Πηλοτεχνήματα και Πηλοτεχνουργήματα στην Ερμιόνη Αργολίδας – Γιάννης Μ. Σπετσιώτης
Τίποτα δεν είναι πιο ελληνικό όσο ένα παραδοσιακό πήλινο. Όλα του φανερώνουν Ελλάδα. Το υλικό, η μορφή, η έκφραση. Ελληνικό είναι το χώμα και το νερό, ελληνικός ο ήλιος και το θερινό αεράκι που το στεγνώνουν, όπως ακόμα τα σκοίνα και τα πουρνάρια που το πυρώνουν. Και πάνω απ’ όλα ελληνικά είναι τ’ ακριβά χέρια, με δάχτυλα που σκέπτονται, όταν δημιουργούν με τον πηλό. [Β. Δ. Κυριαζόπουλος]
Οι παρακάτω πηλοκατασκευές με τις πολύ ενδιαφέρουσες ιστορίες τους, ξεπήδησαν από τις ανάγκες και τις συνήθειες των ανθρώπων που έζησαν σε χρόνους λιγότερο ή περισσότερο μακρινούς.
Τα κανάτια
Από μια μικρή έρευνα που έκανα σε τρία- τέσσερα λεξικά που χρησιμοποιώ κανένα δεν κάνει λόγο για «το δοχείο νερού» που έχουμε οι Ερμιονίτες στο μυαλό μας. Τα κανάτια, λοιπόν, που έχουν αποσυρθεί εδώ και χρόνια από την καθημερινή χρήση (σήμερα υπάρχουν λιγοστά) είναι πήλινα δοχεία «χωρισμένα» σε δύο διακριτούς χώρους.
Ο κάτω που μοιάζει με φουσκωμένο μπαλόνι, έχει κυκλική βάση και παίρνει τη μεγαλύτερη ποσότητα νερού. Ο επάνω χώρος, ένας μακρύς και στενός λαιμός που καταλήγει σε όμορφα στρογγυλά «χείλη», διευκόλυνε στο να πέφτει άνετα το νερό στα ποτήρια και τις κανάτες. Το φουσκωτό μέρος του κανατιού ήταν στολισμένο με ωραίες ανάγλυφες πήλινες παραστάσεις ενώ το χρώμα του ήταν συνήθως κάτι μεταξύ του υπόλευκου, του ανοιχτού γκρι ή του ανοιχτού κίτρινου. Για τα κανάτια, έχουμε κάνει λόγο στις λαογραφικές μας μελέτες της Ερμιόνης. Τα «έκλεβαν» από τα σπίτια και τα χρησιμοποιούσαν για να μεταφέρουν από τα πηγάδια το «αμίλητο νερό» την παραμονή της γιορτής του Άη Γιάννη του Κλήδονα. Ακόμη σ’ αυτά μετέφεραν το νερό κατά την ταφή των νεκρών. Το κανάτι με εντολή του ιερέα το έσπαζαν πάνω στο φρεσκοσκαμμένο μνήμα.
Αιγινίτικο κανάτι.
Στα παιδικά μου χρόνια αλλά και αρκετές 10/ετίες νωρίτερα κάθε σπίτι είχε τα δικά του κανάτια. Τα καλοκαίρια τα γέμιζαν με νερό και τα άφηναν δίπλα στο ανοιχτό παράθυρο ή έξω από την εσωτερική πόρτα που έβγαζε στην αυλή ή τα ακουμπούσαν στις πλάκες που εξείχαν από τους τοίχους των σπιτιών, για να παραμένει το νερό δροσερό.
Οι Ερμιονίτες για πολλά χρόνια προμηθεύονταν τα κανάτια από τους μικροπωλητές που ανέβαιναν στο πλοίο της γραμμής, όταν έπιανε το λιμάνι της Αίγινας. Μαζί με τα φημισμένα φιστίκια Αιγίνης, πουλούσαν και όμορφα κανάτια. Είναι γνωστό πως η Αίγινα είχε παραδοσιακούς κανατάδες που γνώριζαν άριστα την τέχνη του πηλού και έφτιαχναν θαυμάσια πηλοτεχνουργήματα.
Αιγινίτικα κανάτια.
Όμως προμηθεύονταν κανάτια και από το καΐκι που ερχόταν από τα Βάτικα, τη Νεάπολη Λακωνίας και πουλούσε κρεμμύδια και διάφορα άλλα πήλινα αντικείμενα, φθηνότερα και κατώτερα από εκείνα της Αίγινας.
Όταν στα μέσα της 10/ετίας του ’50, εγκαταστάθηκε στην Ερμιόνη ο μπάρμπα-Γιάννης Σαμψών ο σταμνάς και έστησε στον τόπο μας το εργαστήριό του όλα τα πήλινα αντικείμενα, στάμνες, γλάστρες, κανάτια κ.λπ. τα αγοράζαμε απ’ αυτόν, αφού με το γάιδαρό του φορτωμένο με την πραμάτεια του, σε μεγάλη ποικιλία, περνούσε σχεδόν καθημερινά απ’ όλες τις γειτονιές της Ερμιόνης.
Οι πινιάτες
Οι πινιάτες έχουν το σχήμα της γνωστής στάμνας χωρίς να καταλήγουν στον μικρό στενό λαιμό αλλά σε μεγάλο στρογγυλό άνοιγμα, που καλύπτει σχεδόν όλη την επάνω επιφάνεια. Έτσι μοιάζουν περισσότερο με τα κιούπια που έβαζαν το λάδι και υπάρχουν σε πολλά σπίτια της Ερμιόνης ασβεστωμένα και καλοδιατηρημένα. Οι πινιάτες, εκτός από το μέγεθος, διαφέρουν από τα κιούπια, γιατί εξωτερικά δεν έχουν τους ανάγλυφους κύκλους που τους δίνουν ιδιαίτερη χάρη, αλλά η κεραμιδί τους επιφάνεια είναι ζωγραφισμένη με λευκά άνθη και άλλες διακοσμητικές παραστάσεις. Θυμάμαι πως στις πινιάτες βάζαμε τις στυφές ελιές με το χοντρό αλάτι για «να γίνουν» αλλά και λάδι, όσπρια και διάφορα άλλα τρόφιμα.
Τα αγγειά
Αγγειά λέγαμε τα πήλινα ειδικά δοχεία που τα χρησιμοποιούσαμε για τις ανάγκες της νύχτας, τα καθοίκια, όπως πολλοί τα έλεγαν. Τις 10/ετίες πριν από τον πόλεμο αλλά και ακόμη νωρίτερα επειδή οι τουαλέτες βρίσκονταν έξω στην αυλή και ορισμένες φορές σε αρκετή απόσταση από το σπίτι, στο δωμάτιο υπήρχε πάντα το «ειδικό δοχείο νυκτός» το αγγειό και όχι αγγείο, ένα από τα πλέον χρηστικά αντικείμενα των ανθρώπων. Τα αγγειά, λοιπόν, όπως είπαμε, ήσαν πήλινα δοχεία, που έμοιαζαν με γλάστρες μεσαίου μεγέθους αλλά ανθεκτικότερης κατασκευής. Στην πόλη μας τα έφερνε και τα πουλούσε το καΐκι από τα Βάτικα. Έβγαινε μάλιστα πρώτα ο «ντελάλης», ο μπάρμπα Σπύρος Μανουσάκης και αργότερα ο μπάρμπα-Στάθης Ζαραφωνίτης, που τα διαλαλούσαν σ’ ολόκληρη την Ερμιόνη.
Ήρθε το καΐκι απ’ τα Βάτικα με κρεμμύδια και καθοίκια μ’ αλοιφή!
Περίτεχνα διακοσμημένο, προπολεμικό Δοχείο Νυχτός.
Σε μερικά σπίτια υπήρχαν αγγειά πολυτελείας φτιαγμένα από εξαιρετικής ποιότητας πορσελάνη με χρωματιστά σχέδια κυρίως λουλούδια ακόμα και πρόσωπα. Τα τοποθετούσαν, αφού τα έπλεναν καλά, σε ντουλαπάκι του κομοδίνου. Σπάνια τα αγγειά είχαν καπάκι. Σήμερα, όσα τέτοια αγγειά έχουν απομείνει, είναι ακριβές αντίκες και στολίζουν τις προθήκες Μουσείων και σπιτιών. Στην Ερμιόνη έχει απομείνει για ανέντιμους ανθρώπους η υβριστική φράση «είναι καθοίκι μ’ αλοιφή ή χωρίς αλοιφή».
ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 
Σχολιάστε