Ψαρεύοντας στις ελληνικές θάλασσες – Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών
Ψαρεύοντας στις ελληνικές θάλασσες
Από τις μαρτυρίες του παρελθόντος στη σύγχρονη πραγματικότητα
Τετράδια εργασίας 33
Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών – Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών
Αθήνα 2010
Ψαρεύοντας στις ελληνικές θάλασσες
Ο συλλογικός αυτός τόμος υπήρξε καρπός μιας συνάντησης εργασίας που έγινε τον Ιούλιο του 2006 στο πλαίσιο των «Σεμιναρίων της Ερμούπολης». Αποτελείται από μελέτες που έχουν ως θέμα την αλιευτική δραστηριότητα στο Αιγαίο και το Ιόνιο πέλαγος καλύπτουν ένα μεγάλο χρονικό ανάπτυγμα – από την προϊστορική εποχή μέχρι τα σύγχρονα χρόνια – και ένα ευρύ φάσμα επιστημονικών προσεγγίσεων, που επικεντρώνονται όμως, η καθεμιά με τα μεθοδολογικά της εργαλεία, στο παρελθόν: αρχαιολογία, ιστορία, εθνολογία, ανθρωπολογία.
Σε μια χώρα που περιβρέχεται από θάλασσα, με σημαντικό μήκος ακτών και μεγάλο αριθμό νησιών και νησίδων, η ιστορία της αλιείας έχει ελάχιστα απασχολήσει τις ανθρωπιστικές επιστήμες.
Η παρατήρηση αυτή συνδέεται άμεσα με ένα ερώτημα: η πτωχή βιβλιογραφική παραγωγή αντανακλά μια εξίσου πενιχρή αλιευτική δραστηριότητα ή μήπως η αναιμική επιστημονική έρευνα για το θέμα αυτό λειτούργησε παραπλανητικά και «απέκρυψε» το πραγματικό μέγεθος και τη σημασία της αλιείας; Αν η γεωφυσική διαμόρφωση της περιοχής και οι ιστορικές συγκυρίες ευνόησαν την αξιοποίηση των θαλάσσιων δρόμων, την ανάπτυξη της ναυτιλίας και οδήγησαν στη δημιουργία μίας ισχυρής ναυτικής παράδοσης, γιατί δεν συνέβη το ίδιο με την αλιεία;
Αφού οι φυσικοί πόροι ήταν πενιχροί, αφού υπήρχε η εξοικείωση με το υγρό στοιχείο γιατί η αλιεία δεν κατέλαβε μια διαχρονικά σημαντική και σταθερή θέση στις παραγωγικές δραστηριότητες των πληθυσμών; Ενδεχομένως οι απαντήσεις σε ερωτήματα αυτού του είδους δεν είναι μονοσήμαντες, καθώς κάθε έγκυρη απόφανση προϋποθέτει τον πολλαπλασιασμό της ερευνητικής προσπάθειας, η οποία με τη σειρά της θα επιτρέψει τον εμπλουτισμό του προβληματισμού, τη διεύρυνση της σχετικής θεματολογίας και τη διατύπωση εντέλει, νέων ερωτημάτων.
Οι μελέτες που φιλοξενούνται στον τόμο ασχολούνται, με όψεις της αλιευτικής δραστηριότητας: οι μαρτυρίες για την αλιευτική δράση στον αρχαίο κόσμο, τα εργαλεία και οι μέθοδοι ψαρέματος, οι αναπαραστάσεις του ψαρέματος και των αλιευμάτων στην αρχαία ζωγραφική, οι τρόποι και οι συνθήκες ψαρέματος στα νεώτερα χρόνια στο Αιγαίο και το Ιόνιο, η αλιευτική δραστηριότητα και ο κόσμος της εργασίας που συνδέεται με αυτήν στα νεώτερα χρόνια, μέσα από επιλεγμένα παραδείγματα περιοχών που ανέπτυξαν σημαντική αλιευτική δράση, είναι μερικά από τα θέματα που οι ετοιμότητες των συμμετεχόντων συγγραφέων επέτρεψαν να συζητηθούν στον παρόντα τόμο.
Φυσικά πρόκειται μάλλον για νύξεις, για εισαγωγικά στη σχετική θεματολογία κείμενα, τα οποία από τη φύση τους δεν επιτρέπουν να σχηματιστεί ένα ικανοποιητικό πανόραμα της αλιευτικής δραστηριότητας, των ψαράδων, του ψαρέματος και των αλιευμάτων στον ελληνικό χώρο.
Για παράδειγμα η απόδοση και η οικονομική διάσταση της αλιευτικής δραστηριότητας στο πέρασμα του χρόνου και η παραγωγικότητα σε συσχετισμό με τη βελτίωση των σκαφών και των τεχνολογικών δυνατοτήτων, η συντήρηση και η διακίνηση των αλιευμάτων, η χαρτογράφηση των ελληνικών περιοχών με βάση την αλιευτική παραγωγή σε θάλασσες, λίμνες και ποτάμια, η ένταξη των ψαράδων στις κοινωνικές ιεραρχίες κάθε εποχής, οι εξειδικεύσεις στην επαγγελματική αλιεία και οι σχέσεις τους με την ερασιτεχνική ενασχόληση, αλλά και η αποτύπωση των ψαράδικων σκαφών και του ψαρέματος στις τέχνες, στη ζωγραφική, στη μουσική, στον κινηματογράφο, το ψάρεμα ως ψυχαγωγία, ως δραστηριότητα της σχόλης και του ελεύθερου χρόνου, αποτελούν λιγοστά μόνο από τα θέματα που απουσιάζουν από τον τόμο, θα μπορούσαν όμως να αποτελέσουν σημεία περαιτέρω συζήτησης και έρευνας.
Ο διάλογος μεταξύ των όμορων προσεγγίσεων των ανθρωπιστικών επιστημών αλλά και η αναγκαιότητα για ευρύτερη διεπιστημονική προσέγγιση με όσες θετικές επιστήμες διερευνούν, από την πλευρά τους, τον κόσμο της θάλασσας αποτελούν επίσης μια προτεραιότητα για τη συνέχιση του πρώτου αυτού διαβήματος.
Δημήτρης Δημητρόπουλος
Ευδοκία Ολυμπίτου
Περιεχόμενα τόμου:
-
Ελένη Γεροντάκου: Ο ψαράς και η ψαριά του στο προϊστορικό Αιγαίο
-
Αθήνα Χατζηδημητρίου: Η αλιεία και τα προϊόντα της στην εικονογραφία και τις φιλολογικές πηγές των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων
-
Γιώργος Β. Κουτσουφλάκης: Η αλιεία στον ελληνορωμαϊκό κόσμο: σημειολογία κειμένων και αλιευτικής εικονογραφίας
-
Παναγιώτης Μιχαηλάρης: Η διαχείριση της αλιείας και των προϊόντων της στα βενετοκρατούμενα Επτάνησα
-
Μαρία Καμονάχου: Αλιεία κοραλλιών στο Ιόνιο τον 19ο αιώνα
-
Δημήτρης Δημητρόπουλος: Δικαιώματα αλιείας στη Χίο, 17ος -18ος αιώνας
-
Νίκος Αλεβυζάκης: Η αλιεία και τα αλιεύματα στην Κέρκυρα (19ος – αρχές 20ού αιώνα): μια πρώτη προσέγγιση
-
Ευδοκία Ολυμπίτου: Ψαρεύοντας στο Αιγαίο τον 19ο αιώνα
-
Κωνσταντίνα Μπάδα: Συντελεστές, τρόποι και μέσα επιβίωσης της «παραδοσιακής» αλιευτικής δραστηριότητας στο Μεσολόγγι – Αιτωλικό: Ο τόπος, η οικογένεια, ο λαϊκός πολιτισμός
-
Ελευθέριος Π. Αλεξάκης: Μορφές αλιείας στη Νοτιοανατολική Λακωνία (Βάτικα)
-
Κάτια Φραγκούδη: Η αλιεία στη Νέα Μηχανιώνα
ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 