ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Μερεμέτης Αθανάσιος (Κρανίδι 1911-Αθήνα 1994)

Ο Αθανάσιος Μερεμέτης γεννήθηκε στο Κρανίδι το 1911. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (1931-1934) και εγγράφηκε στη Νομική Σχολή το 1935. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του διετέλεσε πρόεδρος του Ομίλου Φοιτητών Πανεπιστημίου Αθηνών και του Συλλόγου Φοιτητών Φιλοσοφικής Σχολής. Το 1937-1940 μετέβη στο Βερολίνο. Με την επιστροφή του στην Ελλάδα, εργάζεται στον Δήμο Αθηναίων, ως ιδιαίτερος γραμματέας του Δήμου το 1941 και ως έφορος της Δημοτικής Βιβλιοθήκης την επόμενη χρονιά.

Αθανάσιος Μερεμέτης.

Στο Βερολίνο βρέθηκε με υποτροφία του γερμανικού κράτους, ολοκλήρωσε τη διδακτορική του διατριβή με θέμα τις «Γενικές αρχές του ποινικού και δημοσίου δικαίου σύμφωνα με τον Πλάτωνα» στο ομώνυμο Πανεπιστήμιο, ενώ είχε εκλεγεί και πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Φοιτητών Βερολίνου. Παράλληλα έκανε και σπουδές βιβλιοθηκονομίας, ως υπότροφος του Δήμου Αθηναίων.

Πριν από την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με πρωτοβουλία του αρχηγού της γερμανικής αντικατασκοπίας ναυάρχου Φον Κανάρη λαμβάνει χώρα μια σύσκεψη. Η σύσκεψη αυτή συγκλήθηκε με εισήγηση του Ιωάννη Βουλπιώτη, ενός αμφιλεγόμενου ατόμου της εποχής.[1]

Στη σύσκεψη εκείνη παραβρέθηκαν ο πρέσβης Ραγκαβής και διάφοροι νέοι Έλληνες επιστήμονες θετικών επιστημών με λαμπρές σπουδές αλλά και ο φιλόλογος Αθανάσιος Μερεμέτης, ως Πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Φοιτητών Βερολίνου. Ο σκοπός της σύσκεψης ήταν η δημιουργία μιας λέσχης από Έλληνες επιστήμονες που διέπρεπαν στους κλάδους των θετικών επιστημών στη Γερμανία, σε άλλες χώρες και στην Ελλάδα, που στον κατάλληλο χρόνο θα μπορούσε να γίνει εμποροβιομηχανική εταιρεία καινοτομιών, η οποία θα χρησιμοποιούσε στη βιομηχανία εφευρέσεις των Ελλήνων επιστημόνων. Ο μόνος που δεν φαινόταν να συγκινείται με την ιδέα ήταν ο Μερεμέτης.

Ο Μερεμέτης βρέθηκε στη Γερμανία, με υπόδειξη του δασκάλου του, μεγάλου φιλολόγου Ιωάννη Συκουτρή, τη χώρα που, σύμφωνα με τον δάσκαλό του, εφάρμοζε στην πράξη την πλατωνική πολιτεία. Μετά την  απόκτηση του διδακτορικού του και την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο, απαγορεύτηκε η έξοδος των Ελλήνων φοιτητών από τη Γερμανία. Όταν αργότερα επέστρεψε στην Ελλάδα, έχοντας το διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, του προτάθηκε έδρα στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Αν και ήταν η εποχή της μεγάλης πείνας, αρνήθηκε, για να μη θεωρηθεί ότι τον επέβαλαν οι Γερμανοί, αφού έτσι κι αλλιώς στην Ελλάδα τον έβλεπαν καχύποπτα. Από όσα κατάλαβε βρισκόμενος στη Γερμανία, η ιδεατή πολιτεία δεν ήταν η εθνικοσοσιαλιστική και έτσι μεταπήδησε στον κομμουνισμό.

Ψάχνοντας εναγωνίως εργασία τα βήματά του τον οδηγούν στην Ανώνυμη Ελληνική Ραδιοφωνική Εταιρεία (ΑΕΡΕ), προπομπό της ΕΙΡ και της ΕΡΤ. Γενικός διευθυντής της ΑΕΡΕ είναι ο Ιωάννης Βουλπιώτης. Εκείνος, παρόλο που ο Μερεμέτης του αποκαλύπτει πως είναι κομμουνιστής, τον διορίζει ειδικό σύμβουλό του χωρίς ωράριο ή υποχρεωτική παρουσία. Τον προέτρεψε να γράψει μια συγκριτική μελέτη μεταξύ πλατωνικής και αριστοτελικής πολιτείας και πώς αυτές ταυτίζονταν κατά τον Συκουτρή, με την εθνικοσοσιαλιστική ή την κομμουνιστική θεωρία και αργότερα να την εξέδιδαν σε βιβλίο. Τους τελευταίους μήνες εκείνον τον κομμουνιστή φοιτητή από το Βερολίνο, τον Θανάση Μερεμέτη, τον είχε χάσει. Δεν ερχόταν ούτε για να πληρωθεί και εκείνη η μελέτη δεν είχε ολοκληρωθεί.

Μάιος του 1944. Ασυνήθιστη κίνηση γερμανικών στρατιωτικών αυτοκινήτων προς τον περίβολο των Παλαιών Ανακτόρων, όπου ήταν το ελληνικό κυβερνείο, η έδρα της ελληνικής κυβέρνησης. Μέσα από τα στρατιωτικά οχήματα ξεπετάγονται διμοιρίες των Ες – Ες, που εισβάλουν στο κτίριο και αρχίζουν να ερευνούν όλα τα γραφεία. Από καιρό η γερμανική αντικατασκοπία προσπαθούσε να εντοπίσει από πού γίνονταν οι εκπομπές ασυρμάτου προς τη Μέση Ανατολή.

Ακολούθησαν συλλήψεις μεταξύ των οποίων του διοικητή των Ταγμάτων Ασφαλείας Ντερτιλή και του υπουργού Εσωτερικών Ταβουλάρη. Ο Βουλπιώτης πληροφορείται ότι οι συλληφθέντες μεταφέρονται στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου. Μετά από παρότρυνση του Ράλλη επισκέπτεται το Χαϊδάρι προκειμένου να μάθει για την τύχη των συλληφθέντων. Δεν μπόρεσε, όμως, να αποσπάσει καμία πληροφορία. Τα στόματα παρέμεναν κλειστά, επειδή αυτή ήταν η εντολή. Σκέφτεται να αποχωρήσει, όταν ξαφνικά βλέπει ένα άτομο με στολή κρατουμένου να έρχεται προς το μέρος του, «Κύριε Βουλπιώτη, ο Μερεμέτης είμαι».

Ο Θανάσης Μερεμέτης[2] είχε συλληφθεί στις 12 προς 13 Φεβρουαρίου του 1944, όταν Γερμανοί έσπασαν την πόρτα του σπιτιού του και τον συνέλαβαν παρουσία του διερμηνέα Δούκα, «ενός ανθρώπου περισσότερο φρικαλέου και από τους Γερμανούς, που καλό θα ήταν να μην ήταν Έλλην». Οδηγήθηκε στην Ειδική Ασφάλεια της οδού Μέρλιν και από εκεί στο Στρατόπεδο Συγκέντρωσης του Χαϊδαρίου. Λόγω της γερμανομάθειάς του τοποθετήθηκε ως βοηθός διερμηνέας στο πλευρό του διερμηνέα – κρατούμενου, Ναπολέοντα Σουκατζίδη. Την Πρωτομαγιά του ’44 μαζί με άλλους 199 πατριώτες, ο Σουκατζίδης οδηγήθηκε στο εκτελεστικό απόσπασμα ως αντίποινα για το φόνο ενός Γερμανού υποστράτηγου και τριών ατόμων της συνοδείας του, λίγο έξω από τους Μολάους Λακωνίας, στις 27 Απριλίου 1944. Εκτός από τους 200 αυτούς πατριώτες, εκτελέστηκαν και άλλοι 100, με διαταγή του συνταγματάρχη Διονύση Παπαδόγγονα, επικεφαλής των Ταγμάτων Ασφαλείας στην Πελοπόννησο. Σύνολο 300. Πριν οδηγηθεί στο απόσπασμα ο Σουκατζίδης παρέδωσε τη σφυρίχτρα και ένα μπλοκάκι σημειώσεων, στο Μερεμέτη και του είπε: «Θανάση, μην ξεχνάς ότι είσαι Έλληνας και εξυπηρετείς Έλληνες αγωνιστές», τον αγκάλιασε και τον φίλησε. Από τη μέρα εκείνη μέχρι και το τέλος της λειτουργίας του στρατοπέδου στις 27/9/1944, διερμηνέας πλέον ήταν ο Θανάσης Μερεμέτης.

Μετά τα δραματικά γεγονότα στο Χαϊδάρι, από το 1946 διδάσκει ως καθηγητής στο Παγκύπριο Γυμνάσιο, μέχρι το 1955, όπου και του απαγορεύτηκε, από τους Άγγλους, να διδάσκει και να παραμείνει στην Κύπρο, όπως έγινε και με άλλους Ελλαδίτες καθηγητές κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα.

Επέστρεψε στην Ελλάδα και δίδαξε στο Αμερικανικό Κολλέγιο της Αθήνας. Με την ανεξαρτησία της Κύπρου το 1960 βρίσκεται ξανά στο νησί και εργάζεται ως γυμνασιάρχης στο Ελληνικό Γυμνάσιο Μόρφου (1960-1961). Από τη σχολική χρονιά 1961-1962 διορίζεται ως Γυμνασιάρχης στο Ελληνικό Γυμνάσιο Κερύνειας.

Έμεινε στην Κερύνεια μέχρι τη σχολική χρονιά 1971-1972, οπότε και επιστρέφει στην Ελλάδα. «Όλοι οι Κερυνειώτες μαθητές», θα γράψει αργότερα η μαθήτρια του Μερεμέτη, φιλόλογος κ. Άννα Νεοφύτου, «από το 1961 μέχρι το 1972 θυμούνται έντονα τη μορφή του Γυμνασιάρχη του Γυμνασίου της Κερύνειας. Πάντα με την καμπαρτίνα του και τη ρεπούμπλικά του, χειμώνα – καλοκαίρι, απαιτούσε να είναι κλειστά τα τζάμια, αφού η υγεία του ήταν κλονισμένη λόγω των νεφρών του. Όμως η προσωπικότητά του ήταν μοναδική, δεινός ρήτορας, βαθύς γνώστης της Αρχαίας όσο και της Νεότερης Ελληνικής λογοτεχνίας. Με δυο μάτια γελαστά σαν παιδιού. Και φυσικά μαζί του η κυρία Έλλη, η σύζυγός του, η οποία στην προσπάθειά της να μάθει οδήγηση αυτοκινήτου, ώστε να μεταφέρει τον κύριο Μερεμέτη, γνωρίστηκε με τα γεφυράκια, τα τοιχάκια και τα πεζοδρόμια της Κερύνειας».

Από το 1974-1977 υπηρετεί ως διευθυντής στο Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών.

Μετά τον θάνατό του κληροδότησε στο Παγκύπριο Γυμνάσιο, με διαθήκη του, οικόπεδο στον Χολαργό Αττικής, αξίας 125.000 λιρών. Από τους τόκους του ποσού που θα εισπραττόταν από την πώλησή του θα μπορούσαν να σπουδάσουν κλασική φιλολογία ή φιλολογία του Δικαίου, δύο άριστοι απόφοιτοι του Παγκυπρίου Γυμνασίου από την Κερύνεια ή τη Λευκωσία. Το ακίνητο, όμως, δεν πωλήθηκε, επειδή η διαθήκη προσβλήθηκε από συγγενή. Απεβίωσε το 1994.

Υποσημειώσεις

[1] Ο Ιωάννης Βουλπιώτης (1902-1999) ήταν Έλληνας επιχειρηματίας, στέλεχος της Siemens και συνεργάτης των Γερμανών κατά την περίοδο της Κατοχής. Ο Βουλπιώτης ήταν συνομιλητής του Χίτλερ, του Φον Κανάρη αλλά και των Πλαστήρα, Μανιαδάκη, Ζέρβα, Γληνού. Ήταν ο δημιουργός των ταγμάτων ασφαλείας αλλά και ο άνθρωπος που έσωσε πολλούς κομμουνιστές και Εβραίους, σύμφωνα με όσα γράφει στο βιβλίο της η κόρη του, Ιζαμπέλα Παλάσκα.

[2] Σημ. Βιβλιοθήκης» O Πέτρος Παπαπολυβίου στον ιστότοπο «Περί Ιστορίας» και στο άρθρο του, «Κύπριοι κρατούμενοι στο Στρατόπεδο Χαϊδαρίου τη ματωμένη Πρωτομαγιά του 1944», σημειώνει: «Θα κλείσω το παρόν επετειακό σημείωμα με μια τελευταία κυπριακή σύνδεση με το Χαϊδάρι και την Πρωτομαγιά του 1944, που μάθαμε πρόσφατα, από το άρθρο του ακαταπόνητου ερευνητή Νίκου Παναγιώτου, «Νέα στοιχεία για τον καθηγητή Αθανάσιο Μερεμέτη (1911-1994)», περ. Διόραμα, τεύχ. 46-47 (Ιανουάριος – Φεβρουάριος – Μάρτιος – Απρίλιος 2023), σσ. 54-58. Κρατούμενος στο Χαϊδάρι, που αντικατέστησε  ως διερμηνέας τον εκτελεσθέντα Ναπολέοντα Σουκατζίδη ήταν ο Αθανάσιος Μερεμέτης (Κρανίδι 1911- Αθήνα 1994). Ο Μερεμέτης  γερμανοσπουδασμένος και γερός κλασικός φιλόλογος, δίδαξε στο Παγκύπριο Γυμνάσιο από το 1946 μέχρι το 1955, από όπου εκδιώχθηκε από τους Βρετανούς μαζί με τους υπόλοιπους Ελλαδίτες καθηγητές μετά τον Αγώνα της ΕΟΚΑ. Μετά την κυπριακή ανεξαρτησία επέστρεψε στην Κύπρο ως γυμνασιάρχης στη Μόρφου (1960-1961) και στην Κερύνεια (1961-1972). Η προσφορά του στην κυπριακή εκπαίδευση ήταν ανυπολόγιστη και οι μαθητές και οι μαθήτριές του στη Λευκωσία, τη Μόρφου και την Κερύνεια τον θυμούνται με ευγνωμοσύνη και απέραντη αγάπη. Κι αυτός αγάπησε την Κύπρο και μάλιστα μεταθανατίως δημιουργήθηκε κληροδότημά του για παροχή υποτροφιών για Κύπριους φοιτητές με καταγωγή από την Κερύνεια και τη Λευκωσία. Ο εγκλεισμός του στο Χαϊδάρι ήταν άγνωστος στην κυπρολογική βιβλιογραφία και πιθανότατα και στους πολυάριθμους μαθητές του και δίνει άλλη διάσταση στην παρουσία του στην Κύπρο στα πέτρινα για την Ελλάδα χρόνια 1946-1972. Ο Μερεμέτης εμφανίζεται σε ένα από τα πρώτα ντοκιμαντέρ για τους 200 της Πρωτομαγιάς και αξίζει να γίνει μια ειδική μελέτη για την προσωπικότητα και την περιπετειώδη ζωή του πριν αφοσιωθεί στη διδασκαλία».

Πηγές

• Α.Σ.Κ.Ι. (Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας).
• Περιοδ. «Διόραμα» (Κύπρος) τx.46,47/2023.
• Επιθεώρηση Τέχνης, Αύγουστος 1963.
• «Άγγελος ή Δαίμονας, Ο αμφιλεγόμενος πατέρας μου», Ιζαμπέλλα Παλάσκα, Εκδόσεις: Λιβάνης – Νέα Σύνορα, 2012.
• Εφ. «Ανεξαρτησία» Οκτ. 1944.
• ert.gr/ertarxeio/protomagia-1944.

Γιάννης Εμ. Λακούτσης

«Στην Ερμιόνη Άλλοτε και Τώρα», περιοδική έκδοση για την ιστορία, την τέχνη, τον πολιτισμό και την κοινωνική ζωή της Ερμιόνης, τεύχος 36, Μάιος, 2025.