος Ν. Σαρίπολος, «Η πρώτη Εθνοσυνέλευσις και το πολίτευμα της Επιδαύρου του 1822», Αθήνα 1907. Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.

Το συνταγματικό κείμενο του Πολιτεύματος της Ελλάδος και ειδικότερα των δύο πρώτων τμημάτων αυτού έχει οπωσδήποτε επιδράσεις, αν όχι απομιμήσεις, τόσο από τις ιδέες της γαλλικής επανάστασης του 1789, όπως αυτές διατυπώνονται στη Γαλλική επαναστατική διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη, (άρθρα 1,6,13 και 17), καθώς και στα γαλλικά συντάγματα του 1793 και 1795, όσο και από το πνεύμα του Συντάγματος της 17-09-1787 των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής.

Το «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος» θεωρείται και αντιαπολιταρχικό και φιλελεύθερο. Γενικώς, όμως, στη διατύπωση των 110 άρθρων του θα μπορούσε κανείς να διακρίνει μία προσεκτική συντηρητική γραφή για θέματα με αμφίσημο νόημα και αυτό για να μην έλθει σε άμεση σύγκρουση και συνακολούθως να μη προκαλέσει δυσφορία στις μεγάλες Αυλές των τότε «Προστάτιδων» δυνάμεων. 15

Η ισότητα νόμου ή ισονομία εμφανίζεται στο άρθρο 2 (παράγρ. β΄): «όσοι αυτόχθονες κάτοικοι της Επικρατείας της Ελλάδος πιστεύουσιν εις Χριστόν, εισιν Έλληνες και απολαμβάνουσιν άνευ τινός διαφοράς όλων των πολιτικών δικαιωμάτων». Βεβαίως, τη δυνατότητα της απόλαυσης των πολιτικών δικαιωμάτων, χωρίς διάκριση, την έχουν μόνον αυτοί που πιστεύουν «εις Χριστόν».

Στα επόμενα άρθρα 3 (παραγρ. γ΄) και 4 (παραγρ. δ΄) διατυπώνεται η αρχή της ισότητας ενώπιον του Νόμου ή αλλοιώς της ισότητας δικαιωμάτων.

Συγκεκριμένα στο άρθρο 3 (παραγρ. γ΄) αναγράφεται: «όλοι οι Έλληνες εσίν όμοιοι ενώπιον των Νόμων άνευ τινός εξαιρέσεως ή βαθμού ή κλάσεως ή αξιώματος», ενώ στο άρθρο 4 (παραγρ. δ΄) επιτάσσεται: «όσοι έξωθεν ελθόντες κατοικήσωσιν ή παροικήσωσιν εις την Επικράτειαν της Ελλάδος, εισίν όμοιοι με τους αυτόχθονες κατοίκους ενώπιον των Νόμων».

Οι διατάξεις και των δύο αυτών άρθρων είναι πρωτοποριακές με χαρακτηριστικό στοιχείο την κοινωνική ευαισθησία. Ειδικότερα, το άρθρο 4 (παραγρ. δ΄), εισάγει μια πρωτόγνωρη και υποδειγματική δημοκρατική αρχή, που αφορά στην ισότητα των δικαιωμάτων. Απέναντι στο Νόμο είναι «όμοιοι» όλοι οι κάτοικοι ή πάροικοι στην Ελληνική Επικράτεια, χωρίς κριτήρια κοινωνικής διαφορετικότητας και μάλιστα ρατσισμού.

Το «ιερό χρέος», όπως εννοείται στο άρθρο 21 της Νέας Πολιτικής Διοίκησης του Ρήγα Βελεστινλή, επηρέασε, αρχικώς, το Σύνταγμα της Επιδαύρου [άρθρα 107 (παραγρ. ρ ζ΄) και 109 (παραγρ. ρ θ΄)] και αργότερα το Σύνταγμα του Άστρους [ (άρθρα 86 (παραγρ. π 5) και 90 (παραγρ. 3)], καθώς και το Σύνταγμα της Τροιζηνίας (άρθρα 147 και 148).

Έτσι, στο άρθρο 107 (παραγρ. ρζ΄) του Συντάγματος της Επιδαύρου ορίζεται: «Η Διοίκησις χρεωστεί παντοιοτροπίας να περιθάλψει τας χήρας και τα ορφανά των φαινομένων εις τον υπέρ Πατρίδος πόλεμον».

Επίσης, στο άρθρο 109 (παραγρ. ρθ΄) του ίδιου Συντάγματος αναφέρεται: «Οφείλει η Διοίκησις, μετά την αποκατάστασιν των Ελληνικών πραγμάτων να αντιβραβεύσει όλους όσοι συνεισέφερον, και συνεισφέρουσιν άχρι τέλους ες θεραπείαν των χρηματικών χρειών της Ελλάδος, και να ανταμείψη τους προφανώς υπέρ αυτής δυστυχήσαντας».

Στο ίδιο πνεύμα και με την ίδια φραστική διατύπωση επαναλαμβάνονται οι σχετικές διατάξεις και στα επόμενα Συντάγματα του Άστρους (1823) και της Τροιζήνας (1827).

Μάλιστα η διάταξη του άρθρου 109 / ρθ΄ του Συντάγματος της Επιδαύρου επαναλαμβάνεται σχεδόν η ίδια στο άρθρο 90 του Συντάγματος του Άστρους.

Εξάλλου, είναι γνωστή η αρχή στην οικονομική επιστήμη της διανομής του παραγομένου εισοδήματος 16 σε μία χώρα, κατά την οποία το ποσοστό της συμμετοχής του εργαζομένου και κατ’ επέκταση κάθε μονίμου κατοίκου εξαρτάται από διάφορα κριτήρια, τα οποία καθορίζονται με ένα θεσμικό πλαίσιο, που αντανακλά περαιτέρω την ιδεολογία, τη φιλοσοφία, τις κοινωνικές αντιλήψεις, τις θρησκευτικές δοξασίες και πολιτικές επιλογές των κυβερνώντων και γενικότερα της άρχουσας και ισχυρότερης κοινωνικής κατηγορίας.

Στην κατεύθυνση αυτή της δικαίας κατανομής του εισοδήματος, θετικώς και για πρώτη φορά, το Σύνταγμα της Επιδαύρου ορίζει στο άρθρο 8 (παραγρ. η΄): «Όλαι αι εισπράξεις πρέπει να διανέμωνται δικαίως εις όλας τα τάξεις και κλάσεις των κατοίκων, καθ’ όλην των έκτασιν της Ελληνικής Επικρατείας· καμμία δε είσπραξις δεν γίνεται άνευ προεκδοθέντος Νόμου».

Βεβαίως και στα επαναστατικά Συντάγματα του Άστρους [άρθρο 7 (παραγρ. ζ΄)] και της Τροιζήνας (άρθρο 10) γίνονται αναφορές στη διανομή του εγχώριου προϊόντος.

Στο μεν Σύνταγμα του Άστρους [άρθρο 7 (παραγρ. ζ΄)] οι «εισπράξεις» πρέπει να διανέμονται δικαίως και αναλόγως εις όλους τους κατοίκους της Επικρατείας …..». Ενώ στο Σύνταγμα της Τροιζήνας (άρθρο 10) διαβάζουμε: «Αι εισπράξεις διανέμνονται εις όλους τους κατοίκους της επικρατείας δικαίως και αναλόγως της περιουσίας εκάστου ….».

Το «πρέπει» στη δικαία διανομή του εισοδήματος, που διατυπώνεται στα Συντάγματα της Επιδαύρου και του Άστρους, εκφράζει τη μετριοπαθή και συντηρητική εικόνα των κοινωνικών δικαιωμάτων και επέκεινα της κατάστασης του κοινωνικού κράτους.

Αντιθέτως, η άμεση και επιτακτική σχετική διατύπωση στο Σύνταγμα της Τροιζήνας υπογραμμίζει τη δημοκρατικότερη και κοινωνικότερη βούληση των συντακτών του Συντάγματος αυτού.

Αυτή η ετεροβαρής εικόνα των κοινωνικών δικαιωμάτων, που αναφέρονται στα τρία ως άνω πρώτα επαναστατικά Συντάγματα, με τη μορφή της ισότητας των δικαιωμάτων, μετατοπίζεται στο Ηγεμονικό Σύνταγμα του 1832 (και μηδέποτε όμως εφαρμοσθέν) στο δικαίωμα να «αποκτώσιν οι έλληνες πολίται μέρος των υλικών και ηθικών αγαθών ….», (άρθρο 28). 17

Πρόκειται όμως, εδώ (στο άρθρο 28), για ένα δικαίωμα με αβέβαιη έκβαση, ως προς την κτήση και απόλαυση των υλικών και ηθικών αγαθών, καθόσον δεν προκύπτει στη σχετική διάταξη η ευθύνη, άρα και η υποχρέωση του Κράτους για να διασφαλίσει το συνταγματικό δικαίωμα του πολίτη, ώστε να απαιτήσει, τουλάχιστον, μία δικαία κατανομή του πλούτου και μάλιστα σε εκείνες τις περιπτώσεις, που, λόγω αναξιοπαθείας, βρίσκεται σε δύσκολη κοινωνικο-οικονομική κατάσταση. 18

Στα επόμενα Συντάγματα της Ελλάδας (από το Σύνταγμα του 1844 και εντεύθεν) σχετικώς με τη δικαία κατανομή του εισοδήματος, σε συνδυασμό και την ισότητα δικαιωμάτων, όπως αυτά τα δικαιώματα διασφαλίζονται στις διατάξεις των άρθρων 3 (παραγρ. γ΄) και 8 (παραγρ. η΄) του Συντάγματος της Επιδαύρου, παρατηρείται πανομοιότυπη διατύπωση ή με κάποιες παραλλαγές, που αφορά αφενός στην ισότητα ενώπιον του Νόμου και αφετέρου στην αρχή της αναλογικότητας ως προς τη συνεισφορά στα δημόσια βάρη. 19

Εμμέσως, στις ως άνω διατάξεις γίνεται αποδεκτή η δικαία συμμετοχή στο εθνικό εισόδημα των ελλήνων πολιτών. Σε αυτό δε το σημείο, επαφίεται πλέον στην κοινωνική φιλοσοφία, την κοινωνική ευαισθησία, αλλά και τη δικαιοκρατική αντίληψη των κυβερνώντων να καθορίζουν το ύψος και τον τρόπο της συμμετοχής των πολιτών στα δημόσια βάρη και συνακολούθως να διαμορφώνουν την εικόνα ενός κοινωνικού κράτους.

Είναι γεγονός, ότι το κοινωνικό πνεύμα του Συντάγματος της Βαϊμάρης συναντάται και στο ελληνικό Σύνταγμα του 1975 – 1986 – 2001 (άρθρα 25 και 106). Μετά την πρόσφατη αναθεώρηση του τελευταίου ελληνικού Συντάγματος, που πραγματοποιήθηκε με το Ψήφισμα της 6ης Απριλίου του 2001 της Ζ΄ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων, τροποποιήθηκε, μεταξύ των άλλων και το άρθρο 25 και ιδιαίτερα η παράγραφος 1. Στο άρθρο αυτό, κατ’ αρχήν, εισάγεται ρητά η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου. Παραλλήλως δε ορίζεται, σαφώς, η υποχρέωση του κράτους για τη μετατροπή της θεωρητικής κοινωνικής πολιτικής σε πράξη υπέρ του πολίτη. 20

Περαιτέρω, σημαντική, επίσης, είναι διάταξη του άρθρου 6 (παραγρ. s΄) του Συντάγματος της Επιδαύρου : «όλοι οι Έλληνες, εις όλα τα αξιώματα και τιμάς, έχουσι το αυτό δικαίωμα· δοτήρ δε τούτων μόνη η αξιότης εκάστου». Στο σημείο αυτό του κειμένου εισάγεται το αξιολογικό κοινωνικό κριτήριο για την επιλογή των Ελλήνων για τιμές και αξιώματα, που οπωσδήποτε, τελικώς, η σωστή εφαρμογή του εν λόγω κριτηρίου συντελεί στην ισόρροπη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της χώρας.

 

Το σύνταγμα της Τροιζήνος της 01-05-1827. Συσχέτιση και αναφορά στο σύνταγμα του Άστρους

 

Μετά την ψήφιση του Συντάγματος της Επιδαύρου, συνήλθε στο Άστρος Κυνουρίας (Αγιαννίτικα Καλύβια), από 29-03-1823 έως 18-04-1823, η Δεύτερη Εθνική Συνέλευση και η οποία αποφάσισε την αναθεώρηση του Συντάγματος.

Τελικώς, το δεύτερο επαναστατικό Σύνταγμα εψηφίσθη, την 13-04-1823, υπό το όνομα «Νόμος της Επιδαύρου», που είναι μια αναθεωρημένη μορφή του Προσωρινού Πολιτεύματος της Ελλάδος.

Στο διάστημα πριν και κατά τη διάρκεια των εργασιών της Συνέλευσης ο αγώνας για τον έλεγχο της εξουσίας εντείνεται σε επικίνδυνο βαθμό. Στο παιχνίδι της εξουσίας προσβλέπουν τώρα και οι καπεταναίοι, αφού οι τελευταίοι απέκτησαν μεγάλη δύναμη. Μεταξύ των οπλαρχηγών και των προεστών υπήρχε, επί πλέον, έντονη διαμάχη. Παρόλο το δυσμενές κοινωνικό περιβάλλον, το νέο Σύνταγμα είχε αρκετά θετικά στοιχεία.

Σε επίπεδο κοινωνικής διάστασης, το εν λόγω Σύνταγμα διαφέρει από το προηγούμενο Επαναστατικό Σύνταγμα της Επιδαύρου σε δύο σημαντικά σημεία:

α. Εμφανίζει αξιόλογη πρόοδο, καθόσον απαγόρευσε ρητώς τη δουλεία ως θεσμό.

β. Θετικώς επεξέτεινε την προστασία ορισμένων ατομικών δικαιωμάτων και υπέρ των αλλοδαπών, που βρίσκονται στην Ελλάδα. 21

Προκειμένου, τελικώς, να αξιολογήσουμε, χωρίς σημαντικά σφάλματα, το κείμενο του Συντάγματος του Άστρους, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη και το γεγονός, ότι στην περίοδο από το δεύτερο εξάμηνο του 1823 έως και το 1826, πριν δηλαδή από τη Σύγκλιση της Τρίτης Εθνικής Συνέλευσης στην Τροιζήνα (19-03-1827), υπήρξαν αφενός έντονες αντιζηλίες μεταξύ πολιτικών και στρατιωτικών και αφετέρου εμφύλια διαμάχη μεταξύ Βουλευτικού και Εκτελεστικού, η οποία, ως γνωστόν, απέληξε σε εμφύλια σύρραξη. 22

Πανούτσος Νοταράς. Επιζωγραφισμένη λιθογραφία, Adam Friedel, Λονδίνο – Παρίσι, 1827.

Έτσι, αφού εμφάνισε ύφεση η εμφύλια σύρραξη, μετά την πτώση του Μεσολογγίου, συνεκλήθη, την 06-04-1826, 23 στη Νέα Επίδαυρο η Τρίτη Εθνική Συνέλευση, με πρόεδρο τον Πανούτσο Νοταρά, της οποίας οι εργασίες συνεχίσθηκαν στην Τροιζήνα (Δαμαλά) την 19-03-1827. Μετά δε την αναστολή των εργασιών της Τρίτης Εθνικής Συνέλευσης στη Νέα Επίδαυρο, πάλι λόγω του εμφυλίου πολέμου, ασκήθηκαν πιέσεις των Άγγλων αξιωματούχων Τζώρτζ και Κόχραν στην ελληνική κυβέρνηση να συνέλθουν οι πληρεξούσιοι των Κομμάτων στην Τροιζήνα. 24

Την 26-04-1827 άρχισαν οι συζητήσεις για το Σύνταγμα και το οποίο, τελικώς, υποβλήθηκε για έγκριση και ψήφιση την 29-04-1827. Έτσι, την 01-05-1827, η Τρίτη Εθνική Συνέλευση εψήφισε το «Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος», αφού όρισε τριμελή «Αντικυβερνητική Επιτροπή» μέχρι την άφιξη του Κυβερνήτη Ιωάννου Καποδίστρια, τον οποίο είχε εκλέξει η ίδια η Συνέλευση με ψήφισμά της, την 03-04-1827, για επταετή θητεία. Αργότερα, την 08-01-1828, ο Ιωάννης Καποδίστριας φθάνει στο Ναύπλιο, για να μεταβεί, την 11-01-1828, στην Αίγινα, πρώτη πρωτεύουσα της ελεύθερης Ελλάδας. 25  Την 12-01-1828, η Αντικυβερνητική Επιτροπή παραδίδει ομαλώς στον Καποδίστρια την εξουσία. Το νέο επαναστατικό αυτό κείμενο αποτελείται από οκτώ κεφάλαια και ένα παράρτημα και αναπτύσσεται σε εκατόν πενήντα άρθρα.

Ο Καθηγητής Αριστόβουλος Μάνεσης γράφει, ότι το οριστικό Σύνταγμα της Τροιζήνας είναι το τελειότερο από όλα τα Συντάγματα της Επανάστασης, είναι αληθώς πρότυπο δημοκρατικού και φιλελεύθερου Συντάγματος και υπερβαίνει όλων των Ευρωπαϊκών Συνταγμάτων της εποχής του, ως προς την εφαρμογή των δημοκρατικών και φιλελεύθερων ιδεών. 26

Ειδικότερα, το Σύνταγμα της Τροιζήνας ήταν πληρέστερο από τα δύο προηγούμενα επαναστατικά Συντάγματα της Επιδαύρου και του Άστρους. Σε ικανοποιητικό βαθμό ανταποκρινόταν στις αρχές του αντιπροσωπευτικού συστήματος, όπως αυτό είχε διαμορφωθεί κατά την τουρκοκρατία. Το Σύνταγμα αυτό ήταν αυστηρό και προοδευτικό, χωρίς να χρησιμοποιήσει αλλοδαπό συνταγματικό κείμενο ως πρότυπο, που όμως πιστά να αντέγραψε ή να προσάρμοσε. Η επίδραση του συνταγματικού κειμένου της Τροιζήνας είναι εμφανής στην κατάρτιση του βελγικού Συντάγματος του 1831, αλλά και στην τότε γαλλική συνταγματική σκέψη (1830).

Η πληρότητα της διάταξης του άρθρου 5 του Συντάγματος της Τροιζήνας είναι χαρακτηριστικό επιχείρημα, μεταξύ των άλλων, για να καταταχθεί το κείμενο αυτό μεταξύ των πιο αξιόλογων συνταγμάτων της τότε Ευρώπης. Συγκεκριμένα, το άρθρο αυτό ορίζει : «Η κυριαρχία ενυπάρχει εις το Έθνος· πάσα εξουσία πηγάζει εξ αυτού και υπάρχει υπέρ αυτού». 27

Όμως, την 18-01-1828, με το ψήφισμα ΝΗ΄ της Βουλής αναστέλλεται, πραξικοπηματικός, η ισχύς των διατάξεων του Συντάγματος της Τροιζήνας. Επίσης, την ίδια ημερομηνία, προκηρύσσεται η σύγκλιση νέας Εθνικής Συνέλευσης, καθορίζεται η «Προσωρινή Διοίκηση της Επικρατείας» και αυτοδιαλύεται η Βουλή. Στη συνέχεια, με το Α΄ Ψήφισμα του Κυβερνήτη,  συγκροτείται εικοσιεπταμελές Γνωμοδοτικό Σώμα, το Πανελλήνιον και η νομοθετική εξουσία συγκεντρώνεται στα χέρια του Καποδίστρια, την οποία θα ασκούσε με τη βοήθεια του Πανελληνίου.

Σε προηγούμενο κεφάλαιο, αναλύθηκαν αρκετές κοινωνικού περιεχομένου, διατάξεις του Πολιτικού Συντάγματος της Τροιζήνας, σε συγκριτική συσχέτιση με παρόμοιες των υπολοίπων επαναστατικών συνταγμάτων αλλά και των επόμενων της περιόδου 1844 – 2001. Αναλυτικότερα και συμπληρωματικώς παραθέτουμε και τις επόμενες προτάσεις :

  • Στο άρθρο 7 κατοχυρώνεται η ισότητα δικαιωμάτων : «Όλοι οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του Νόμου». Ειδικότερα, στη διάταξη του άρθρου 9, η ισότητα δικαιωμάτων επεκτείνεται και στο εν λόγω Σύνταγμα, σε κάθε αλλοδαπό, που θα έλθει και θα κατοικήσει στην Ελληνική Επικράτεια.
  • Στο άρθρο 10 προβλέπεται δικαία διανομή του εθνικού εισοδήματος, ενώ στο άρθρο 20 κατοχυρώνεται το δικαίωμα των Ελλήνων να ιδρύουν καταστήματα φιλανθρωπίας και να εκλέγουν διδασκάλους για την εκπαίδευσή τους.
  • Καταργείται, επίσης, η δουλεία στην Ελληνική Επικράτεια (άρθρο 21). Η διάταξη αυτή, βεβαίως, ήλθε με καθυστέρηση σαράντα οκτώ ετών από τότε, που προβλέφθηκε παρόμοια στη Γαλλία (άρθρο 1 της από 26-08-1789 Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη). Μέτρα επιτακτικά προβλέπει το άρθρο 147, σχετικά με την προνοιακή πολιτική της Κυβέρνησης, όσον αφορά στην εξεύρεση σταθερών πόρων ζωής για τις χήρες και τα ορφανά. Στη διάταξη αυτή, για πρώτη φορά στην ιστορία των επαναστατικών ελληνικών συνταγμάτων, προτείνεται σοβαρά μία σταθερή και ενεργητική μορφή κοινωνικής πολιτικής. Και μέχρι σήμερα οι ανάλογες προνοιακές πολιτικές είχαν και έχουν αποσπασματικό και παθητικό χαρακτήρα.
  • Τέλος, στο άρθρο 148 του Συντάγματος του 1827, συμπληρώνεται η οφειλόμενη κοινωνική πολιτική της Κυβέρνησης για τους υπέρ της Ελλάδας προφανώς δυστηχήσαντες: «Η Κυβέρνηση χρεωστεί μετά την αποκατάστασιν των ελληνικών πραγμάτων να αντιβραβεύση ….. και να ανταμείψη τους προφανώς υπέρ αυτής δυστυχήσαντας». 28

Για την προαναφερθείσα αναστολή της ισχύος του Πολιτικού Συντάγματος της Τροιζήνας, με ψήφισμα της Βουλής, έγινε επίκληση των «δεινών της πατρίδος περιστάσεων». Βεβαίως, για τον Καθηγητή Αριστόβουλο Μάνεση, η αναστολή αυτή μεταφράζεται σε κατάλυση του Συντάγματος, δηλαδή σε πραξικόπημα. Με αυτό τον τρόπο, συνεχίζει ο Καθηγητής, ο Κυβερνήτης άσκησε την κρατική εξουσία ως δικτάτορας μέχρι της δολοφονίας του.

Από νομικής και κοινωνικής πλευράς επιβάλλεται να διερευνηθεί γιατί το προοδευτικό και πρωτοποριακό δημοκρατικό αυτό συνταγματικό κείμενο δεν ευοδώθηκε. Κατ’ αρχήν, πρακτικώς, η εφαρμογή του χρειαζόταν κατάλληλη υποδομή και η οποία δεν υπήρχε. Ειδικότερα, επί παραδείγματι, μπορεί να υποστηριχθεί το γεγονός, ότι η απονομή της δικαιοσύνης δεν μπορούσε να εφαρμοσθεί ικανοποιητικώς, τόσο γιατί δεν υπήρχαν επαρκή δικαστήρια ή αυτά που υπήρχαν δεν λειτουργούσαν κανονικά, όσο και γιατί δεν είχε θεσμοθετηθεί αρχή της ανεξαρτησίας των δικαστών.

Επίσης, γίνεται δεκτό στη θεωρητική ανάλυση, αλλά και στην ουσιαστική προσέγγιση του θέματος, ότι η ιεράρχηση των αναγκών των ελλήνων για δημοκρατία και ελευθερία ερχόταν σε δεύτερο, ίσως, επίπεδο, αφού κυριαρχούσε η αδήριτη υπέρ – ανάγκη για την ίδια την επιτυχία της Επανάστασης. Και η επιτυχία αυτή θα στηριζόταν αποκλειστικά σε μία ισχυρή Κεντρική Εξουσία, και η οποία δεν υπήρχε. Διότι μόνο αυτή θα συντελούσε στην εδραίωση της Επανάστασης και μόνο αυτή θα διασφάλιζε την εφαρμογή του Συντάγματος.

 

Το ηγεμονικό σύνταγμα της 15-03-1832

 

Την 11-07-1829 αρχίζει τις εργασίες της στο Άργος, η Τετάρτη Εθνική Συνέλευση και της οποίας οι εργασίες έληξαν την 06-08-1829. Με το Β΄ ψήφισμά της (22-07-1829), η Εθνική Συνέλευση επικύρωσε την από 18-01-1829 ως άνω Πράξη της Βουλής για αναστολή του Συντάγματος της Τροιζήνας και ταυτοχρόνως αντικατέστησε το Πανελλήνιο με τη Γερουσία και ανέθεσε στην Κυβέρνηση να συντάξει σχέδιο Συντάγματος. Αυτό βέβαια σημαίνει, ότι η Εθνική Συνέλευση έδωσε την έγκρισή της για την πολιτική του Καποδίστρια. Αλλά ο Κυβερνήτης δολοφονείται την 27-09-1831. Τη δολοφονία του Κυβερνήτη ακολούθησε μία ταραχώδης περίοδος εμφυλίου πολέμου και αναρχίας, που τελείωσε με την άφιξη στην Ελλάδα του Όθωνα (την 18-01-1833 έφθασε ο Όθων στην Ελλάδα, ενώ την 25-01-1833 αποβιβάσθηκε στο Ναύπλιο).

Αυγουστίνος Καποδίστριας

Την 05-12-1831, μέσα στο παραπάνω κοινωνικο-πολιτικό κλίμα, αρχίζει τις εργασίες της στο Άργος, η Πέμπτη Εθνική Συνέλευση, ενώ ο Αυγουστίνος Καποδίστριας αναλαμβάνει «Πρόεδρος της Ελληνικής Κυβέρνησης». Λόγω όμως των ταραχών, που άρχισαν να εμφανίζονται στο Άργος, η Συνέλευση συνέχισε τις εργασίες της πρώτα στο Ναύπλιο και μετά σε ένα προάστιο αυτού, που ονομαζόταν Πρόνοια.

Η Πέμπτη Εθνική Συνέλευση, αφού ανέθεσε τη «νομοτελεστική εξουσία» στον Αυγουστίνο Καποδίστρια, εψήφισε την 15-03-1832 το «Ηγεμονικόν» ή «Βασιλικόν» Σύνταγμα, το οποίο αποτελείτο από 294 άρθρα, επτά κεφάλαια, μία Προσθήκη και «Επισυναπτόμενα εις το Σύνταγμα». Ενώ το Σύνταγμα αυτό ουδέποτε ετέθη σε εφαρμογή, η Ε΄ Εθνική Συνέλευση αμφισβητήθηκε ως προς τη νομιμότητα της συγκρότησής της.

Εν τω μεταξύ, υπήρξαν δύο Κυβερνήσεις· μία στο Ναύπλιο και μία στην Περαχώρα. Ενώπιον αυτής της πολιτικής κατάστασης ο Αυγουστίνος Καποδίστριας αναγκάσθηκε να παραιτηθεί (28-03-1832). Έτσι, η Γερουσία εξέλεξε, τελικώς, επταμελή Επιτροπή, η οποία με τη σειρά της, συνεκάλεσε στο Άργος (28-03-1832) τη Τετάρτη κατά συνέχεια των Ελλήνων Συνέλευση. Η Συνέλευση 29 αυτή, μετέβη, την 14-07-1832, στο Ναύπλιο και κατόπιν στην Πρόνοια, για να κυρώσει με το από 27-07-1832, Δεύτερο Ψήφισμά της την εκλογή του Πρίγκηπος Όθωνος ως Μονάρχη του ελληνικού κράτους, του οποίου την εκλογή, βεβαίως, είχε αποφασίσει, την 07-05-1832, η συνελθούσα στο Λονδίνο Διάσκεψη των «προστάτιδων» μεγάλων Δυνάμεων. 30

Το Ηγεμονικό Σύνταγμα του 1832, επανέρχεται, πάλι, στο επίσημο δίκαιο, που είχαν αποδεχθεί οι προηγούμενες τρεις πρώτες επαναστατικές Συνελεύσεις, θεσπίζοντας, κατά κάποιο τρόπο την προσωρινότητα του ισχύοντος δικαίου έως ότου δημοσιευθούν οι προβλεπόμενοι από το άρθρο 118 του ίδιου Συντάγματος Κώδικες (Πολιτικού, Εγκληματικού και Δικαστικού).

Το Σύνταγμα αυτό προέβλεπε, στο άρθρο 53, κληρονομικό ανώτατο άρχοντα: «Η Ελληνική Επικράτεια είναι Ηγεμονία διαδοχική, Συνταγματική και Κοινοβουλευτική, ενεργουμένου του πολιτικού Κράτους αντιπροσωπευτικώς υπέρ του Έθνους υπό διαφόρων Αρχών».

Ενώ το Σύνταγμα της Τροιζήνας (1827) ήταν πρότυπο για τα Συντάγματα της Γαλλίας (1830) και του Βελγίου (1831), 31 το Ηγεμονικό Σύνταγμα, αντιστρόφως, είχε ως πρότυπα τα δύο αυτά αλλοδαπά Συντάγματα. Αυτό σημαίνει, βεβαίως, ότι πιθανόν το Ηγεμονικό Σύνταγμα να δέχθηκε, εμμέσως, ορισμένες επιδράσεις, μέσω των εν λόγω αλλοδαπών συνταγματικών κειμένων, από το Σύνταγμα της Τροιζήνας. Γίνεται, επίσης, μία προσπάθεια στο κείμενο του Συντάγματος του 1832 να συνδυασθεί, στο μέτρο που μπορεί αυτό να εννοηθεί, ως συμβατό, με πολιτικούς και κοινωνικούς όρους, το μοναρχικό πολίτευμα με τις αρχές της δημοκρατίας και του φιλελευθερισμού.

Στο επίπεδο των διατάξεων του Ηγεμονικού Συντάγματος, με κοινωνικό χαρακτήρα, που να ανήκουν στο γνωστικό χώρο του συστήματος του κοινωνικού κράτους και έστω υποτυπωδώς στο πεδίο των κοινωνικών δικαιωμάτων, θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε τα επόμενα:

Στο Κεφάλαιο Β΄ και στην παράγραφο 4, εντοπίζονται έξι άρθρα με έντονο το στοιχείο της κοινωνικής πολιτικής, εντάσσοντας, θεωρητικώς, το περιεχόμενό της στον ευρύτερο επιστημονικό τομέα της Εφαρμοσμένης Κοινωνιολογίας. 32 Στο άρθρο 27 διασφαλίζεται, ρητώς, η ισότητα δικαιωμάτων. Πρέπει, όμως, εδώ να υπογραμμισθεί, ότι δεν υπάρχει άλλη μνεία σε διάταξη του εν λόγω Συντάγματος, που να αναγνωρίζει ισότητα δικαιωμάτων και στους αλλοδαπούς, που κατοικούν στην Ελλάδα, όπως αυτό γίνεται στα προηγούμενα επαναστατικά συντάγματα.

Ενώ, επίσης, τα προηγούμενα Συντάγματα αναφέρονται σε μία δίκαιη κατανομή του εθνικού πλούτου, το εν λόγω Σύνταγμα (άρθρο 28), θεωρητικά μόνον αναγνωρίζει το δικαίωμα στους Έλληνες για απόκτηση αγαθών, χωρίς, φυσικά, να προσδιορίζεται η δυνατότητα, ο τρόπος και η υποχρεωτικότητα της πολιτείας για δίκαια συμμετοχή στη διανομή του εισοδήματος.

Στο άρθρο 29, διασφαλίζεται το αξιολογικό κριτήριο για τη κατάληψη δημόσιας επαγγελματικής θέσης, επαναλαμβάνοντας σχετική διάταξη των προηγούμενων επαναστατικών Συνταγμάτων. Ωσαύτως, και η αρχή της αναλογικότητας στα δημόσια βάρη προβλέπεται από τις διατάξεις του άρθρου 30.

Όμως το άρθρο 31 συμπληρώνει το πεδίο εφαρμογής της συμμετοχής των κατοίκων της Επικρατείας στις εισπράξεις των εθνικών δικαιωμάτων: «Αι εισπράξεις των εθνικών δικαιωμάτων τάσσονται εις όλους τους κατοίκους της Επικρατείας ομοιοτρόπως, γινόμεναι δικαίως».

Τέλος, με άρτια και αυστηρώς νομική διατύπωση αρθρώνεται η κοινωνιολογική βούληση του συντακτικού νομοθέτη, στο άρθρο 36, προκειμένου, να καταργήσει, τελείως, την έννοια της ανθρώπινης δουλείας: «Εις την Ελληνικήν Επικράτειαν ούτε πωλείται ούτε αγοράζεται άνθρωπος· αργυρώνυτος δε, ή δούλος παντός γένους και πάσης θρησκείας, άμα πατήσει την Ελληνικήν γην, είναι ελεύθερος και από τον δεσπότην αυτού ακαταζήτητος».

 

Υποσημειώσεις

1 Η ρύθμιση της αρχής του Κράτους Δικαίου, δεν περιορίζεται μόνον στην τυπική μορφή (τυπικό Κράτος Δικαίου), δηλαδή στη διασφάλιση ορισμένης διαδικασίας, αλλά και στην αναζήτηση εγγυήσεων ουσιαστικής δικαιοσύνης (ουσιαστικό Κράτος Δικαίου). Βλ. Αθανάσιο Δερβέναγα, Σύγχρονοι προβληματισμοί πάνω στο ελληνικό Σύνταγμα, εκδ. Π. Σάκκουλα, Αθήνα 1981, σελ. 46.

2 Γενικά περί ισότητας και ιδιαίτερα για την κοινωνική ισότητα βλέπε Μάρδας Γ.Δ., Η κοινωνική δικαιοσύνη στον Αριστοτέλη και τη νεότερη εποχή, στα Πρακτικά του έκτου πανελληνίου Συνεδρίου της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Χαλκιδικής «Ο Αριστοτέλης και η σύγχρονη εποχή», Ιερισσός 2001, σελ. 239 – 249.

3 Σήμερα, η αρχή της ισότητας καθιερώνεται με το άρθρο 4 §§ 1,2,4 και 7 του Συντάγματος 1975 – 1986 – 2001, όπου, μεταξύ των άλλων αναγράφεται: «Οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του Νόμου».

4 Δερβέναγας Αθαν., ό.π., σελίδες 108 – 109.

5 Κονιάδης Ξ., Η ρητή συνταγματοποίηση της αρχής του Κοινωνικού Κράτους και η σημασία της εν όψει της εμβάθνσης της ευρωπαϊκής ενοποίησης, στο έργο «Μελέτες Κοινωνικού δικαίου και κοινωνικής πολιτικής», Ε.Ε.Κ.Α., εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2002, σελ. 193.

6 Κονιάδης Ξ., ο.π., σ. 195.

7 Κατρούγκαλος Γ., Η αγωγιμότητα των θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων: μία ανασκόπηση των πρόσφατων διεθνών τάσεων, στο έργο «Μελέτες Κοινωνικού Δικαίου και Κοινωνικής Πολιτικής», εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2002, σελ. 155.

8 Αμίτσης Γ., Αρχές οργάνωσης και λειτουργίας του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2001, σελ. 57 – 62.

9 Βεβαίως και προς το τέλος του καλοκαιριού του 1821, σχεδόν όλος ο επαναστατημένος ελληνισμός προσέβλεπε με πίστη και αγωνία στη συγκρότηση ενιαίας κρατικής εξουσίας.

10 Βώρος Φ. Κ. και άλλοι, Θέματα νεότερης και σύγχρονης ιστορίας από τις πηγές, εκδ. Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 1994, σελ. 87. Η εκλογή των αρχόντων (δημογερόντων ή διοικητών κοινοτήτων) γινόταν άμεσα ή έμμεσα μεταξύ αυτών που ανήκαν στην ανώτερη τάξη. Ενώ λοιπόν το δικαίωμα να εκλέγεσθαι δεν αφορούσε όλους τους κατοίκους, το δικαίωμα του εκλέγειν ανήκε σε όλους.

11 Πανταζόπουλος Ν., Από της «λογίας» παραδόσεως εις τον Αστικό Κώδικα, εκδόσεις Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 1965, σελ. 89 και 128.

12 Μάνεσης Αριστ., Συνταγματικόν Δίκαιον (παραδόσεις), Θεσσαλονίκη, σελ. 142.

13 Κορδάτος Ι., Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας, εκδόσεις 20ος αιώνας, Αθήνα 1957, σελ. 364.

14 Την 01-12-1821, συγκαλείται στο Άργος νέα Συνέλευση είκοσι τεσσάρων Πελοποννησίων πληρεξουσίων. Η Συνέλευση αυτή αποφασίζει τη σύσταση νέας τοπικής Αρχής της Πελοποννήσου, δηλαδή της Πελοποννησιακής Γερουσίας. Ο Οργανισμός αυτής της Αρχής θα επικυρωθεί, τον ίδιο μήνα (27-12-1827), στη Νέα Επίδαυρο.

15 Οι δυνάμεις αυτές ήταν συνέχεια της Ιεράς Συμμαχίας, που ιδρύθηκε την 26-09-1815, αμέσως μετά το Συνέδριο της Βιέννης (από 01-10-1814 έως 09-06-1815), όπου έλαβαν μέρος οι μεγάλες Δυνάμεις, που εσήκωσαν το βάρος των Ναπολεοντίων Πολέμων, καθώς και τα κράτη που εδεινοπάθησαν.

16 Σπένζος Σ.Π., Παραδόσεις εφαρμοσμένης πολιτικής οικονομίας, εκδόσεις Σ.Σ.Ε., έκδοση Γ΄, αναθεωρημένη 1985, ανατύπωση 1992, Αθήνα, σελ. 13 – 41.

17 Θωμόπουλος Ε.Γ., Περί των κοινωνικών δικαιωμάτων του ανθρώπου, Αθήναι 1973, σελ. 4 – 29.

18 Είναι σημαντικό να σημειωθεί, ότι το Ε΄ ψήφισμα της Επαναστατικής Εθνοσυνέλευσης του 1843 παρέπεμπε στις ως άνω διατάξεις των Συνταγμάτων της Επιδαύρου και του Άστρους ορίζοντας «ως πρώτιστον χρέος να ευρεθή σταθερός πόρος ζωής εις τας χήρας και τα ορφανά των υπέρ πατρίδος πεσόντων στρατιωτών».

19 Σχετικά βλέπε τα Συντάγματα: 1844 (άρθρο 3 § 1), 1864 (άρθρο 3 § 1), 1911 (άρθρο 3, εδαφ. 1), 1925 (άρθρο 5 § 1), 1927 (άρθρο 6 § 1), 1952 (άρθρο 3 § 1) και 1975 – 1986 – 2001 (άρθρο 4 §§ 1 και 5).

20 Αν και η εφαρμογή της αρχής του κοινωνικού κράτους εντοπίζεται χρονικά σε πολύ παλαιά χρόνια (επί βασιλείας Χαμουραμπί στη Βαβυλωνία), θεσμικά αναγνωρίζεται διεθνώς μόνον στα τελευταία χρόνια. Συγκεκριμένα, στην Ελλάδα μόνον στα Συντάγματα των ετών 1827, 1844 (εμμέσως) και 1927 γίνεται διατύπωση παρόμοιων κοινωνικών διατάξεων, ενώ στο ενισχύει σήμερα Σύνταγμα αναγνωρίζονται, πλέον, κοινωνικά δικαιώματα.

21 Μάνεσης Αριστοβ., ό.π., σελ. 151.

22 Η εμφύλια διαμάχη έληξε στα τέλη του 1824, με αποτέλεσμα το μεν Σύνταγμα του Άστρους να μην εφαρμοσθεί, η δε παρέμβαση των ξένων «προστάτιδων Δυνάμεων» να γίνεται πιο συστηματική στην πολιτική ζωή της Ελλάδας. Η ακολουθήσασα δε εμφύλια σύρραξη κάμφθηκε με την κατάληψη του Μεσολογγίου (16-04-1826) από τους Τουρκοαιγυπτίους. Στο διάστημα δε αυτό των εντάσεων (1825 – 1826), οι πολιτικές δυνάμεις, δημιούργησαν τρία κόμματα: το γαλλικό (Κώνης). Τα κόμματα αυτά θα κυριαρχούν στο πολιτικό γίγνεσθαι της Ελλάδας από τα πρώτα βήματα του ελεύθερου πολιτικού κράτους έως τον Κριμαϊκό Πόλεμο (1853 – 1856).

23 Προηγουμένως όμως, την 25-09-1825, η Κυβέρνηση είχε εκδώσει προκήρυξη για να συνέλθουν οι εκπρόσωποι, τα Χριστούγεννα, στο Άργος. Όμως, αργότερα, ορίσθηκαν τα Μέγαρα για τη Συνέλευση και τελικώς οι αντιπρόσωποι άρχισαν να συρρέουν στην Πιάδα (Νέα Επίδαυρο).

24 Τρικούπης Σπ., Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, εκδ. Γιοβάνη, Τ.Δ΄., Αθήνα 1968, σελ. 114 – 129. Η παρέμβαση αυτή, κατά τον συγγραφέα, είχε ως έρεισμα την προσπάθεια των άγγλων για αποκατάσταση της διασαλευθείσας ομόνοιας μεταξύ των Ελλήνων.

25 Για το διάστημα από 11-07-1829 έως 06-08-1829 ορίζεται το Άργος ως πρωτεύουσα της Ελλάδας, ενώ τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, το Ναύπλιο γίνεται η πρωτεύουσα της χώρας.

26 Μάνεσης Αριστ., ό.π., σελ. 151.

27 Παρόμοια σε πληρότητα διάταξη, για τα ελληνικά συνταγματικά δεδομένα, εμφανίζεται μετά εκατό έτη, στο Σύνταγμα του 1927 και συγκεκριμένα στο άρθρο 2, που ορίζει : «Το Ελληνικόν Κράτος είναι Δημοκρατία. Άπασαι οι εξουσίαι πηγάζουν από το Έθνος, υπάρχουν υπέρ αυτού και ασκούνται καθ’ ον τρόπον ορίζει το Σύνταγμα». Δηλαδή, η νέα διάταξη που εισαγάγει το Σύνταγμα του 1927, είναι αυτή που αναφέρεται στον τρόπο άσκησης της εξουσίας.

28 Μαυριά Κ. και Παντελή Α., Συνταγματικά κείμενα – Ελληνικά και ξένα, εκδ. Α.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή 1990, σελ. 54.

29 Η Συνέλευση, επίσης, θέλησε να καταρτίσει «μοναρχικό» Σύνταγμα για τη «διασφάλιση των δικαιωμάτων και του θρόνου του λαού». Όμως την 10-08-1832 η Συνέλευση διαλύθηκε βιαίως από στρατιώτες και ιδιώτες.

30 Η Σύμβαση του Λονδίνου της 07-05-1832 όριζε, ότι η Ελλάδα θα είναι κράτος Μοναρχικό και ανεξάρτητο, με Μονάρχη τον Όθωνα, δευτερότοκο γιο του Βασιλέα της Βαυαρίας Λουδοβίκου. Αργότερα, την 30-08-1832 υπογράφεται στο Λονδίνο Πρωτόκολλο, με το οποίο οριστικοποιούνται τα σύνορα της Ελλάδας και ταυτόχρονα απορρίπτονται τα αιτήματα των Κρητικών και των Σαμίων για ένωση με την Ελλάδα.

31 Σαφώς επηρεασμένες είναι, μεταξύ των άλλων, οι διατάξεις των άρθρων  6, 13, 17 και 25.

32 Βεβαίως, αρκετές διατάξεις από τα άρθρα αυτά έχουν αναλυθεί σε προγενέστερο κεφάλαιο, που αναφέρεται στη συγκριτική διερεύνηση των τριών επαναστατικών Συνταγμάτων.

 

Γεώργιος Δημ. Μάρδας

Λέκτορας Πανεπιστήμιου Μακεδονίας

Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών

Πρακτικά Ά Συνεδρίου Αργειακών Σπουδών, «Το Άργος κατά τον 19ο αιώνα», 5-7 Νοεμβρίου 2004, Σύλλογος Αργείων «Ο Δαναός», Άργος, 2009. 

 

 Σχετικά θέματα:

 

Read Full Post »

«Αργολικά Σημειώματα “Επίδαυρος ή Δαμαλάς;”, “Τοποθεσία του Βούζη = Μέρμπακας;” », Βούλα Κόντη, Σύμμεικτα, τόμος ένατος, Μνήμη Δ. Α. Ζακυθηνού, Μέρος ‘Α, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών, Αθήνα, 1994

Posted in Άρθρα - Μελέτες - Εισηγήσεις, Επίδαυρος, tagged , , , , , , , , , , , , on 16 Ιουνίου, 2014| Leave a Comment »

«Αργολικά Σημειώματα “Επίδαυρος ή Δαμαλάς;”, “Τοποθεσία του Βούζη = Μέρμπακας;” », Βούλα Κόντη, Σύμμεικτα, τόμος ένατος, Μνήμη Δ. Α. Ζακυθηνού, Μέρος ‘Α, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών, Αθήνα, 1994

 

 

Επίδαυρος ή Δαμαλάς;

Κάστρο του Δαμαλά (Τροιζήνα)

Κάστρο του Δαμαλά (Τροιζήνα)

Ο όσιος Νικών ο «Μετανοείτε», όπως μας πληροφορεί ο βιογράφος του, αναχωρώντας από την Κρήτη με προορισμό την Πελοπόννησο, έφθασε στην[Ε]πίδαυρον, ον και Δαμαλάν ειώθασι καλείν οι εγχώριοι.Οιμελετητές που έχουν ασχοληθεί είτε με το Βίο του οσίου είτε με τα πελοποννησιακά πράγματα κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο αναφέρονται στο παραπάνω χωρίο, επισημαί­νοντας ότι ο βιογράφος, ταυτίζοντας λανθασμένα την Επίδαυρο με το Δαμαλά, συγχέει δύο γειτονικές περιοχές της βόρειας ακτής της Αργολίδας. Στην προσπάθεια να ερμηνεύσουν το λάθος, άλλοι υπο­στηρίζουν ότι στο συγκεκριμένο χωρίο εννοείται η Επίδαυρος, η οποία κατά τη μέση βυζαντινή περίοδο έφερε την επωνυμία Δαμαλάς, άλλοι ότι ο όσιος είχε αποβιβαστεί στην Επίδαυρο και ότι αργότερα, κατά την αναχώρησή του είχε μεταβεί στο Δαμαλά, από όπου είχε αποπλεύσει για την Αθήνα και άλλοι, άλλοτε δέχονται ότι παρά τη σύγχυση των τοπωνυμίων η μεσαιωνική ονομασία της Επιδαύρου ήταν Δαμαλάς και άλλοτε θεωρούν ότι ο όσιος είχε φθάσει στην Επίδαυρο και ότι από εκεί είχε μεταβεί στο Δαμαλά, όπου κήρυξε το θείο λόγο. Τέλος, ο Bon και ο Κορδώσης, χωρίς όμως και αυτοί να το τεκμηριώνουν, σημειώνουν ότι ο όσιος Νίκων είχε αποβιβαστεί στο Δαμαλά, τον οποίο θεωρούν ότι λανθασμένα ο βιογράφος του συγχέει με την Επίδαυρο, αντί για την αρχαίαΤροιζήνα.

 

Τοποθεσία του Βούζη = Μέρμπακας;

 

Λίγο πριν από τα μέσα του 12ου αι., ο επίσκοπος Άργους και Ναυπλίου, Λέων, είχε ιδρύσει στην περιοχή της Αρείας γυναι­κεία μονή αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, γνωστή σή­μερα ως Αγία Μονή. Όπως αναφέρει ο ίδιος ο Λέων στο «Υπό­μνημα» της μονής, το οποίο είχε συντάξει τον Οκτώβριο του 1144, σε σύντομο χρονικό διάστημα αναγκάστηκε, για το φόβο των θαλαττίων ληστών, κατά πάσαν άδειαν τα πάντα ληιζομένων, να απομακρύνει τις μοναχές από τη μονή τους, που δεν απείχε πολύ από τη θάλασσα. Έτσι, έκτισε, ειδικά για το λόγο αυτό, άλλη ομώ­νυμη μονή, της πανάγνου δεσποίνης ημών και θεομήτορος, στην ενδοχώρα (πόρρω διακείμενον της θαλάσσης), στην τοποθεσίαν του Βούζη, ενώ μετέτρεψε την πρώτη μονή σε ανδρώα. Η τοποθεσία αυτή απ’ όσο τουλάχιστον γνωρίζω, δεν έχει ως σήμερα εντοπιστεί. Η πιθανότητα να διατηρείται και σήμερα το τοπωνύμιο, σε παρεφθαρμένη, όμως μορφή, φαίνεται μάλλον απίθανη, γιατί σε όλη την περιοχή του αργολικού κάμπου δε σώζεται κάτι παρεμφε­ρές. Αντίθετα, ο τύπος στη γενική, με τον οποίο παραδίδεται η ονομασία της τοποθεσίας, του Βούζη, παραπέμπει συνήθως σε ονό­ματα βυζαντινών οικογενειών και υποδηλώνει τον ιδιοκτήτη γης ή τοπικό άρχοντα. Ας σημειωθεί ότι ο ίδιος ακριβώς τύπος του ονόματος (του Βούζη) μαρτυρείται, στα 1285, και στη νήσο Λήμνο· μνημονεύεται σε σιγιλλιώδες γράμμα του δούκα και απογραφέα του νησιού, Μιχαήλ Μακρεμβολίτου.

Για την ανάγνωση της ανακοίνωσης της κυρίας Βούλας Κόντη πατήστε διπλό κλικ στον παρακάτω σύνδεσμο: Αργολικά Σημειώματα

 

Read Full Post »

Older Posts »