ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Ναύτη Κυριακή

Η Φιλική Κυριακή Ναύτη, προσωπογραφία από συλλογή οικογένειας απογόνων της.

Το 1814 ιδρύθηκε η Φιλική Εταιρεία, που είχε σκοπό την μύηση ανθρώπων που είχαν βαθιά πίστη και βούληση να συνδράμουν ουσιαστικά στην απελευθέρωση της Ελλάδας. Η μύηση στη Φιλική Εταιρία ήταν μια πολύ σοβαρή και επικίνδυνη διαδικασία. Προϋπέθετε άτομα με υψηλό εθνικό φρόνημα, αποφασιστικότητα για αγώνα μέχρι θυσίας, οικονομική συνδρομή, καλό πνευματικό επίπεδο, εχεμύθεια και χρήση κρυπτογραφικών κωδίκων. Στην Εταιρία συμμετείχαν μόνο άντρες. Η διάδοση του μυστικού χωρίς λόγο τιμωρείτο με θάνατο. Ωστόσο, μερικές γυναίκες έγιναν μέτοχοι αυτού του βαρύτιμου πνευματικού φορτίου και συνετέλεσαν στους σκοπούς του και χάρη στο μορφωτικό και οικονομικό τους επίπεδο, συνέβαλαν με τον τρόπο τους στην προετοιμασία του αγώνα.

Κυριακή Ναύτη – Η μοναδική γυναίκα που εμφανίζεται στους καταλόγους

ως επίσημο μέλος της Φιλικής Εταιρείας

Η μοναδική γυναίκα που εμφανίζεται στους καταλόγους ως επίσημο μέλος της Φιλικής Εταιρείας είναι η Κυριακή Ναύτη. Κατοικούσε στη Σμύρνη μαζί με τον Φιλικό σύζυγό της γιατρό Μιχαήλ Ναύτη. Καταγόταν από πατέρα Κρητικό τον Γεώργιο Μιτάκη και μητέρα Πελοποννήσια, την Ζαφείρω, φυγάδες λόγω της επανάστασης του 1769. Στη Σμύρνη ο πατέρας της μετονομάστηκε  Μπαϊντιρλής.

Όταν ο Μιχαήλ Ναύτης έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας δεχόταν συχνά στο σπίτι του τα μέλη της οργάνωσης. Σε αυτές τις συναντήσεις δεν επιτρεπόταν να συμμετέχει κανένα άλλο άτομο και ο Μιχαήλ δεν ανέφερε ποτέ το περιεχόμενο των συζητήσεων στην σύζυγό του… Η Κυριακή αναρωτιόταν τι ήταν αυτά τα έγγραφα, που ο άντρας της έφερε πάντα μαζί του «εντός ασφαλούς θυλακίου» και ανησυχούσε μήπως είχε προβλήματα με τις τουρκικές αρχές.

[Παραδίδεται ότι] ένα βράδυ στις αρχές του 1820, την ώρα που αυτός κοιμόταν, πήρε στα χέρια της τα απόρρητα έγγραφα και  «εκυριεύθη από λύπη βλέποντας  σημεία αλλόκοτα και γράμματα άγνωστα». Υποψιάστηκε ότι ο άντρας της έγινε «φραγκομασώνος». Άρχισε  λοιπόν να κλαίει γοερά, μέχρι που ο Μιχαήλ ξύπνησε και φυσικά ταράχθηκε. «Πρέπει να σε σκοτώσω, αφού τόλμησες να δεις τα έγγραφα του θυλακίου μου», της είπε. Πράγματι ο όρκος των Φιλικών ήταν αυστηρός και μάλιστα ένα από τα άρθρα του έλεγε: «Ορκίζομαι να μην φανερώσω το παραμικρόν από τα σημεία και τους λόγους της Εταιρείας, μήτε να σταθώ κατ’ ουδένα λόγον ή αφορμή του να καταλάβωσιν άλλοι ποτέ ότι γνωρίζω περί τούτων, μήτε εις συγγενείς μου, μήτε εις πνευματικόν ή φίλον μου».

Κλείδωσε την Κυριακή σε ένα δωμάτιο, για να μην προλάβει να μιλήσει σε κανέναν άλλο και αμέσως ενημέρωσε τα υπόλοιπα μέλη της Φιλικής Εταιρείας που βρίσκονταν στη Σμύρνη. Τη επομένη, όταν αυτοί έφτασαν στο αρχοντικό του, ο Μιχαήλ Ναύτης με δάκρυα στα μάτια τους είπε: «Πάρτε το πιστόλι μου και θυσιάστε την, αν πρόκειται με τη θυσία αυτή να μη διακινδυνεύσει η πατρίδα». Τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας, μετά από σύσκεψη και, βλέποντας ότι ο Ναύτης θα θυσίαζε ακόμη και τη γυναίκα του, αν έμπαινε εμπόδιο στην ελληνική επανάσταση, αποφάσισαν να μη σκοτώσουν την Κυριακή, αλλά να τη μυήσουν κι εκείνη στη Φιλική Εταιρεία. Η Κυριακή Ναύτη κατέβαλε αμέσως ως συνδρομή 3.000 γρόσια για την Εταιρία και έγινε έκτοτε η πιστή φύλακας των εγγράφων του συζύγου της.[1]

Το ζεύγος Ναύτη συνέβαλε με γενναίες οικονομικές εισφορές, στην προετοιμασία του ελληνικού επαναστατικού αγώνα. Η Κυριακή πραγματοποίησε μυστικούς εράνους στη Σμύρνη και τον Μάρτιο του 1821 έστειλε με ιστιοφόρο στη Μάνη σημαντικό αριθμό πολεμοφοδίων, τα οποία παρέλαβε ο ηρωικός αρματολός Νικοτσάρας. Μία από τις πρώτες υπηρεσίες της ως Φιλική ήταν η αποστολή 3.000 γροσίων στην υποδουλωμένη Ελλάδα, ενώ δεν δίστασε να πουλήσει τα κοσμήματα κι ένα μεγάλο μέρος της πατρικής της περιουσίας, για να ενισχύσει τον αγώνα για την ελευθερία.

Η Κυριακή και ο σύζυγός της γιατρός Μιχαήλ Ναύτης είχαν υψηλού επιπέδου μόρφωση, αλλά και παιδαγωγική κατάρτιση, όπως βεβαιώνει ο αγωνιστής συγγραφέας Νικ. Κασομούλης: «Εις Τήνον ηύρα και τον κον Μιχαήλ Ναύτην, έφορον της Φιλικής Εταιρείας Σμύρνης. Μ’ εφάνη άγιος και τω όντι ήτον, με μεγάλην αρετήν και αυτός και η ευγενής σύζυγός του. Αυτή παρέδιδε μόνη της μαθήματα εις τούς υιούς της και είπα: Είθε τοιαύτα ανδρόγυνα να ήταν όλων των Ελλήνων. Η αρετή έλαμπεν εις αυτούς τους δύο».[2]

Το ζεύγος Ναύτη κατέφυγε τελικά στη Σύρο. «Εκεί ο Μιχαήλ ίδρυσε το νοσοκομείο του νησιού. Η Κυριακή ασχολήθηκε με τη φιλανθρωπία. Μαζί μ’ άλλες αρχόντισσες, αποφάσισαν να κάνουν ένα σχολείο για κορίτσια. Απ’ τις πρώτες έδωσε 100 γρόσια».[3]

Άλλες «Φιλικές»

Γνώστριες του μεγάλου μυστικού της Φιλικής Εταιρείας ήταν επίσης η Μπουμπουλίνα (κατά πάσα πιθανότητα μυημένη από τον Παπαφλέσσα το 1819), η Μαντώ Μαυρογένους (από τον θείο και δάσκαλό της παπα-Μαύρο), η Στόνα, σύζυγος του Γεωργάκη Ολύμπιου, (η οποία πρόσφερε δανεικά – κι αγύριστα – 5.500 χρυσά φλωριά για την επανάσταση), η Κεφαλλονίτισσα Ιωάννα Μεταξά και ίσως η Ανθία Οικονόμου (σύζυγος – αλλού αναφέρεται κόρη – του διδασκάλου Κων. Οικονόμου εξ Οικονόμων), η σύζυγος του Αθανασίου Λιδωρίκη, η κυρά Βασιλική (σύζυγος του Αλή πασά), η Μαριγώ Ζαραφοπούλα και η Ρωξάνη (σύζυγος του οσποδάρου Μιχ. Σούτσου), μας λέει η Κ. Ξηραδάκη.[4]

Υποσημειώσεις

[1] Ιωάν. Φιλήμονος, Δοκίμιον ιστορικόν της Ελληνικής Επαναστάσεως,  Βιβλιοπωλείον Φιλολογικόν, Αθήνα 1963, τόμ. Α’, σελ. 170.

[2] Νικολάου Κασομούλη, Ενθυμήματα Στρατιωτικά, τόμ. Α’, εκδ. Ελεύθερη Σκέψις, Αθήνα 2005, σελ. 166-167.

[3] Σούλα Ροδοπούλου, Οι άσημες και οι ταπεινές του ’21, εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 2012, σελ. 214.

[4] Κούλα Ξηραδάκη, Γυναίκες του ‘21, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα – Γιάννινα 1995, σελ. 316-339.

Πηγή

• Ευγενία Κατούφα, Η συμβολή των γυναικών στην Ελληνική Επανάσταση – Η πολεμική δράση, οι υπηρεσίες και οι προσφορές των Γυναικών στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας, Αθήνα, 2024, σσ. 70-72.