ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Ο ταχυδρόμος δεν χτυπάει πια

«Ελεύθερο Βήμα»

Από την Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού.

Η Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού, δημιούργησε ένα νέο χώρο, το «Ελεύθερο Βήμα», όπου οι αναγνώστες της θα έχουν την δυνατότητα να δημοσιοποιούν σκέψεις, απόψεις, θέσεις, επιστημονικά άρθρα ή εργασίες αλλά και σχολιασμούς επίκαιρων γεγονότων.

Δημοσιεύουμε στο «Ελεύθερο Βήμα» επίκαιρο σημείωμα από το ιστολόγιο, «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία», του κυρίου Νίκου Σαραντάκου, που αφορά στο ζήτημα, που προέκυψε, των Ελληνικών Ταχυδρομείων. Ζήτημα που προκάλεσε έντονο κύμα αντιδράσεων στις τοπικές κοινωνίες ανά την Ελλάδα.

Μεγάλη συζήτηση γίνεται μετά την αναγγελία ότι θα κλείσουν 204 καταστήματα των Ελληνικών Ταχυδρομείων σε όλη τη χώρα· υπήρξαν εντονότατες αντιδράσεις, και εξ ιδίων, που αιφνιδίασαν την κυβέρνηση – έτσι, έκανε μισό βήμα πίσω: έκλεισαν 58 καταστήματα στα αστικά κέντρα, ενώ τα άλλα 146 πήραν παράταση ζωής για ένα τρίμηνο.

Ελληνικά Ταχυδρομεία

Εμείς εδώ βεβαίως λεξιλογούμε. Η λέξη «ταχυδρόμος» υπάρχει από τα ελληνιστικά χρόνια, αλλά αρχικά σήμαινε αυτόν που τρέχει γρήγορα, τον γοργοπόδαρο. Στα βυζαντινά χρόνια παίρνει και τη σημασία του αγγελιοφόρου: ταῦτα ἀκούσας ὁ Ῥουφῖνος ἐμήνυσε διὰ ταχυδρόμου τῷ βασιλεῖ, γράφει ο Γεώργιος Μοναχός τον 9ο αιώνα. Τη λέξη την ανάστησαν οι λόγιοι του 19ου αιώνα, και μαζί έπλασαν και τη λέξη «ταχυδρομείο».

Τον καιρό της Τουρκοκρατίας, υπήρχε ο πεζοδρόμος: ήταν έκτακτος ταχυδρόμος, που πληρωνόταν για τον κόπο του από τα χωριά που εξυπηρετούσε, με το λεγόμενο ποδοκόπι. Συχνά ο πεζοδρόμος αναφέρεται ως «μαξούς πεζός», όπου μαξούς (τουρκ. mahsus) σήμαινε «επί τούτου».

Υπήρχε και το μετζίλι ή μενζίλι (από το τουρκ. menzil, «σταθμός, ταξίδι»), οργανωμένο σύστημα σε μόνιμη βάση, με έφιππους ταχυδρόμους, που άλλαζαν άλογα σε ενδιάμεσους σταθμούς, τους μενζιλχανέδες. Το 1822 ο Κολοκοτρώνης ζήτησε από τη Διοίκηση να διατεθούν από κάθε επαρχία ένας άντρας και δύο άλογα και έτσι «κατορθώνεται μενζίλι, το οποίον προβάλλω». Τότε είναι που αρχίζει να εμφανίζεται στα επίσημα έγγραφα ο όρος «ταχυδρομείο».

Φυσικά υπήρχε και ο όρος «πόστα», από το ιταλ. posta, ποστάλης ο ταχυδρόμος και ποστάλι το επιβατικό πλοίο της γραμμής, που μετέφερε μεταξύ άλλων την αλληλογραφία. Όλες αυτές οι λέξεις προέρχονται από το ιταλικό posta (θέση, σταθμός)· από την ίδια ρίζα έχουμε το πόστο, την πόστα («βάζω πόστα» σε κάποιον) και τον ταχυδρομικό όρο «ποστ ρεστάντ».

Κιβέρι Αργολίδας. Ο ταχυδρόμος έχει φτάσει στο χωρίο, οι κάτοικοι τον περιμένουν έξω από την ταβέρνα «Το Πουρνάρι», περ. 1966.

Κιβέρι Αργολίδας, περ. 1966. Γέροι, νέοι και μικρά παιδιά περίμεναν με αγωνία ένα γράμμα, για να μάθουν νέα των ξενιτεμένων συγγενών τους.

Αλλά και ο κούριερ που έχουμε σήμερα, έχει κι αυτός ρίζες σε παλιότερα χρόνια. Τo αγγλικό courier είναι δάνειο από το γαλλ. courrier, που σήμερα σημαίνει τον ταχυδρόμο και το ταχυδρομείο και στα μεσαιωνικά χρόνια σήμαινε τον αγγελιοφόρο (ή αγγελιαφόρο, μη μαλώσουμε τώρα). Η γαλλική λέξη, μέσω του ιταλικού corriere, ανάγεται στο λατινικό currere, τρέχω, απ’ όπου και το γαλλ. courir. Ο courier/courrier/corriere ήταν ο πεζός ή έφιππος αγγελιοφόρος, όχι ενταγμένος στο (όπου και όπως υπήρχε) σύστημα ταχυδρομείων, αλλά κυρίως για έκτακτες αποστολές, για λογαριασμό κάποιου εστεμμένου ή κάποιας πόλης.

Με τη σημασία αυτή πέρασε και στα παλιότερα ελληνικά ως κουριέρης. Ο Κριαράς έχει το λήμμα κουρριέρης και παλαιότερη ανεύρεση πρέπει να είναι τα «Ανδραγαθήματα Μερκουρίου Μπούα», έργο του ζακυθινού Τζάνε Κορωναίου, του 1519, που το εξέδωσε ο Σάθας, όπου και ο στίχος:

Ο δε κουριέρης του ρηγός μέσα στη Φράντζα διέβη

Κι εις του ρηγός την κάμαραν μετά σπουδής εισέβη

που ταιριάζει σε βασιλικό αγγελιοφόρο.

Βρίσκω κουριέρη σε κείμενα και σε λεξικά του 19ου αιώνα, ακόμα και προπολεμικά όπου έχουμε τους κουριέρηδες των ξενοδοχείων που πήγαιναν στο σταθμό του τρένου και προσπαθούσαν να καπαρώσουν πελάτες ο καθένας για το δικό του ξενοδοχείο. Ο Λουντέμης κάπου λέει ότι μια από τις συμφορές της Αιδηψού είναι «οι κουριέρηδες και οι ξενοδοχομεσίτες». Η λέξη επιβιώνει ως επώνυμο, Κουριέρης.

Μια άλλη ονομασία για τον έφιππο ταχυδρόμο ήταν «τάταρης» ή «τάταρος». Ονομάστηκαν έτσι επειδή φορούσαν ψηλό κάλυμμα της κεφαλής, όμοιο με των Τατάρων. Οι τατάρηδες ανήκαν σε ειδικό τάγμα με πολλά προνόμια, με επικεφαλής τον τατάρ-αγά. Οι τατάρηδες έφερναν και τα καταδικαστικά φιρμάνια. Σχετικό και το δημοτικό άσμα: «Κάμποι γενείτε θάλασσα και σεις βουνά ποτάμι / να πνίξετε τον τάταρο που φέρνει το φερμάνι».

Το φιρμάνι για το κλείσιμο των ταχυδρομείων προκάλεσε τόσες αντιδράσεις που παραλίγο να πνίξουν τον μαντατοφόρο. Η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι το κλείσιμο είναι απαραίτητο για την εξυγίανση των ΕΛΤΑ, αφού το ταχυδρομικό έργο έχει μειωθεί κατακόρυφα τον καιρό του Διαδικτύου, όπου οι πάντες επικοινωνούν με μέιλ. Αυτό ισχύει, αλλά έως το 2019 ο οργανισμός ήταν κερδοφόρος και από τότε έχει αυξηθεί κατακόρυφα ο όγκος των δεμάτων με τις ηλεκτρονικές αγορές – αυτό το φιλέτο πρόκειται να το νεμηθούν οι ιδιωτικές εταιρείες.

Το χειρότερο είναι ο μαρασμός της υπαίθρου: κλείνουν τα σχολεία, τα ταχυδρομεία, οι τράπεζες, τα κέντρα υγείας. Και μετά παραπονιόμαστε που όλοι μαζεύονται στα αστικά κέντρα…

Νίκος Σαραντάκος

14 Νοεμβρίου, 2025

– Οι επισημάνσεις με έντονα γράμματα και οι εικόνες που παρατίθενται στο κείμενο, οφείλονται στην Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη.

Σχετικά θέματα:

Ταχυδρόμοι