ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

«Περίτεχνοι και περίβλεπτοι συμβολισμοί για τις στολές των Ευζώνων στην Προεδρική Φρουρά»,[1]  – MSc Μαρίνα Σπ. Τσιρτσίκου, Ιστορικός ΓΕΣ/Δ4 (ΔΙΣ) – Υπ. Διδακτόρισσα Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Η παραδοσιακή ευζωνική ενδυμασία, με κύρια χαρακτηριστικά: τη ζώνη, που δηλώνει τον «καλά – ζωσμένο» μαχητή και τη φουστανέλα, αποτελεί σημείο ταύτισης του άτακτου και του τακτικού στρατού, καθώς χρησιμοποιήθηκε από τα άτακτα σώματα κατά τα επαναστατικά χρόνια του 1821 και διατηρήθηκε και στις πρώτες προσπάθειες συγκρότησης τακτικού στρατού.

Έμβλημα Προεδρικής Φρουράς. Παράσταση: Εύζωνας με επίσημη Ευζωνική στολή ο οποίος προβάλλεται μεταξύ του Μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτη και της Ακρόπολης, καθώς και μπροστά από την Ελληνική Σημαία. Περιβάλλονται όλα από κυκλικό πλαίσιο με μαιάνδρους, από το εθνόσημο με δάφνες και από τις επιγραφές «ΠΡΟΕΔΡΙΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ» – «ΠΡΟΕΔΡΙΚΗ ΦΡΟΥΡΑ».
Ο Εύζωνας μέσα στο πλαίσιο σεβασμού και διατήρησης της εθνικής μας παράδοσης συμβολίζει τη συνέχιση της ζωντανής παρουσίας των Ευζώνων, οι οποίοι πρωτοστάτησαν σ’ όλους τους εθνικούς αγώνες από το 1821 μέχρι το 1940 και με τις ηρωικές τους πράξεις κατέστησαν σύμβολα ηρωισμού, θυσίας και νίκης. Μαζί με τη Σημαία, την Ακρόπολη και το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη αποτελούν ενιαίο σύμβολο της πατρίδας μας.

Παρέλαση Ευζώνων στα Γιάννενα. Φωτογραφία Χατζηαδάμ Δήμητρα, «Εύζων», Λεύκωμα φωτογραφιών, Λυχνία, Αθήνα (υπό έκδοση).

Στις 12 Δεκεμβρίου του 1868, συστήθηκε ανεξάρτητη μονάδα ευζώνων με την ονομασία «Άγημα», όπως ήταν η αρχική ονομασία της Προεδρικής Φρουράς, και τέθηκε στην αποκλειστική υπηρεσία του βασιλιά Γεώργιου Α’. Έφερε τη «λευκή στολή» των ευζωνικών ταγμάτων του τακτικού στρατού – φάριο (φέσι), φέρμελη, φουστανέλα, ζώνη, κάπα περικνημίδες, καλτσοδέτες, τσαρούχια. Η συγκρότησή του στόχευε στη δημιουργία ενός στρατιωτικού σώματος, πρότυπο στρατιωτικής εκπαίδευσης και αρετής για τον υπόλοιπο στρατό.

Βασιλικό Διάταγμα Άγημα ΦΕΚ 63, 19.12.1868. Δημοσιεύεται στο: Γενικό Επιτελείο Στρατού, «Στρατιωτική Επιθεώρηση», τ. Ιαν – Απρ 2016.

Η στολή του Εύζωνα

Οι στολές των ευζώνων της Προεδρικής Φρουράς είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με σημαντικά πολεμικά γεγονότα της ελληνικής ιστορίας, αντανακλώντας την παράδοση και τους αγώνες του έθνους. Ο ελληνικός ιματισμός, γνωστός και ως η «λευκή στολή» του εύζωνα, συνδέει την ιστορική μνήμη με τα χρόνια του Αγώνα για την ανεξαρτησία της Ελλάδας, ο χειμερινός ντουλαμάς με τον Μακεδονικό Αγώνα (1904-1908), ο θερινός ντουλαμάς με τη συμμετοχή του ελληνικού στρατού στους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913) έως και το έπος του ’40. Επίσης, στις στολές της Προεδρικής Φρουράς έχουν ενταχθεί, η κρητική στολή, η ενδυμασία του Βρακοφόρου του Αιγαίου και η Θρακιώτικη ενδυμασία ως σύμβολα της ενσωμάτωσης της Κρήτης και γενικότερα των νησιών του Αιγαίου και της Θράκης με τον εθνικό κορμό της Ελλάδας, αλλά και η ποντιακή στολή για να τιμήσει τον ποντιακό ελληνισμό και τη γενοκτονία που υπέστη, αναγνωρίζοντας την ιστορική του παρουσία και τις θυσίες του.

Στο βεστιάριο στρατιωτικών στολών της Προεδρικής Φρουράς. Η φωτογραφία δημοσιεύεται στον ιστότοπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Ευζωνική στολή

Η ευζωνική στολή αποτελούνταν αλλά και αποτελείται, μέχρι τις ημέρες μας, από τη φουστανέλα, την κεντημένη φέρμελη, τον υποδύτη (υποκάμισο), τα κυανόλευκα μεταξωτά κρόσσια – σύμβολο της ελληνικής σημαίας–, τις λευκές περικνημίδες, τους μεταξωτούς κνημιοδέτες (καλτσοδέτες, μαύρες για τους εύζωνες οπλίτες και γαλάζιες για τους αξιωματικούς), τις περισκελίδες (κοντό παντελόνι), τις λευκές ολόμαλλες κάλτσες και τα τσαρούχια.

Εύζωνας. Φωτογραφία Χατζηαδάμ Δήμητρα, «Εύζων», Λεύκωμα φωτογραφιών, Λυχνία, Αθήνα (υπό έκδοση).

Οι Ευρωπαίοι περιηγητές και ζωγράφοι αναγνώρισαν τη φουστανέλα ως το βασικό ανδρικό ένδυμα των ορεσίβιων πληθυσμών, των κλεφτών και αρματολών στην Πελοπόννησο και στην Ήπειρο. Τα λευκά στην ευζωνική στολή παίρνουν το όνομά τους από την ύπαρξη της παραδοσιακής λευκής φουστανέλας και του λευκού υποκάμισου, που συμβολίζουν την αγνότητα του αγώνα για ελευθερία.

Η φουστανέλα, ως σύμβολο της ελληνικής παράδοσης και λεβεντιάς, έχει φορεθεί από πολλούς επώνυμους, για να ταυτιστούν με το ελληνικό αγωνιστικό πνεύμα. Ο φιλέλληνας Λόρδος Βύρωνας (1788-1824) απεικονίστηκε σε χαλκογραφία της εποχής, φορώντας φουστανέλα και ο βασιλιάς Όθωνας εγκατέλειψε τη δυτική ενδυμασία και ενδύθηκε τη φουστανέλα, επιδιώκοντας να ενισχύσει τη σύνδεσή του με τον ελληνικό λαό και την εθνική του ταυτότητα.

Όθων μελέτη – Νικηφόρος Λύτρας, Λάδι σε ξύλο 31 x 19 εκ. Εθνική Πινακοθήκη Μουσείο Αλ. Σούτζου. Κληροδότημα Αντωνίου Μπενάκη. Στο μικρών διαστάσεων έργο εικονίζεται ο πρώτος βασιλιάς της Ελλάδας με φουστανέλα.

Αλλά και στις αρχές του 20ού αιώνα, συνέχισαν να φορούν φουστανέλα. Ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος (Θεόφιλος Κεφαλάς – Χατζημιχαήλ, 1870-1934), ο φιλοβασιλικός πολιτικός Αλέξιος Στριφτόμπολας (1834-1912), φορούσε φουστανέλα στην καθημερινή και κοινοβουλευτική του ζωή, αλλά και ο αντιβασιλικός πολιτικός Ανδρέας Ρηγόπουλος (1821-1888 ή 1899;) ταξίδεψε σε ευρωπαϊκές πόλεις και στις ΗΠΑ, φορώντας φουστανέλα, για να διαδώσει το αίτημα απελευθέρωσης και της υπόλοιπης Ελλάδας.

Αλέξιος Στριφτόμπολας (1834-1912).

Ο μαραθωνοδρόμος Σπύρος Λούης (1873-1940), στους θερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του 1936 στο Βερολίνο, εμφανίστηκε ενδεδυμένος παραδοσιακά με άσπρη φουστανέλα και φέρμελη. Η υιοθέτηση της φουστανέλας από διάφορες κοινωνικές και πολιτικές ομάδες –βασιλικούς αντιβασιλικούς, αστούς, ευγενείς, λαϊκούς– ανέδειξε τον ρόλο της ως εθνικό σύμβολο ενότητας και ταυτότητας.

Ο Σπύρος Λούης (1873-1940) στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1936 στο Βερολίνο, με άσπρη φουστανέλα και σκούρο γιλέκο. Ήταν η τελευταία δημόσια εμφάνισή του όταν προσκλήθηκε ως τιμητικός φιλοξενούμενος από τους διοργανωτές στην τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του Βερολίνου το 1936. Κατά τη διάρκεια της τελετής, συναντήθηκε με τον Αδόλφο Χίτλερ, μπροστά από την εξέδρα των επισήμων, με τον Λουή να του δίνει ένα κλαδί ελιάς σαν σύμβολο ειρήνης! Συλλογή: German Federal Archives.

Η φουστανέλα των ευζώνων της Προεδρικής Φρουράς κατασκευάζεται με 400 πτυχώσεις, συμβολίζοντας τα χρόνια της σκλαβιάς των Ελλήνων υπό τον οθωμανικό ζυγό.[2] Αποτελείται από δύο φύλλα λευκού βαμβακερού υφάσματος, που ενώνονται μεταξύ τους με κόπιτσες των αξιωματικών και με κορδόνι των οπλιτών ευζώνων. Το μήκος της φουστανέλας των ευζώνων οπλιτών είναι μέχρι το μέσο του μηρού, ενώ των αξιωματικών είναι μακριά έως το γόνατο. Ο εύζωνας τοποθετεί πάνω από η φουστανέλα την κυανόλευκη σημαία – 33 λευκά και 72 μπλε κορδόνια. Στη συνέχεια φοράει μία μαύρη ζώνη από μαύρο λουστρινένιο δέρμα, που έχει δεξιά και αριστερά δύο μικρές φυσιγγιοθήκες από όμοιο υλικό.

Εύζωνες στην Προεδρική Φρουρά. Φωτογραφία Χατζηαδάμ Δήμητρα, «Εύζων», Λεύκωμα φωτογραφιών, Λυχνία, Αθήνα (υπό έκδοση).

Αντίθετα, οι αξιωματικοί φέρουν φαρδιά δερμάτινη ζώνη, στην οποία μπροστά και δεξιά είναι προσαρμοσμένη μία ορειχάλκινη μπαλάσκα, αντίγραφο με εκείνη των οπλαρχηγών της Επανάστασης του 1821.

Εύζωνες Αξιωματικοί στην Προεδρική Φρουρά. Φωτογραφία Χατζηαδάμ Δήμητρα, «Εύζων», Λεύκωμα φωτογραφιών, Λυχνία, Αθήνα (υπό έκδοση).

Αξιωματικός Προεδρικής Φρουράς σε παρέλαση επίσημης αλλαγής, 2017. Δημοσιεύεται στον ιστότοπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Το υποκάμισο κατασκευάζεται από λευκό βαμβακερό ύφασμα, όπως και η φουστανέλα. Φέρει διπλά μανίκια, το εσωτερικό είναι στενό, ενώ το εξωτερικό είναι φαρδύ με καμπανοειδή άνοιγμα στο κάτω μέρος. Το υποκάμισο του οπλίτη έχει όρθιο γιακά, ενώ το πουκάμισο του αξιωματικού φέρει γιακά «μπάιρον». Ονομάζεται έτσι γιατί το είχε φορέσει και ο Λόρδος Βύρωνας (Lord Byron).

Η φέρμελη (γιλέκο) του εύζωνα οπλίτη αποτελεί το πιο περίτεχνο και σημαντικό κομμάτι της ευζωνικής στολής. Κατασκευάζεται από λευκό μάλλινο ύφασμα και φέρει στο κύριο μέρος και στα μανίκια παραδοσιακά διακοσμητικά σχέδια από μαύρα και λευκά γαϊτάνια. Το κολάρο της κατασκευάζεται από τσόχα γαλάζιου χρώματος. Στο κύριο μέρος της έχει δύο ελλειπτικές σειρές από 16 κουμπιά και στα κεντήματά της φέρει τα σύμβολα – «Χ Ο» (Χριστιανός Ορθόδοξος), ενώ στα μανίκια της είναι κεντημένο το κυπαρίσσι του Μυστρά,[3] σύμβολα που συνδέουν, υπό τη βυζαντινή επίδραση, την εθνική με την χριστιανική ιδέα. Το ίδιο ισχύει για τη φέρμελη και τις περικνημίδες (τουζλούκια) των αξιωματικών, όπου κυριαρχεί το πορφυρό βελούδινο ύφασμα και το χρυσό κέντημα, στοιχεία που παραπέμπουν στα βυζαντινά ενδύματα. Ενώ, τα μανίκια της φέρμελης του οπλίτη εύζωνα δεν φοριούνται πλέον, αλλά πέφτουν στην πλάτη σαν φτερά, στη φέρμελη των αξιωματικών φοριούνται κανονικά. Οι αξιωματικοί φορούν κόκκινο παντελόνι και υποδύονται κόκκινα δερμάτινα κοντά μποτάκια (στιβάλια), που από πάνω τους τοποθετούνται οι περικνημίδες (τουζλούκια), οι οποίες σφίγγουν στο πόδι με κνημιοδέτες και φέρουν φούντες από μπλε μετάξι.

Η φέρμελη (γιλέκο) του εύζωνα οπλίτη αποτελεί το πιο περίτεχνο και σημαντικό κομμάτι της ευζωνικής στολής. Φωτογραφία: Studio Kominis.

Επίσης, χαρακτηριστικά τμήματα της ευζωνικής στολής είναι το φάριο και τα τσαρούχια. Το κόκκινο φάριο κατασκευάζεται από κόκκινη τσόχα και στο κέντρο εμπρός έχει το μεταλλικό εθνόσημο. Ο μαύρος μεταξωτός θύσανος, που φέρει, συμβολίζει τις θυσίες, το αίμα των αγωνιστών καθώς και το πένθος και τα δάκρυά τους, στον αγώνα ενάντια στον οθωμανικό ζυγό. Πέφτει στον δεξί ώμο του εύζωνα ως δάκρυ, όταν βρίσκεται σε στάση «παρουσιάστε». Οι αξιωματικοί στο φάριό τους, εκτός από το εθνόσημο, φέρουν και τα διακριτικά του βαθμού τους.

Άγημα Ευζώνων στο Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη. Φωτογραφία Χατζηαδάμ Δήμητρα, «Εύζων», Λεύκωμα φωτογραφιών, Λυχνία, Αθήνα (υπό έκδοση).

Τα τσαρούχια είναι χειροποίητα από σκληρό κόκκινο δέρμα. Το ζευγάρι ζυγίζει περίπου τρία κιλά, καθώς το κάθε τσαρούχι είναι οπλισμένο με εξήντα καρφιά και πέταλο και φέρει στο εμπρός μέρος του μαύρη μάλλινη φούντα. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι στην άοπλη υπηρεσία μέσα στο Προεδρικό Μέγαρο, οι εύζωνοι φορούν τσαρούχια χωρίς καρφιά. Σύμφωνα με την παράδοση, η φούντα συμβολίζει τα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς από τους Τούρκους, και το κόκκινο χρώμα του τσαρουχιού συμβολίζει το αίμα που χύθηκε από τους προγόνους μας. Επίσης, η παράδοση λέει ότι στη μαύρη φούντα των τσαρουχιών κρύβονταν λεπίδες, χρήσιμες στη μάχη κατά του εχθρού, αλλά οι πρόγονοί μας πρέπει και να προστάτευαν τα πόδια τους από το κρύο με τη χρήση της στο μπροστινό μέρος των τσαρουχιών. Το χτύπημα των τσαρουχιών κατά τον βηματισμό των ευζώνων έχει το δικό του συμβολισμό. Οι εύζωνοι χτυπώντας πολύ δυνατά το πόδι τους στέλνουν μήνυμα στους πρόγονούς μας ότι είμαστε ακόμη ζωντανοί και ελεύθεροι.

Τσαρούχια. Τα τσαρούχια κατασκευάζονται και συντηρούνται στο τσαρουχοποιείο της Προεδρικής Φρουράς. Τα νούμερά τους είναι από 44 έως 53. Η φωτογραφία δημοσιεύεται στον ιστότοπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Εύζωνες με την επίσημη στολή κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας τους, 2020. Η φωτογραφία δημοσιεύεται στον ιστότοπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Βαθυκύανος ντουλαμάς – στολή του Μακεδονικού Αγώνα (1904-1908)

Ο βαθυκύανος ντουλαμάς φοριέται από τους εύζωνες τις καθημερινές, κατά τη χειμερινή περίοδο και ταυτίζεται με τον Μακεδονικό Αγώνα.  Ο Ανθυπολοχαγός Πυροβολικού Παύλος Μελάς (Μίκης Ζέζας, 1870-1904), που είχε οριστεί αρχηγός των αντάρτικων σωμάτων στη Δυτική Μακεδονία από το Ελληνικό Μακεδονικό Κομιτάτο στην Αθήνα, ενδύθηκε τον μαύρο ντουλαμά και διήλθε την ελληνοτουρκική μεθόριο (Οξυνεία Καλαμπάκας) για να καταδιώξει τη βουλγαρική ένοπλη δραστηριότητα (Αύγουστος 1904). Λίγους μήνες αργότερα, τραυματίστηκε θανάσιμα στο χωριό Σιάτιστα (Μελάς) Κορεστίων (Οκτώβριος 1904). Η θυσία του σηματοδοτήθηκε ως σύμβολο του αγώνα για την απελευθέρωση της Μακεδονίας.

Ο χειμερινός, βαθυκύανος ντουλαμάς – στολή του Μακεδονικού Αγώνα πιστοποιείται ως ένδυμα του Εύζωνα με την αναφορά του σε Βασιλικό Διάταγμα του 1940 για την κατασκευή του ιματισμού των Ευζώνων. Φωτογραφία Χατζηαδάμ Δήμητρα, «Εύζων», Λεύκωμα φωτογραφιών, Λυχνία, Αθήνα (υπό έκδοση).

Εύζωνας με χειμερινό Ντουλαμά, 2017. Η φωτογραφία δημοσιεύεται στον ιστότοπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Οι άνδρες του ελληνικού στρατού, καθώς συμμετείχαν «ανεπίσημα» στον Μακεδονικό αγώνα δεν φορούσαν στρατιωτικές στολές, αλλά τον μαύρο ντουλαμά, που φορούσαν οι χωρικοί της Μακεδονίας και έφεραν τη βαριά γίδινη κάπα για προστασία από το κρύο και τη βροχή.

Αλλαγή Φρουράς με χειμερινό Ντουλαμά, 2018. Η φωτογραφία δημοσιεύεται στον ιστότοπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Σήμερα, ο χειμερινός ντουλαμάς φέρει κολάρο σε γαλάζιο χρώμα και κουμπώνει στο στήθος με δύο μη παράλληλες σειρές από 34 επιμεταλλωμένα μεταλλικά κουμπιά και 12 κουμπιά οριζόντια στο στέρνο, σχηματίζοντας σχεδόν ένα τραπέζιο. Το πάνω μέρος του ντουλαμά ενώνεται με μία φουστανέλα, που έχει 42 πτυχώσεις εμπρός και πίσω. Όταν οι θερμοκρασίες είναι πολύ χαμηλές, οι εύζωνοι φέρουν βαριά μάλλινη κάπα.

Χακί ντουλαμάς – στολή των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913)

Ο χακί ντουλαμάς με μεταλλικά κουμπιά σε κωδωνοειδές σχήμα και πτυχές στο κάτω μέρος φοριέται τις καθημερινές ημέρες κατά τη θερινή περίοδο. Καθιερώθηκε στον ελληνικό στρατό για πρώτη φορά το 1908, είχε χακί χρώμα και ήταν μάλλινος. Οι εύζωνοι, φορώντας διάφορες παραλλαγές του πολέμησαν στους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913), στον Α’ Παγκοσμίο Πολέμο (1914-1918), στη Μικρασιατική Εκστρατεία (1919-1922) και στο έπος του ‘40.

Ο χακί, ντουλαμάς, στολή των Βαλκανικών Πολέμων, φοριέται κατά τη θερινή περίοδο. Φωτογραφία Χατζηαδάμ Δήμητρα, «Εύζων», Λεύκωμα φωτογραφιών, Λυχνία, Αθήνα (υπό έκδοση).

Σήμερα, ο θερινός ντουλαμάς κατασκευάζεται από βαμβακερό ύφασμα, το κάτω μέρος του έχει σχήμα φουστανέλας με 42 πτυχές εμπρός και πίσω, όπως και ο χειμερινός. Στο κάτω μέρος του μανικιού του χειμερινού και του θερινού ντουλαμά φέρονται τα διακριτικά βαθμού (δεκανόσημα ή λοχιόσημα), όταν ο εύζωνας δικαιούται να φέρει βαθμό.

Εύζωνας με θερινό Ντουλαμά, 2017. Η φωτογραφία δημοσιεύεται στον ιστότοπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Οι εύζωνοι, με τη λευκή στολή, τον χειμερινό και τον θερινό ντουλαμά, φορούν στα πόδια λευκές ολόμαλλες κάλτσες – δύο σε κάθε πόδι, για τελειότερη εφαρμογή –, οι οποίες συγκρατιούνται στη μέση από μια εσωτερική δερμάτινη ζώνη ανασπάστου και στην κνήμη από τους κνημιοδέτες, μαύρες καλτσοδέτες με δύο φούντες από μαύρο μετάξι, που συμβολίζουν όπως και στον θύσανο, τα δάκρυα και το πένθος των υπόδουλων Ελλήνων. Το κοντό παντελόνι (περισκελίδα), που φορούν κάτω από τον ντουλαμά ή τη φουστανέλα για να καλύπτεται η ζώνη ανασπάστου και τα κουμπώματα της ευζωνικής κάλτσας έχει χρώμα μπλε, χακί ή λευκό.

Επίσημη αλλαγή Φρουράς, 2016. Δημοσιεύεται στον ιστότοπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Στολή των Κρητών

Η στολή των Κρητών αποτελεί σημείο αναφοράς στους αγώνες της νησιωτικής Ελλάδας για ελευθερία και ένωσης της Κρήτης με τη μητέρα Ελλάδα. Η μπλε κρητική ενδυμασία έχει τις ρίζες της στη στολή των Κρητών χωροφυλάκων των αρχών του 20ού αιώνα. Το εξωτερικό γιλέκο της είναι κεντημένο με χρυσοκλωστή και το εσωτερικό είναι κατασκευασμένο από σκούρο κόκκινο, κεντημένο ύφασμα και κουμπώνει με δύο σειρές μεταξωτά κουμπιά. Φοριέται με λευκό πουκάμισο. Η βράκα φθάνει ως το ύψος του γονάτου, έχει διακοσμητικά κεντήματα από χρυσοκλωστή όπως το εξωτερικό γιλέκο και φέρει το χαρακτηριστικό ριγέ, μεταξωτό, νησιώτικο ζωνάρι. Φοριέται με μαύρες βαμβακερές κάλτσες και στιβάνια (μπότες) από λευκό δέρμα. Τέλος, ο θύσανος, στο φάριο της συγκεκριμένης στολής, πέφτει στην πλάτη αντί για τον ώμο. Οι Κρήτες εύζωνοι εντάχθηκαν στη Βασιλική Φρουρά, το 1965. Σήμερα, στην Προεδρική Φρουρά συνεχίζουν να φέρουν την ίδια κρητική στολή, αλλά από το 1975 το φάριο έχει το έμβλημα της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Κρητική στολή, αποτελεί σημείο αναφοράς γενικότερα στη νησιωτική Ελλάδα και ειδικότερα στην ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Φωτογραφία Χατζηαδάμ Δήμητρα, «Εύζων», Λεύκωμα φωτογραφιών, Λυχνία, Αθήνα (υπό έκδοση).

Εύζωνες με στολή Κρητών σε παρέλαση, 2017. Η φωτογραφία δημοσιεύεται στον ιστότοπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Επίσης, στο αρχείο των εθνικών παραδοσιακών ενδυμασιών της Προεδρικής Φρουράς διατηρούνται, η Ποντιακή στολή, ο Βρακοφόρος του Αιγαίου και η Θρακιώτικη ενδυμασία.

76η Επέτειος από τη Μάχη της Κρήτης, 15 Μαΐου 2016. Η φωτογραφία δημοσιεύεται στον ιστότοπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Ποντιακή στολή

Στις 19 Μαΐου 2011, δύο εύζωνοι ντυμένοι με την ποντιακή ενδυμασία εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στην τιμητική φουρά στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη για να τιμήσουν τη μνήμη της Γενοκτονίας των Ποντίων. Η Ποντιακή ενδυμασία είναι κατασκευασμένη από μαύρο βαμβακερό ύφασμα. Αποτελείται από τη ζίπκα (βράκα), που είναι στενή στα σκέλια και έχει πλούσια σούρα στο κέντρο εμπρός και πίσω, σακάκι, λευκό πουκάμισο, την κουκούλα με το ειδικό κεφαλόδεσμο (πασλίκ), που φέρει το εθνόσημο της Ελληνικής Δημοκρατίας, τη ζώνη και μαύρες δερμάτινες μπότες (ποντιακές).

Ποντιακή στολή. Φωτογραφία Χατζηαδάμ Δήμητρα, «Εύζων», Λεύκωμα φωτογραφιών, Λυχνία, Αθήνα (υπό έκδοση).

Ημέρα Μνήμης Γενοκτονίας των Ποντίων, 2021. Δημοσιεύεται στον ιστότοπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Βρακοφόρος του Αιγαίου

Η παραδοσιακή ενδυμασία του Βρακοφόρου του Αιγαίου εντάχθηκε επίσημα στην Προεδρική Φρουρά, στις 20 Μαΐου 2019, προς τιμήν των απλών νησιωτών του Αιγαίου που αγωνίσθηκαν για την απελευθέρωση και την ένταξή τους στην Ελλάδα. Αποτελείται από την κλασική μεταξωτή μαύρη μακριά, ναυτική, βράκα (ή καραμάνι κ.λπ.), που φθάνει ως το ύψος του γονάτου και φοριέται με λευκές πλεκτές κάλτσες με σχέδιο ψαροκόκαλο στο πλάι. Φτάνουν μέχρι το γόνατο και στερεώνονται με καλτσοδέτα, που φέρει φούντα. Το λευκό λινό υποκάμισο με πιέτες στο μπροστινό μέρος, το μαύρο σταυρογίλεκο, κεντημένο εμπρός και πίσω, το χαρακτηριστικό υφαντό νησιώτικο ζωνάρι με ρίγες και κρόσσια στις άκρες, δεμένο στα αριστερά. Τα υποδήματα (σκάρπες, ή κουντούρες ή νησιώτικες παντούφλες) είναι από μαύρο μαλακό δέρμα. Στο κεφάλι φέρει φάριο με το εθνόσημο της Ελληνικής Δημοκρατίας και ο θύσανός του πέφτει πίσω, όπως στην Κρητική στολή.

Βρακοφόρος του Αιγαίου. Η παραδοσιακή ενδυμασία του Βρακοφόρου του Αιγαίου εντάχθηκε επίσημα στην Προεδρική Φρουρά, στις 20 Μαΐου 2019, προς τιμήν των απλών νησιωτών του Αιγαίου που αγωνίσθηκαν για την απελευθέρωση και την ένταξή τους στην Ελλάδα. Δημοσιεύεται στον ιστότοπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Θρακιώτικη ενδυμασία

Η Θρακιώτικη ενδυμασία εντάχθηκε στην ιματιοθήκη της Προεδρικής Φρουράς, στις 14 Μαΐου 2020, προς τιμήν της 100ής επετείου από την απελευθέρωση και την ενσωμάτωση της Θράκης με την Ελλάδα. Η ενδυμασία περιλαμβάνει μαύρο ποτούρι (παντελόνι φαρδύ επάνω, που στενεύει κάτω), άσπρο μάλλινο υφαντό πουκάμισο, μαύρο γιλέκο, και κόκκινο ζωνάρι με άσπρες κάθετες ρίγες, το σαρίκι, το οποίο φέρει το εθνόσημο της Ελληνικής Δημοκρατίας και υποδήματα δερμάτινα δετά.

Θρακιώτικη ενδυμασία. Η Θρακιώτικη ενδυμασία εντάχθηκε στην ιματιοθήκη της Προεδρικής Φρουράς, στις 14 Μαΐου 2020, προς τιμήν της 100ής επετείου από την απελευθέρωση και την ενσωμάτωση της Θράκης με την Ελλάδα. Η φωτογραφία δημοσιεύεται στον ιστότοπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.

100η Επέτειος Απελευθέρωσης της Θράκης, 14 Μαΐου 2020. Η φωτογραφία δημοσιεύεται στον ιστότοπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Οι εύζωνοι φορούν τις παραπάνω παραδοσιακές ενδυμασίες σε ημέρες μνήμης και τιμής κατά περίπτωση, και κατόπιν σχετικής έγκρισης από το Στρατιωτικό Γραφείο της Προεδρίας της Δημοκρατίας.

Οπλισμός του εύζωνα

Οι εύζωνοι της Προεδρικής Φρουράς φέρουν οπλισμό Μ1 Garrand, όπλο δύσκολου χειρισμού (βάρους 4.300 Kgr), καθώς πρέπει να προκαλείται θόρυβος κατά την «επ’ ώμου» κίνηση. Η ξιφολόγχη είναι αναρτημένη στο όπλο, κατά την διάρκεια της υπηρεσίας και στις παρελάσεις. Οι αξιωματικοί της φέρουν ως όπλο την πάλα (σπάθα) των οπλαρχηγών του 1821, η οποία αναρτάται από τον δεξιό ώμο με χρυσοκέντητο στριφτό κορδόνι και οι φούντες της είναι από βαθυκόκκινο μετάξι. Η θήκη της πάλας είναι ορειχάλκινη με σχέδια επισμαλτωμένα από ασήμι.

Επίσημη Παράταξη, 2013. Η φωτογραφία δημοσιεύεται στον ιστότοπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.

M1 Garand το όπλο των Ευζώνων της Προεδρικής Φρουράς.

 Με τη στολή των Κρητών, του Βρακοφόρου του Αιγαίου και τη Θρακιώτικη δεν φέρεται τυφέκιο. Οι Κρήτες και οι Βρακοφόροι του Αιγαίου έχουν περασμένο στο ζωνάρι τους παραδοσιακό μαχαίρι με φιλντισένια λαβή από κέρατο και θήκη ασημένια σκαλιστή ή δερμάτινη αντίστοιχα. Η Θρακιώτικη ενδυμασία φέρει το θρακιώτικο σπαθί, αυθεντικό αντίγραφο, που κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τη φορεσιά της Προεδρικής Φρουράς. Τέλος, η στολή των Ποντίων φέρει την ποντιακή κάμα (καυκασιανή μάχαιρα).

Τα εργαστήρια της Προεδρικής Φρουράς

Την κατασκευή και τη συντήρηση της ευζωνικής στολής, του θερινού και του χειμερινού ντουλαμά πραγματοποιούν ειδικοί τεχνίτες ελληνοράπτες (ράπτες ελληνικών ενδυμάτων), στα ραφεία της Προεδρικής Φρουράς. Για την κατασκευή τους χρησιμοποιούνται φυσικές ύλες όπως μαλλί, βαμβάκι, μετάξι και βελούδο. Συγκεκριμένα, στο ραφείο κόβονται και ράβονται οι φουστανέλες, τα πουκάμισα, οι θερινοί και χειμερινοί ντουλαμάδες, τα κοντά παντελόνια -λευκά, χακί και μπλε-, τα κόκκινα παντελόνια των αξιωματικών. Στρίβονται στο χέρι τα μεταξωτά νήματα για να φτιαχτούν οι σημαίες που φοριούνται μπροστά στη φουστανέλα, ή τα κορδόνια που κρέμεται η σπάθα των αξιωματικών.

Ράψιμο Ευζωνικού γιλέκου. Φωτογραφία Χατζηαδάμ Δήμητρα.

Τα φάρια, τα οποία αν και αγοράζονται έτοιμα, στο εργαστήριο της Φρουράς γίνεται η κατασκευή και η τοποθέτηση του μεταξωτού θυσάνου τους, καθώς και των μεταξωτών φουντών – μαύρων ή μπλε – για τους κνημιοδέτες (καλτσοδέτες). Εκεί, εκτελούνται τα απαιτητικά στάδια της κοπής, κατασκευής, καθώς και το κέντημα, της φέρμελης – οπλιτών και αξιωματικών. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η φέρμελη των ευζώνων για να κατασκευαστεί και, κυρίως, για να κεντηθεί, επειδή είναι όλη χειροποίητη, χρειάζονται από 90 έως 120 ημέρες. Επίσης, στο εργαστήριο ραφής, οι πτυχές της φουστανέλας των αξιωματικών διπλώνονται μία – μία με το χέρι και προετοιμάζονται οι ενδυμασίες τους για τις παρατάξεις.

Τα τσαρούχια κατασκευάζονται και συντηρούνται στο τσαρουχοποιείο της Προεδρικής Φρουράς. Τα νούμερά τους είναι από 44 έως 53. Για να ραφτεί ένα ζευγάρι χρειάζονται 600 με 650 βελονιές και απαιτείται περίπου μία εβδομάδα, καθώς εκτελείται όλη η διαδικασία από την κοπή των δερμάτων, τη ραφή των κομματιών που σχηματίζουν το τσαρούχι, την διαδοχική τοποθέτηση πάτου, σόλας και στο τέλος άλλης μιας σόλας με 4 φύλλα τακούνι. Στη συνέχεια, το τσαρούχι βάφεται και τοποθετείται η μάλλινη φούντα με σύρμα στη μυτερό εμπρός τμήμα του, αφού πρώτα έχει κατασκευαστεί από τους τσαρουχοποιούς. Στο τέλος, καρφώνουν από κάτω 100 με 120 καρφιά στο ζευγάρι, ανάλογα το νούμερο, και βάζουν πέταλα.

Κατάθεση στεφάνου από την Α.Ε. την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, 2022. Η φωτογραφία δημοσιεύεται στον ιστότοπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Αντί Επιλόγου

Οι εύζωνες της Προεδρικής Φρουράς και οι χαρακτηριστικές στολές τους συνιστούν περίτεχνα και περίβλεπτα σύμβολα της Ελλάδας, που αποπνέουν ιστορία και παράδοση στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη. Η καθημερινή παρουσία τους στο μνημείο δεν είναι μόνο τιμητική, αλλά και συμβολική. Υπενθυμίζει τις θυσίες των Ελλήνων στρατιωτών, προκαλώντας αισθήματα υπερηφάνειας και θαυμασμού για τον ηρωισμό και την αυτοθυσία τους.

Απόδοση Τιμών στο Μνημείο Αγνώστου Στρατιώτη, 2017. Δημοσιεύεται στον ιστότοπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Σημ. Βιβλιοθήκης. Δύο λόγια την φωτογράφο της Προεδρικής Φρουράς. Η Δήμητρα Χατζηαδάμ είναι η μοναδική φωτογράφος που εργάστηκε πάνω από 3 συνεχόμενα χρόνια με επιμονή, πάθος και όραμα για να καταγράψει την αθέατη καθημερινότητα των Ευζώνων. Το αποτέλεσμα του καλλιτεχνικού αυτού έργου είναι η έκθεση φωτογραφίας, που έχει ταξιδέψει ήδη με επιτυχία, σε 23 προορισμούς εντός και εκτός Ελλάδος. Κατάφερε να απαθανατίσει με περίσσιο σεβασμό και εκτίμηση το εξαίρετο σώμα του Ελληνικού στρατού, αποτυπώνοντας στιγμές του αξιώματός τους, αλλά και της ανθρώπινης πλευράς τους.

Δήμητρα Χατζηαδάμ στην έκθεσή της, στην Ιερά Πόλη Μεσολογγίου, 2019.

Η Δήμητρα Χατζηαδάμ ανάμεσα σε άνδρες της Προεδρικής Φρουράς.

Η όψη των Ευζώνων προκαλεί δέος, καθώς είναι ένα σύμβολο και μέρος της εθνικής μας ταυτότητας που η εμβέλεια τους υπερβαίνει τα όρια της πατρίδας μας. Ενσαρκώνει αρετές όπως η Ελληνική λεβεντιά στην πιο δυνατή της μορφή. Σκοπός της φωτογράφου είναι η έκθεση φωτογραφίας να συνεχίσει το ταξίδι της, επανασυστήνοντας τον Εύζωνα τόσο εντός όσο και εκτός συνόρων, σε Έλληνες και φιλέλληνες.

Υποσημειώσεις

[1] Η συγγραφή του παρόντος κειμένου βασίστηκε σε Βασιλικά Διατάγματα, Νόμους, Αναγκαστικούς Νόμους και Νομοθετικά Διατάγματα, που έχουν δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ), στρατιωτικούς κανονισμούς στολών. Ενδεικτική βιβλιογραφία: Γενικό Επιτελείο Στρατού, Στρατιωτική Επιθεώρηση, Μαρίνα Σπ. Τσιρτσίκου «Προεδρική Φρουρά: Θεματοφύλακας Ιστορικής Μνήμης στο Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη», Τ. Ιαν – Απρ 2016, 28-57, Προεδρία της Ελληνικής Δημοκρατίας και Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, Η Ευζωνική στολή. Η ιστορική διαδρομή της μέσα από 40 έργα του Γιάννη Μυλωνά, 2016. Τέλος, θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές ευχαριστίες μου στον Διοικητή της Προεδρικής Φρουράς, Ανχη (ΠΖ), κ. Κωνσταντίνο Μπούση, στον τσαρουχοποιό Γιώργο Δερματά, στον ράπτη Βαγγέλη Λάζο και στη ράπτρια Δέσποινα Πολίτη για τις πληροφορίες που μου παρείχαν.

[2] Το 1868, η φουστανέλα των ευζώνων του «Αγήματος» είχε έως και 150 πτυχώσεις. Από το 1914, η φουστανέλα των ευζώνων της Ανακτορικής Φρουράς, άρχισε να κατασκευάζεται με 400 πτυχώσεις.

[3] Όταν οι Τούρκοι ήταν ακόμη στον τόπο μας, ένας πασάς, κοντά στο Μυστρά σ’ ένα οροπέδιο, έδωσε διαταγή στους δούλους του να τού ψήσουν ένα αρνί στη σούβλα. Τότε, ένα Ελληνόπουλο βοσκός, που είχε μαζί του αναστέναξε βαθιά. Ο πασάς τον ρώτησε  γιατί αναστέναζε έτσι; Το Ελληνόπουλο απάντησε ότι κλαίει η καρδιά μου γιατί όλος αυτός ο ωραίος τόπος κάποτε ήταν των Ελλήνων. Ο πασάς απάντησε ότι έτσι το ήθελε ο Αλλάχ. Τότε, το Ελληνόπουλο του απάντησε ότι, με τον καιρό, πάλι δικά μας θα είναι! Ο πασάς οργίστηκε και έμπηξε την καμένη σούβλα στη γη και φώναξε ότι αν αυτό το καμένο ξερόκλαδο βγάλει κλαδιά και φύλλα, τότε μπορείς να ελπίζεις ότι οι δικοί σου θα ξαναπάρουν αυτόν τον τόπο! Την άλλη μέρα η σούβλα ρίζωσε και βλάστησε και μεγάλωσε και έγινε το ψηλό κυπαρίσσι (Ιουλία Δραγούμη, «ΤΟ ΚΥΠΑΡΙΣΙ ΤΟΥ ΜΥΣΤΡΑ», https://xrestorest.blogspot.com/2015/03/blog-post_19.html).

MSc Μαρίνα Σπ. Τσιρτσίκου

Ιστορικός ΓΕΣ/Δ4 (ΔΙΣ)

Υπ. Διδακτόρισσα Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Ειδική έκδοση «Εύζωνες» της εφημερίδας «Η Καθημερινή», Μάρτιος 2025.

 * Οι επισημάνσεις με έντονα γράμματα οφείλονται στην Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη. 

 Σχετικά θέματα:

• Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη
• Η αναθηματική στήλη των πεσόντων στην Πλατεία Συντάγματος
• Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843