ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Τρίτη και 13 

Ελεύθερο Βήμα»

Από την Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού 

«Τρίτη και 13» γράφει σήμερα το ημερολόγιο και πολλοί είναι αυτοί που έχουν ήδη κανονίσει να μην βγουν καν από το σπίτι, υπό τον φόβο κάποιου ατυχήματος καθώς θεωρείται η πιο γρουσούζικη ημέρα του χρόνου.

Γνωρίζετε γιατί;

Διαβάστε σήμερα στο «Ελεύθερο Βήμα», άρθρο του Φιλόλογου – Συγγραφέα, Αλέξη Τότσικα με τίτλο: «Τρίτη και 13»

Εδώ και χιλιάδες χρόνια ο άνθρωπος έχει χαρακτηρίσει ορισμένα πράγματα και γεγονότα ως καλή ή κακή τύχη. Όσο κι αν προσπαθούμε να ξεφύγουμε από τις προλήψεις και δεισιδαιμονίες, πιάνουμε καμιά φορά τον εαυτό μας να πιστεύει κάποιες από αυτές. Τέτοια πρόληψη είναι και η «τρισκαιδεκαφοβία», όπως ονομάζεται ο φόβος για τον αριθμό 13, που θεωρείται ως γρουσούζικος από την πρώιμη αρχαιότητα. Ο φόβος αυτός συνδυάστηκε αργότερα με τις αποφράδες ημέρες, την Τρίτη και την Παρασκευή, και γεννήθηκαν σωρεία προλήψεων, που «ταλανίζουν» το νου μας μέχρι και σήμερα.

Δεν υπάρχει πύλη B13 στο Διεθνές Αεροδρόμιο Ο’Χέαρ (ORD) του Σικάγου.

Οι σχετικές με το 13 προλήψεις δημιουργήθηκαν με την ανακάλυψη του δωδεκαδικού συστήματος, σύμφωνα με το οποίο το 12 είναι ο τέλειος, ο ιδανικός αριθμός. Μην ξεχνάμε ότι 12 ήταν οι μαθητές του Ιησού, 12 τα Ευαγγέλια, 12 οι άθλοι του Ηρακλή, 12 οι θεοί του Ολύμπου, 12 τα ζώδια, 12 οι ώρες της μέρας και της νύχτας, 12 οι μήνες του χρόνου! Ο αριθμός 13 κατηγορείται ότι σέρνει πίσω του γκαντεμιά και κακοδαιμονίες, γιατί σπάει την αρμονία του «τέλειου» αριθμού 12. Με την προσθήκη ενός αριθμού σ’ αυτό το ιερό 12 σχηματιζόταν η αρχή ενός νέου κύκλου. Το συμβολικό αυτό άλμα προς το καινούριο, το «άγνωστο», που αντιπροσώπευε ο αριθμός 13, προκάλεσε ανησυχία στους ανθρώπους και έτσι άρχισαν να του αποδίδουν ευθύνες για τα ατυχή συμβάντα.

Στους Σκανδιναβούς υπάρχει ένας μύθος για τους 12 θεούς, που είχαν οργανώσει ένα γλέντι και αμέλησαν να καλέσουν τον Λόκι – θεό της πονηριάς – ο οποίος όρμησε ακάλεστος και έκανε ένα κόλπο, που κατέληξε στο θάνατο, ενός από τους άλλους θεούς. Σε αντίστοιχο ελληνικό μύθο οι 12 ολύμπιοι θεοί σε μια ανάλογη γιορτή δεν κάλεσαν τη θεά της διχόνοιας, την Έριδα. Σε πείσμα τους εκείνη έριξε ένα χρυσό μήλο ανάμεσά τους, το οποίο είχε την επιγραφή «στην ομορφότερη». Συμφώνα με το μύθο, η φιλονικία ανάμεσα στις θεές για το βραβείο οδήγησε τελικά στην κήρυξη του Τρωικού πολέμου.

Σε αεροσκάφος λείπει η σειρά καθισμάτων με το νούμερο 13.

Σύμφωνα με άλλη δοξασία η κακοτυχία, που κουβαλάει ο αριθμός 13, προήλθε από μια απεικόνιση του Μυστικού Δείπνου και έχει σχέση με τους συνδαιτυμόνες στο Μυστικό Δείπνο, που ήταν 12 μαθητές και ο Ιησούς. Ο 13ος συνδαιτυμόνας σ’ αυτό το προφητικό δείπνο του Πάσχα ήταν ο Ιούδας ο Ισκαριώτης, που όπως όλοι γνωρίζουμε πολύ καλά πρόδωσε το Δάσκαλό του και όταν μετάνιωσε κρεμάστηκε!  Η λαογραφική παράδοση από το άλλο μέρος υποστηρίζει ότι το 13 συνδέεται με το δυσοίωνο εμβόλιμο 13ο μήνα του έτους, που προέκυπτε από τη διαφορά του σεληνιακού με το ηλιακό έτος και με το πέρασμα των χρόνων απορροφήθηκε με την προσθήκη μίας ημέρας στο Φεβρουάριο κάθε τέσσερα έτη.

Γενικότερα το 13 δεν είναι τίποτε παραπάνω από ένα απλό νούμερο, δύο ψηφία σε μια ακολουθία. Θεωρείται όμως  «κακός» αριθμός απλά, επειδή είναι μία μονάδα πάνω απ’ το δώδεκα, το οποίο είναι δημοφιλές σε πολλούς πολιτισμούς. Όταν μία ομάδα δεκατριών αντικειμένων διαιρεθεί στα δύο, στα τρία, στα τέσσερα ή στα έξι, πάντα ένα αντικείμενο περισσεύει και αυτό είναι το «κακό»!

Ο κώδικας του Χαμουραμπί, που γράφτηκε στη Μεσοποταμία περίπου το 1686 π.Χ., παραλείπει τον αριθμό 13, πράγμα που σημαίνει ότι η πρόληψη υπήρχε πολύ πριν τη Χριστιανική εποχή. Ο Φίλιππος Β’ της Μακεδονίας λέγεται πως πέθανε αφότου τοποθέτησε το άγαλμά του δίπλα σε αυτά των δώδεκα θεών του Ολύμπου. Υπάρχουν 13 πανσέληνοι στο ημερολόγιο των 365 ημερών. Το 13ο κεφάλαιο της Αποκάλυψης αναφέρεται στο θηρίο και τον Αντίχριστο, τα δύο δημιουργήματα του Διαβόλου. Στα ξενοδοχεία σπάνια υπάρχει δωμάτιο με το νούμερο 13 και κάποια παραλείπουν τον 13ο όροφο. Οι δημοτικές υπηρεσίες κάποιων πόλεων δεν αριθμούν ποτέ κάποιο κτίσμα με το 13 και ορισμένοι οικοδεσπότες αποφεύγουν συγκεντρώσεις με 13 καλεσμένους. Στη Θεσσαλονίκη δεν υπάρχει λεωφορείο με το νούμερο 13!

Ο τυχερός χάρακας, ονομάζεται έτσι επειδή δεν έχει τον αριθμό 13, είναι κατασκευασμένος από χάλυβα και έχει ένα κείμενο στο πίσω μέρος σχετικά με το φόβο του αριθμού 13, που ονομάζεται «τρισκαιδεκαφοβία».

Μόνο τα τελευταία χρόνια σημαντικά γεγονότα συνδέονται με τον αριθμό 13 και θεωρούνται διάσημα 13άρια: Την Πέμπτη 13 Μαΐου 1927 σημειώθηκε η «έναρξη» του οικονομικού «κραχ» στην Αμερική. Η αποστολή «Απόλλων 13» της NASA με προορισμό το Φεγγάρι εκτοξεύθηκε στις 13:13, ενώ μετά από τα σοβαρά προβλήματα που παρουσιάστηκαν, η αποστολή διακόπηκε στις 13 Απριλίου. Στις 13 Σεπτεμβρίου 1986 έγινε σεισμός μεγέθους 6,5 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ και ισοπέδωσε την Καλαμάτα. Στις 13 Αυγούστου 2002 με τζόκερ τον αριθμό 13 ένας παίκτης από την Κοζάνη κέρδισε πάνω από ένα εκατομμύριο ευρώ, ενώ είχε δώσει 13 ευρώ για το τυχερό δελτίο. Στις 13 Απριλίου 2003 χάνουν τη ζωή τους στα Τέμπη 21 μαθητές, όταν νταλίκα διεμβολίζει το λεωφορείο που τους μετέφερε. Στις 13 Αυγούστου 2004 έγινε η τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας.

Οι προκαταλήψεις για τον αριθμό 13 του ελληνικού λαού, που από τα βάθη της αρχαιότητας είχε μία ιδιαίτερη αγάπη για τις προλήψεις και τις δεισιδαιμονίες, «ήρθαν και έδεσαν» με την Άλωση της Πόλης. Τρίτη 29 Μαΐου 1453 η Κωνσταντινούπολη πέφτει στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων και οι Έλληνες διανύουν μία πορεία δουλείας εκατοντάδων ετών, μία περίοδο σκότους για τον Ελληνισμό, η οποία κράτησε περίπου τέσσερις αιώνες. Και ποια σχέση έχει η άλωση της Πόλης με τον αριθμό 13; Εάν προσθέσουμε τους αριθμούς του 1453 (1+4+5+3) βγάζουν άθροισμα… 13! Τρίτη και 13 επίσης καταγράφεται ένα ακόμη ιστορικό στοιχείο που ενισχύει τον συσχετισμό. Την Τρίτη 13 Απριλίου 1204 είχε αλωθεί η Κωνσταντινούπολη από τους Σταυροφόρους της Δ’ σταυροφορίας. Να γιατί Τρίτη και 13 είναι η μέρα που οι προληπτικοί – και όχι μόνο – κάνουν το σταυρό τους και απεύχονται να βρεθούν αντιμέτωποι με αναποδιές αυτή την αποφράδα μέρα. Μετά την άλωση μάλιστα της Κωνσταντινούπολης δεν γίνονταν ποτέ γιορτές την Τρίτη, ενώ όλα τα σπίτια ήταν κλειστά και δε δέχονταν επισκέπτες στην ανάμνηση αυτού του οδυνηρού γεγονότος.

Η Τρίτη και 13, λοιπόν, έχει καθιερωθεί να θεωρείται γρουσούζικη και έχει συνδεθεί με την κακοτυχία εδώ και πολλούς αιώνες. Στην Ιταλία, βέβαια, «κακός» θεωρείται ο αριθμός 17. Όταν γραφεί με το ρωμαϊκό σύστημα αρίθμησης σαν XVII, μπορεί να αναγραμματιστεί σε VIXI, που στα Λατινικά σημαίνει «έζησα», δηλ. η ζωή μου τελείωσε. Γι’ αυτό στην Ιταλία δεν είναι σπάνιο να βρει κανείς κτίρια που δεν έχουν 17ο όροφο ή ξενοδοχεία που δεν έχουν δωμάτιο 17. Ο εθνικός αερομεταφορέας της Ιταλίας, η Alitalia, δεν έχει σειρά 17 στα καθίσματα των αεροπλάνων της και το ίδιο συμβαίνει και με τη γερμανική εταιρία Germanwings, που πετά σε πολλές Ιταλικές πόλεις. Και η αυτοκινητοβιομηχανία Ρενώ πούλησε στην Ιταλία το μοντέλο της «R17» σαν «R177»!

Κουμπιά ανελκυστήρα που δείχνουν τον 13ο όροφο να λείπει.

Με την Τρίτη να θεωρείται αποφράδα μέρα και το 13 «γκαντέμικος» αριθμός, ο συνδυασμός των δύο δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο από το υπέρτατο κακό. Να αναφέρουμε πάντως πως σε αντίθεση με Έλληνες και Ισπανούς, οι υπόλοιποι λαοί θεωρούν κακότυχο συνδυασμό το «Παρασκευή και 13». Η Παρασκευή και 13 θεωρείται άτυχη μέρα από τους καθολικούς. Πολλοί θεωρούν πως ο μύθος γεννήθηκε με την απόφαση του Πάπα να εκδώσει διάταγμα για τη σύλληψη και θανάτωση των ναϊτών ιπποτών. Το διάταγμα εκδόθηκε σε συνεννόηση με το βασιλιά της Γαλλίας Φίλιππου του Δ΄ τον Ωραίο στις 13 Οκτώβρη, ημέρα Παρασκευή, και άρχισαν οι διωγμοί των Ναϊτών Ιπποτών. Επίσης την ίδια μέρα θεωρείται πως η Εύα έδωσε το μήλο της πτώσης στην Αδάμ. Παρασκευή ξεκίνησε ο κατακλυσμός του Νώε. Παρασκευή σταυρώθηκε ο Χριστός, μιας και στα ρωμαϊκά χρόνια αυτή τη μέρα γίνονταν οι εκτελέσεις. Παρασκευή προκλήθηκε η σύγχυση στον Πύργο της Βαβέλ και με την Παρασκευή συνδέονται πολλά γεγονότα στην Παλαιά Διαθήκη!

Εδώ και πάρα πολλούς αιώνες η Παρασκευή και 13 είναι ημέρα συνυφασμένη με τους χειρότερους αστικούς μύθους και τη δεισιδαιμονία στις αγγλοσαξωνικές χώρες, τις ισπανόφωνες και τη Γερμανία. Βρετανοί επιστήμονες μάλιστα πραγματοποίησαν έρευνα με τίτλο: «Πόσο κακή για την υγεία σου, είναι η Παρασκευή και 13;». Η έρευνα δημοσιεύθηκε το 1993 στο επιστημονικό περιοδικό Medical Journal και είχε στόχο ν’ αποτυπώσει τη σχέση μεταξύ της υγείας, της συμπεριφοράς και της δεισιδαιμονίας σχετικά με την Παρασκευή και 13 στην Αγγλία. Οι ερευνητές συνέκριναν τα ποσοστά των ατυχημάτων με αυτοκίνητο σε δύο διαφορετικές ημέρες – Παρασκευή 6 του μηνός και Παρασκευή και 13 – σε μία περίοδο μερικών χρόνων. Η διαπίστωση των επιστημόνων ήταν πως την ημέρα εκείνη, μειώνονταν ο αριθμός των ατόμων, που επέλεγαν το αυτοκίνητο για τις μετακινήσεις τους. Ο αριθμός όμως των εισαγωγών στα νοσοκομεία εξαιτίας αυτοκινητιστικών δυστυχημάτων ήταν σαφώς μεγαλύτερος. Συμπέρασμα της επιστημονικής ομάδας ήταν: «Η Παρασκευή και 13 είναι μία άτυχη μέρα για ορισμένους. Ο κίνδυνος εισαγωγής στο νοσοκομείο από αυτοκινητιστικό δυστύχημα μπορεί να είναι αυξημένος έως και 52%, για αυτό συνιστούμε να μείνετε στο σπίτι».

13 Μαρτίου 2018 είναι η 72η ημέρα του έτους 2018 στο Γρηγοριανό ημερολόγιο.
Η επόμενη Τρίτη 13 Μαρτίου είναι το 2029, σε 11 χρόνια!

Όλα αυτά βέβαια βασίζονται σε προλήψεις, που χάνονται στα βάθη των αιώνων. Προλήψεις που σήμερα άλλοι φαίνεται να τις αποδέχονται και άλλοι τις αντιμετωπίζουν με δυσπιστία ή ακόμη και με χιούμορ. Μερικές ακούγονται γελοίες, άλλες ίσως κάπως πιο ρεαλιστικές, είναι όλα θέμα απόψεων. Το σίγουρο είναι πάντως ότι όταν πιστεύουμε κάτι με πάθος, τελικά το δημιουργούμε. Χαρακτηριστική είναι μια έρευνα του βρετανικού Πανεπιστημίου του Χέρτφορντσαϊρ. Ο καθηγητής Ψυχολογίας Ρίτσαρντ Γουάισμαν μελέτησε 2.068 ανθρώπους και διαπίστωσε ότι ένας στους τέσσερις, ο οποίος και αντιμετωπίζει με φόβο την Παρασκευή, είναι πιο στρεσαρισμένος την ημέρα αυτή και επομένως πιο επιρρεπής στα ατυχήματα. Είναι η δύναμη της «αυτοεκπληρούμενης προφητείας».

Ζούμε σε μία εποχή, όπου η επιστήμη γνώρισε μίαν εκπληκτική πρόοδο και έγιναν πραγματικότητα ανακαλύψεις και κατακτήσεις, που πριν δύο-τρεις αιώνες φαίνονταν αδιανόητες και άλλαξαν σε σημαντικό βαθμό τη ζωή των ανθρώπων. Κι ενώ περίμενε κανείς η πρόοδος αυτή να οδηγούσε στην απελευθέρωση του ανθρώπου από τις προλήψεις, δεισιδαιμονίες, θρησκοληψίες και πρωτογονισμούς του παρελθόντος, η κατάσταση δε φαίνεται να άλλαξε σημαντικά. Ο σύγχρονος άνθρωπος καυχιέται για τις κατακτήσεις του, αλλά παραμένει δέσμιος των πρωτόγονων καταβολών του με προλήψεις και δεισιδαιμονίες να τον βασανίζουν. Σε κάθε του βήμα διαβλέπει κινδύνους, ταλαιπωρίες, αποτυχίες, ασθένειες, θανάτους, με αποτέλεσμα να χάνει την ηρεμία του.

Φυσικά, οι δεισιδαιμονίες δεν επηρεάζουν όλους τους ανθρώπους, καθώς έχουν να κάνουν με την αντίληψη τους, την σχέση τους με το εξωπραγματικό και κυρίως με την παιδεία του καθενός. Πολλοί τις πιστεύουν, ενώ άλλοι τις χλευάζουν. Ό,τι και να είναι, πάντως, δεν παύουν να αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της πολιτιστικής μας παράδοσης, που δεν θα πρέπει να χαθούν αφού, άσχετα αν τις πιστεύουμε ή αν μοιάζουν αφελείς, με αυτές μεγαλώσαμε και δεν θα ήταν παράλογο να τις μεταδώσουμε και στα παιδιά μας.

Σε τελική ανάλυση δηλαδή, όλα είναι στο μυαλό μας. Και όπως είχε πει και ο Oscar Wilde «η δεισιδαιμονία είναι το στοιχείο που χρωματίζει τη σκέψη και τη φαντασία, είναι ο εχθρός της κοινής λογικής». Γι’ αυτό, λοιπόν, μην αγχώνεστε, όταν είναι Τρίτη και 13 ή Παρασκευή και 13. Όλα θα κυλήσουν καλά. Καμία γρουσουζιά και καμία ατυχία δεν πρόκειται να σας συμβεί, όλα είναι μια προκατάληψη! Όπως και να ‘χει, εσείς μην πτοείστε και μην χαλάτε τη διάθεση σας. Πού ξέρετε, μπορεί να είναι η τυχερή σας μέρα και να πιάσετε το… δεκατριάρι… Πόσο χειρότερα δηλαδή μπορεί να γίνουν τα πράγματα;

Αλέξης Τότσικας