ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Μνήμες και βιώματα – Δημόσια Βιβλιοθήκη Ναυπλίου «Ο Παλαμήδης»

Η Δημόσια Βιβλιοθήκη του Ναυπλίου που φέρει το όνομα του σο­φού Παλαμήδη, γιου του Ναυπλίου, συστάθηκε το 1951 σύμφωνα με την Υπουργική Απόφαση «ΥΑ 104842 ΦΕΚ 223/Β/12-11-1951» του τότε Υπουργού Παιδείας Ν. Μπακόπουλου. Η απόφαση αυτή λήφθηκε κατόπιν σχετικής αναφοράς του Προοδευτικού Συλλόγου «Ο Παλαμήδης» να υπαχθεί η ήδη υπάρχουσα βιβλιοθήκη του Συλλόγου στις διατάξεις του άρθρου 20, παραγ. 2 του Α. Ν. 1362/1949, για τις Δημόσιες Βιβλιοθήκες, προσφέροντας εκτός από τα βιβλία, τα υπάρ­χοντα έπιπλα και σημαντικό χρηματικό ποσό. Παράλληλα καθοριστι­κής σημασίας υπήρξε η παραχώρηση από το Δήμο Ναυπλιέων, υπό το Δήμαρχο Δ. Σαγιά, πτέρυγας του δημοτικού οικήματος της πρώην Αστικής Σχολής Κορασίδων και πολυϊατρείου στη συνέχεια, όπου ήδη στεγαζόταν ο Προοδευτικός Σύλλογος «Ο Παλαμήδης», προκειμένου να στεγασθεί εις το διηνεκές η Δημόσια Βιβλιοθήκη Ναυπλίου «Ο Παλαμήδης». Η ίδρυση της Δημόσιας Βιβλιοθήκης «Ο Παλαμήδης» στην πόλη του Ναυπλίου, στην αρχή της μεταπολεμικής περιόδου, αποτέλεσε μία «πολιτιστική επανάσταση».

Ωστόσο πρέπει να επισημάνουμε ότι η ευοίωνη αυτή εξέλιξη για την πόλη και την πατρίδα μας έχει την αφετηρία της το έτος 1946, όταν στην καθημαγμένη πόλη του Ναυπλίου, ένα χρόνο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μία μικρή ομάδα φιλοπρόοδων πολιτών αποτελούμενη από τους Τ. Τούμπα, Π. Σπυροπούλου, Α. Αναγνωστόπουλο, Α. Σταυρόπουλο, Β. Χαραμή, Κ. Κατσίγιαννη, Σ. Κωστούρου, Δ. Βασιλείου, Ρ. Γραικό, Α. Λεκάκη, Ευαγ. Μπακέα ίδρυσαν τον Προ­οδευτικό Σύλλογο Ναυπλίου «Ο Παλαμήδης». Σκοπός του Συλλόγου ήταν ο εξωραϊσμός της πόλης και η διατήρηση της ιστορικής πόλης και των κτιρίων της πόλης, η διοργάνωση εκδηλώσεων καθώς και η ίδρυση βιβλιοθήκης.

Ο Σύλλογος αρχικά, πριν να μεταστεγασθεί στο νεοκλασικό κτίριο της Βιβλιοθήκης, στεγάσθηκε στην ανατολική πλευρά της πλατείας Συ­ντάγματος, αμέσως νοτιότερα του παλιού μεγάλου τζαμιού, γνωστού ως Τριανόν, σ’ ένα μικρό ισόγειο δωμάτιο υστερονεοκλασικού κτιρίου, με ένα τραπέζι και δύο καρέκλες^[1]. Το νεοκλασικό αυτό κτίριο κατεδαφίσθηκε στο τέλος της δεκαετίας του 1950 και στη θέση του ανοικοδομή­θηκε το υπάρχον παρακείμενο, άκομψο ξενοδοχείο, που δεν εναρμονί­ζεται με τα κτίρια της παλιάς πόλης.

Η Δημόσια Βιβλιοθήκη Ναυπλίου στεγάζεται σ’ ένα λαμπρό, ισό­γειο, ελαφρώς ανυψωμένο με τρία σκαλοπάτια υστερονεοκλασικό κτί­ριο, που κτίσθηκε αμέσως εσωτερικά των ενετικών τειχών της βόρειας πλευράς, μετά την κατεδάφισή τους το 1866-1868, σε χώρο που αρχι­κά προοριζόταν για την ανοικοδόμηση της αγοράς της πόλης.

Το 1874 η Δημοτική Αρχή αποφάσισε την κατασκευή της «Δημοτικής Σχολής Κορασίδων» (Σχολείο Θηλέων) και το κτίριο κατασκευάσθηκε γύρω στα 1876^[2]. Πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό ισόγειο υστερονεοκλα­σικό κτίριο, με μνημειακή προεξέχουσα αετωματική κύρια είσοδο και έξι συμμετρικά εκατέρωθεν παράθυρα διακοσμημένο με ανοιχτά χρώ­ματα, διακοσμητικές κορνίζες και κατακόρυφους διακοσμητικούς πεσ­σούς που τονίζουν την αρχιτεκτονική διάρθρωση του κτιρίου. Κάτω από τη στέγη φέρει χαρακτηριστική διακόσμηση από ιωνικούς, υστερονεοκλασικούς γεισίποδες (δόντια), ενώ λίγο χαμηλότερα η πλατειά οριζόντια ταινία, ζωφόρος, που είναι διακοσμημένη με το γαλάζιο χρώ­μα του ουρανού, που έλκει την καταγωγή της από την ανάλογη γαλάζια διακόσμηση των επιστύλιων των αρχαίων ναών αλλά και πολυτελών αρχαίων κλασικών κατοικιών. Η κύρια πρόσοψη της βιβλιοθήκης απει­κονίζεται στον έγχρωμο πίνακα της επτανήσιας ζωγράφου από την Κεφαλλονιά, Ντιάνας Αντωνακάτου, που απεικόνισε και αποθανά­τισε με το χρωστήρα της την πόλη του Ναυπλίου αλλά και την Αργολί­δα κατά την μεταπολεμική περίοδο.

Η Δημόσια Βιβλιοθήκη Ναυπλίου «Ο Παλαμήδης» (πίνακας Ντ. Αντωνακάτου).

Ο ευρύχωρος αύλειος χώρος φυτευμένος με πορτοκαλιές και λε­μονιές με χαμηλό περίβολο, με λιτή μεταλλική πόρτα και χαμηλά κι­γκλιδώματα σε μαύρο χρώμα, διακριτά από την ανοιχτόχρωμη ήρεμη διακόσμηση του κτιρίου αποτελεί ένα άλσος σε απαράμιλλο ανάλαφρο συνδυασμό με το πρόσχαρο, λαμπρό κλασικιστικό μνημείο της αρχιτε­κτονικής. Μέσα στο άλσος εκατέρωθεν του διαδρόμου υπάρχουν προ­τομές των ποιητών της πόλης, Α. Λεκόπουλου – Αναπλιώτη και του Θ. Κωστούρου. Ο παλιός φοίνικας που εικονίζεται στον πίνακα, δίνει την έννοια του ύψους και το όλο σκηνικό αποπνέει μία διάχυτη ηρεμία και γαλήνη για τους μαθητές, τους πολίτες και τους επισκέπτες.

Στο υπάρχον κτίριο της Βιβλιοθήκης, διαστ. 22×20 μ., έχουν γίνει επιτυχημένες αρχιτεκτονικές τροποποιήσεις και προσθήκες με αποτέ­λεσμα το κτίριο να είναι ευρύχωρο και περισσότερο λειτουργικό ως Δημόσια Βιβλιοθήκη της πόλης. Το παλιό νεοκλασικό σχολείο του 19^ου αι., διαστ. 10×20 μ. περίπου ως τη δεκαετία του 1950 ήταν μικρότερο και προσαρμοσμένο στις λειτουργικές ανάγκες του σχολείου. Στη δυ­τική πλευρά του σχολείου υπήρχε μία δεύτερη συμμετρική μνημειακή, αετωματική, ελαφρώς προεξέχουσα είσοδος, που οδηγούσε στον ελεύ­θερο υπαίθριο χώρο με μανδρότοιχο, όπου λειτουργούσε ως προαύλειο του σχολείου για τις μαθήτριες, όπως φαίνεται στην παλιά φωτογραφία παρακάτω. Στη βόρεια πλευρά είχε μόνο τρία συμμετρικά παράθυρα, ενώ μετά την προσθήκη υπάρχουν πέντε παράθυρα με εμφανή ασυμμετρία.

Δυτική άποψη του νεοκλασικού σχολείου (Βιβλιοθήκη) με τη δυτική αετωματική είσοδο (παλιά φωτογραφία).

Το νεοκλασικό ισόγειο κτίριο του παλιού σχολείου έντονα συμμε­τρικό με τις μνημειακές αετωματικές εισόδους φανερώνει τα όρια της εξέλιξης του νεοκλασικισμού, που διαμορφώθηκε σταδιακά από τον Ερν. Τσίλερ, κατά την υστερονεοκλασική περίοδο, στο β’ μισό του 19^ου αιώνα. Το κτίριο αυτό του σχολείου, κατά την άποψή μας, ήταν το κα­λύτερο ισόγειο κτίριο της πόλης κτισμένο σ’ έναν χώρο ευρύ ανοιχτό, απελευθερωμένο από τα ασφυκτικά ενετικά τείχη της πόλης, που απο­πνέει και σήμερα στην διατηρημένη ανατολική κύρια πλευρά με το ευ­ρύχωρο προαύλειο έναν αέρα ελευθερίας, απαραίτητη προϋπόθεση για τις ψυχές και την εκπαίδευση των μαθητών ενός σχολείου.

Μέσα στη δεκαετία του 1950 έγινε η προσθήκη στη δυτική πλευ­ρά του νεοκλασικού κτιρίου, διαστ. 10×20 μ., σ’ όλη την έκταση του προαυλείου, ως την οδό Μπλέσση, με αποτέλεσμα το κτίριο να διπλασιασθεί και να γίνει περισσότερο λειτουργικό και ευρύχωρο για τις λει­τουργικές ανάγκες της Δημόσιας Βιβλιοθήκης. Είναι αξιοσημείωτο ότι για την ενσωμάτωση της νέας προσθήκης στο παλαιό κτίριο, από τη δυτική νεοκλασική είσοδο καθαιρέθηκε μόνο το προεξέχον της στέ­γης τριγωνικό αέτωμα, ενώ ορθώς διατηρήθηκαν οι εκατέρωθεν της εισόδου κατακόρυφοι νεοκλασικοί πεσσοί, που είναι ορατοί μετά από προσεκτική παρατήρηση.

Η δυτική προσθήκη ενσωματώθηκε πλήρως στο προϋπάρχον νεο­κλασικό κτίριο χωρίς να γίνεται διακριτή, με τους νεοκλασσικούς, ιω­νικούς γεισίποδες (δόντια) κάτω από τη στέγη, την οριζόντια γαλάζια ζωφόρο και τις κορνίζες που περιτρέχουν όλο το κτίριο, με αποτέλεσμα η Δημόσια Βιβλιοθήκη ανανεωμένη, να διατηρήσει πλήρως τον νεοκλασσικό της χαρακτήρα. Σήμερα δε γίνεται αντιληπτή η νέα δυτική, επιτυχημένη προσθήκη στο νεοκλασικό κτίριο, εκτός από τη συμμε­τρία των πέντε παραθύρων της βόρειας πλευράς.

Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Ναυπλίου «Ο Παλαμήδης». Η φωτογραφία απεικονίζει τη βιβλιοθήκη πριν το 1957 όταν δεν είχε κτισθεί ακόμη η πίσω αίθουσα (Αναγνωστήριο). Διατηρείται η τεχνοτροπία του παλιού Δημοτικού Σχολείου (Β’ Ναυπλίου) που στεγαζόταν εκεί προπολεμικά, το οποίο είχε δύο προαύλια (εμπρός και πίσω).

Ο ενιαίος δυτικός πρόσθετος χώρος της βιβλιοθήκης που λειτουργεί ως αναγνωστήριο αλλά και ως χώρος εκδηλώσεων, λειτουργούσε ως ευρύχωρη αίθουσα διαλέξεων, συνεδρίων, εκθέσεων με αναπαυτικά καθίσματα, που διοργάνωνε συχνά ο Προοδευτικός Σύλλογος «Ο Παλαμήδης», που συνέχισε να στεγάζεται σ’ έναν χώρο της Δημόσιας Βι­βλιοθήκης, ως το 2004, όταν μεταφέρθηκε στο νέο τριώροφο ανακαι­νισμένο λειτουργικό κτίριο, στην οδό Σταϊκοπούλου 52, από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, δωρεά Μαρίας Βερδεσοπούλου. Το πλεονέκτημα για τη Δημόσια Βιβλιοθήκη του Ναυπλίου, για μία τριακονταετία περίπου, ήταν ότι λειτουργούσε παράλληλα και ως πολιτιστικό κέντρο, με δια­λέξεις ποικίλου περιεχομένου, που διοργάνωνε συχνά ο Προοδευτικός Σύλλογος «Ο Παλαμήδης» και είχαν την ευκαιρία να την παρακολου­θούν εκτός από τους πολίτες και οι μαθητές.

Ως αναγνωστήριο της βιβλιοθήκης λειτουργούσε η βόρεια μεγάλη αίθουσα, με τα βιβλιοστάσια με την μεγάλη και ψηλή αψιδωτή διαμόρ­φωση με μεγάλα ξύλινα τραπέζια στη σειρά και ψάθινες καρέκλες, που ανταποκρίνονταν λειτουργικά στο μεγάλο αριθμό των μαθητών.

Μερική άποψη της αίθουσας του παλιού αναγνωστηρίου με τα τραπέζια και τα βιβλιοστάσια (φωτ. Ν. Τομπάζη 1957, αναδημοσιευμένη στο ημερολόγιο Πρωτοβουλίας Δημοτών Ναυπλίου 1993).

Απέναντι ακριβώς μετά την είσοδο ήταν το χαμηλό γραφείο της Δι­ευθύντριας, της Ασπασίας Σκαρβέλη, που ήταν η ψυχή της βιβλιοθήκης με ήρεμο και μειλίχιο ύφος, πάντα εξυπηρετική και αγαπητή στους μα­θητές.

Η Διευθύντρια Ασπασία Σκαρβέλη στο αναγνωστήριο της Βιβλιοθήκης (πίνακας Ντ. Αντωνακάκου).

Όταν γέμιζε η βιβλιοθήκη από τους μαθητές, το αναγνω­στήριο λειτουργούσε ως κυψέλη της μάθησης. Αμέσως μετά την είσοδο στο αναγνωστήριο στη δεξιά ανατολική πλευρά υπήρχαν δύο μεγάλα τραπέζια σε συνέχεια, δίπλα στα λογοτεχνικά βιβλία, εκδόσεις έργων Ελλήνων λογοτεχνών κυρίως, παιδαγωγικά βιβλία καθώς και όλα τα βοηθήματα για τους μαθητές, για τα μαθηματικά, τη φυσική – χημεία, εκθέσεις ιδεών, λεξικά, εγκυκλοπαίδειες, ιστορικά, πολιτικά και κυρί­ως λογοτεχνικά και αρχαία κείμενα στο πρωτότυπο και μετάφραση. Οι μαθητές είχαν τη δυνατότητα άμεσης πρόσβασης στα βιβλιοστάσια για τα σχολικά βιβλία, που αναζητούσαν, αλλά και για πολλά άλλα θέματα, όπου μπορούσαν να ενημερωθούν με δική τους πρωτοβουλία, ανάλογα και με τα προσωπικά τους ενδιαφέροντα.

Κατά τη μεταπολεμική περίοδο με την αυστηρότητα των σχολείων, την οικονομική δυσπραγία, άλλωστε την εποχή δεν υπήρχαν τα γνωστά φροντιστήρια, η προσφορά της βιβλιοθήκης ήταν ανεκτίμητη τόσο για τους μαθητές της πόλης, αλλά και για πολλούς μαθητές απομακρυσμέ­νων περιοχών της επαρχίας, που έμεναν σε νοικιασμένα δωμάτια στην πόλη, για να μπορέσουν να μορφωθούν.

Η Δημόσια Βιβλιοθήκη ήταν μία όαση, ένας χώρος ηρεμίας και θαλπωρής για μάθηση και πρόοδο, που βασιζόταν κυρίως στη θέληση των μαθητών να μορφωθούν. Ήταν εκτός των άλλων και ένας χώρος κοινωνικοποίησης, αλληλογνωριμίας και φιλίας των μαθητών, που αγωνιζόντουσαν να κερδίσουν το μέλλον με το σπαθί τους. Στα δύσκολα μαθήματα π.χ. οι μαθητές των κλασσι­κών τμημάτων για τα μαθηματικά, τη φυσική, χημεία κ.λ.π. συμβου­λεύονταν συχνά μαθητές των πρακτικών τμημάτων της αμέσως μεγα­λύτερης τάξης, για να τους βοηθήσουν να κατανοήσουν τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν. Λόγω ανάγκης λειτουργούσε με αυτό τον τρόπο μία αλληλοδιδακτική διαδικασία μεταξύ των μαθητών, που σφυρηλα­τούσε εκτός των άλλων τη φιλία και την αλληλοεκτίμηση. Οι μαθητές είχαν την ευκαιρία να ενημερωθούν επίσης με δική τους πρωτοβουλία εκτός από τα βιβλία και τις εγκυκλοπαίδειες για ευρύτερα θέματα των προσωπικών τους ενδιαφερόντων. Πολύ σημαντικά ήταν για την ελεύ­θερη ενημέρωση των μαθητών τα «κλασσικά» εικονογραφημένα έργα της Λογοτεχνίας, με τα οποία έρχονταν για πρώτη φορά σε επαφή με τα κλασσικά έργα της λογοτεχνίας.

Στη βιβλιοθήκη εκτός από τους μαθητές μελετούσαν και μεγαλύτε­ροι ερευνητές αλλά και καθηγητές. Με νοσταλγία θυμάμαι έναν νέο καθηγητή, μία ευγενική φυσιογνωμία, τον φιλόλογο Αναστάσιο Γούναρη που εκτός από τα μαθήματα που δίδασκε, μελετούσε για τη συγγραφή της ιστορικής μελέτης για τη Ναυπλιακή Επανάσταση του 1862, την οποία δημοσίευσε στη συνέχεια.

Στους διαδρόμους της βιβλιοθήκης υπήρχαν αναρτημένοι διάφοροι πίνακες ζωγραφικής. Οι περισσότεροι ήταν του Προοδευτικού Συλλόγου ο Παλαμήδης, όπως ένα αντίγραφο έργο του Δομ. Θεοτοκόπουλου, απεικονίσεις της πόλης του Ναυπλίου, προσωπογραφίες, τοπιογραφίες κ.λ.π. Στα παράθυρα της βιβλιοθήκης θυμάμαι επίσης ότι υπήρχαν μαρμάρινες προτομές του Ομήρου, του Πλάτωνα αλλά και το πώρινο αγκωνάρι από το Κυβερνείο του Ι. Καποδίστρια, διαστ. 52x23x23 εκ. με σκαλισμένη τη χρονολογία 1829 της ανέγερσής του. Ο λίθος αυτός, ιστορικό τεκμήριο της πόλης, εκτεθειμένος στο χώρο του Κυβερνείου κάτω από την ενημερωτική πι­νακίδα πρέπει να επανέλθει στη Βιβλιοθήκη και να εκτεθεί σε κατάλληλη ενημερωτική προθήκη, μέχρις ότου να γίνει το Ιστορικό Μουσείο της πόλης του Ναυπλίου.

Πώρινος λιθόπλινθος με τη χρονολογία 1829, έτος ανέγερσης του Κυβερνείου από τον Ι. Καποδίστρια.

Η Δημόσια Βιβλιοθήκη «Ο Παλαμήδης» που λειτουργούσε και ως δανειστική κατά την περίοδο των διακοπών έπαιξε καθοριστικό και αναντικατάστατο ρόλο σε δύσκολους καιρούς με την προσωπική επι­κοινωνία και την αλληλοβοήθεια, αλλά και την ευγενική, πρόσχαρη και πάντα εξυπηρετική διευθύντρια, την Ασπασία (Σκαρβέλη), όπως ήταν γνωστή σε όλους, όπως την απεικόνισε η Ντ. Αντωνακάτου.

Εγκαίνια βιβλιοθήκης «Ο Παλαμήδης», 1951. Η αφιέρωση στο πίσω μέρος αναφέρει: Τῷ ἀδελφῶ Συλλόγω «O Δαναός», ἀπό τά ἐγκαίνια τῆς βιβλιοθήκης τοῦ «Παλαμήδους», τῇ 30-9-1951. Αρχείο: Καίτη Προκοπίου.

Θα κλείσουμε την αναφορά μας αυτή για το μοναδικό αυτό πολιτι­στικό χώρο της πόλης με το κείμενο της ζωγράφου Ντ. Αντωνακάτου, Ναύπλιο, 88, που παραθέτει στον πίνακα της βιβλιοθήκης, με μορφή της διευθύντριας Ασπασίας Σκαρβέλη.

«Δημόσια Βιβλιοθήκη Ο Παλαμήδης. Ιδρυμένη από τον Προοδευ­τικό Σύλλογο «Ο Παλαμήδης», κρατική από το 1952 στάθηκε για τρι­άντα χρόνια η πνευματική εστία του Ναυπλίου. Στη στερημένη ακόμα δεκαετία του 1950 – 1960 γέμιζε καθημερινά η βιβλιοθήκη από μαθητόκοσμο. Στη μεγάλη της αίθουσα οι διαλέξεις από επίλεκτους ομιλη­τές, τα συνέδρια, οι ομαδικές και ατομικές εκθέσεις, οι παρουσίες του Λαογραφικού Μουσείου, τα σεμινάρια, το ελεύθερο Πανεπιστήμιο. Στη δεκαετία του 1980 εδώ και οι δραστηριότητες της Τοπικής Αυτο­διοίκησης. Το 1987 αρχίζει η καθολική της ανακαίνιση και κλείνει ο πρώτος κύκλος της ζωής της. Η Ασπασία Σκαρβέλη ψυχή της Βιβλιο­θήκης και διευθύντριά της φεύγει. Ο Δήμος προσφέρει στην πόλη μία νέα αίθουσα – κέντρο πνευματικό. Η Βιβλιοθήκη με νέα συστήματα με κομπιούτερς, με τη μεγάλη αίθουσα προσαρτημένη σαν Αναγνωστή­ριο πια, με ανανεωμένο εξειδικευμένο προσωπικό, διευθύντρια την κ. Μαίρη Πανοπούλου, με 40.000 τόμους, ετοιμάζεται ν’ ανταποκριθεί σ’ άλλων καιρών τις απαιτήσεις. Στη Βιβλιοθήκη υπάρχει και η αίθουσα του Τοπικού Ιστορικού Αρχείου Ναυπλίου».

Υποσημειώσεις

^[1] Σ. Καρούζου, Το Ναύπλιο, Αθήνα 1979, εικ. 34.

^[2] Θ. Δημόπουλου, Ιστορία του Ναυπλίου τ. Β, Ναύπλιο 2010, 245.

Χρήστος Πιτερός

Επίτιμος προϊστάμενος αρχαιολογικών χώρων,

μνημείων και αρχαιογνωστικής έρευνας

«Ελεύθερη Σκέψη», Περιοδική έκδοση της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Ναυπλίου «Ο Παλαμήδης», τεύχος 1^ο, Μάιος 2023.