Ιφιγένεια
Η θυσία της Ιφιγένειας, Απουλικός κρατήρας, 370-350 π.Χ., Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο.
Κόρη του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας. Σύμφωνα με το μύθο, ο ελληνικός στρατός που ήταν συγκεντρωμένος στην Αυλίδα, δεν μπορούσε να αποπλεύσει εναντίον της Τροίας λόγω άπνοιας. Ο λόγος οφειλόταν στην οργή της θεάς Άρτεμης κατά του Αγαμέμνονα, ο οποίος κυνηγώντας στο άλσος της σκότωσε το ιερό της ελάφι.
Ο μάντης Κάλχας, ο οποίος ακολουθούσε τους Έλληνες στην εκστρατεία, προφήτευσε ότι θα έπνεε ούριος άνεμος, εάν θυσιαζόταν η κόρη του αρχιστράτηγου Αγαμέμνονα Ιφιγένεια, για να εξιλεωθεί η οργισμένη θεά. Ο φιλόδοξος Αγαμέμνονας, μπροστά στο φοβερό δίλημμα να ματαιώσει την εκστρατεία για να σώσει την κόρη του, αποφασίζει – ύστερα από τις προτροπές του Μενελάου και του Οδυσσέα – να παραγγείλει στη γυναίκα του Κλυταιμνήστρα να μεταβεί με την κόρη τους στην Αυλίδα, προκειμένου να την παντρέψουν με το πρωτοπαλίκαρο των Ελλήνων Αχιλλέα.
Μάνα* και κόρη, όταν έφτασαν στην Αυλίδα και πληροφορήθηκαν τις πραγματικές προθέσεις του Αγαμέμνονα, τον ικέτευαν να εγκαταλείψει τα φιλόδοξα σχέδιά του και να λυπηθεί την κόρη του. Αλλά μπροστά στη δική του επιμονή, η Ιφιγένεια προσφέρεται να θυσιαστεί για την τιμή της Ελλάδας («Ιφιγένεια η εν Αυλίδι»)**.
Ιφιγένεια. Anselm Feuerbach, Λάδι σε μουσαμά (1862).
Η θεά Άρτεμη τότε παρεμβαίνει κατά θαυμαστό τρόπο. Μ’ ένα σύννεφο άρπαξε τη βασιλοπούλα και τη μετέφερε στη μακρινή χώρα των Ταύρων, αφήνοντας στη θέση της ένα ελάφι («Ιφιγένεια η εν Ταύροις»)***. Στην Ταυρίδα έγινε ιέρεια σε ναό της θεάς, όπου σύμφωνα με τα βαρβαρικά έθιμα γίνονταν ανθρωποθυσίες.
Μετά το τέλος του τρωικού πολέμου, ο Αγαμέμνονας επιστρέφει στις Μυκήνες όπου η Κλυταιμνήστρα παίρνει την εκδίκησή της βάζοντας τον εραστή της τον Αίγισθο να τον σκοτώσει, στη συνέχεια ακολουθεί η εκδίκηση για τον θάνατό του από τον γιο του Ορέστη, ο οποίος με τη σειρά του σκοτώνει τη μητέρα του και τον Αίγισθο, και κυνηγημένος από τις τύψεις (Ερινύες) ως μητροκτόνος καταφεύγει στο μαντείο των Δελφών και ζητά χρησμό. Ο Απόλλωνας, διά στόματος Πυθίας, του δίδει εντολή να μεταβεί στη χώρα των Ταύρων, να αρπάξει το ξόανο της Άρτεμης και να το μεταφέρει στην Αττική.
"H θυσία της Ιφιγένειας", έργο του Giovanni Battista Tiepolo (18ος αιώνας).
Ο Ορέστης υπακούει στην προσταγή του θεού και μεταβαίνει πράγματι στην Ταυρίδα με τον εξάδελφό του Πυλάδη, που του συμπαραστέκεται σαν αδελφικός φίλος και τον συντροφεύει. Εκεί οι δύο νέοι συλλαμβάνονται και οδηγούνται στο ναό για θυσία. Όμως, ο Ορέστης αναγνωρίζει στο πρόσωπο της Ιέρειας την αδελφή του, η οποία κατορθώνει να εξαπατήσει το βασιλιά Θόαντα**** και να αποδράσουν και οι τρεις, συναποκομίζοντας και το ξόανο της θεάς. Η Ιφιγένεια κατέφυγε στον αττικό δήμο της Βραυρώνος και πέθανε ως ιέρεια στο ναό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος.
Ο παραπάνω μύθος, ο οποίος αξιοποιήθηκε από τους τραγικούς, προέρχεται από τα κύπρια έπη του Στασίνου***** (8ος αι. π.Χ.).
Κατά την αρχαϊκή εποχή ο μύθος της Ιφιγένειας είναι ακόμη άγνωστος. Μόνο το δράμα στην Αττική και ιδιαίτερα οι δύο σωζόμενες τραγωδίες του Ευριπίδη (Ιφιγένεια η εν Αυλίδι και Ιφιγένεια η εν Ταύροις) έκαναν πολύ γνωστό τον μύθο και δημιούργησαν καλλιτεχνικά ερεθίσματα, που φτάνουν μέχρι σήμερα. Ποιητές και καλλιτέχνες όλων των εποχών εμπνεύστηκαν από τον μύθο της Ιφιγένειας, ο οποίος διακρίνεται για την έντονη τραγικότητά του. Τραγωδία με τον τίτλο «Ιφιγένεια εν Ταύροις» συνέγραψε και ο Γκαίτε, ένα από τα κλασικότερα έργα του.
Υποσημειώσεις
Ιφιγένεια ΙΙ. Anselm Feuerbach, Λάδι σε μουσαμά (1871).
* Η Κλυταιμνήστρα
δεν μπόρεσε ποτέ να του συγχωρήσει το γεγονός ότι θυσίασε το ίδιο τους το παιδί για την εκστρατεία «του» και προέβαλε αυτό το τραγικό γεγονός ως δικαιολογία για το φόνο του άντρα της.
**«Ιφιγένεια η εν Αυλίδι» τραγωδία που έγραψε ο Ευριπίδης με άγνωστο το έτος που διδάχτηκε (παίχτηκε). Το έργο εκτυλίσσεται με βάση το σχετικό μύθο της Ιλιάδας. Η επώνυμη ηρωίδα που βρίσκεται στις Μυκήνες προσκαλείται από τον πατέρα της Βασιλιά Αγαμέμνονα στο στρατόπεδο των Ελλήνων στην Αυλίδα λίγο πριν τον απόπλου για την εκστρατεία της Τροίας με δικαιολογία δήθεν να νυμφευθεί τον Βασιλέα των Μυρμιδόνων Αχιλλέα. Ενώ στη πράξη να θυσιαστεί υπέρ της πατρίδος στη Θεά Άρτεμη. Όταν όμως έφθασε συνοδευόμενη από την μητέρα της και έγινε γνωστός ο αληθής σκοπός της πρόσκλησης η μεν Κλυταιμνήστρα ικετεύει τον Αχιλλέα όπως σώσει την φημισμένη περί αυτού νύφη, η δε κόρη τον πατέρα της να μη προβεί σε τέτοια πράξη. Ο Αχιλλέας υπόσχεται να παρακωλύσει τη θυσία αλλά ο στρατός σε στασίαση απαιτεί την εκτέλεσή της θυσίας. Και ενώ τα πράγματα περιπλέκονται η ευγενική ηρωίδα αποδέχεται την ποθούμενη πράξη αφού εκούσια προσφέρεται εις θυσία για την Πατρίδα.
*** «Ιφιγένεια η εν Ταύροις» του Ευριπίδη. Το έργο εκτυλίσσεται με σκηνικά «εν Ταύροις» της Σκυθίας όπου ο Ορέστης και ο Πυλάδης προσορμίζονται προκειμένου να πάρουν το ξόανο της θεάς Άρτεμης και να το μεταφέρουν στην Αττική. Αλλά οι δύο ήρωες συλλαμβάνονται από βαρβάρους ως σύμφωνα με δικούς τους νόμους ιερόσυλοι καθώς ο βασιλιάς της Ταυρίδας, Θόας, μισούσε τους ξένους και τους Έλληνες. Προτού λοιπόν θανατωθούν ως θυσία προς τη θεά Άρτεμις, οδηγούνται για εξαγνισμό, στο ναό της θεά, από την ιέρεια του ναού. Όμως ιέρεια του Ναού της Θεάς τυγχάνει να είναι η αδελφή του Ορέστη η Ιφιγένεια με την οποία αναγνωρίζονται. Έτσι με τέχνασμα αυτής οι ήρωες και μαζί τους η Ιφιγένεια καταφέρνουν με την βοήθεια της Θεάς Αθηνάς να αποδράσουν αποκομίζοντας και το ιερό ξόανο της Θεάς.
**** Ο Σοφοκλής στην τραγωδία του «Χρύσης» που έχει χαθεί, αναφέρει και ένα περιστατικό που τους συνέβη στην επιστροφή τους. Οι τρεις φυγάδες έφτασαν στην πόλη Σμίνθιο. Εκεί ιερέας του Απόλλωνα ήταν ο Χρύσης, που είχε μαζί του τον εγγονό του από την κόρη του Χρυσηίδα με τον Αγαμέμνονα. Ο εγγονός του Χρύση λεγόταν κι αυτός Χρύσης. Ο νεαρός Χρύσης συνέλαβε τους φυγάδες και ετοιμαζόταν να τους παραδώσει στο βασιλιά της Ταυρίδας που τους καταδίωκε. Ο παππούς του του αποκάλυψε τότε το μυστικό της γέννησής του και ο νεαρός Χρύσης ακολούθησε τα αδέρφια του στις Μυκήνες. Άλλη παραλλαγή αναφέρει την Ιφιγένεια κόρη της Χρυσηίδας και του Αγαμέμνονα ή του Θησέα και της Ελένης ή ότι παντρεύτηκε τον Αχιλλέα.
***** Ο Στασίνος ήταν Κύπριος επικός ποιητής του 8ου αι. π.Χ., δηλαδή σχεδόν σύγχρονος του Ομήρου. Τα κύπρια έπη, που αποδίδονται σ’ αυτόν, αποτελούνταν από έντεκα βιβλία και κάλυπταν τα γεγονότα από την αρπαγή της Ελένης από τον Πάρη μέχρι και τον θυμό του Αχιλλέα (την μήνιν του Αχιλλέως, που είναι η αρχή της Ιλιάδας).
Πηγή
-
Οδυσσέας Κουμαδωράκης, « Άργος το πολυδίψιον » Εκδόσεις Εκ Προοιμίου, Άργος, 2007.
ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 