Ιεροί Ναοί Αραχναίου Αργολίδας
Ιερός Ναός Αγίου Αθανασίου που είναι και η Μητρόπολη του χωριού. Πότε ιδρύθηκε η Εκκλησία αυτή είναι άγνωστο. Στη θέση που βρίσκεται σήμερα η Εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, υπήρχε παλαιός Ναός, μικρότερος βέβαια από τη σημερινή εκκλησία σε ρυθμό Βασιλικής που κατεδαφίστηκε το 1930 επειδή είχε καταστεί ετοιμόρροπος και μετά από δύο-τρία χρόνια θεμελιώθηκε η καινούργια εκκλησία, αλλά οι εργασίες όμως της ανέγερσης σταμάτησαν ακριβώς επάνω στα θεμέλια για αρκετά χρόνια.
Ιερός Ναός Αγίου Αθανασίου. Φωτογραφία από το Ιστορικό Αρχείο Αραχναίου.
Το 1938 μερικοί κάτοικοι του χωριού πήραν πρωτοβουλία να κατασκευάσουν τις κολώνες της εκκλησίας, οι οποίες έγιναν κτιστές με αγκωνάρια από το Λάκκωμα και τσιμέντο και στη συνέχεια χτίστηκαν και τα εξωτερικά τοιχία μέχρι το επάνω μέρος από τα κουφώματα. Ήρθε όμως ο πόλεμος του 1940, οι εργασίες σταμάτησαν και όταν ο πόλεμος τελείωσε μετά το 1945 άρχισαν πάλι οι εργασίες και κατασκευάστηκε και η σκεπή του Ναού από μπετόν-αρμέ.
Η καινούργια εκκλησία του Αγίου Αθανασίου είναι βυζαντινού ρυθμού, οι εργασίες για την αποπεράτωση συνεχίστηκαν για αρκετά ακόμα χρόνια και σήμερα είναι σχεδόν έτοιμη και στο εσωτερικό της έχουν τελειώσει και οι Αγιογραφίες. Πανηγυρίζει στις 2 Μαΐου κάθε χρόνο.
Ιερός Ναός του Αγίου Παντελεήμονος. Όλα τα χρόνια που η μητρόπολη ήταν κατεδαφισμένη και γίνονταν οι εργασίες ανέγερσης της νέας ο κόσμος εκκλησιαζόταν σε μια άλλη εκκλησία που βρίσκεται ανατολικά και έξω από το χωριό. Είναι μια Βασιλική όχι πολύ μεγάλη και αφιερωμένη στον Άγιο Παντελεήμονα η μνήμη του οποίου γιορτάζεται στις 27 Ιουλίου και είναι το μεγαλύτερο πανηγύρι που γίνεται τα τελευταία τουλάχιστον 65 χρόνια στο χωριό.
Ιερός Ναός Αγίου Παντελεήμονος. Φωτογραφία από το Ιστορικό Αρχείο Αραχναίου.
Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου. Απέναντι ακριβώς του Αγίου Αθανασίου και προς την βόρεια πλευρά αυτού, μέσα στο βράχο βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου. Είναι λαξευμένη μέσα σε σκληρό έδαφος (πορί) και φαίνεται πως χρησιμοποιείτο αρκετά επί τουρκοκρατίας, έχει μόνο μία πόρτα και παραπλεύρως ένα μικρό παράθυρο. Μπροστά υπάρχει τοίχος που κλείνει το ανοικτό εμπρός μέρος του Ναού.
Ιερός Ναός του Αγίου Φανουρίου. Είναι καινούργια εκκλησία κτισμένη στο δυτικό μέρος του χωριού τα τελευταία χρόνια σε ρυθμό Βασιλικής.
Ιερός Ναός Αγίου Φανουρίου. Φωτογραφία: Περικλής Δενεσάκης από το Ιστορικό Αρχείο Αραχναίου.
Ιερός Ναός του Προφήτη Ηλία. Είναι και αυτή καινούργια εκκλησία σε ρυθμό Βασιλικής κτισμένη στην τοποθεσία άρεζε- Γκίλεζα κάτω από τον δημόσιο δρόμο.
Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής. Στα Φράκια υπήρχαν ερείπια εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής και στην ίδια θέση έχει κτιστεί τώρα μικρή εκκλησία αφιερωμένη στην ίδια Αγία.
Ο οικισμός Φράκια βρισκόταν στο δρόμο που σήμερα ενώνει το χωρίο Αραχναίο με το χωριό Αγγελόκαστρο και σε απόσταση τέσσερα περίπου χιλιόμετρα από το χωριό Αραχναίο. Σήμερα η περιοχή Φράκια είναι μια εκτεταμένη καλλιεργήσιμη έκταση, στην οποία υπάρχουν και πολλά πηγάδια. Στα πηγάδια αυτά πριν από τον δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο ποτίζονταν το καλοκαίρι, αρκετές χιλιάδες γιδοπρόβατα που έβοσκαν στην περιοχή εκείνη, αλλά και σήμερα ακόμα υπάρχει σημαντικός αριθμός από μικρά ζώα τα οποία βόσκουν και ποτίζονται εκεί. Στην ίδια περιοχή καλλιεργούνται ακόμα και σήμερα αρκετά στρέμματα με αμπέλια.
Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής. Φωτογραφία: Περικλής Δενεσάκης, από το Ιστορικό Αρχείο Αραχναίου.
Στον οικισμό αυτόν υπήρχε και εκκλησία η Αγία Παρασκευή, τα ερείπια της οποίας σώζονταν μέχρι τα πρόσφατα χρόνια. Σήμερα επάνω στα ερείπια αυτής της εκκλησίας έχει κτιστεί μικρός Ναΐσκος αφιερωμένος στην ίδια Αγία, ο οποίος και λειτουργείται συχνά από τους πιστούς του σημερινού Αραχναίου. Δεν ξέρω όμως αν το Ναΐδριο αυτό έχει την ίδια μορφή που είχε η ερειπωμένη εκεί Εκκλησία.
Ο οικισμός αυτός πιθανότατα να ήταν οικισμός αρβανιτών από τους πρώτους που εγκαταστάθηκαν στο οροπέδιο του Αραχναίου γύρω στο 1463 μ.Χ. και που ίσως οι γηγενείς τότε κάτοικοι του Χελιού να τους παραχώρησαν αυτήν την τοποθεσία για την εγκατάσταση τους. Η ονομασία δε Φράκια πιθανόν να προέρχεται από την ονομασία FRAG που σημαίνει τσουχτερό κρύο.
Υπάρχει όμως και άλλη εκδοχή ο οικισμός αυτός να ήταν οικισμός στρατιωτών οι οποίοι είχαν εγκατασταθεί εκεί από την εποχή των Δελαρός και ήσαν φύλακες του δρόμου από τον Γκύκλο προς το Αγγελόκαστρο.
Η κ. Μαρία Μπιμπή σημειώνει στον διαδικτυακό της τόπο «Μικρή Πατρίδα – Μεγάλη Αγάπη».
Η εκκλησία της Αγια-Παρασκευής βρίσκεται στα Φράκια, σε μια τοποθεσία κάπου τέσσερα χιλιόμετρα ανατολικά από το χωριό Αραχναίο. Ο δρόμος από το Αραχναίο προς το Αγγελόκαστρο διασχίζει εκεί μια λεκάνη με εύφορα χωράφια που αποτελούσαν άλλοτε καλλιεργήσιμους αγρούς, πολύτιμους για τα νοικοκυριά του χωριού. Σ΄ αυτήν τη χαρούμενη ισιάδα βρίσκονται πολλά πηγάδια με καθαρό νερό, γι’ αυτό εδώ σύχναζαν παλιά οι τσοπάνηδες για να ποτίσουν τα χιλιάδες γιδοπρόβατά τους. Αφήνοντας τον δρόμο, αν στρίψεις δεξιά μέσα από κάποια χωράφια, μετά από πολλά δέντρα, αμυγδαλιές και αχλαδιές κυρίως, συναντάς την εκκλησούλα της Αγια-Παρασκευής.
Θυμάμαι με τις φίλες μου τα καλοκαίρια του δημοτικού, πηγαίναμε με τα πόδια τον χωμάτινο κακοτράχαλο δρόμο για τον εσπερινό και το πανηγυράκι της Αγια-Παρασκευής. Περπατούσαμε παράλληλα με πολλές άλλες παρέες προσκυνητών, ειδικά γυναικών, που κουβαλούσαν αποβραδίς τα χρειαζούμενα για το προσκύνημα (μπουκάλια με λάδι, καθαριστικά για τον ευπρεπισμό της εκκλησούλας). Στο δρόμο λέγαμε ιστορίες, παρατηρούσαμε τη φύση, πιάναμε χελώνες, γελούσαμε και παίζαμε εκτελώντας ταυτόχρονα ένα τόσο ευχάριστο θρησκευτικό καθήκον που, μέσα στην άγουρη συνείδησή μας, έπαιρνε τη διάσταση του ανεξίτηλου παιδικού βιώματος μιας εκδρομής. Ειδικά όταν βγαίναμε από τον ασφαλή δρόμο και παίρναμε δεξιά το χωμάτινο μονοπάτι μέσα από τα χωράφια, κόβαμε γινωμένα αχλάδια από τις αχλαδιές που βρίσκαμε στο δρόμο μας, χασομερούσαμε εξερευνώντας τα πηγάδια και ο περίπατος φάνταζε σαν εξωτική περιπέτεια.
Αργότερα, με την είσοδο των αυτοκινήτων στη ζωή μας, σταμάτησαν οι περιπατητές και πηγαίναμε εποχούμενοι πια, χάνοντας μεν όλη εκείνη την παρατεταμένη αίσθηση της εκδρομής, κερδίζοντας όμως χρόνο και δυνάμεις για τον εσπερινό ή την πρωινή λειτουργία στο εκκλησάκι. Έτσι, μπορούσαν να έρχονται και γεροντότεροι και πολύ μικρά παιδιά. Οι προσκυνητές όμως είναι πάντα πολυπληθείς γιατί η Αγία Παρασκευή, πέρα από γιάτρισσα των ματιών είναι πάντα η προστάτιδα και αγαπημένη Αγία των βοσκών όλης της περιοχής των Φρακιών.
Η Ιστορία
Εδώ υπήρχε από πολύ παλιά ένα ερειπωμένο ξωκλήσι που είχε καταγραφεί στη μνήμη όλων των κατοίκων του χωριού ως αφιερωμένο στην Αγια-Παρασκευή. Κοντά σε κείνο το παμπάλαιο ερείπιο που σιγά-σιγά χάθηκε, χτίστηκε στη δεκαετία του ’60 η τωρινή εκκλησούλα από τους Χελιώτες με πρωτεργάτη τον Αναστάσιο Δημητρίου Μανώλη (ή Γαλάνη).
Από τότε και μέχρι και τα τελευταία χρόνια, με την αγάπη και την επιμέλεια των κατοίκων του χωριού, υπήρξαν αισθητικά όμορφες παρεμβάσεις και προεκτάσεις που ομόρφυναν το αρχικό λιτό κτίσμα και το έκαναν πιο επιμελημένο και φιλόξενο. Ο ναός επεκτάθηκε με στεγασμένη είσοδο στην πρόσοψη και αποθηκούλα στο πλάι, έγινε κοκκινωπή κεραμοσκεπή, επικάλυψη της πρόσοψης με πελεκητή πέτρα της περιοχής, πλακόστρωση του προαυλίου και του διαδρόμου εισόδου και διαμόρφωση του αύλειου χώρου με δενδροφύτευση και παγκάκια. Επίσης η μάντρα από τσιμεντόλιθους ανακαινίστηκε με πετρόχτιστη διακόσμηση και όμορφη είσοδο. Πρόκειται για μια ολοκληρωμένη κατασκευή που στεγάζει ικανοποιητικά την ευλάβεια των Χελιωτών και τους κάνει περήφανους.
Ο Αναστάσιος Δημητρίου Μανώλης σέρνει πρώτος τον χορό ανδρών έξω από τη νεόκτιστη εκκλησία στα Φράκια κατά τον εορτασμό της Αγίας Παρασκευής, γύρω στο 1960. Οι ντόπιοι οργανοπαίκτες δίνουν τη μουσική με τα λαγούτα, τα κλαρίνα και τα βιολιά (Ντακαρούνης). Καθισμένος αριστερά πιθανόν ο Ιωάννης Κοροντάνης, ο οποίος ήταν και ψάλτης, μπορεί να τραγουδάει. Σε τέτοιες περιπτώσεις τραγουδούν τα δημοτικά τραγούδια σύσσωμα όλοι οι χορευτές. Τρίτος στον χορό ο Γεώργιος Πίτσας. Κάποιος τούς κερνά κρασί. Σπάνια και πολύτιμη φωτογραφία από το αρχείο του Δημητρίου Χ. Παπαϊωάννου, που μαρτυρεί τα ήθη άλλων εποχών. Αρχείο: Μαρία Μπιμπή.
Ο παππού-Γαλάνης είχε τότε τα γιδοπρόβατα που έβοσκαν σε κείνα τα μέρη και είδε όνειρο την Αγία Παρασκευή. Αποφάσισε να της χτίσει την εκκλησία και παρακίνησε και τον δεύτερο ξάδερφό του Γεώργιο Πίτσα ή Δρόσα να την χτίσουνε μαζί. Ανοιχτήκανε στο χωριό και μαζέψανε «χάρες» από άλλους συγχωριανούς, δηλαδή βοήθεια σε είδος. Καθένας τσοπάνης, ειδικά εκεί στα Φράκια, έδωσε κι από ένα κατσίκι. Πούλησαν τα ζωντανά που μάζεψαν, έβαλαν και δικά τους έξοδα κι έχτισαν την εκκλησία.
Ακολουθεί προφορική μαρτυρία του Ιωάννη Αναστασίου Μανώλη, του μικρότερου γιου του Αναστασίου και θείου μου, που διατηρεί φούρνο και παντοπωλείο στο Αραχναίο (2016):
«Γύρω στο 1942, Ιούλιος μήνας ήταν, τον έπιασε τον πατέρα μου ένας πόνος στο πόδι και δεν μπορούσε να κάτσει καθόλου στα γιδοπρόβατα. Και ήρθε στο χωριό και ξάπλωσε εδώ στο σπίτι. Αλλά στο σπίτι που κάθισε φοβόταν γιατί εκεί στα Φράκια που είχε τα ζώα ήταν όλο αμπέλια. Πολλοί από το χωριό είχαν βάλει αμπέλια ο Κωτσ-Καλοπέρης πατέρας του Αλέκο-Καλοπέρη, ο Κερκέζης, οι Τζαριμαίοι, ο Γιωρ-Πρίφτης, πολλοί. Είχε την στρούγκα κάτω στην Πίουγια, και είχε αφήσει τα παιδιά να φυλάνε τα ζώα. Τότε η Αννιώ θα ήταν 12 και ο Μήτσος 10 χρονών. Ήσανε μικροί για να τα φυλάγανε μόνοι τους. Κι έλεγε «Παναγία μου, να μη μου πάνε στα αμπέλια». Παρακαλούσε να μην πηγαίνανε τα γίδια στα αμπέλια. Άμα πήγαιναν στα αμπέλια δεν του φτάνανε για αποζημιώσεις. Πέρασε ο καιρός, έγινε καλά. Πήγε πέρα και πράγματι δεν είχαν πάει τα γίδια. Σκαρίζανε τα γίδια το πρωί και αντί να πηγαίναν στα αμπέλια κολλάγανε απέναντι προς το βουνό εκεί που τα έχει τώρα ο γέρο-Μπίζης. Κι ένα βράδυ που κοιμόταν βλέπει μια γυναίκα μαυροφόρα και του λέει: «Εγώ σου τα κράταγα τα γίδια και δεν πήγανε στα αμπέλια». Κατάλαβε ότι ήταν η Αγία Παρασκευή και είπε «να την φτάξουμε, να την φτιάξουμε». Πέρασαν όμως αρκετά χρόνια και δεν την είχανε φτιάξει ακόμα».
Αικατερίνη σύζ. Ιωάννου Μανώλη: «Εγώ πήγαινα εκεί γιατί εκείνο το χωράφι ήταν του γιαγιάς μου, της Γιανν-Μπύρμπαινας. Σαν προσκυνητάρι ήτανε. Κάτι πέτρες παλαιές ήταν εκεί, ερείπια από ένα εκκλησάκι μικρό αλλά ξεσκέπαστο. Είχε μια εικονίτσα όμως μέσα, τη θυμάμαι! Ένα χάλασμα ήταν, ενάμισυ μέτρο ψηλό και είχε μια παλαιά εικόνα της Αγια-Παρασκευής. Και όλο το χωριό την έλεγε Αγια-Παρασκευή, όπως αλλού λένε Άγιο Νικόλα κλπ. Μόνο αυτή η εικόνα ήταν κι ένα χτίσμα παλιό…».
Ιωάννης Αναστασίου Μανώλης: «Πάνω στο ίδιο σημείο ξαναχτίστηκε η εκκλησία. Το 1960 νομίζω. Κι όταν σκάψαμε και κάναμε τα θεμέλια βρήκαμε και κόκκαλα από τάφους. Μπορεί να είχε οικισμό εκεί κοντά. Πρέπει να υπήρχε οικισμός γιατί απέναντι δεξιά, εκεί προς τη ρίζα του βουνού υπάρχουν ακόμα κάτι χοντρά κεραμίδια.
Εκεί, όπως έλεγαν, ο γέρο-Στέφας, ο πατέρας της γιαγια-Μήτραινας, είχε στάνη με γίδια και βοσκάγανε εκεί ίσια κάτου που ήταν άγριο το μέρος γιατί δεν είχανε ακόμα καταπατήσει τα χωράφια. Και γύριζε τα γίδια στα Φράκια και τα πότιζε, είχαν ένα παλιό πηγάδι. Κι ένα τραγί δεν πήγαινε να πιει νερό αλλά ήταν τυλωμένο (χορτασμένο).
– Βρε παιδιά, αυτό το τραγί γιατί δεν πίνει νερό;
Το έβλεπε όμως με τα γένια βρεγμένα.
– Θα το φυλάξω, είπε μια φορά. Φύλαξε το τραγί και πήγε, λέει, εκεί στην Αγια-Παρασκευή έτσι πιο πέρα, σε μια ρεματιά ήταν ένα δάσος, μια πατουλιά και το είδε που μπήκε μέσα και βγήκε με τα γένια βρεγμένα. Πάει εκεί ο γέρο-Στέφας να δει και είδε νερό. Και, μόλις το είδε, χάθηκε το νερό. Έτσι το λένε, έτσι το έχω ακούσει εγώ. Και σηκώθηκε και πήγε στον Δεσπότη και του λέει αυτό κι αυτό. Του λέει έπρεπε να κάνεις αίμα εκείνη την ώρα που το είδες, να έσφαζες κάτι εκεί και θα έμενε το νερό. Είναι αλήθεια; Είναι ψέματα; Εγώ έτσι το έχω ακούσει.
Μετά το όνειρο, ο παππούς ήθελε να φτιάξει εκκλησία. Αλλά δεν το ξεκίνησε μόνος του. Συζητάγανε με τον πατέρα του Παπαρούντα, του Θοδωρή, το γέρο-Τασιάκο (Πίτσα Αναστάσιο του Αθανασίου) και του λέει: ««Έχω τάξει να φτιάξω την εκκλησία και δεν έχω κάνει τίποτα ακόμα. Να το κινήσουμε, έχω αυτήν την επιθυμία».
«Έε, δεν το κινάμε;»
Αφού το συζητάγανε εκεί, να κι ο Δρόσας (Γεώργιος Πίτσας).
«Θα μπω κι εγώ μέσα να το προχωρήσουμε!»
Να κι ο γέρο-Ντούσκος, ο Τασ-Ντούσκος.
«Κι εγώ μαζί σας.»
Κι είπανε «μπρος να ξεκινήσουμε να φτιάξουμε την εκκλησία».
Εκεί στα Φράκια μαζευόσανε, ύστερα μπήκαν κι άλλοι μέσα που είχαν πράματα (=γιδοπρόβατα) στα Φράκια. Και βάλανε όλοι από μια γίδα ή ό,τι είχε ο καθένας. Ο θείος ο Μήτσος (το μεγαλύτερο αγόρι του Γαλάνη) είχε πάει και μέχρι τον Πηλιαρό και τους είπε «ανοίγουμε την εκκλησία» και βάλαν και οι Πηλιαριώτες. Τα μαζέψανε και τα πουλήσανε και πήγανε στον Δεσπότη και του το είπανε. Να την προχωρήσετε, τους είπε. Και την προχωρήσανε. Την ξεκίνησε ο πατέρας μου ο παππούς ο Γαλάνης που το είχε δει στο όνειρο, κι ύστερα αποφάσισε μαζί με τον Τασιάκο. Μετά μπήκε ο Δρόσας, μπήκε ο Τασ-Ντούσκος, όλοι.
Και ήτανε μια ανυδρία εκείνη τη χρονιά! Σώθηκε το νερό στα πηγάδια, μια σταγόνα είχαν. Δεν έριξε βέβαια βροχή αλλά ενώ φτιάχναν την εκκλησία εκείνη τη χρονιά, τα πηγάδια από κείνη την σταγόνα που είχαν δεν στερέψανε. Κουβαλήσανε όλα τα νερά και φτιάξανε την εκκλησία και με κείνες τις σταγόνες ποτίζανε και τα πράματα, κι όμως, δεν στέρεψε κανένα πηγάδι. Ούτε το δικό μας στέρεψε».
Ιερός Ναός Τιμίου Προδρόμου. Στον Πηλιαρό υπάρχει παλαιά εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο (Νηστευτή) και γιορτάζεται στις 29 Αυγούστου.
Εσωτερικό του Ιερού Ναού Τιμίου Προδρόμου. Φωτογραφία: Περικλής Δενεσάκης, από το Ιστορικό Αρχείο Αραχναίου.
Εκτός από τις πάρα πάνω εκκλησίες υπήρχαν μέχρι την εποχή πριν ατό τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και εμφανή ερείπια από διάφορες εκκλησίες, που σήμερα υπάρχουν μόνο σαν τοπωνύμια. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους Ναούς:
Ιερός Ναός Αγίας Αικατερίνης απέναντι από το χωριό.
Ιερός Ναός Αγίου Ανδρέου, κάτω από την Αγία Αικατερίνη.
Ιερός Ναός Αγίου Ιωάννου, κοντά στο ρέμα.
Ιερός Ναός των Αγίων Ταξιαρχών, κοντά στον Άγιο Ιωάννη.
Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου, απέναντι από το χωρίο, σε απόσταση περίπου ενός χιλιομέτρου, υπάρχουν μέχρι σήμερα τα ερείπια αυτού.
Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου. Φωτογραφία από το Ιστορικό Αρχείο Αραχναίου.
Νότια του χωριού βρίσκεται το Νεκροταφείο. Μέσα σε αυτό υπάρχει εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο. Στην ίδια θέση υπήρχε παλαιός Ναός, αλλά επειδή ήταν ετοιμόρροπος από το χρόνο, κατεδαφίστηκε για να κτιστεί στη ίδια θέση καινούργιος μικρός Ναός για τις ανάγκες του Νεκροταφείου.
Πηγές
- Παναγιώτης Ι. Μπιμπής, «Το Χέλι και η συμβολή του στους Αγώνες του Έθνους», Άργος 2002.
- Διαδικτυακός τόπος, «Μικρή Πατρίδα – Μεγάλη Αγάπη», Ιστορία, Πολιτισμός και Λαϊκός Βίος Αραχναίου Ναυπλίου Αργολίδας (πρώην Χέλι).
ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 