ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Μαγεία, μαντική και προλήψεις. Δεισιδαιμονία – Οιωνοσκοπία – Παρετυμολογία |Λαογραφικά της Ερμιόνης – Γιάννης Μ. Σπετσιώτης

Ο παράλογος φόβος που βασίζεται στην πίστη ότι υπάρχουν μυστηριώδεις δυνάμεις που κατευθύνουν τη ζωή καθώς και η παρατήρηση και ερμηνεία οιωνών, δηλαδή των σημείων από τα οποία μπορεί κανείς να προβλέψει τα μελλούμενα, πάντα απασχολούσαν τον άνθρωπο.

Όπως, λοιπόν, σε πολλές περιοχές της Ελλάδας πιστεύουν σ’ αυτές τις «μυστηριώδεις δυνάμεις» και στην αφελή ερμηνεία τέτοιων οιωνών (σημείων), έτσι και οι Ερμιονίτες τα μελετούσαν δίνοντας τις δικές τους εξηγήσεις! Ας μην ξεχνάμε ότι η πόλη μας λόγω και της γεωγραφικής θέσης υπήρξε κέντρο παγανιστικής λατρείας και άλλων ειδωλολατρικών εκδηλώσεων. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι και στα βιβλία του Χάρυ Πότερ η μάγισσα ονομάζεται Ερμιόνη!

Τις πρώτες καταγραφές μου δημοσίευσα στο περιοδικό «Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα», με τίτλο «Λόγια μαγικά, λόγια γιατρικά, λόγια που κάνουν θαύματα και αρρώστιες θεραπεύουν», τεύχ. 6 και 7. Σ’ αυτό το άρθρο αναφέρθηκα στον τρόπο που στην Ερμιόνη εμποδίζεται το ανεμοπύρωμα (ερισύπελας) ή λούγκα (αρβ. γκρ – χ – ζα), το κριθαράκι, η νευρίδα (νευροκαβαλίκεμα) και αναλυτικά έγραψα για το ξεμάτιασμα. Σε επόμενο άρθρο μου, στο ίδιο περιοδικό, και με τίτλο «ξόρκια, ξεματιάσματα και άλλα φυλακτήρια», έκανα λόγο για το πώς θεραπεύονται τα αστεράκια (δερματική πάθηση) και τι κάναμε όταν χάναμε τα πρώτα μας δόντια.

Όμως το θέμα της μαγείας και της μαντικής με όλα τα παρακλάδια τους, όπως γράψαμε, είναι απέραντο και έχει αφήσει και στην Ερμιόνη πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες για πράξεις, συνήθειες, προλήψεις που θα προσπαθήσουμε να καταγράψουμε όσο το δυνατόν πληρέστερα.

Άλλωστε, η Λαογραφία είναι η επιστήμη αλλά και η τέχνη της στιγμής και της υπομονής. Είναι δε τόσα πολλά, θα έλεγα χιλιάδες, αυτά που αναφέρονται σ’ ολόκληρη τη θρησκευτική και κοινωνική ζωή, σε αντικείμενα, φυσικά φαινόμενα, αστερισμούς, τοπωνύμια, διάφορες εργασίες κ.λπ. Μεγάλη επίδραση, ωστόσο, ασκούν και οι «ασύμμετρες» συμπτώσεις που κάνουν τον άνθρωπο να αμφιταλαντεύεται και να μην είναι σε θέση να δεχθεί την όποια αλήθεια.

Στη Χριστιανική θρησκεία τόσο ο Ιδρυτής της όσο και οι Απόστολοι αρνήθηκαν να υποταχθούν στα δαιμόνια της μαντείας, τις προλήψεις και τα μάγια. Για τον λόγο ότι, όλα αυτά έχουν σκοπό να εξαπατήσουν τον άνθρωπο, να τον οδηγήσουν στον σκοταδισμό προσφέροντάς του φρούδες ελπίδες με στόχο τα οικονομικά οφέλη των επιτήδειων.

Ωστόσο ανέκαθεν τα θέματα που είχαν να κάνουν με τη μαντική, τις προλήψεις, τις δεισιδαιμονίες ακόμη και η παρετυμολογία ορισμένων λέξεων με εξίταραν όπως και τους περισσότερους ανθρώπους. Μου προκαλούσαν ερεθίσματα και την τάση να τα ερευνήσω με περισσότερη περιέργεια αλλά και μεγαλύτερη ευθύνη και πίστη. Δυστυχώς μέχρι σήμερα υπάρχουν άνθρωποι που πιστεύουν σε μεγάλες δυνάμεις, στα «αμποδέματα» όπως λέγονται και σε μέσα που χρησιμοποιούν για να απαλλαγούν από τα μάγια και να θεραπευτούν με τις «επωδές». Στην αρχή οι επωδές ήταν άσματα και συνοδεύονταν από χορούς. Στη συνέχεια παρέμεναν μόνο οι λέξεις που είχαν τη δύναμη να επιδράσουν στις διάφορες ασθένειες που ήταν αποτέλεσμα σατανικών δυνάμεων. Αυτές οι επωδές σήμερα λέγονται ξόρκια, γητέματα, σταυρώματα.

Οι επωδές στηρίζονται σε ανίσχυρες μαγικές αντιλήψεις και όχι στη δύναμη του Θεού. Λέγονται «μυστικά» από τον γητευτή και κανείς δεν πρέπει να ακούσει, ούτε ο εξορκιζόμενος, τα λόγια της επωδής.

Όμως, αν οι επωδές είναι όργανο σατανικό τότε πώς μέσα στα λόγια χρησιμοποιούν σταυρούς, ιερά ονόματα και προσευχές; Οι γητευτές υποστηρίζουν ότι μόνο στο άκουσμα των ιερών συμβόλων και των προσευχών το πονηρό πνεύμα εμφανίζεται και τότε υπακούει στις διαταγές του μάγου.

Προλήψεις, μαγείες, δεισιδαιμονίες και η αντιμετώπισή τους – Πρακτική ιατρική

Αιμάτωμα χεριού με βελόνα: Φανερώνει ότι το ρούχο που ράβεται θα φθαρεί γρήγορα.

Αλάτι: Ρίχνουμε κρυφά αλάτι πίσω από το κάθισμα εκείνου που έχει κάνει «αρμένικη επίσκεψη» και ξεχνάει να φύγει.

Αλογόμυγα: Όταν καθίσει η αλογόμυγα κάπου και δεν φεύγει προμηνύει τον ερχομό ξένου. Γνωστή και η έκφραση στην Ερμιόνη «Μου κάθισε σαν αλογόμυγα και δεν μπορούσα να μιλήσω!».

Ανάδοχος (νουνός): Δεν επιτρέπεται να βαπτίσει τον ίδιο χρόνο παιδιά δύο οικογενειών, γιατί το ένα από αυτά δεν θα επιβιώσει.

Αραήδες: Πλάσματα της φαντασίας, αερικά, γυναίκες άσχημες με δύναμη υπερφυσική. Μ’ αυτές μας φοβέριζαν οι γονείς μας τους καυτούς καλοκαιρινούς μήνες, όταν τα μεσημέρια θέλαμε να βγούμε στο δρόμο για παιχνίδι. Αερικά στην Ερμιόνη ήταν η Βιτόριζα, η Ζώρα, οι Λάμιες, αλλά και οι Ανεράιδες και οι νεράιδες γυναίκες με ξεχωριστή ομορφιά!

Αστέρι που πέφτει: Φανερώνει τον θάνατο κάποιου ανθρώπου. Γνωστή η φράση «αστέρι έπεσε, ψυχή έσβησε». Συνηθίζεται την ώρα που πέφτει κάποιο αστέρι να κάνουμε μια ευχή.

Άφθες: Για τη θεραπεία της άφθας αλλά και της λεύκης χρειαζόμαστε τη «συνδρομή» της εκκλησίας, της γητειάς αλλά και κάποιων υλικών και «ιδανικών» συνθηκών. Η παρακάτω ευχή πρέπει να διαβαστεί νύχτα με πανσέληνο και να μην την έχει αποκαλύψει γυναίκα σε άντρα αλλά το αντίθετο για να έχει μεγαλύτερη ισχύ. Χρειαζόμαστε, μια νύχτα με αστροφεγγιά, ένα κόκκινο πανί αγιασμένο στην εκκλησία, σόδα και μέλι.

Αρχίζουμε με την ευχή:

«Εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, Αμήν». Ταυτόχρονα σταυρώνουμε το στόμα με τις άφθες. Βουτάμε το δάκτυλο που το έχουμε τυλίξει με το κόκκινο πανί στο μέλι και τη σόδα και αλείφουμε προσεχτικά εσωτερικά το στόμα και τη γλώσσα του αρρώστου. Αυτή η επάλειψη τσούζει και ο ασθενής υποφέρει. Στη συνέχεια λέμε το «Άγιοι Ανάργυροι…» και σταυρώνουμε το στόμα του πάσχοντα λέγοντας τρεις φορές: «Κύριε, ελέησόν με!».

Ξαναβουτάμε το δάχτυλο μόνο στη σόδα και κάνουμε επάλειψη στο εσωτερικό του στόματος και τη γλώσσα. Το τσούξιμο μειώνεται αλλά ο πόνος μεγαλώνει. Κατόπιν λέμε την παρακάτω ευχή που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. «Δέσποτα παντοκράτωρ, γιατρέ των ψυχών και των σωμάτων μας άπλωσε το χέρι σου και επισκέψου τον ή την… και θεράπευσε τον δούλον σου (όνομα) από την πλήξη, την αρρώστια και τον πυρετό, το ρίγος. Ελευθέρωσέ τον… από γλωσσοφαγιά, από κακία, από μίσος, από 365 λόγια μαγείας, από κατάρα ή ανάθεμα. Αμήν, αμήν, αμήν». Τελειώνει, λέγοντας «Δι ευχών των αγίων πατέρων ημών…».

Ύστερα ξαναβουτάμε το δάχτυλο στη σόδα και κάνουμε την τρίτη και τελευταία επάλειψη στο στόμα και τη γλώσσα. Η ευχή λέγεται (διαβάζεται) παρουσία μόνο του ασθενούς και του θεραπευτή, πάντα έναστρη νύχτα, πριν από τις 12 μ.μ. στη φύση, ακόμα και τις χειμωνιάτικες μέρες. Το πανί το πλένουμε στη θάλασσα ενώ καθημερινά ξεβγάζουμε το στόμα με χαμομήλι.

Τα παραπάνω μου μετέφερε η μακαρίτισσα Μαρία Σαρρή.

Βαμβάκι: Με πολλούς σπόρους, σημάδι απόκτησης υγιών και πολλών απογόνων (γονιμότητα – ευγονία).

Γάτα: Το πλύσιμο της γάτας με τη γλώσσα στραμμένη κατά τον νοτιά και το τρελό της τρέξιμο «προειδοποιεί» για καταιγίδες και άστατο καιρό. Επίσης, όταν το πρωί δει κάποιος γάτα, είναι γρουσουζιά και η ημέρα του δεν θα κυλήσει καλά.

Γέλια: Τα πολλά γέλια, λένε, ότι βγαίνουν «ξινά», γιατί ακολουθούν στενοχώριες και κλάματα. Γι’ αυτό, όταν γελάμε πολύ, λέμε «σε καλό να μας βγουν». Γνωστή και η ερμιονίτικη φράση «Ου γέλια και καρβέλια»!

Γλάροι: Όταν μαζεύονται και πετούν «ανήσυχοι και διαμαρτυρόμενοι» πάνω από τη στεριά προμηνύεται κακοκαιρία με βροχή και αέρα.

Γλώσσα: Το δάγκωμα της γλώσσας την ώρα του φαγητού σημαίνει κακογλωσσιά.

Δέρμιζες: Θαλασσινά ασπόνδυλα που όταν το χνούδι που καλύπτει το σώμα τους έρθει σε επαφή με το δέρμα του ανθρώπου, προκαλεί ερεθισμό. Από την 1η έως τις 6 Αυγούστου σταματούσαν τα μπάνια, καθώς ο αριθμός τους αυξανόταν υπερβολικά! Οι ημέρες αυτές του Αυγούστου θεωρούνταν αποφράδες και καταραμένες και ονομάζονταν «δρίμες» (δαιμονικές).

Εικόνα που πέφτει: Κακό μεγάλο θα συμβεί.

Ελιές: Οι πολλές ελιές στο σώμα του ανθρώπου φανερώνουν πολλές πίκρες αλλά και φτώχεια.

Ημέρες της εβδομάδας

Κυριακή: Το παιδί που γεννιέται το πρωί της Κυριακής θα ζήσει ευτυχισμένο σ’ όλη του τη ζωή.

Δευτέρα: Ημέρα, που μετά την αργία της Κυριακής, επιστρέφουν οι εργαζόμενοι με δυσκολία στις δουλειές τους, γι’ αυτό και λέγεται Τσαγκαροδευτέρα.

Τρίτη: Ημέρα αποφράδα επειδή Τρίτη έγινε η άλωση της Κωνσταντινούπολης. Η τύχη των κοριτσιών που γεννιούνται Τρίτη δεν είναι καλή.

Τετάρτη: Ημέρα νηστείας, όπου κανείς δεν πρέπει να αφαιρέσει από τον εαυτό του το ελάχιστο. Γνωστή η φράση «Τετάρτη και Παρασκευή τα νύχια σου μην κόψεις …».

Πέμπτη: Δεν κόβουν υφάσματα, γιατί πιστεύεται ότι «φθείρονται» εξαιτίας της παρετυμολογίας της λέξης, Πέμπτη, Πέφτη και πέφτει.

Παρασκευή: Ισχύουν όσα και για την Τετάρτη και επιπλέον επειδή την ημέρα αυτή σταυρώθηκε ο Χριστός πιστεύεται ότι καλό είναι να πλένονται τα ρούχα των αρρώστων και όχι των υγιών.

Σάββατο: Εκείνος που γεννιέται την ημέρα αυτή, ο Σαββατογεννημένος όπως λέγεται, βλέπει εύκολα φαντάσματα που όμως δεν τον ενοχλούν. Επίσης δεν ματιάζεται εύκολα ενώ ο γιος που είναι γεννημένος Σάββατο δεν έχει προκοπή στη ζωή του. Το Σάββατο είναι η πιο κατάλληλη μέρα για τη μαγεία και ποτέ δεν κόβουν ύφασμα, γιατί  «φοβούνται» τη σχετική ομοηχία Σάββατο, σάβανο πιστεύοντας ότι αυτό το ύφασμα θα γίνει σάβανο.

————————-

Ίριδα (ουράνιο τόξο): Πιστεύεται ότι όποιος περάσει μέσα απ’ αυτό θα αλλάξει φύλο.

Καρακάξα: Το κράξιμό της σημαίνει άφιξη ξενιτεμένου.

Καφές: Μια μεγάλη φυσαλίδα (φούσκα) στη μέση του φρεσκοβρασμένου καφέ σημαίνει ότι κάποιος έχει στραμμένο επάνω σου το κακό μάτι. Επίσης σημαίνει και κακογλωσσιά. Όταν σερβίρεται ο καφές και χύνεται έξω από το φλιτζάνι λένε: «Θα πάρεις λεφτά», ενώ όταν έχει πολλές φουσκάλες είναι προμήνυμα «των καλών» λόγων που θα ακουστούν για το πρόσωπό σου.

Κοκίτης: Για να θεραπευτεί το παιδί από τον επίμονο βήχα που του προκαλούσε αυτή η παιδική αρρώστια, το έφερναν καθημερινά στη θάλασσα και το πίεζαν να βήχει συνέχεια. Πίστευαν ότι ο καθαρός αέρας θα γεμίσει τα πνευμόνια του παιδιού και ο βήχας θα εξαφανιστεί. Όταν ο κοκίτης έπιανε το βρέφος και …«έσβηνε» από τον βήχα, του έκαναν αεροβάπτισμα μήπως δεν καταφέρει να επιβιώσει.

Κολόνια: Δώρο κολόνια σημαίνει τσακωμός. Γι’ αυτό εκείνος που το παίρνει, δίνει ένα νόμισμα σ’ εκείνον που την προσφέρει.

Κορυφές δύο στο κεφάλι: Προμηνύουν δύο στεφάνια.

Κούκος: Το άκουσμα της κραυγής του πουλιού προμηνύει θάνατο.

Κριθαράκι: Το λένε και «κούκισμα» και είναι ασθένεια των ματιών. Στην Ερμιόνη για να χαθεί και να σβήσει, πρώτα το σταυρώνουν και μετά λένε: «Καλημέρα, Καλησπέρα να μην σε βρει άλλη μέρα, Καλησπέρα, Καλημέρα να μη σε βρει η εσπέρα». Στη συνέχεια το μουντζώνουν τρεις φορές και η αρρώστια εξαφανίζεται. Άλλες φορές σταυρώνουν το μάτι με «μαυρομάνικο» μαχαίρι και λένε:

Αϊ- Γιώργη καβαλάρη, με σπαθί και με κοντάρι

δος μου το κλειδάκι σου, ν’ ανοίξω το ματάκι μου

να δω τι έχει μέσα, στάρι, κριθάρι, σπυρί μαργαριτάρι!

Κουνήσου από τη θέση σου: Λέγεται όταν ακούγεται από κάποιον κάτι άσχημο για να μην είναι «η ώρα ανοιχτή» και τελικά συμβεί.

Λάδι: Όταν χύνεται θα προκληθεί ατύχημα (κυριολεκτικά αλλά και μεταφορικά).

Λύσιμο αφαλού: Έβαζαν το δάχτυλο στο σημείο του αφαλού και προσπαθούσαν να τον στρίψουν. Μετά έβαζαν ένα κομμένο κρεμμύδι επάνω στον αφαλό. Κατόπιν το έδεναν προσεχτικά. Το σταύρωναν, έλεγαν και κάποια λόγια, όπως «Έλα Χριστέ και Παναγιά και φέρε το μαχαίρι και στρίψε το αντέρι» και ο ασθενής γινόταν μετά από κάποιες μέρες καλά. Τα συμπτώματα της λύσης του αφαλού ήταν εμετός και διάρροια. Στη θείτσα Κ. λυνόταν συνεχώς ο αφαλός…

Μήνες

Ιανουάριος ή Γαμηλίωνας: Γίνονται οι περισσότεροι γάμοι, γιατί επικρατεί η πρόληψη ότι σε άλλη περίπτωση τα παιδιά που θα γεννηθούν θα είναι ασθενικά. Ο μήνας του θάρρους και της δύναμης. Γι’ αυτό μπήκε πρώτος στη γραμμή, για να πάρει πάνω του όλο το βάρος του νέου χρόνου.

Φεβρουάριος: Αρχίζει με τρεις γιορτές του Αγίου Τρύφωνα, της Υπαπαντής και του Αγίου Συμεών που τιμώνται ιδιαίτερα στην Ερμιόνη. Ο άγιος Συμεών είναι «άγνωστος», γι’ αυτό και το όνομα αυτό δεν συναντάται στην πόλη μας.

Μάρτιος: Κάποτε τον θεωρούσαν τον πρώτο μήνα του χρόνου. Ο λαός εξαιτίας των πολλών αλλαγών του καιρού τού έδωσε πολλά παρατσούκλια. Τον είπε Πεντάγνωμο, Γδάρτη, Παλουκοκάφτη. Είναι πολύ γνωστό το έθιμο του Μάρτη ή Μάρση, η ασπροκόκκινη κλωστή που φορούν οι άνθρωποι στο χέρι και κάποιοι στο λαιμό, για να μην τους κάψει ο ήλιος. Ενδιαφέρουσα είναι για τον Μάρτη και η παρακάτω αναφορά, όπως την βρήκαμε γραμμένη σε εφημερίδα του Νομού Αργολίδας.

«Λέγει δημώδης τις παράδοσις, ότι ο Μάρτιος έχει γυναίκα νέαν και ωραίαν αλλά χωλήν (κουτσή). Δια της χαρίεσης ταύτης αλληγορίας εκφράζεται ζωηρώς ο καιρός του Μαρτίου ο ως επί το πλείστον βροχερός». Εφημερίδα Αργολίς 6-3-1875.

Απρίλιος: Ο μήνας ξεκινά με φάρσες και ψέματα για να γιορτάσει ο κόσμος την περιλάλητη Πρωταπριλιά, όπως το έθιμο προστάζει. Τα ψευδολογήματα αυτά είναι ένα είδος μαντείας και γητειάς, όπου το κακό προσπαθεί να ξεγελάσει το καλό με γαλιφιές και πρόσωπο γαλήνιο, χωρίς να το καταφέρνει. Ο Απρίλιος τόσο από το λαϊκή μούσα όσο και από τους ποιητές είναι ο μήνας που εξυμνήθηκε περισσότερο από κάθε άλλο μήνα, ίσως με εξαίρεση τον Μάη.

Μάιος: Ο γιος του Ήλιου και της Τριανταφυλλιάς. Την Πρωτομαγιά πιάνουν τον «Μάη», φτιάχνουνε στεφάνια, τα κρεμούν στις εισόδους των σπιτιών για να είναι η ζωή της οικογένειας ανέμελη και λουλουδιασμένη. Τα έκαιγαν στη φωτιά του Άη-Γιάννη. Έβγαιναν στις εξοχές, τρώγανε, διασκεδάζανε, χορεύανε, τραγουδούσαν τραγούδια του Μάη. Πασάλειβαν τα πρόβατα με μούργα για να μην τα χτυπάει ο γούδερος εξαιτίας της ζέστης και είχαν ασταμάτητη φαγούρα. Επίσης έλεγαν και κάποιες επωδές-αμποδέματα.

Ιούνιος: Το τελευταίο 10/ήμερο, του Θεριστή, όπως ονομάζεται ο Ιούνιος, άρχιζε ο θερισμός, το θέρος του σταριού και των άλλων δημητριακών. Χρησιμοποιούσαν το δρεπάνι, ένα ημικυκλικό σιδερένιο εργαλείο με λαβή ξύλινη ή τα έβγαζαν με τα χέρια, αν ήταν πολύ μικρά, δουλειά ιδιαίτερα κοπιαστική. Έκοβαν, λοιπόν, τα στάχυα και τα έκαναν χειρόβολα. Οκτώ χειρόβολα μαζί έκαναν ένα δεμάτι. Τα δεμάτια τα έδεναν με μεγάλα στάχυα σίκαλης που τα έβαζαν στη θάλασσα, για να σφίγγουν και να «κρατάνε» στο δέσιμο. Τα δεμάτια τα έκαναν θυμωνιές, δηλ. ωραίους σωρούς κυκλικούς ή τετράγωνους, γυρνώντας τα στάχυα των δεματιών προς τα μέσα. Αργότερα, με την εμφάνιση των αλωνιστικών μηχανών, έριχναν τις θυμωνιές στους μεγάλους κάδους τους.

Στην αρχή του θέρους βλέποντας οι γονείς μας να απλώνεται μπροστά τους ολόκληρο το χωράφι απελπίζονταν και αναρωτιόνταν πότε και πώς θα καταφέρουν να το τελειώσουν…, μου έλεγε χαρακτηριστικά ο Α. Οι.

Ο Ιούνιος είχε επίσης τον Κλήδονα, το αμίλητο νερό, τις φωτιές και τις μαγικές ιδιότητες των φυτών που θεραπεύουν από διάφορες αρρώστιες.

Ιούλιος ή Αλωνάρης: Ο μήνας των αλωνιών, με ολόκληρη την Ερμιόνη να βρίσκεται στ’ αλώνια. Κάθε γεωργός είχε το δικό του αλώνι που αρχικά ήταν πέτρινο και αργότερα τσιμεντένιο. Κάποιος φορές το έφτιαχνε ο ίδιος μέσα στο κτήμα του με πατημένο το χώμα και στρωμένο με ασπρόχωμα, σε ψηλό σημείο για να φυσάει και να ξεχωρίζει εύκολα το άχυρο από το στάρι (καρπό). Όσοι δεν είχαν δικά τους αλώνια νοίκιαζαν πληρώνοντας κάποιο ποσό. Υπήρχαν ιδιωτικά και κοινοτικά αλώνια στην Κάπαρι, στ’ Αλώνια και αλλού, Στο κέντρο του αλωνιού υπήρχε ένα ξύλο περίπου 1,70 μ., που το έλεγαν στραμπουάρι. Εκεί έδεναν τρία – τέσσερα ή και περισσότερα άλογα που θα αλώνιζαν. Στο εσωτερικό έβαζαν το πιο γέρικο για να μην κάνει μεγάλες στροφές και εξωτερικά τα πιο νεαρά και δυνατά ζώα. Τα έδεναν με σχοινιά (τριχιές) σε κρίκους που κρέμονταν από το στραμπουάρι και καθώς γύριζαν γύρω απ’ αυτό πατώντας τα στάχυα, το σκοινί μαζευόταν. Στη συνέχεια τα ζώα γυρνούσαν αντίστροφα και το σχοινί ξετυλιγόταν. Έτσι ξεχώριζε το στάρι, το κριθάρι και τα άλλα γεννήματα από τα καλάμια στην πρώτη φάση.

«Θερισμός», Τάσος Αλεβίζος 1957.

Ακολουθούσε η απαραίτητη κοσώρα, το διάλειμμα για λίγη ξεκούραση μέχρι να ξεκινήσει η δεύτερη φάση, το λίχνισμα. Για το λίχνισμα χρησιμοποιούσαν ένα εργαλείο που το ονόμαζαν δικράνι, αρχικά ξύλινο και αργότερα σιδερένιο, που έμοιαζε με μεγάλο πιρούνι, Με μια κίνηση, όμοια μ’ αυτή που φτυαρίζουμε, έπιαναν μαζί σπόρους και άχυρα, τα πετούσαν ψηλά προς τα επάνω και ξεχώριζαν έτσι οι σπόροι από τα άχυρα. Για τη δουλειά αυτή ευνοούσε το σιγανό προς μέτριο αεράκι για να καθαρίζεται ευκολότερα το στάρι.

Στη συνέχεια γινόταν το κοσκίνισμα με το δριμόνι (μεγάλο κόσκινο). Αυτό «κρατούσε» τους κόμπους από τα στάχυα και τις πέτρες και άφηνε να περνά μόνο ο καρπός, το στάρι. Έτσι γινόταν το αλώνισμα μέχρι το 1955.

«Θερισμός», έργο του ζωγράφου Δημητρίου Γιολδάση (1897- 1993).

Αργότερα ήλθαν οι αλωνιστικές μηχανές. Όμως τη σίκαλη, τα λαθούρια, τη βρώμη τα αλώνιζαν ακόμα στ’ αλώνια, γιατί τα κόσκινα των αλωνιστικών δεν ήσαν κατάλληλα. Θυμάμαι τις αλωνιστικές μηχανές να βρίσκονται στα χωράφια του Αγροτικού Συνεταιρισμού, εκεί που είναι σήμερα το Γυμνάσιο – Λύκειο Ερμιόνης. Θυμάμαι, επίσης, τα άχυρα στοιβαγμένα σε μπάλες που προορίζονταν για φαγητό των ζώων.

– Τι είναι τα άγανα, φίλε; ρώτησα τον Αντώνη.

– Τα μουστάκια που έχουν τα στάχυα! μου απάντησε.

Αύγουστος: Τόσα καλά έχει ο μήνας αυτός αλλά είναι και το βαρόμετρο για την υγεία των ανθρώπων. «Για την υγεία σου, τον Αύγουστο ρώτησε πρώτα», λέει μια παροιμία που σημαίνει ότι κανείς δεν είναι σίγουρος για την υγεία του, αν δεν την βγάλει «καθαρή» τον Αύγουστο. Πάντως ένα τραγούδι του Χατζηδάκη μιλάει για τις «ήσυχες μέρες του Αυγούστου». Πόσο ήσυχες και πόσο ξένοιαστες είναι εγώ δεν μπορώ να σας το πω, γιατί έχω …άλλες εμπειρίες…

Σεπτέμβριος: Ο μήνας της συγκομιδής των σταφυλιών, ο Τρυγητής, όπως ονομάζεται. Οι γεωργοί ετοιμάζουν τη σπορά και τους σπόρους και τους στέλνουν στην εκκλησία για να ευλογηθούν. Κάποιοι γεωργοί έφερναν τον ιερέα και στο σπίτι. Είναι ο μήνας της νοσταλγικής μελαγχολίας, της περίσκεψης και της έμπνευσης. Με αφορμή δε τις γιορτές της Γέννησης της Θεοτόκου (8 Σεπτεμβρίου) και του Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου) σε πολλά μέρη της Ελλάδας γίνονταν μεγάλες εμποροπανηγύρεις.

Οκτώβριος: Με την καλοκαιρινή αναλαμπή του φθινοπώρου, Αγιοδημητράκη, μικρό καλοκαιράκι έλεγαν οι παλαιοί Ερμιονίτες και όχι μόνο. Χρυσάνθεμα (Αγιοδημητριάτικα) και άλλα φθινοπωρινά λουλούδια στολίζουν τούτο τον μήνα. Ήταν ο μήνας που κατέβαιναν οι Βαλτετσιώτες τσοπάνηδες από τα βουνά και έρχονταν στην Ερμιόνη. Οκτώβριος είναι ο ήρεμος μήνας που οι γεωργοί καματεύουν και σπέρνουν.

Νοέμβριος: Ο τελευταίος μήνας του φθινοπώρου και προάγγελος του χειμώνα που ακολουθεί. Οι πολλές δουλειές των γεωργών πρέπει να τελειώνουν. Θα απομείνει το μάζεμα των ελιών.

Ξεκινά και το 40/ήμερο με τη γνωστή και στην Ερμιόνη ιστορία του «φτωχού Φίλιππου», του γεωργού με το βόδι. Όλη την ημέρα δούλευε ο Φίλιππος και το βράδυ νήστευε. Η λαϊκή παράδοση προχώρησε και σ’ ένα θαύμα που ανέδειξε τον φτωχό γεωργό σε άγιο.

Δεκέμβριος: Στ’ απόκρυφα του μήνα συναντάμε τις πολλές λαϊκές ρήσεις για τον χειμώνα που «έσκασε μύτη», τα αποφθέγματα για τις τρεις πρώτες γιορτές (Αγία Βαρβάρα, Άγιος Σάββας, Άγιος Νικόλαος) και τις παραδοσιακές προετοιμασίες για να υποδεχθούν οι άνθρωποι με αγάπη, χαρά και κάλαντα τα Χριστούγεννα.

————————

Μέτωπο μεγάλο: Είναι δείγμα έξυπνου ανθρώπου.

Μυγάκι στη μύτη: Θα ακούσεις κακό μαντάτο.

Μύγες: Τα δυνατά και ενοχλητικά τσιμπήματά τους τον Αύγουστο προμηνύουν βροχές και κακοκαιρία στις επόμενες ημέρες ή τους μήνες που ακολουθούν.

Ντουλάπια και συρτάρια: Δεν τ’ αφήνουμε ανοιχτά, γιατί φέρνουν γλωσσοφαγιά και κουτσομπολιά.

Νύχια: Το φάγωμά τους φέρνει γρουσουζιά.

Ξεμάτιασμα: Πρώτη φορά έγινε λόγος για το ξεμάτιασμα στο περιοδικό «Στην ΕΡΜΙΟΝΗ άλλοτε και τώρα», τεύχ. 7, Μάρτιος 2011, περιγράφοντάς το όπως το είχε γράψει η μητέρα μου. Επειδή, όμως, κάποιες άλλες γυναίκες μου είπαν άλλους τρόπους ξεματιάσματος (βασκανίας), τους περιγράφω στη συνέχεια.

Η ευχή της βασκανίας δίνεται γραμμένη από γυναίκα σε άντρα και το αντίθετο (ποτέ μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου) και μόνο Σάββατο λίγο πριν νυχτώσει, όπως μου έχει πει η μακαρίτισσα Μαρία Σαρρή, διαφορετικά δεν πιάνει. Πρόσθεσε, μάλιστα, ότι για να είναι πιο δυνατή η ευχή και οι δύο ή ένας απ’ αυτούς, στη λειτουργία της Κυριακής, θα πρέπει να μεταλάβει. Η ευχή αρχίζει με το «Πάτερ ημών…». Στη συνέχεια λέμε, «η βασκανία να φύγει και ο/η (όνομα) να γίνει καλά» και φτύνουμε τρεις φορές. Τα λόγια αυτά τα λέμε τρεις φορές. Μετά το ξεμάτιασμα λέμε «στον πιασμένο από το μάτι», να σηκωθεί από τη θέση του.

Ξεμάτιασμα από την Γεωργία Βασιλειάδου. Σκηνή από την ταινία «Η Κυρά Μας η Μαμή» (1958) της Finos Film. Σενάριο & σκηνοθεσία: Αλέκος Σακελλάριος.

Ξεμάτιασμα με λάδι: Ανάβουμε το καντήλι, γεμίζουμε το φλιτζάνι του καφέ με νερό και βάζουμε μέσα λίγο αλάτι. Λέμε την ευχή όπως πρωτύτερα και πριν τελειώσει βουτάμε το μικρό δάχτυλο του δεξιού χεριού στο καντήλι και στάζουμε μια σταγόνα λαδιού στο νερό του φλιτζανιού. Αν απλώσει πολύ, το μάτι βρίσκεται στην κορύφωση. Αυτό (ευχή και λάδι) το επαναλαμβάνουμε τρεις φορές μέχρι να μαζευτούν οι σταγόνες. Το μάτι από ανοιχτόχρωμα μάτια (γαλανά, πράσινα) είναι δυνατό και δύσκολα θεραπεύεται. Ιδιαίτερα τα γαλανά μάτια έχουν τη δύναμη της θάλασσας και τ’ ουρανού.

Δύσκολο και καταστροφικό επίσης είναι το μάτι από γυναίκα που έχει περίοδο. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις τρία διαφορετικά πρόσωπα πρέπει να ξεματιάσουν το ματιασμένο άτομο και πάντα με λάδι.

Τα φυλακτά που μας προφυλάσσουν από το μάτι και πρέπει να έχουμε επάνω μας είναι ο σταυρός, το ξερό αντίδωρο, η μουτζούρα πίσω απ’ τ ’αυτί, η μπλε χάντρα και το σκόρδο. Αν μάλιστα ακούσουμε καλά λόγια για μας ή δικό μας άνθρωπο και νιώσουμε δυνατό και καρφωμένο το βλέμμα κάποιου επάνω μας λέμε τρεις φορές ψιθυριστά «Φτου σκόρδα στα μάτια σου!». Αυτά μου είπε η μακαρίτισσα Μαρία Σαρρή.

Ξερό ή καλόγερος: Καθάριζαν με οινόπνευμα ή χλιαρό νερό την πάσχουσα περιοχή. Έφτιαχναν το κατάπλασμα (χυλός από βρασμένο ρύζι), το άφηναν να «χλιάνει», το έβαζαν σ’ ένα πανί καλά σιδερωμένο (όχι πετσέτα) και το ακουμπούσαν πάνω στο «ξερό». Αυτό το επαναλάμβαναν τρεις και τέσσερις φορές την ημέρα φτιάχνοντας κάθε φορά νέο κατάπλασμα. Όταν έβλεπαν το «ξερό» να ασπρίζει, το τρυπούσαν με «μαλαματένια» καρφίτσα πολύ προσεχτικά. Το σταύρωναν, έλεγαν την προσευχή «Ιησούς Χριστός νικά κι όλα τα κακά (ή τα ξερά) σκορπά» και αυτό «ξεφούντωνε» και σιγά-σιγά μαράζωνε, «πιονόταν». Οι γυναίκες που επιχειρούσαν τη «θεραπεία» του «ξερού» ήσαν ορισμένες.

Μια απ’ αυτές ήταν η Μαρία Σαρρή, η οποία μου αφηγήθηκε και την πρακτική αντιμετώπισή του. Συμπλήρωσε, όμως, και κάτι που έχει ιδιαίτερη σημασία. «Ποτέ δεν ανακατεύτηκα με τα ξερά άλλων ανθρώπων έξω από το οικογενειακό μου περιβάλλον, γιατί ποτέ δεν ξέρεις πώς αυτό θα εξελιχθεί. Καλό είναι να λες δεν ξέρω». Χαρακτήριζε μάλιστα το «ξερό» σαν «ένα κουκούτσι που έχει πόνο, πύρα και φορτίο».

Ξύδι: Δεν το χρησιμοποιούσαν τη Μεγάλη Παρασκευή και την ημέρα της Αποκεφάλισης του Προδρόμου σε ένδειξη σεβασμού και σύμφωνα με το ευαγγελικό και υμνολογικό «όξος εποτίσθης». Το έλεγαν και αμίλητο ή γλυκάδι, όταν ήθελαν να το αγοράσουν από μαγαζί που είχε βάλει μούστο για κρασί.

Ομπρέλα: Ανοιχτή μέσα στο σπίτι προμηνύει θάνατο.

Παιδί: Όταν περπατάει στα τέσσερα (παίζοντας) σημαίνει ότι θα έρθουν επισκέπτες στο σπίτι.

Παλμός (παίξιμο) ματιού: Σημαίνει άφιξη προσώπου. Δεξί μάτι, καλό μαντάτο, αριστερό κακό. Στο παίξιμο ή το πέταγμα του ματιού στην Ερμιόνη λέμε τη φράση, «μου λαγγεύει το μάτι».

Παπάς: Όταν τον δει κάποιος το πρωί, μόλις βγει από το σπίτι του, θεωρείται γρουσουζιά.

Παρωτίτιδα: Την αρρώστια αυτή τη λένε μαγουλάδες ή παραμαγουλάδες, επειδή πρήζονται τα μάγουλα στο κάτω μέρος. Στην Ερμιόνη αρβανίτικα τη λένε σούτα. Αλείφουν το μέρος εκείνο με κατράμι (παχύρρευστη πίσσα) ή με μελάνη και την ξορκίζουν γράφοντας πάνω τη λέξη ΙΧΘΥΣ. (Ιησούς – Χριστός – Θεού – Υιός -Σωτήρ).

Πέταλο: Στην εξώπορτα ορισμένων σπιτιών υπήρχε καρφωμένο για να φέρνει καλοτυχία. Πολλοί βέβαια ισχυρίζονται ότι πρέπει να είναι στραμμένο προς τα επάνω, για να συγκεντρώνει όλη την καλή «ουράνια ενέργεια».

Πεταλούδα: Το πέταγμά της μέσα στο σπίτι προμηνύει την άφιξη ξενιτεμένων ή επιστολής.

Πεταλουδίτσα: Το πέταγμά της μέσα στο σπίτι δηλώνει πως η ψυχή κάποιου πεθαμένου, «επισκέπτεται» τους δικούς του ανθρώπους.

Προσωπίδα: Όταν το παιδί γεννηθεί με μια λεπτή μεμβράνη στο πρόσωπο θεωρείται τυχερό και πολύ έξυπνο.

Πουκάμισο: Όταν είναι στραβά κουμπωμένο σημαίνει ότι ο άνθρωπος που το φοράει είναι έτοιμος για καβγά.

Πυροστιά: Όταν βρεθεί πεσμένη (σε ύπτια θέση) στο σπίτι προμηνύει πολλά χρέη.

Ρίγος: Στη διάρκεια του φαγητού φανερώνει αμαρτωλό άνθρωπο.

Σαπούνι: Αποφεύγεται να δίνεται στα χέρια αλλά αφήνεται να το πάρει αυτός που το χρειάζεται, γιατί τα δύο πρόσωπα θα μαλώσουν και θα χωρίσουν.

Σιδερωσιές ή σιδρωστιές: Πρόκειται για το «άνοιγμα της πλάτης» που εμφανίζεται περισσότερο στα μωρά. Έχει πόνο στα ψαχνά της πλάτης και στα κόκκαλα.  «Του πέσαν οι σιδερωσιές», λέγαμε. Τα μωράκια, καθώς δεν μιλάνε να πουν τι έχουν, έκλαιγαν δυνατά και χωρίς σταματημό. Τους έκαναν εντριβή με χλιαρό λάδι για να γλιστρούν τα χέρια και να ζεσταίνεται το πονεμένο μέρος και να βγαίνει η ανάσα ευκολότερα. Η εντριβή με τα χέρια γινόταν πάντα προς τα πάνω, προς το κεφάλι, για να ανέβει ο πόνος και να φύγει. Στην αρχή το τρίψιμο γινόταν σιγά, πιο δυνατά στη συνέχεια και όταν τελείωναν τα έδεναν. Έπαιρναν το τσεμπέρι, το περνούσαν από τον λαιμό, το άπλωναν στο στήθος, το σταύρωναν σε σχήμα Χ και το έδεναν πίσω σφιχτά. Αυτό μετά «έντωνε – λασκάριζε» από μόνο του. Ύστερα σταύρωνε το πονεμένο μέρος και το λιβάνιζε. Η μακαρίτισσα Μαρία Σαρρή μου έλεγε ότι οι καλύτεροι επίδεσμοι είναι τα μαντήλια του κεφαλιού. «Χασέ», έλεγε συνεχώς ή «βαμβακιού», ποτέ πετσέτα!

Σκύλος: Το αλύχτισμά του έξω από το σπίτι τη νύχτα προμηνύει θάνατο, γι’ αυτό και τον έδιωχναν.

Σούφρα: Είναι η παιδική ατροφία. Η ξορκίστρα αλλά και πρακτική γιατρίνα έπαιρνε μια λεπίδα και χάραζε μικρές αμυχές κατά μήκος της σπονδυλικής στήλης. Έλεγε το τροπάριο των Αγίων Αναργύρων και σταύρωνε το σημείο.

Σπίθα: Το πέταγμά της έξω από το τζάκι σημαίνει κακογλωσσιά και καταλαλιά.

Σταυρός: Φέρνοντας το Άγιο Φως στο σπίτι με την κάπνα του πασχαλινού κεριού σχημάτιζαν στο εσωτερικό επάνω μέρος της εξώπορτας έναν σταυρό. Πίστευαν ότι ο σταυρός θα φυλάει και θα ευλογεί την οικογένεια και θα φέρνει ευτυχία.

Στραμπούληγμα: Το πονεμένο μέρος, όπου το νεύρο έχει «μαζευτεί», θέλει πολύ τρίψιμο με χλιαρό λάδι. Κατόπιν χλιαρό νερό, σαπούνι τριμμένο που τ’ αφήνουμε μέχρι το νερό να κρυώσει. Σκουπίζουμε και στεγνώνουμε καλά. Μετά βάζουμε το έμπλαστρο που έχουμε φτιάξει με θειάφι, λιβάνι, λάδι (άλλα υλικά δεν θυμόταν η Μ.Σ.) και το δένουμε σφιχτά. Το αφήνουμε λίγες μέρες να «ησυχάσει» και αν δεν αποθεραπευτεί, επαναλαμβάνουμε τη διαδικασία. Όταν τελειώνουμε λέμε το «Ιησούς Χριστός Νικά» και σταυρώνουμε το σημείο.

Σφί(γ)κες: Όταν μαζεύονται πολλές το καλοκαίρι προμηνύεται γρήγορη βαρυχειμωνιά.

Φαγούρα της μύτης: Όταν μας τρώει η μύτη χωρίς κανένα λόγο, σημαίνει ότι θα «φάμε» ξύλο.

Φαγούρα της παλάμης: Όταν μας «τρώει» η αριστερή παλάμη και επιθυμούμε να την ξύσουμε, σημαίνει ότι θα πάρουμε χρήματα. Αν μας «τρώει» η δεξιά θα δώσουμε χρήματα.

Φτέρνισμα: Σε γάμο σημάδι ότι θα ακολουθήσει και δεύτερος. Σε κηδεία το ίδιο. Επίσης, όταν κάποιος διηγείται ένα γεγονός και φτερνίζεται σημαίνει ότι λέει την αλήθεια.

Χαρτονομίσματα: Όταν κάποιος πιάνει στο χέρι του χαρτονομίσματα, τα περνάει από τις τρίχες του κεφαλιού του. Έτσι προσδοκά να είναι πολλά (όσα και τα μαλλιά του) και ποτέ να μην του λείψουν.

Χελιδόνι: Όταν το πιάσεις και το κρατήσεις στα χέρια σου πέφτουν τα μαλλιά σου.

Χέρια σταυρωμένα: Δείχνουν νεκρό αλλά και ότι κανένα από τα προβλήματα της οικογένειας δεν θα λυθεί. Γνωστή η φράση «Λύσε τα χέρια σου!».

Χτύπημα ξύλου: Χτυπάμε ξύλο, γιατί κάτι που λέμε ή ακούμε την ώρα της συζήτησης και δεν θέλουμε να συμβεί. Μάλιστα λέμε και τη φράση «Κούφια η ώρα που τ’ ακούει».

Ψαλίδι: Ανοιχτό μέσα στο σπίτι σημάδι κακογλωσσιάς. Συχνά το αφήνουμε και συνειδητά ανοιχτό, για να βρούμε κάτι που χάσαμε.

Ωμοπλατοσκοπία: Ένας άλλος τρόπος για να «ξέρουμε τα μελλούμενα». Ανάλογα με τα σημάδια που υπάρχουν στο κόκκαλο της πλάτης του πασχαλινού αρνιού, βλέπουμε την ευτυχία και τη δυστυχία που «έρχεται». Η μητέρα μου, παρ’ ότι δεν πίστευε σ’ αυτά, πάντα το κοιτούσε και «διάβαζε» τα σημάδια του. Ωστόσο απέφευγε να δώσει περαιτέρω εξηγήσεις, παρ’ όλο που συχνά της το ζητούσα…

Άγιοι – Εορτές

Θα ξεκινήσουμε με την αναφορά μας στους Αγίους και τις διάφορες Εορτές της Εκκλησίας μας από την 1η Σεπτεμβρίου, την αρχή της Ινδίκτου, που αρχίζει το νέο εκκλησιαστικό έτος. Η αναφορά μας θα είναι σύντομη, γιατί κυκλοφορεί ξεχωριστή μελέτη με θέμα «Εκκλησιαστική Λατρεία – Ήθη και έθιμα».

Αρχή της Ινδίκτου (1η Σεπτεμβρίου): Αν ο νοικοκύρης μπει στο σπίτι του προτού να περάσει ο παπάς για τον αγιασμό, θεωρείται κακό σημάδι.

Άγιος Ευστάθιος (20 Σεπτεμβρίου): Τον γιορτάζουν οι έγκυες γυναίκες, για να μπορέσει το μωρό «να σταθεί» (παρετυμολογία) και να ζήσει. Για τον ίδιο λόγο ο άγιος είναι και προστάτης των καροτσιέρηδων – αμαξάδων, καθώς βοηθάει να έχουν σταθερότητα οι καρότσες τους.

Αγία Ερμιόνη (4 Σεπτεμβρίου): Η Αγία Ερμιόνη, ως Ανάργυρη ιατρός, προσφέρει την ίαση του ανθρώπου. Το εκκλησάκι της, που οικοδόμησε ο μακαριστός Παντελεήμονας Μπαρδάκος, Μητροπολίτης Σάμου και Ικαρίας. βρίσκεται στον λόφο των Μύλων.

Ιερός Ναός Αγίας Ερμιόνης

Άγιος Αβέρκιος (22 Οκτωβρίου): Ανήμερα της γιορτής γίνεται αγιασμός που ρίχνεται στα βαρέλια, ενώ βράζει ο μούστος, για να δώσει καλό κρασί.

Άγιος Δημήτριος (26 Οκτωβρίου): Με τα ωραία χρυσάνθεμα, τα αγιοδημητριάτικα όπως τα λένε, το μικρό καλοκαιράκι, με πρώτους τους γεωργούς να ξεκινούν την προμήθεια των εφοδίων του χειμώνα. Ο στρατός και τα σώματα ασφαλείας φορούν τις χειμερινές στολές τους. Στην Ερμιόνη υπάρχει εκκλησία στον δρόμο της Πικροδάφνης.

Άγιοι Ανάργυροι (1η Νοεμβρίου και 1η Ιουλίου): Το προσκύνημα της Ερμιονίδας! Με το ιαματικό νερό και τη χάρη τους θεραπεύουν κάθε ασθένεια, σώματος και ψυχής.

Το μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων, πάνω από το γαλήνιο κόλπο της Ερμιόνης – Ντιάνα Αντωνακάτου.

Άγιος Μηνάς (11 Νοεμβρίου): Παρετυμολογικά ο Μηνάς μηνύει και φανερώνει τα χαμένα και τα κλοπιμαία. Υπάρχει στην Ερμιόνη το εκκλησάκι του μέσα σε όμορφο, πευκόφυτο δασάκι, στα Αλώνια.

Εισόδια της Θεοτόκου (21 Νοεμβρίου): Η Παναγιά η Πολυσπορίτισσα, η Παναγία – Δήμητρα όπου οι νοικοκυραίοι βράζουν πολυσπόρια για το κακό που πέρασε και το καλό που περιμένουν.

Αγία Αικατερίνη (25 Νοεμβρίου): Την επικαλούνται τα κορίτσια στο όνειρό τους για να τους φανερώσει τον άντρα που θα παντρευτούν. Στην Ερμιόνη υπάρχει εκκλησάκι στη μνήμη της.

Άγιος Στυλιανός (26 Νοεμβρίου): Δίνουν το όνομά του σε ασθενικά παιδιά για να στυλώσουν (παρετυμολογία) τα πόδια τους.

Άγιος Ανδρέας (30 Νοεμβρίου): Το παλαιό νεκροταφείο της Ερμιόνης. Πιστεύεται, εξαιτίας και της παρετυμολογίας, ότι από την ημέρα της γιορτής του το κρύο αντρειεύει (δυναμώνει).

Αγία Βαρβάρα (4 Δεκεμβρίου): Προστάτιδα των παιδιών από την ευλογιά, που ωστόσο ξεχάστηκε από τότε που βρέθηκε το εμβόλιο… Γνωστό το εκκλησάκι της Αγίας στο Ρορό.

Άγιος Νικόλαος (6 Δεκεμβρίου): Ο προστάτης των θαλασσινών, κύριος των ανέμων και εξουσιαστής των άγριων κυμάτων της θάλασσας. Στην Ερμιόνη, μέσα στο Μπίστι, υπάρχει ο ναός του και οι Ερμιονίτες θαλασσινοί πάντοτε οργανώνουν το πανηγύρι του. Έξω από τον ναό βρίσκονται ερείπια της αρχαίας Ερμιόνης.

Άγιος Σπυρίδων (12 Δεκεμβρίου): Τον γιορτάζουν οι έγκυες για να μην βγει το νεογέννητο με σπυριά (παρετυμολογία). Επίσης για τον ίδιο λόγο θεωρείται θεραπευτής και προστάτης κατά της ευλογιάς.

Άγιος Ελευθέριος (15 Δεκεμβρίου): Γιορτάζουν οι έγκυες γυναίκες για να τις προστατεύει και εξαιτίας του ομόηχου της λέξης να έχουν «καλή λευτεριά».

Άγιος Μόδεστος (16 Δεκεμβρίου): Γιορτάζουν οι γεωργοί, «γιορτάζουν και τα βόδια». Στην Ερμιόνη υπήρχε ομώνυμος Σύλλογος που πανηγύριζε στη γιορτή του.

Άγιος Βασίλειος (1 Ιανουαρίου): Γιορτάζει την πρώτη του νέου έτους. Ο άνθρωπος μόλις σηκώνεται από τον ύπνο του, θέλει να ακούσει και να δει κάτι καλό και τυχερό (έθιμο ασπροπόδαρος).

Θεοφάνεια (6 Ιανουαρίου): Στο τέλος της λειτουργίας άφηναν ελεύθερο ένα περιστέρι και παρακολουθούσαν το πέταγμά του. Αν πετούσε προς τον Βοριά ο χειμώνας θα ήταν κρύος ενώ προς τον Νοτιά οι βροχές θα ήταν πολλές καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου.

Άγιος Αντώνιος (17 Ιανουαρίου): Το όνομα Αντώνιος στα μέσα του 19ου αιώνα ήταν από τα δημοφιλέστερα στην Ερμιόνη και τη γύρω περιοχή. Στην Αυλώνα βρίσκεται νέο εκκλησάκι του Αγίου.

Άγιος Ιωάννης (Η Σύναξη, 7 Ιανουαρίου): Υπάρχει φροντισμένο εκκλησάκι στην είσοδο της νότιας πλευράς, στο Μπίστι, όπου τα τελευταία χρόνια γίνονται συμβολικά βαπτίσεις αλλά και γάμοι.

Άγιος Ευθύμιος (20 Ιανουαρίου): Την ημέρα αυτή δεν πιάνουν βελόνα, γιατί τα ρούχα θα τα τρυπήσει ο σκόρος!

Τρεις Ιεράρχαι (30 Ιανουαρίου): Η γιορτή των Γραμμάτων. Τα σχολεία παλαιότερα είχαν αργία ενώ στην Ερμιόνη, μάλλον παρετυμολογικά, γιορτάζει η Αρχόντω.

Άγιος Τρύφωνας (1 Φεβρουαρίου): Ο προστάτης Άγιος των αμπελιών και των αγρών εναντίον των ποντικιών και της κάμπιας. Γι’ αυτό και στην εικόνα του παρουσιάζεται με κλαδευτήρι. Στην Ερμιόνη υπάρχει το εκκλησάκι του στο περιβόλι του Κομμά.

Υπαπαντή (2 Φεβρουαρίου): Στις αρχές του 20ου αιώνα υπήρχε ομώνυμος Σύλλογος στην Ερμιόνη. Παλαιότερα την ημέρα αυτή ήταν η εορτή της Μητέρας.

Άγιος Συμεών (3 Φεβρουαρίου): Οι έγκυες γυναίκες τον γιορτάζουν για να μην βγει το παιδί σημαδεμένο (παρετυμολογία)!

Άγιος Χαράλαμπος (10 Φεβρουαρίου): Ο προστάτης του κόσμου από το κουκούδι (πανώλη). Έξω από την Ερμιόνη προς την Ντάρδ(ε)ζα είναι το εκκλησάκι του.

Άγιος Βλάσιος (11 Φεβρουαρίου): Προστατεύει τα κοπάδια από τον λύκο, τα τσακάλια και τα άλλα αγρίμια. Δίπλα στο Μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων υπάρχει εκκλησάκι που χρησιμοποιείται και ως κοιμητήριο της Μονής.

Άγιοι Θεόδωροι: Τα κορίτσια σκορπίζουν στην αυλή του σπιτιού τα κόλλυβα του εσπερινού της γιορτής και βλέπουν στον ύπνο τους τον άνδρα που θα παντρευτούν. Η γιορτή των Αγίων Θεοδώρων είναι το Σάββατο πριν από την Κυριακή της Ορθοδοξίας. Στον ομώνυμο λόφο πάνω από το Μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων υπάρχει εκκλησία με ωραίες τοιχογραφίες.

Αγίου Λαζάρου ή Σάββατο του Λαζάρου: Τα παιδιά από την παραμονή (Παρασκευή) κρατώντας ένα συμβολικό ομοίωμα του Λαζάρου γυρίζουν τα σπίτια και ψάλλουν τα κάλαντα του Λαζάρου που είναι πολλά.

Κυριακή των Βαΐων: Με τα πολλά βαΐτικα τραγούδια. Πασίγνωστο το «Βάγια, Βάγια των βαγιών…». Στην Ερμιόνη δίνονταν τα βάγια στην εκκλησία, σχηματισμένα σε όμορφους καλλιτεχνικούς σταυρούς. Το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων προβάλλεται ο Νυμφίος της Εκκλησίας.

Άγιος Γεώργιος (23 Απριλίου): Ο ιππότης Άγιος με το ωραίο άσπρο άλογο από τους πιο δημοφιλείς της Ελλάδας. Πολλά τα τραγούδια του ελληνικού λαού όπου ο άγιος, όπως ο ήρωας του παραμυθιού, με το κοντάρι του σκοτώνει τον δράκοντα. Γιορτάζει στις 23 Απριλίου και πάντα μετά την Κυριακή του Πάσχα, συνήθως τη Δευτέρα του Πάσχα. Την ημέρα αυτή ραντίζανε τα σπίτια με το «αμίλητο νερό» για να φύγουν οι ψύλλοι, οι κοριοί και τα μικροζωύφια.

Αγία Μαύρα (3 Μαΐου): Την ημέρα της γιορτή της Αγίας οι νοικοκυρές δεν ξεκινούσαν καμιά δουλειά εκτός απ’ αυτές του σπιτιού. Δεν ζύμωναν, γιατί το ψωμί μούχλιαζε αμέσως ή γινόταν μαύρο σαν κάρβουνο! Νεόκτιστο εκκλησάκι της Αγίας υπάρχει στην Πετροθάλασσα.

Άγιος Νικόλαος ο Νέος (9 Μαΐου): Ο Μαηνικόλας, όπως συνηθίζουμε να τον λέμε, με το μοναχικό εκκλησάκι στο Καταφύκι. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του κυρ-Απόστολου μπροστά στην Αγία Τράπεζα υπάρχει θαμμένη αρχαία μαρμάρινη πλάκα με επιγραφή, η οποία είναι ασβεστωμένη.

Άγιος Επιφάνειος ο νέος (12 Μαΐου): Ο Κύπριος θεραπευτής των ματιών. Στο εκκλησάκι του, στον Δαμαλά, υπήρχε ιαματικό τρεχούμενο νερό και παλαιότερα γινόταν μεγάλο πανηγύρι.

Άγιος Κωνσταντίνος και Ελένη (21 Μαΐου): Ο κόσμος φόραγε τα καλοκαιρινά ρούχα, τα κοντομάνικα πουκάμισα, ενώ στον στρατό και την αστυνομία φορούσαν τις θερινές στολές.

Αγίου Πνεύματος: Όσοι κοιμούνται τη Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος λένε θα κοιμούνται όλο τον χρόνο!

Άγιος Ονούφριος (12 Ιουνίου): Με το όνομα του Αγίου ονομάζουν όσους έχουν αδυνατίσει και είναι απεριποίητοι. «Τι έγινες, βρε σαν τον άγιο Ονούφριο!», λένε.

Άγιος Ελισσαίος (15 Ιουνίου): Εξαιτίας της ομοηχίας της λέξης και της παρετυμολογίας της, αυτός που εργάζεται εκείνη την ημέρα (15 Ιουνίου) προσβάλλεται από λύσσα μαζί και τα ζώα του!

Άγιος Ιωάννης ο Κλήδονας: Με πολλές προλήψεις, δεισιδαιμονίες και έθιμα γιορτάζει στις 24 Ιουνίου.

Άγιος Προκόπιος (8 Ιουλίου): Τον επικαλούνται συμβολικά για προκοπή ενώ οι στείρες γυναίκες ζητούν τη βοήθειά του να τεκνοποιήσουν.

Άγιος Κήρυκος (15 Ιουλίου): Τον έχουν προστάτη τα παιδιά.

Αγία Μαρίνα (17 Ιουλίου): Συνδυαστικά με τ’ όνομά της είναι εκείνη που «μαραίνει» τις αρρώστιες των παιδιών.

Προφήτης Ηλίας (20 Ιουλίου): Νεφελώδης καιρός την ημέρα της γιορτής του είναι σημάδι συμφοράς, γιατί ο Άγιος είναι ο αίτιος της βροντής και της βροχής. Στην Ερμιόνη έχουμε δύο εκκλησάκια του Αγίου, ένα στην Κουβέρτα και ένα στην Αυλώνα (Παπαμιχαλαίων), πάνω στο «όρος Θώρνακα ή Κοκκύγιο».

Η Ιουλία, όπως και άλλα θηλυκά ονόματα, εορτάζει του Προφήτη Ηλία, εξαιτίας της σχετικής ομοηχίας και παρετυμολογίας του ονόματος αγνοώντας όχι μόνο την ορθογραφία αλλά και την Αγία Ιουλιανή (21 Δεκεμβρίου).

Αγία Άννα (25 Ιουλίου): Ο αείμνηστος πρωτοπρεσβύτερος Ιωάννης Σαρρής έκτισε νέο ναό στην περιοχή Ποτόκια.

Αγία Παρασκευή (26 Ιουλίου): Η γιατρός για τα μάτια που επιθυμεί οι άνθρωποι να τηρούν την αργία της.

Άγιος Παντελεήμονας (27 Ιουλίου): Είναι κι αυτός γιατρός για πολλές ασθένειες ενώ θεωρείται και θεραπευτής των ματιών.

Μεταμόρφωση (του Σωτήρος, 6 Αυγούστου): Ο ιερέας ευλογεί τα σταφύλια που φέρνουν στην εκκλησία διαβάζοντας τη σχετική ευχή.

Άγιος Φανούριος (27 Αυγούστου): Πιστεύεται, εξαιτίας της ομοηχίας της λέξης, ότι «φανερώνει» τα χαμένα αντικείμενα, γι’ αυτό ανάβουν κερί και φτιάχνουν πίτες (φανουρόπιτες).

Άγιος Ιωάννης, ο αποκεφαλιστής (29 Αυγούστου): «Η Μεγάλη Παρασκευή», του καλοκαιριού! Πένθιμη ημέρα λόγω του αποκεφαλισμού του Προδρόμου. Οι άνθρωποι αποφεύγουν να χρησιμοποιούν το μαχαίρι για το ψωμί, τα φρούτα κ.λπ.

Γιάννης Μ. Σπετσιώτης

Τα Λαογραφικά της Ερμιόνης – Θρησκευτικές συνήθειες, μαγεία, προλήψεις, Τοπωνύμια – Αθήνα, 2024.

Διαβάστε ακόμη:

• Γάμος στην Ερμιόνη
• Ελληνική λαϊκή παράδοση
• Η λαογραφία του γάμου και της οικογενειακής ζωής
• Η Μαμή τον χωριού θυμάται και λέει …
• Λαϊκή Ιατρική στο Κρανίδι Αργολίδας
• Μάιος στο Κρανίδι – Λαογραφία