Άργος (Arhoz, Erhoz) 1668 – Εβλιγιά Τσελεμπή
Ο Τούρκος περιηγητής Evliya Çelebi (1611-1681), ο οποίος περιηγήθηκε την Πελοπόννησο το έτος 1668, περιγράφει λεπτομερώς τους τόπους που επισκέφτηκε. Ας δούμε τη γράφει για το Άργος στο βιβλίο του Seyahatnâme [Οδοιπορικό].
Αποδώ – εννοεί την Τρίπολη- περνώντας από ενέδρες των ληστών και πορευόμενοι επί έξι ώρες προς την κατεύθυνση της Μέκκας, φτάσαμε στο Φρούριο του Άργους. Πρόκειται για κτίσμα των Βενετών. Κατακτήθηκε από το βεζίρη του σουλτάνου Σουλεϊμάν ναύαρχο Gulelce Κασίν πασά. Είναι καζάς.
Τοποθεσία – θέση του φρουρίου: Το φρούριο, πάνω σ’ ένα λόφο γυμνό, είναι τετράγωνου σχήματος, βρίσκεται σε απόσταση βολής πυροβόλου από την παραλία. Έχει μια πύλη προς νότο. Μέσα έχει έσώκαστρο. Μέσα στο φρούριο υπάρχουν 150 σπίτια πού, ένεκα της πανούκλας, τα είχαν εγκαταλείψει οι ιδιοκτήτες τους και γι αυτό είναι ερειπωμένα. Στο δυτικό μέρος του έξω κάστρου υπάρχει ένας ψηλός πύργος. Και αυτός ο πύργος είναι σαν ένα εσωτερικό κάστρο στο κάστρο. Και στην κορφή του πύργου κτίστηκε ένα πέτρινο κτίσμα με τρούλο. Εδώ υπάρχουν πέντε κανόνια βασιλικά. Μέσα στον πύργο υπάρχουν όχταώροφα γεμάτα ποικίλα πολεμοφόδια και τρόφιμα. Μέσα στο κάστρο υπάρχουν δεκαπέντε σπίτια με κεραμίδια. Βρίσκεται ένα τζαμί του Φατίχ Πορθητή Μωάμεθ. Η περίμετρος του φρουρίου είναι 2.100 βήματα. Το φρούριο περιβάλλεται από γυμνούς γκρεμούς και δεν έχει τάφρο. Το επάνω μικρό προάστιο. Υπάρχουν 80 σπίτια μωαμεθανών και χριστιανών.
Argos, Coronelli, «Morea, Negreponte, e Adiazenze», Venezia, 1685
Η κάτω πόλη του Άργους: Από τον επάνω εξώτοιχο ώς τον εξώτοιχο στην κατηφοριά είναι ακριβώς 3.000 βήματα. Στην πόλη υπάρχουν 800 σπίτια και είναι σκόρπια μέσα στον κάμπο. Τα σπίτια έχουν αμπέλια και κήπους. Υπάρχουν 2 τζαμιά και 10 μικρά τζαμιά των γειτονιών. Αποτελείται από 11 γειτονιές. Οι γειτονιές Κετχουντά είναι περίφημες. Η πόλη έχει 1 ιεροσπουδαστήριο, 2 σχολεία,* 2 τεκέδες, 1 χαμάμ, 1 χάνι και 20 αραιά καταστήματα, 500 πηγάδια. Το νερό και το κλίμα της είναι θαυμάσια. Υπάρχουν αμέτρητα αμπέλια και κήποι και 40 ειδών ζουμερά σταφύλια.
Υποσημείωση
* Σχετικά με την πόλη του Άργους ο Evliya Çelebi δίνει συγκεκριμένες πληροφορίες για τον αριθμό των οθωμανικών σχολείων της πόλης χωρίς, ωστόσο, να δίνει κάποια άλλα στοιχεία. Στο έργο του καταγράφονται δύο σχολεία στοιχειώδους εκπαίδευσης (mektep) και ένας μεντρεσές (medrese). Το πρώτο σχολείο βρισκόταν κοντά στο τέμενος του Οσμάν Πασά (Osman Paşa Câmii), ενώ το άλλο κοντά στο τέμενος του Τοπάλ Ιμπραήμ Εφέντη (Topal İbrahim Efendi Câmii). Τέλος, ο μεντρεσές της πόλης βρισκόταν στη συνοικία Καραμουτζά.
Καραμουτζά μαχαλάς: μία από τις τέσσερις συνοικίες του Άργους κατά την τουρκοκρατία, η οποία βρισκόταν στο ΝΑ τμήμα της πόλης και η οποία πήρε την ονομασία της από κάποιον Καραμουτζά. Στην εν λόγω συνοικία υπήρχε μουσουλμανικό τέμενος και νεκροταφείο (σημερινός Άγιος Κωνσταντίνος) και πέριξ αυτού το διοικητήριο, το σεράι του Αλή Νακή Μπέη, λουτρά και το ιεροσπουδαστήριο (μεντρεσές).
Πηγές
- Evliya Çelebi, «Seyahatnâme [Οδοιπορικό]», 8ος τόμος , Κωνσταντινούπολη: Türk Tarih Kurumu, 1928.
- «Τα οθωμανικά σχολειά της τουρκοκρατούμενης Πελοποννήσου», Ευάγγελος Τσιανακας, (Υπ. Δρ Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής Φιλοσοφικής Σχολής Α.Π.Θ.).
- Θ. Κωστάκη, «ο Evliya Celebi στην Πελοπόννησο», Πελοποννησιακά, 14 (1980/1), 1971.
- Ιωάννου Ερν. Ζεγκίνη, « Το Άργος δια μέσου των Αιώνων », Έκδοσις Τρίτη, Αθήνα 1996.
ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 
1994. ΕΒΛΙΑ ΤΣΑΛΕΜΠΙ.
» ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. 1668-1671.»
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ-ΝΗΣΙΑ ΑΙΓΑΙΟΥ-ΚΡΗΤΗ-ΚΥΚΛΑΔΕΣ-ΝΗΣΙΑ
ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ.
ΣΕΛΙΔΑ.94. ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΑΡΓΟΥΣ.
ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΑΡΓΟΥΣ.
Κατασκευάσθηκε από τους Βενετούς. Καταχτήθηκε από τον Αρχιναύαρχο Γκιουζέλτζε
Κασίμ Πασά την εποχή του Σουλεϊμάν Χαν.Ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής το όρισε χάσι του αρχιναυάρχου.Διοικείται από τοποτηρητή.Είναι καζάς με βαθμό εκατόν πενήντα άσπρα.Υπάρχει
σπαχής κετχουδά-γιερής,φρούραρχος και φρουροί του κάστρου.
Η ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ.
Είναι ένα πέτρινο τετράγωνο κάστρο κοντά στη θάλασσα.Η μια πύλη του, βλέπει στο νότο,οδηγεί μετά τη πλατεία στην πύλη του εσωτερικού φρουρίου.Είναι κι αυτή νότια και φτιαγμένη από σίδερο.Στο εσωτερικό φρούριο υπάρχουν εκατόν πενήντα σπίτια.Τα πιο πολλά είναι εγκαταλελειμμένα και γκρεμισμένα, γιατί οι ιδιοκτήτες τους έφυγαν εξ αιτίας της πανούκλας.
Στη δυτική γωνία του φρουρίου ορθώνεται ένας ψηλός πύργος απ’όπου φαίνονται το κάστρο του Ναυπλίου , ο ομώνυμος κόλπος και η πεδιάδα του Αργους.Είναι σαν να υπάρχει ένα ακόμη εσωτερικό φρούριο μέσα σ’αυτό που ήδη περιγράφουμε.Τόσο ψηλός πυργος είναι μόνο αυτός του Γαλατά στην Ισταμπούλ.
Οι Λατίνοι ιστορικοί λένε ότι και οι δύο πύργοι σχεδιάσθηκαν απότον ίδιο αρχιτέκτονα.Ο πύργος του Αργους καταλήγει σε τρούλο κατασκευασμένο από πέτρες και σκεπασμένο με μολύβι.Ο μάστορας για να δείξει τη τεχνική του δεινότητα , στόλισε τόσο όμορφα το τρούλο, που τα λόγια δεν μπορούν να περιγράψουν.Από παληότερα ο πύργος προστατευόταν με κανόνια.Τώρα έχουν μείνει πέντε από αυτά.
Εχει ύψος οχτώ πατώματα και χρησιμοποιείται σαν αποθήκη πυρομαχικών και εφοδίων .Είναι γεμάτος με δημητριακά.Στα ανατολικά του εσωτερικού φρουρίου δημιουργείται ένα χώρισμα,όπου βρίσκονται δεκαπέντε κεραμοσκέπαστα σπίτια κι ένα τζαμί.Οι γέροντες λένε πως χτίσθηκε από τον Μεχμέτ τον Πορθητή.
Στο κήρυγμα της Παρασκευής μνημονεύεται το όνομα του Σουλεϊμάν Χαν.Δεν υπάρχει τίποτε άλλο στο εσωτερικό του φρουρίου.Το κάστρο είναι χτισμένο σε τρία επίπεδα.Η περιφέρεια του είναι δύο χιλιάδες εκατό βήματα.Στα ανατολικά και τα δυτικά δεν υπάρχει τάφρος, γιατί το κάστρο προστατεύεται απο γκρεμό.
ΤΟ ΠΑΝΩ ΒΑΡΟΣΙ.
Αποτελείται από ογδόντα πέτρινα κεραμοσκέπαστα σπίτια μουσουλμάνων και χριστιανών.Δεν είναι όμως τόσο όμορφα διακοσμημένα.Δεν υπάρχουν αγορά,παζάρι,χάνι και χαμάμι.Επειδή είναι ψηλά προτιμούν να να μένουν κάτω στη πόλη.
Η ΚΑΤΩ ΠΟΛΗ.
Ο δρόμος από το πάνω βαρόσι προς τη κάτω πόλη είναι τρεις χιλάδες βήματα.Τα σπίτια της είναι οχτακόσια συνολικά , χτισμένα σαν κάστρα , άνετα, γερά και όμορφα,με τα αμπέλια και τα περιβόλια τους.
Είναι κεραμοσκέπαστα και έχουν πόρτες σαν να είναι σαράγια.Υπάρχουν δύο τζαμιά.Το ένα μέσα στην αγορά με με κεραμιδένια σκεπή και πέτρινο μιναρέ,χτισμένο σύμφωνα με την παλιά αρχιτεκτονική.Το άλλο είναι κοντά στη γειτονιά, που λέγεται Μπεσικέρ.Υπάρχουν ακόμη ,δέκα μεστζιτια στις γειτονιές Μπεσικλέρ και Κετχουντά.Υπάρχουν ένας μετρεσές,δύο σχολεία,δύο τεκέδες,ένα χαμάμ,ένα χάνι και είκοσι υπαίθρια καταστήματα.Τα πηγάδια με το γλυκό νερό είναι πεντακόσια.Το νερό και το κλίμα είναι καλά,γι’αυτό βλέπεις ολόγυρα πολλά αμπέλια και περιβόλια.Μερικά απο αυτά ανήκουν σε κατοίκους του Ναυπλίου.Σαράντα είδη κρασοστάφυλου αναφέρονται στα κατάστιχα της περιοχής.Συνεχίσαμε το δρόμο μας και σε δύο ώρες φθάσαμε στο χωριό Κότσια.Είναι τσιφλίκι του Ζεκερία Εφέντη.Πήραμε την κατεύθυνση της κίμπλε και σε μια ώρα βρισκόμαστε στο παλιό Ναύπλιο , που είναι ερειπωμένο.Σε μισή ώρα φτάσαμε στο φρούριο του Ναυπλίου.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ. Σελ. 349 ΓΛΩΣΣΑΡΙ για επεξηγησεις λέξεων.
Σελ. 339.ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ. ΑΡΓΟΣ – ΑRΗΟΖ η ΕRΗΟΖ.