ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Η Ερμιονίτικη Ενδυμασία

Από το φύλλο της συκής των πρωτοπλάστων μέχρι σήμερα, το ένδυμα γνώρισε πολλές μεταβολές. Άλλαξε μορφές σε διάφορους χρόνους και διάφορους τόπους και διάφορες συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων. Ανάλογα με το προσωπικό γούστο και την αγοραστική δύναμη διαμορφωνόταν και η ενδυμασία, μέσα στις συνήθειες του τόπου και του χρόνου, ως προς τις λεπτομέρειες.

Η Ειρήνη Αναστασίου Σχοινά με τη χρυσοκέντητη πιέτα και τον διπλό Σταυρό. Αρχείο: Βιβή Σκούρτη.

Παρακάμπτοντας τους αρχαίους χιτώνες, τα μεσαιωνικά ενδύματα και τα αναγεννησιακά πολυσύνθετα ενδύματα, θ’ αναφερθώ στην ένδυση των Ερμιονιτισσών και Ερμιονιτών μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό. Πολλοί γνωρίζουν τα γενικά χαρακτηριστικά.

Φουφουλάδες οι άνδρες, με φαρδιές μακριές φούστες οι γυναίκες. Τις λεπτομέρειες όμως λίγοι. Συχνά βλέπω παραποίηση της τοπικής ενδυμασίας από άγνοια, πλην όμως οι υπεύθυνοι οφείλουν να αναζητούν γνώστες ηλικιωμένους, σχετικούς με τα ιστορικά στοιχεία του τόπου για ακριβείς πληροφορίες.

Η ερμιονίτικη λοιπόν ενδυμασία ήταν νησιώτικη. Ήταν ίδια με εκείνη των Υδραίων, των Σπετσιωτών και των Κρανιδιωτών. Η ανδρική αποτελείτο στα βασικά από τη μαύρη φαρδιά φουφούλα με πολλές πτυχές που σακούλιαζε πίσω και κατέληγε να κλείνει στα γόνατα. Από τα γόνατα και κάτω συνέχιζαν οι λευκές χοντρές κάλτσες (τσουράπια) μέχρι τα μαύρα παπούτσια. Στο θώρακα λευκό πουκάμισο με νερβίρ[1] και από πάνω γιλέκο βελούδινο ή τσόχινο, αμάνικο και κοντό, κεντημένο με φεστόνια, γαλονάκια (μεταξωτά κορδόνια) πλεχτά κουμπιά ένθεν και ένθεν λοξά τοποθετημένα. Στη μέση πολλές γυροβολιές το φανταιζί (πολύχρωμο) μακρύ 3-4 μέτρα, ριγέ, συνήθως, ζουνάρι μεταξωτό, το γιορτινό, ή χοντρό, το καθημερινό που κατέληγε σε φουντίτσες. Στην κεφαλή φέσι χονδρό όχι σφαιρικό σαν του τσολιά, μάλλον σαν κόλουρος κώνος, με μια φούντα κρεμαστή.

Η δε γυναικεία επίσημη φορεσιά ήταν συνήθως από γυαλιστερό ταφταδένιο ή μπροκάρ ύφασμα ή και βελούδινο. Αποτελείτο από φούστα μακριά, σουρωτή. Το μπούστο – κορσάζ ζακετάκι κοντό και εφαρμοστό, μεσάτο, κεντημένο με κλωστές ή χάνδρες ή πουπουλένιες γιρλάντες ή πιετάκια ή άλλα διακοσμητικά. Η κεφαλή στολισμένη με την πιέτα που το δέσιμό της ήταν τεχνικό. Μέσα από την πιέτα φορούσαν το λεπτό τρίγωνο φακιόλι που έστριβαν τις άκρες και τις έδεναν στην κορυφή της κεφαλής. Από πάνω η πολυτελής πιέτα από δαντέλα ή οργάντζα κεντημένη περίτεχνα. Σωστά καλλιτεχνήματα! Καθώς ήταν απλωμένη κάτω από το σαγόνι, στολιζόταν από χρυσές καρφίτσες διαφόρων «νησιώτικων» σχεδίων (καραβάκια, άγκυρες, ψαράκια, ματάκια, σταυρουλάκια, τριφυλλάκια, καρδιές, κοφινάκια, πένες-φτερό, κ.α.).

1906, Η καπετάνισσα Αγγελική Κατσογιώργη με το παραδοσιακό ταφταδένιο νυφικό και τη χρυσοκέντητη πιέτα. Αρχείο: Βιβή Σκούρτη.

Αυτό όμως που δέσποζε κρεμασμένο στο στήθος ήταν ο νησιώτικος βαρύς ανάγλυφος σταυρός με τον Εσταυρωμένο εμπρός και την Ανάσταση πίσω, πλουμιστός και κυρίαρχος, δώρο της πεθεράς στη νύφη στον αρραβώνα. Αλλά και όλα τα χρυσά ήσαν δώρα από τους συγγενείς κατά τον αρραβώνα με σιγουριά στη μονιμότητα.

Η πιέτα ήταν φοδραρισμένη με κίτρινο σατέν. Κι από την κορφή στη βάση. Το δέσιμο της πιέτας το ‘ξεραν καλά αυτές που τη φορούσαν. Στη μεγάλη πλευρά του τριγώνου, στη θέση του μετώπου, δύο κορδονάκια τεντωμένα δένονταν πίσω για να μη φύγει από τη θέση της. Δύο βαθιές διπλωσιές στους κροτάφους και οι δύο άκρες οξείες γωνίες καρφιτσώνονταν πίσω ψηλά με χοντροκέφαλη καρφίτσα. Η εφαρμογή του δεσίματος δυσεφάρμοστος στα σημερινά χέρια. Οι τελευταίες που εγκατέλειψαν την πιέτα, όπως θυμάμαι, ήσαν οι δύο αδερφές Ντούσκαινες, Αγγελικώ και Λούλα και οι δύο αδελφές Αγγελικώ Πασχάλη (Διαμαντέσα) και Φανή Κουβαρά, η Άννα Αλεξανδρή, ίσως και άλλες.

Οι κάλτσες ήταν κάπως χοντρές και τα παπούτσια γόβες ή μποτίνια, όπως της Αδαμαντίας Κομμά (Σκόντρα). Ενίοτε κρατούσαν και κάποιο πορτοφολέ μίνι τσαντάκι σαν της Μαριγώς Σαρρή (Τούμπενας), καθώς τη γνώρισα.

1912, Ο Βασίλης και η Αρχόντω Οικονόμου σε μια οικογενειακή φωτογραφία (Δημήτρης, Μιχάλης, Ηλίας). Αρχείο: Βιβή Σκούρτη.

Όταν ήμουν στην Πέμπτη Δημοτικού η προοδευτική δασκάλα Σοφία Βαρελά[2] με τον επινοητικό δάσκαλο Μιχαλάκη Παπαβασιλείου, μας έβαλαν να χορέψουμε μπάλο στις γυμναστικές επιδείξεις φορώντας τοπικές παραδοσιακές στολές. Τότε τρέξαμε όλες μας στις ηλικιωμένες/ους, σε όσους είχαν διατηρήσει τις παλιές τους φορεσιές, για να τις προμηθευθούμε. Ήσαν λιγοστές και αγωνιούσαμε να τις εξασφαλίσουμε.

Μερικές από τις μακαρίτισσες που μας τις παραχώρησαν θυμάμαι ήσαν οι: Ζαχαρούλα Οικονόμου, η Πετρολέκαινα, και οι απόγονοι της Ελένης Γκάτσου (γιαγιά της Κικής-Ελένης-Μαρίας), της Φούρης Γκάτσου (γιαγιάς μου), της Παπα-Αλφρέδαινας, κ.α. Οι ανδρικές από διάφορες πηγές.

Αυτή βέβαια ήταν η επίσημη ενδυμασία, γιατί τις καθημερινές, στις μεν δουλειές αρκούνταν στο φακιόλι, έξω δε φορούσαν το άσπρο τσεμπέρι καρφωμένο με μαύρες καρφίτσες κατά τον ίδιο τρόπο με της πιέτας.

Αυτές ήταν οι φορεσιές οι ερμιονίτικες· ούτε κόκκινα φέσια αμαλιακά, ούτε οι κίτρινες μαντήλες με τα μαύρα κλαράκια, τα αρκαδικά. Ίσως να ρωτήσει κάποιος ότι, από τότε άλλαξαν τόσες ενδυμασίες, γιατί αυτή χαρακτηρίζεται παραδοσιακή; Απάντηση: Γιατί η ίδια διατηρήθηκε πολλά χρόνια. Έχουμε υποχρέωση ως Ερμιονίτες να διατηρούμε τα τοπικά χαρακτηριστικά που έχουν ήδη αλλοιωθεί. Ευτυχώς κάποια ιδιαίτερα πρόσωπα που με ευαισθησία κέφι και μεράκι, όπως ο Κωστής Σκούρτης, τα προβάλουν σε αξιόλογες εκδηλώσεις. Έτσι, για να μη χαθούν άδοξα. Σεβασμός από τους έχοντας την καταγωγή και εκτίμηση όσων ζουν σ’ αυτόν τον τόπο. Ας ευχηθούμε να υπάρξει δυνατότητα και διάθεση ο Δήμος ή άλλος φορέας, να φτιάξει ομοιόμορφες ενδυμασίες αντίγραφα, για να διατηρήσουμε έστω και μερικά στοιχεία του τόπου.

Υποσημειώσεις

[1] Μαρίκα Κανέλλη – Τουτουντζή, «Η ερμιονίτικη φορεσιά και η πιέτα της», Περιοδικό «Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα», τ. 2.

[2] Παρασκευή Δημ. Σκούρτη: «Σοφία Βαρελά, η δασκάλα της καρδιάς τους!», Περιοδικό «Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα», τ. 20.

Κατερίνα Παπαμιχαήλ – Ρήγα

«Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα», περιοδική έκδοση για την ιστορία, την τέχνη, τον πολιτισμό και την κοινωνική ζωή της Ερμιόνης, τεύχος 22, Μάρτιος 2018.

 Διαβάστε ακόμη:

• Γυναικεία στοιχειά στους μύθους και τις παραδόσεις της Ερμιόνης
• Η ιστορική ερμιονίτικη οικογένεια των Μερκούρηδων
• Η ιστορική οικογένεια Μάλλωση της Ερμιόνης
• Η ιστορική οικογένεια Νικολάου της Ερμιόνης
• Η Μουσικοχορευτική Παράδοση της Ερμιόνης (Βιβλίο)
• Η περίφημη αρχαία πορφύρα της Ερμιόνης και η τεχνολογία της
• Περί Γάμου – Λαογραφικά της Ερμιόνης