«Ανακτορική, Βασιλική, Προεδρική Φρουρά. Πολιτειακοί συμβολισμοί»[1] – MSc Μαρίνα Σπ. Τσιρτσίκου, Ιστορικός ΓΕΣ/Δ4 (ΔΙΣ), Υπ. Διδακτόρισσα Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Η ιστορία της Προεδρικής Φρουράς, καθώς και οι συνεχείς μετονομασίες της από το 1868 έως το 1974, αντανακλά την εξέλιξή της σε συνάρτηση με τις πολιτειακές αλλαγές της Ελλάδας, και ιδιαίτερα τις μεταβολές του πολιτεύματος, από τη Βασιλευομένη Δημοκρατία μέχρι την Προεδρευομένη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία.
Το Στρατόπεδο της Προεδρικής Φρουράς «Γεώργιος Τζαβέλας» έχει σημαντική ιστορική αξία, καθώς συνδέεται με την ελληνική πολιτειακή και στρατιωτική – πολεμική ιστορία της χώρας. Το γεγονός ότι το όνομά του τιμά έναν ήρωα της Επανάστασης, τον Σουλιώτη οπλαρχηγό Γεώργιο Τζαβέλα, δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στον χαρακτήρα του στρατοπέδου. Ενώ, η θέση του κοντά στο Προεδρικό Μέγαρο, υποδηλώνει τη συμβολική του σχέση με την κεντρική εξουσία της χώρας.
Εύζωνες της Βασιλικής Φρουράς παρουσιάζουν όπλα στο στρατόπεδό τους, 1948. Φωτογραφία: Chris Ware.
Η Προεδρική Φρουρά ιδρύθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 1868, με την αρχική ονομασία «Άγημα», ως στράτευμα αυθύπαρκτο. Από την ίδρυσή της είχε έναν ιδιαίτερο και ξεχωριστό ρόλο, ως τμήμα του μόνιμου στρατού με αποστολή την προστασία του βασιλιά.
Η πρόθεση του βασιλιά Γεώργιου Α’ να εξασφαλίσει την άριστη εκπαίδευση των υπαξιωματικών και να δημιουργήσει ένα πρότυπο στρατιωτικής αρετής για τον υπόλοιπο στρατό ήταν καθοριστική για τον σχηματισμό και τη λειτουργία της Φρουράς. Από την αρχή της ίδρυσής της, η δομή και η εκπαίδευση των ευζώνων προσανατολίζονταν στην ανάπτυξη της στρατιωτικής αριστείας. Ειδικότερα, η θέσπιση ειδικών κανονισμών για τη λειτουργία της και την εκπαίδευση των μελών της, αλλά και η καθιέρωση ξεχωριστής στολής, προσδίδουν στην Προεδρική Φρουρά έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα, συνδυάζοντας τη στρατιωτική πειθαρχία με την αυστηρότητα και την αριστεία.
Αλλαγή φρουράς, περ. 1910. Φωτογραφία του Γάλλου φωτορεπόρτερ Charles Chusseau-Flaviens (1866-1928), George Eastman Museum.
Εύζωνες, Φωτογραφία του διακεκριμένου Βρετανού φωτογράφου Alexander Lamont Henderson. προσωπικού φωτογράφου της βασίλισσας Βικτωρίας, κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στη χώρα μας στις αρχές του 1904. Μουσείο Μπενάκη.
Το 1914, με Βασιλικό Διάταγμα ορίζεται ως «Ανακτορική Φρουρά» (Βασιλική Φρουρά). Αποστολή της ήταν η ασφάλεια των βασιλικών ανακτόρων και των μελών της βασιλικής οικογένειας. Οι προϋποθέσεις που καθόριζαν ποιοι μπορούσαν να ενταχθούν σε αυτήν, αντανακλούν το υψηλό επίπεδο αφοσίωσης και εξειδίκευσης που απαιτούνταν για την υπηρεσία. Τα κριτήρια, όπως το ύψος τουλάχιστον 1,80, η ηλικία να μην έχουν υπερβεί το 25ο έτος, η εκπαίδευση – να γνωρίζουν ανάγνωση, γραφή και τέσσερις αριθμητικές πράξεις – και η καλή διαγωγή, δηλαδή να μην έχουν καταδικαστεί σε εγκληματική ποινή και, τέλος, να έχουν σύσταση από τον στρατιωτικό διοικητή του συντάγματος που υπηρέτησαν, δείχνουν ότι η «Ανακτορική Φρουρά» ήταν μια ελίτ μονάδα που έπρεπε να διαθέτει τους καλύτερους δυνατούς στρατιώτες, με το σωστό υπόβαθρο και την πειθαρχία.
Διοικητής και Υποδιοικητής του Ευζωνικού τάγματος. Συλλογή Πέτρου Πουλίδη, 1924. Αρχείο:ΕΡΤ.
Εύζωνας Στεφανής Νικόλαος, 1917. Η φωτογραφία δημοσιεύεται στον ιστότοπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.
Συγκεκριμένα, η Φρουρά αποτελούνταν από δύναμη δύο ουλαμών, συνολικά 100 ευζώνων – οπλιτών, οι οποίοι λάμβαναν μηνιαίο μισθό και ένα ημερήσιο ποσό για τον ιματισμό τους από το δημόσιο. Σε περίπτωση επιστράτευσης, παρέμεναν στη Φρουρά, υπολογιζόμενοι ως παρόντες στο στράτευμα. Σύμφωνα με το διάταγμα, η υπηρεσία των ευζώνων διαρκούσε μέχρι την ηλικία των 40. Στη συνέχεια, μετετίθεντο στη Χωροφυλακή, απ’ όπου και συνταξιοδοτούνταν. Τέλος, η επιλογή υπασπιστή από το Υπουργείο Στρατιωτικών για την ανάληψη της διοίκησής της, σε συνδυασμό με τους βοηθούς αξιωματικούς του Πεζικού, φαίνεται ότι στόχευε στη δημιουργία ενός οργανωτικού πλαισίου που θα διασφάλιζε τόσο την ομαλή λειτουργία της μονάδας όσο και την αποτελεσματική οικονομική διαχείρισή της.
Εύζωνας φρουρός στην κατοικία του Στρατηγού Λεωνίδα Παρασκευόπουλου (στην πίσω είσοδο του Δημαρχείου Καβάλας). Καβάλα στις 30 Οκτωβρίου 1918.
Εύζωνες μπροστά από το αρχηγείο στη Σμύρνη.
Οι μετονομασίες της «Ανακτορικής Φρουράς» συνεχίστηκαν, καταδεικνύοντας τη σύνδεσή της με τις πολιτειακές και στρατιωτικές – πολεμικές εξελίξεις στην Ελλάδα. Στις 25 Μαρτίου 1924, υπό τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου, έχουμε την ανακήρυξη της Δημοκρατίας και την έκπτωση της μοναρχίας. Η «Ανακτορική Φρουρά» μετονομάζεται σε «Φρουρά Προέδρου της Δημοκρατίας», υπαγόμενη στο Πεζικό, ακολουθώντας τη σχετική πολιτειακή μεταβολή. Δύο χρόνια αργότερα, στον Οργανισμό Στρατού αναφέρεται ως «Λόχος Φρουράς Προέδρου της Δημοκρατίας» και για την επάνδρωσή του οριζόταν ότι θα επιλέγονταν οπλίτες από όλα τα συντάγματα, τάγματα Πεζικού ή Ευζώνων. Η παρουσία της ως «Λόχος Ευζώνων Φρουράς Προέδρου της Δημοκρατίας» στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη (1929), για την καθημερινή φύλαξή του, δείχνει την αξία της ως ειδικής τιμητικής μονάδας για την προστασία των θεσμών, των συμβόλων του κράτους, της ιστορικής μνήμης των πολέμων και των πεσόντων στρατιωτών που θυσιάστηκαν για την Ελλάδα.
Απόσπασμα Ευζώνων της βασιλικής φρουράς, παρελαύνει στους δρόμους της Αθήνας, 1939.
Απόσπασμα Ευζώνων επί της Βασ. Σοφίας. Φωτογραφία Dmitri Kessel, 1948.
Εύζωνες στους Στύλους του Ολυμπίου Διός. Η φωτογραφία δημοσιεύεται στον ιστότοπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.
Το έτος 1935 είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς οι συχνές μετονομασίες της Φρουράς καταδεικνύουν την ταχεία εναλλαγή στο πολιτειακό καθεστώς της χώρας. Με μείζον γεγονός το στρατιωτικό κίνημα των βενιζελικών αξιωματικών, οι οποίοι και απετάγησαν από το στράτευμα (Μάρτιος) και την επιστροφή της βασιλείας μετά το δημοψήφισμα (Νοέμβριος), ο «Λόχος Ευζώνων Φρουράς Προέδρου της Δημοκρατίας» επανήλθε στην ονομασία «Ανακτορική Φρουρά» με δύναμη ενός Λόχου και μιας Ίλης. Από τις μετονομασίες της είναι εμφανής η σύνδεση της Φρουράς με τις θεσμικές και πολιτειακές μεταβολές της χώρας.
Ανακτορική Φρουρά στην Ηρώδου Αττικού πριν 1940. Η φωτογραφία δημοσιεύεται στον ιστότοπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.
Η μετονομασία του Ανεξάρτητου Τάγματος της Προεδρικής Φρουράς σε «Τιμητική Φρουρά του Αγνώστου Στρατιώτη» κατά τη διάρκεια της Κατοχής (1941-1944) υποδήλωνε τον ρόλο της Φρουράς στην τιμητική προστασία του μνημείου, το οποίο αποτέλεσε σύμβολο του πένθους και της ευγνωμοσύνης προς τους στρατιώτες που θυσιάστηκαν για την πατρίδα. Σε όσους υπηρετούσαν στην «Τιμητική Φρουρά του Αγνώστου Στρατιώτη» χορηγείτο ημερήσια επίδομα για έξοδα κίνησης και μηνιαία αποζημίωση για τη φθορά του ιματισμού, η οποία χρησιμοποιείτο για την αντικατάσταση και επισκευή ειδών ιματισμού, υπόδησης και εξάρτυσης. Η Φρουρά ενίσχυσε το σύμβολο της αντίστασης και του ηρωισμού, καθώς φέροντας μία από τις επίσημες σημαίες του Στρατού Ξηράς, Σημαία των Φρουρίων,[2] παρά τις δύσκολες συνθήκες της Κατοχής συνέχισε να υφίσταται και να φυλάσσει το μνημείο του Αγνώστου στρατιώτη και να αποκαλείται με σύντομο τρόπο ως «Φρουρά Σημαίας». Μετά την απελευθέρωση από τους Γερμανούς (Οκτώβριος 1944), με δημοψήφισμα επανέρχεται ο Βασιλιάς Γεώργιος Β’ στην Ελλάδα (Σεπτέμβριος 1946). Η Φρουρά μετονομάζεται σε «Βασιλική Φρουρά».
Επίσημη Σημαία ξηράς, φρουρίων και πρεσβιών (1936).
Η Προεδρική Φρουρά, μέχρι να καταλήξει στο σημερινό της σχήμα, μετονομάστηκε αρκετές φορές από «Άγημα» σε «Ανακτορική Φρουρά», «Λόχο Ευζώνων Φρουράς Προέδρου της Δημοκρατίας» και «Βασιλική Φρουρά». Ωστόσο, ως κύρια αποστολή της παρέμενε η φύλαξη των ανακτόρων, αλλά και του μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτη.
Εύζωνες, Αθήνα 1948, Φωτογραφία Dmitri Kessel.
Το 1974, μετά την πτώση της επταετούς δικτατορίας (1967-1974), αποκαθίσταται η αβασίλευτη δημοκρατία, κατόπιν δημοψηφίσματος (Δεκέμβριος). Με την εγκαθίδρυση της Προεδρευομένης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, η Φρουρά λαμβάνει τη σύγχρονη επίσημη ονομασία της ως «Προεδρική Φρουρά». Υπάγεται στο Στρατιωτικό Γραφείο της Προεδρίας της Δημοκρατίας και αποτελεί μια τελετουργική και εθιμοτυπική μονάδα, με ισχυρό συμβολισμό, έχοντας ως αποστολή την εκπλήρωση τελετουργικών καθηκόντων για την υποστήριξη της Προεδρίας.
Εύζωνας Αθανάσιος Κυριάκου, 1957-58. Η φωτογραφία δημοσιεύεται στον ιστότοπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.
Σήμερα, οι αξιωματικοί της Προεδρικής Φρουράς είναι μόνιμα στελέχη του Στρατού Ξηράς, ωστόσο, υπηρετούν εκεί για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Οι εύζωνοι είναι κληρωτοί οπλίτες, οι οποίοι πληρούν συγκεκριμένες προϋποθέσεις: ανάστημα 1.87, άριστη ψυχοπνευματική κατάσταση, χαρακτήρα και ήθος, άριστη σωματική διάπλαση, καθώς και πίστη προς την αποστολή του εύζωνα. Οι οπλίτες εύζωνοι συγκροτούν τον Λόχο Διοικήσεως, δύναμης 40 οπλιτών και τον Λόχο Ευζώνων, ο οποίος αποτελείται από 6 διμοιρίες, συνολικής δύναμης 120 οπλιτών. Για την εκπλήρωση των ειδικών καθηκόντων τους υφίστανται ειδική εκπαίδευση. Η θητεία τους είναι διάρκειας εννέα μηνών.
Ολυμπιακή φλόγα στο Παναθηναϊκό Στάδιο, 2009. Η φωτογραφία δημοσιεύεται στον ιστότοπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.
Οι εύζωνοι της Προεδρικής Φρουράς με τις στολές που φέρουν ανασύρουν από τη μνήμη τις πολεμικές συμμετοχές του ελληνικού στρατού, άτακτου και τακτικού. Η εθνική ενδυμασία του εύζωνα με τη λευκή φουστανέλα συνδέεται ιστορικά με τα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και τον Αγώνα για ανεξαρτησία, ο χειμερινός ντουλαμάς με τον Μακεδονικό Αγώνα (1904-1908), ο θερινός ντουλαμάς με τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913), αλλά και τη συμμετοχή του Ελληνικού Στρατού στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918), στην Εκστρατεία της Μεσημβρινής Ρωσίας (1919), τη Μικρασιατική Εκστρατεία (1919-1922), και το Έπος του ‘40.
Αξιωματικός της Προεδρικής Φρουράς στη Νέα Υόρκη, Απρίλιος, 2023. Η φωτογραφία δημοσιεύεται στον ιστότοπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.
Παρέλαση Τμήματος Προεδρικής Φρουράς στη Στουτγάρδη, 21 Οκτωβρίου 2023. Η φωτογραφία δημοσιεύεται στον ιστότοπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας.
Αποστολή της Προεδρικής Φρουράς είναι να φυλάσσει καθημερινά σε εικοσιτετράωρη βάση το μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη, το Προεδρικό Μέγαρο και την πύλη του στρατοπέδου της Προεδρικής Φρουράς. Κάθε Κυριακή πρωί, άγημα ευζώνων παρελαύνει από την Προεδρική Φρουρά στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη. Επίσης, τελούν στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης, την έπαρση και υποστολή της σημαίας τις Κυριακές και τις επίσημες αργίες. Αποδίδουν τιμές στον/στην Πρόεδρο της Δημοκρατίας, αλλά και κατά την υποδοχή Προέδρων και πρεσβευτών ξένων κρατών. Συμμετέχουν σε εορταστικές εθνικές εκδηλώσεις στο εσωτερικό και το εξωτερικό: Εθνική Επέτειος της 25ης Μαρτίου, Απελευθέρωση Ιωαννίνων, Έξοδος του Μεσολογγίου, εορτασμός της 25ης Μαρτίου στις Η.Π.Α. (Ν. Υόρκη, Φιλαδέλφεια, Ντιτρόιτ), στον Καναδά και στην Αυστραλία– προσκεκλημένοι από τις οργανώσεις των ομογενών –, καθώς και επετειακές εκδηλώσεις σε άλλες χώρες (Ουγγαρία, Ρίμινι Ιταλίας Ελ Αλαμέιν, Στουτγάρδη κ.ά.). Τέλος, υποδέχονται το Άγιο Φως από τα Ιεροσόλυμα.
Η Προεδρική Φρουρά συνιστά σύμβολο τιμής και σεβασμού προς τη χώρα και την πολεμική ιστορία της, ενώ συνδέεται στενά με το ανώτατο πολιτειακό αξίωμα, υπογραμμίζοντας τη θεσμική της σημασία στην Ελληνική Δημοκρατία.
Υποσημειώσεις
[1] Η συγγραφή του παρόντος κειμένου βασίστηκε σε Βασιλικά Διατάγματα, Νόμους, Αναγκαστικούς Νόμους και Νομοθετικά Διατάγματα, που έχουν δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ) από το 1868 έως το 1975, και στο Γενικό Επιτελείο Στρατού, Στρατιωτική Επιθεώρηση, Μαρίνα Σπ. Τσιρτσίκου «Προεδρική Φρουρά: Θεματοφύλακας Ιστορικής Μνήμης στο Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη», Τ. Ιαν – Απρ 2016, 28-57. Τέλος, θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές ευχαριστίες μου προς τον Διοικητή της Προεδρικής Φρουράς, Ανχη (ΠΖ), κ. Κωνσταντίνο Μπούση για τις πληροφορίες που μου παρείχε.
[2] Η Σημαία των Φρουρίων είχε κυανό (σκούρο μπλε) χρώμα και διαιρούταν σε 4 ίσα ορθογώνια τμήματα από έναν λευκό σταυρό, που εκτεινόταν στις 4 πλευρές (άκρες) της σημαίας. Στο κέντρο της έφερε το σύμβολο του βασιλικού στέμματος σε χρυσοκίτρινο χρώμα.
MSc Μαρίνα Σπ. Τσιρτσίκου
Ιστορικός ΓΕΣ/Δ4 (ΔΙΣ)
Υπ. Διδακτόρισσα Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Ειδική έκδοση «Εύζωνες» της εφημερίδας «Η Καθημερινή», Μάρτιος 2025.
* Οι επισημάνσεις με έντονα γράμματα και οι εικόνες που παρατίθενται στο κείμενο, οφείλονται στην Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη.
Σχετικά θέματα:
- Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη
- Περίτεχνοι και περίβλεπτοι συμβολισμοί για τις στολές των Ευζώνων στην Προεδρική Φρουρά
ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 
Σχολιάστε