Η ελιά και το λάδι από την αρχαιότητα έως σήμερα – Γεώργιος Ζέρβας, π. Πρύτανης Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών
Εισαγωγή
Το θέμα του άρθρου είναι η ελιά και το λάδι. Λέξεις σε όλους μας γνωστές, καθημερινές και συχνές, ιδιαίτερα στην όμορφη Ερμιονίδα που έχει μακρά παράδοση στην ελαιοκαλλιέργεια και την παραγωγή του φημισμένου ποιοτικού της ελαιόλαδου.
Ελιά η ευλογημένη… στο Ηλιόκαστρο (Φωτογραφία: Ρίνας Λουμουσιώτη).
Η ελιά χαρακτηρίζεται ως δένδρο ιερό και τιμημένο, ταπεινό και ζωηφόρο, αιωνόβιο που από τα πολύ παλιά χρόνια τρέφει τους Έλληνες και όχι μόνο, στεφανώνει τους νικητές, ζεσταίνει τις κρύες ημέρες του χειμώνα, και συντηρώντας μια μικρή φλόγα με το λάδι των καρπών της στο καντήλι απευθύνει προσευχή και ευχαριστία, εκπέμποντας πνευματικότητα και δύναμη.
Η ελιά αποτελεί μια ξεχωριστή παρουσία στο τοπίο και τον πολιτισμό της Χώρας μας που χάνεται στα βάθη του χρόνου και του μύθου, που έχει αποτελέσει, μεταξύ άλλων, αγαπημένο θέμα για την τέχνη που καταγράφει παραστάσεις, έννοιες και βιώματα και εικαστικές αναφορές στον χώρο και τον χρόνο. Αποτέλεσε, και εξακολουθεί να αποτελεί, ανεξάντλητη πηγή καλλιτεχνικής έμπνευσης και δημιουργίας εικαστικής, ποιητικής, λογοτεχνικής, κ.ά. με τη μορφή της, το χρώμα της, το φως και την αίσθηση γαλήνης που αναδύει.
Η ελιά αγαπήθηκε, υμνήθηκε και τιμήθηκε σαν γυναίκα ή σαν η «ελιά η τρελή», η ιερή. Της αποδόθηκε θεϊκή προέλευση, ιερότητα και συμβολικό περιεχόμενο, ιδιαίτερα από τους Έλληνες, περισσότερο από κάθε άλλο Μεσογειακό πολιτισμό. Θεωρείται σύμβολο της αθανασίας, της καρποφορίας, της αφθονίας, της νίκης, της σοφίας και της συμφιλίωσης.
Από την Ελληνική και Αιγυπτιακή Μυθολογία, η ελιά παρουσιάζεται ως θεϊκό δώρο στους θνητούς και μέχρι σήμερα, τον αιώνα της παγκοσμιοποίησης, παραμένει ένα από τα ελάχιστα στοιχεία του Μεσογειακού πολιτισμού που δεν έχει αλλοιωθεί.
Σύμφωνα με τους ιστορικούς, η ελιά κατάγεται από τις χώρες της Ν. Ασίας, ενώ κατ’ άλλους από τη Συρία. Δεν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις για το πότε άρχισε η καλλιέργεια της ελιάς στη Μεσογειακή λεκάνη, ούτε για τον τρόπο διάδοσής της. Θεωρείται ότι στη Χώρα μας έφτασε ή με τα περιττώματα των αποδημητικών πτηνών ή με την ανάπτυξη της θαλάσσιας επικοινωνίας. Από σχετικές μελέτες προκύπτει ότι η ελιά, ως αγριελιά, καλλιεργούνταν από την παλαιολιθική και μεσολιθική περίοδο, ενώ ίχνη ελιάς, ως απολιθωμένα φύλλα, βρέθηκαν στην Καλδέρα της Σαντορίνης που χρονολογούνται πριν 50.000 με 60.000 χρόνια.
Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι η ελιά καλλιεργήθηκε αρχικά στην Κρήτη, στο τέλος της ενετοκρατίας και κυρίως επί τουρκοκρατίας, ενώ στη Μυθολογία αναφέρεται ότι το πρώτο δένδρο ελιάς φύτρωσε στην Ακρόπολη και το δεύτερο στον ελαιώνα της Ακαδημίας. Πινακίδες που βρέθηκαν στα ανάκτορα του Νέστορα στην Πύλο και την Κνωσσό, διέσωσαν τα ιδεογράμματα που χρησιμοποιήθηκαν από τους ανακτορικούς γραφείς για να δηλωθεί συντομογραφικά το ελαιόδεντρο, ο ελαιόκαρπος και το ελαιόλαδο. Σημαντικές πηγές πληροφόρησης για την ελαιοκαλλιέργεια στη Χώρα μας, αλλά και για την εξέλιξη της τεχνολογίας παραλαβής ελαιόλαδου από τον ελαιόκαρπο, αποτελούν κυρίως τα μοναστηριακά αρχεία.
Το μάζεμα της ελιάς. Μελανόμορφος αττικός αμφορέας που αποδίδεται στον ζωγράφο του Αντιμένη, περίπου 520 π.Χ. Βρέθηκε στο Vulci της Ιταλίας. Βρετανικό Μουσείο.
Στην περιοχή μας, στη θέση Μπουζέικα, δεξιά από το ξενοδοχείο ΝΙΚΙ BEACH στο Πορτοχέλι, υπάρχουν απομεινάρια της πόλης των Αλιέων η οποία τον 7ο π.Χ. αιώνα αριθμούσε περί τους 450 κατοίκους. Η πόλη αυτή έφθασε στην ακμή της τον 6ο με 4ο αιώνα π.Χ. με 2.500 κατοίκους οι οποίοι είχαν αναπτύξει σημαντική εμπορική δραστηριότητα στηρίζοντας την οικονομία της πόλης στην εμπορική εκμετάλλευση του ελαιόλαδου. Στα ευρήματα της περιοχής αυτής έχει εντοπιστεί ένας αριθμός ελαιοπιεστηρίων (ελαιομύλων) της εποχής και μεγάλα πιθάρια αποθήκευσης ελαιόλαδου που αποδεικνύουν το μέγεθος της παραγωγής ελαιόλαδου την εποχή εκείνη. (περισσότερα…)
ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 