ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Το φάρμακο και η ιστορία του: μνήμες και διηγήσεις ενός παλιού αργείτικου φαρμακείου – Επαγγέλματα υγείας & τοπική ιστορία

Στην ιστορία των επαγγελμάτων εξέχουσα θέση κατέχουν τα επαγγέλματα υγείας. Οι λόγοι είναι πολλοί και σημαντικοί. Εμείς θα εστιάσουμε σε εκείνους που αναδεικνύουν αθέατες πλευρές της τοπικής ιστορίας, χωρίς να παραβλέψουμε τα σημαντικά επιστημονικά και επαγγελματικά στοιχεία που μας προσφέρει η έρευνα. Εξάλλου η τοπική ιστορία, η ιστορία δηλαδή των ανθρωπίνων δράσεων οριοθετημένη γεωγραφικά, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της Μεγάλης Ιστορίας του πολιτισμού και απαντά, παρά τις ιδιαιτερότητες, στα ίδια γενικά χαρακτηριστικά.

Η εξέλιξη των επαγγελμάτων υγείας, είναι πρώτα και πάνω απ’ όλα εξέλιξη των επιστημών, της επιστημονικής σκέψης και των σχέσεων που διαμορφώνονται ανάμεσα σ’ αυτήν και την κοινωνία. Οι ιδέες, οι πρακτικές, τα εργαλεία, τα φάρμακα, είναι μερικά από τα σημαντικότερα στοιχεία που μπορεί να καταγράψει ο ερευνητής και που ορισμένα από αυτά, ευτυχώς, έχουν διασωθεί και φυλάγονται διαμορφώνοντας, παράλληλα με τις μεγάλες συλλογές και τα μουσεία, μικρές εκθέσεις που ο καθένας μπορεί να δει.

Φαρμακευτικός ζυγός και παλιά φαρμακευτικά βάζα.

Η εξέλιξη των επαγγελμάτων υγείας είναι παράλληλα άμεσα συνδεδεμένη με την εξέλιξη των αστικών χώρων για τη διαμόρφωση του οποίου, μαζί με άλλες επαγγελματικές κατηγορίες, λειτουργούν ως δείκτες. Η συσσώρευση επαγγελματιών της υγείας παρατηρείται εκεί όπου παρατηρείται επίσης δημιουργία μεγάλων οικιστικών συνόλων. Είναι ταυτόχρονα συνδεδεμένα με την οργάνωση θρησκευτικών, ιδεολογικών και επαγγελματικών στάσεων στο χώρο και το χρόνο, με τους τρόπους με τους οποίους σκεφτόμαστε και ενεργούμε σχετικά με το ανθρώπινο σώμα, καθώς και με τις μορφές εξουσίας που ασκούνται επάνω και γύρω από αυτό.

Τα επαγγέλματα υγείας είναι επίσης άμεσα συνδεδεμένα με την ιστορία ενός τόπου και γι’ αυτό αποτελούν αξιόλογη πηγή πληροφοριών για τον ερευνητή. Ιδιαίτερα στην επαρχία όπου οι σχέσεις είναι περισσότερο προσωπικές και δημόσιες απ’ ότι στα μεγάλα αστικά κέντρα, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που οι επαγγελματικοί χώροι μετατρέπονται σε δημόσιους χώρους συνάθροισης, ανταλλαγής απόψεων και πληροφοριών. Τα φαρμακεία αποτελούσαν δημόσιους χώρους σε όλη την προπολεμική αλλά και την μεταπολεμική περίοδο, καθώς και σήμερα παρά το γεγονός ότι η έννοια του δημόσιου χώρου δεν περιλαμβάνει πλέον τόσο έντονα και τους ιδιαίτερους επαγγελματικούς χώρους όπως πριν μερικές δεκαετίες. Και πάλι όμως η διαφοροποίηση των μεγάλων αστικών κέντρων από τα περιφερειακά, αναδεικνύει μια διαφορετική λογική στη χρήση των χώρων και σε πολλές περιπτώσεις, οι επαγγελματικοί παραμένουν χώροι συναντήσεων στην περιφέρεια.

Μια οικογενειακή ιστορία

Έχοντας καθορίσει το πλαίσιο αυτό για την παρούσα και τις μελλοντικές παρουσιάσεις, μπορούμε να πούμε πως η Αργολίδα έχει ένα αξιόλογο υλικό στο επίπεδο των επαγγελμάτων υγείας, του οποίου η καταγραφή θα βοηθήσει σημαντικά στην προσπάθεια ολοκλήρωσης του ιστορικού της καμβά. Η έρευνα γύρω από τα θέματα αυτά δεν είναι πάντα προκαθορισμένη, αλλά υπόκειται και στις ευκαιρίες του τυχαίου. Παρουσιάζοντας σήμερα το φαρμακείο του Σάκη Λεονάρδου, δεν παρουσιάζουμε το παλαιότερο στην Αργολίδα, αλλά εκείνο για το οποίο η έρευνα μας παρέχει μια ικανοποιητική εικόνα. Εξάλλου, το φαρμακείο αυτό συγκαταλέγεται στα έξι παλαιότερα του Άργους αλλά και της Αργολίδας. Η ιστορία ενός επαγγέλματος, είναι πρώτα και κύρια ιστορία των ανθρώπων που το ασκούν. Εάν δε πιστοποιείται μια γενεαλογική συνέχεια στην εξάσκησή του, τότε αποτελεί και μέρος της οικογενειακής ιστορίας.

Αυτό συμβαίνει και με την οικογένεια Λεονάρδου αφού τέσσερις γενεές φαρμακοποιών δημιουργούν μια ιστορική επαγγελματική συνέχεια και παρουσία. Η ιστορία αρχίζει έναν αιώνα πριν στη Βέροια, σε μια πολυτάραχη και δύσκολη εποχή.

Φαρμακευτικό βάζο. Φαρμακείο Αθανασίου Λεονάρδου, Βασιλικό Κορινθίας.

Οι Βαλκανικοί πόλεμοι έχουν μόλις τελειώσει. Ένας στρατιώτης ακολουθώντας ίσως τα προστάγματα της τύχης, ερωτεύεται μια Μακεδονοπούλα, παντρεύεται και εγκαθίσταται στη Βέροια ιδρύοντας το πρώτο φαρμακείο της περιοχής.  Πρόκειται για τον φαρμακοποιό Αναστάση Λεονάρδο που στηριζόμενος στις επιστημονικές έρευνες της εποχής και στην εφευρετικότητά του παράγει το πρώτο φάρμακο για την ελονοσία με βάση την κινίνη γνωστό ως Leonardol. Πνεύμα ανήσυχο σε μια περιοχή ανήσυχη και προοδευτική, δεν θα αργήσει να ασχοληθεί με τα κοινά και να φτάσει μέχρι την εκλογή του στο Δημαρχιακό αξίωμα και στη Γερουσία. Επαγγελματική δραστηριότητα και δημόσια παρουσία, θα είναι τα κύρια χαρακτηριστικά ενός επαγγέλματος υγείας που στον ένα ή τον άλλο βαθμό, με τη μια ή την άλλη μορφή, θα οριοθετούν  την εξέλιξή του.

Το ίδιο λοιπόν θα συμβεί, στην ιδιαίτερη πατρίδα του πατέρα αυτή τη φορά, όταν ο γιος Αθανάσιος Λεονάρδος, πραγματοποιεί το 1930 την έναρξη του δικού του φαρμακείου στην ιδιαίτερη πατρίδα του, το Βασιλικό Κορινθίας. Έμελλε όμως να μην εγκατασταθεί μονίμως στην Κορινθία και στο τέλος της δεκαετίας του ‘40 ο μπαρμπα-Θανάσης, πατέρας του Σάκη Λεονάρδου, μεταφέρει το φαρμακείο στο Άργος (Βασ. Σοφίας), ακριβώς απέναντι από το σημερινό φαρμακείο. Το 1968 πραγματοποιείται η δεύτερη διαδοχή στο επάγγελμα από το γιό Σάκη Λεονάρδο που το ασκεί από το 1980 μαζί με τη σύζυγό του Παναγούλα, επίσης φαρμακοποιό από το 1970 στο Ναύπλιο. Το 2003 αρχίζει η προετοιμασία της τρίτης διαδοχής, αφού ο γιος της οικογένειας, Γεώργιος Λεονάρδος, συνεργάζεται πλέον με τους γονείς του ως τέταρτης γενιάς φαρμακοποιός.

Ένας χώρος κοινωνικός…

Μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του 1970 περίπου, οι επαγγελματικοί χώροι λειτουργούν και ως χώροι συναντήσεων, σε ορισμένες περιπτώσεις δε λειτουργούν και ως «στέκια». Εκεί συζητούνται τα νέα της πόλης, θέματα που απασχολούν μια επαγγελματική ομάδα και ακόμα λειτουργούν ως αναγνωστήρια εφημερίδων, όπως έχουμε ήδη καταγράψει σε προηγούμενη έρευνα. Το φαρμακείο, ακριβώς επειδή είναι κοινωνικός χώρος και μάλιστα ένας από τους δημόσιους χώρους με καλή συχνότητα παρουσίας και παραμονής ατόμων, δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα αυτό. Η μνήμες του Σάκη Λεονάρδου επιβεβαιώνουν τη διαπίστωση αυτή:

«Μαθητής ακόμη του Δημοτικού έζησα δίπλα στο φαρμακοτεχνικό εργαστήρι του πατέρα μου και μυήθηκα στην τέχνη των ιαμάτων που ανακουφίζουν την αρρώστια του ασθενούς, με ταυτόχρονο σεβασμό στις ανάγκες του και στις αξίες της φαρμακευτικής επιστήμης. Τα βράδια ήταν προσφιλής τόπος συναντήσεων των ιατρών και όχι μόνον. Γύρω από την ξυλόσομπα αρχικά και τη σόμπα πετρελαίου αργότερα, άρχιζαν ατέρμονες συζητήσεις για όλα τα θέματα: κοινωνικά, πολιτιστικά και φυσικά ιατρικά. Επιδημίες που θα έρθουν το χειμώνα, δύσκολες περιπτώσεις ασθενειών, τρόποι αντιμετώπισης ζητημάτων υγιεινής και προληπτικής ιατρικής και πολλά άλλα. Στο τέλος, το απαραίτητο επιδόρπιο, μια μικρή ένταση στη συζήτηση αφού ο κύκλος των θεμάτων κατέληγε στην πολιτική. Οι συζητήσεις έδιναν κι’ έπαιρναν, μετατρέποντας το χώρο σε αίθουσα διαλέξεων μιας και ότι νέο υπήρχε στον τομέα της υγείας αποτελούσε θέμα παρουσίασης και συζήτησης».

Καλμαλίνη, φαρμακευτικό σκεύασμα το οποίο παράγονταν στην Ελλάδα από τη δεκαετία του 1960 και είχε πολλαπλές αναλγητικές ιδιότητες.

Όμως, το φαρμακείο δεν αποτελούσε μόνο το χώρο συνάντησης ειδικών, αλλά και των απλών ανθρώπων που προσπαθούσαν πολλές φορές να αποσπάσουν, με τη βοήθεια του φαρμακοποιού, μια προφορική συνταγή για κάποιον ασθενή στην οικογένεια. Ιδιαίτερα για τον αγροτικό πληθυσμό η ασφάλιση (π.χ. ΟΓΑ) ήταν μια άγνωστη λέξη μέχρι σχετικά πρόσφατα και έτσι το κόστος ιατρικής συνδρομής ήταν υπολογίσιμο. Γι’ αυτό και προσέφευγαν στις προφορικές συνταγές στους τόπους συνάντησης των ειδημόνων.

«Εκεί άκουγα τα χωρατά των ιατρών», συνεχίζει ο Σάκης Λεονάρδος, «εκεί άκουγα διηγήσεις και ξεκαρδιζόμουν στα γέλια, όπως η παράκληση της κυρα-Δήμητρας στο γιατρό της για να τη συνδράμει αφού ο κυρ-Κώστας ο άνδρας της «…ήταν τρία χρόνια ακατοίκητος (σ. κατάκοιτος) και παρόλο που του έκανε μουσουλίνη (σ. ινσουλίνη) ο ζάχαρος τον είχε σακατέψει»!

Αν όμως αυτό ήταν το σκηνικό της δημόσιας, κυρίως βραδινής, ακολουθίας στο χώρο του φαρμακείου, η πρωινή έχει περισσότερο επαγγελματικό χαρακτήρα  και από τις ημερήσιες δραστηριότητες αποκομίζουμε πολλά στοιχεία για την οργάνωση και τη λειτουργία του φαρμακείου, για την παρουσία των πελατών και για την ίδια την πόλη μέχρι και τη δεκαετία του 1970 περίπου, όπως σημείωνα παραπάνω.

«Πρωί πρωί με τις σούστες και αργότερα τα λεωφορεία οι χωρικοί με τις ρετσέτες (συνταγές) έφταναν στο Άργος και περίμεναν καρτερικά το άνοιγμα του φαρμακείου. Ο φαρμακοποιός τις έπαιρνε και έδινε χρονική προτεραιότητα ανάλογα με τη σειρά κατάθεσης ώστε οι πελάτες να έρθουν για την παραλαβή τους σε συγκεκριμένο χρόνο. Τα φάρμακα ήταν τα περισσότερα εργαστηριακά σκευάσματα και απαιτούσαν χρόνο για την παρασκευή τους. Ο φαρμακοποιός έδινε οδηγίες στους βοηθούς του (φαρμακοτρίφτες) και ο μαρμάρινος πάγκος του εργαστηρίου μετατρεπόταν σε σωστό εργοτάξιο. Γουδιά, ζυγοί ακριβείας και άλλα εργαλεία που χρησιμοποιούνταν για την παρασκευή αλοιφών και άλλων φαρμάκων. Ο πελάτης έπαιρνε με ευλάβεια τα φάρμακα που ο άρχοντας φαρμακοποιός με ευσυνειδησία του παρασκεύαζε και πίστευε στην αποτελεσματικότητά του με την ίδια ένταση που πίστευε στο αγίασμα της εκκλησίας. Πρέπει βέβαια να τονίσουμε πως παρά τις δύσκολες εποχές, οι παρθένοι οργανισμοί με μικρές ποσότητες φαρμάκων ανταποκρίνονταν πλήρως και ξεπερνούσαν τα προβλήματα της ασθένειας μιλώντας βέβαια για τις ιάσιμες περιπτώσεις».

Διαφημίσεις γνωστών φαρμακευτικών σκευασμάτων εποχής, δεκαετία του 1960.

Το έργο του φαρμακοποιού, όπως και των άλλων επαγγελμάτων υγείας, φαντάζει ακόμα πιο έντονα κοινωνικό όσο ο προσδιορισμός του γίνεται στη βάση κοινωνικών συνθηκών δύσκολων, όπου η διαβίωση αποτελεί κύριο μέλημα και η φιλοσοφική πλευρά της έννοιας «άνθρωπος» τονίζει το αίσθημα της αποστολής και της αλληλεγγύης στον επαγγελματία, σε αντιδιαστολή με τις συνθήκες εκείνες όπου οι έννοιες πελάτης, κατανάλωση, κέρδος προσδίδουν στη δραστηριότητα την απρόσωπη τυπικότητα της επαγγελματικής ρουτίνας. Το χθες σε αντιδιαστολή με το σήμερα μοιραία τίθενται στη ζυγαριά ακριβείας του φαρμακοποιού και του κάθε σκεπτόμενου πολίτη. Δεν πρόκειται βεβαίως για τη νοσταλγική ενατένιση του χθες ως αποτέλεσμα γεροντικής άνιας, αλλά για ένα καίριο ερώτημα που θέτει η ίδια η έρευνα σχετικά με την ύπαρξη επαγγελματικών και γενικότερα κοινωνικών αξιών, ικανών να διασφαλίσουν συνοχή σε κοινωνία ανθρώπων.

«Ηρωικές εποχές και δύσκολα χρόνια», συνεχίζει να ξετυλίγει τις μνήμες του ο Σάκης Λεονάρδος, «σε μια κατάσταση μεγάλης φτώχιας όπου, εκτός του ΙΚΑ, δεν υπήρχε καμιά ασφαλιστική κάλυψη. Ο φαρμακοποιός δίνοντας τα αναγκαία έσωζε ζωές. Παράλληλα, ήταν άγνωστες οι λέξεις «εφημερία», «ρεπό», «ωράριο».

Σε οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας και ιδιαίτερα τη νύχτα, ο φαρμακοποιός ήταν υποχρεωμένος να συνδράμει και να εξυπηρετήσει εκείνους που είχαν ανάγκη. Τα φαρμακεία ήταν λιγοστά – πέντε με έξι στο μεταπολεμικό Άργος – και δεν υπήρχε το περιθώριο αλλά ούτε και η διάθεση να μην βοηθηθεί ο πολίτης που είχε ανάγκη».

….μια  επιστήμη για τον άνθρωπο

Το φαρμακείο ως επαγγελματικός χώρος δεν αποτελεί απλά μέρος της τοπικής ιστορίας αλλά μετατρέπεται, όταν αυτό είναι δυνατό, σε μικρό μουσείο και χώρο φύλαξης ενός πολύτιμου υλικού για την εξιστόρηση της επιστημονικής του πλευράς. Η οριοθέτηση του επαγγέλματος, οι σχέσεις επαγγέλματος και θρησκευτικών αντιλήψεων, οι τεχνικές αντιμετώπισης των ασθενειών και η διαδρομή της φαρμακολογίας, το χθες σε αντιδιαστολή με το σήμερα και η οργάνωση του αύριο, δεκάδες θέματα και ερωτηματικά που προέρχονται από τα ιστορικά αρχεία των φαρμακείων και που μερικά αναζητούν σημάδια ενός νέου προσανατολισμού.

Διαφήμιση ασπιρίνης.

Στις 17 Αυγούστου 1929 δημοσιεύεται στο φύλλο 292 της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως ο νόμος 4334 «Περί εξετάσεων των πτυχιούχων φαρμακοποιών» όπου καθορίζεται για πρώτη φορά:

«Προς εξάσκησιν του επαγγέλματος του φαρμακοποιού και προς ίδρυσιν φαρμακείου εν τω Κράτει κατά τας διατάξεις των κειμένων νόμων υποχρεούνται οι μετά το έτος 1924 εγγραφέντες κτώμενοι πτυχίον του φαρμακευτικού τμήματος της Φυσικομαθηματικής Σχολής του Εθνικού Πανεπιστημίου:

Α’) Εις ετήσιαν άσκησιν εν φαρμακείω πόλεως, ήτις είνε έδρα νομιάτρου ή αντιστοίχου Υγειονομικής Υπηρεσίας ή επιθεωρητού φαρμακείων.

Β’) Εις εξετάσεις μετά το πέρας της ασκήσεως ενώπιον Επιτροπής οριζομένης δια Διατάγματος προκαλουμένου παρά του Υφυπουργού Υγιεινής, ης αυτοδικαίως συμμετέχουσι τα φαρμακευτικά μέλη του Ανωτάτου Υγειονομικού Συμβουλίου, προς απόκτησιν αδείας του μετέρχεσθαι την φαρμακευτικήν εν Ελλάδι».

Καθορίζονται έτσι οι πρώτες διατάξεις επαγγελματικής κατοχύρωσης σε έναν τομέα με καίρια σημασία για τη Δημόσια υγιεινή, στον οποίο η σοβαρή επιστημονική κατάρτιση αποτελεί απαράβατο όρο και προϋπόθεση σωστής λειτουργίας και δημόσιας εμπιστοσύνης. Δεν είναι τυχαίο ότι το Κράτος καθορίζοντας τέτοιου είδους διατάξεις αποκτά καθοριστικό ρόλο ελέγχου σε σημαντικούς επαγγελματικούς τομείς και διατηρεί, όπως και για άλλα «στρατηγικά» προϊόντα της εποχής, το μονοπώλιο σημαντικών ουσιών όπως τα ναρκωτικά φάρμακα που ελέγχονται με ειδικά βιβλιάρια σε κάθε φαρμακείο. Εξάλλου η φαρμακοτεχνική εξελίσσεται με πολύ γρήγορους ρυθμούς και ο έλεγχος ως προς την διάθεση των φαρμακευτικών προϊόντων αποκτά σημαντικές διαστάσεις.

Βιβλιάριο καταχωρήσεως ναρκωτικών φαρμάκων.

Στον πρόλογο μιας εξαιρετικής επανέκδοσης Φαρμακολογίας του 1904 (υπήρξε μια πρώτη έκδοση το 1898 που επανεκδόθηκε βελτιωμένη το 1899)  του καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Α. Κ. Δαμβέργη με τίτλο «Τα Νεώτατα Φάρμακα και Φαρμακοτεχνικά Σκευάσματα μετά περιληπτικής αναγραφής των Ειδικών και Μυστηρίων Φαρμάκων», αναφέρεται σε ένα αριθμό 1468 φαρμάκων και φαρμακοτεχνικών σκευασμάτων «εκ των οποίων 666 είναι νεώτατα φάρμακα κατά την τελευταίαν πενταετίαν εισαχθέντα, 562 νέα φαρμακοτεχνικά σκευάσματα  και 240 νέων φαρμάκων…..». Η ίδια ταχύτατη εξέλιξη σημειώνεται στον πρόλογο της τρίτης έκδοσης του «Φαρμακευτικού Μνήμονος» που γίνεται στη γαλλική γλώσσα το 1932, βιβλίο που κοσμεί την ιστορική προθήκη του φαρμακείου Λεονάρδου.

Το εξώφυλλο του «Φαρμακευτικού Μνήμονος», βιβλίου, στη γαλλική γλώσσα, 1932.

Η μνήμη του φαρμακοποιού καταγράφει την εξέλιξη και ταυτόχρονα τις σημερινές σημαντικές τάσεις για τα φάρμακα και το ρόλο τους.

Η προπολεμική κινίνη, ένα μοναδικό φάρμακο σε σκόνη ή και σε ενέσεις για την ελονοσία, έχει αφήσει το βαθύ σημάδι της στους γλουτούς των σημερινών εβδομηντάρηδων. Το 1934 ανακαλύπτεται η σουλφοναμίδη, φάρμακο ευρέως φάσματος όπως θα έλεγαν σήμερα, για τη βρογχίτιδα, τη μηνιγγίτιδα και άλλα, ενώ σταθμό θα αποτελέσει η ανακάλυψη το 1944 της στρεπτομυκίνης και το 1947 της πενικιλίνης.

«Μικρό παιδί», διηγείται ο Σάκης Λεονάρδος, «θυμάμαι την αγωνία των συγγενών των ασθενών που είχαν καταδικασθεί από θανατηφόρες αρρώστιες (μηνιγγίτιδες, σηψαιμίες, κ.α) περιμένοντας από την Αγγλία το αεροπλάνο που θα έφερνε μέσα σε πάγο την πενικιλίνη και την αγόραζαν μια χρυσή λίρα το φιαλίδιο. Υπήρχαν και πολλά άλλα φάρμακα που παρασκευάζονταν από τους φαρμακοποιούς. Οι δερματικές αλοιφές με θειάφι και υδράργυρο για την ψώρα. Τα ορεκτικά σιρόπια με σίδηρο και φλοιούς Κίνας. Τα αντιβηχικά σιρόπια με βρασμό διαφόρων φυτικών ουσιών (πολυγάλα, κ.α). Όλα τα χάπια φτιαγμένα στην πιλουλιέρα (από το γαλλικό πιλούλ που σημαίνει χάπι και στην ελληνική ορολογία καταποτιοκόπτης) για διάφορες ασθένειες και πολλά άλλα».

Βέβαια, το φάρμακο από μόνο του δεν μπορούσε, ή δεν είχε τη δύναμη να κατανικήσει την ασθένεια. Παρά τον επιστημονικό θετικισμό που είχε ήδη επιβληθεί ιδιαίτερα στις επιστήμες της υγείας, η θρησκευτική αντίληψη και το συναίσθημα πως χωρίς τη βοήθεια του Θεού δεν θα υπήρχε θετικό αποτέλεσμα, ήταν ευρέως διαδεδομένη. Δεν είναι τυχαίο ότι ο όρκος του φαρμακοποιού (Καθομολόγησις του πτυχιούχου της φαρμακευτικής) αρχίζει με τα λόγια αυτά: «Του πτυχίου της Φαρμακευτικής αξιωθείς όρκον ομνύω ….», για να καταλήξει τελειώνοντας, «Ταύτην την επαγγελίαν επιτελούντι είη μοι συν τη ευλογία των εμων καθηγητών και πεφιλημένων διδασκάλων ο Θεός βοηθός εν τω βίω». Έχοντας ως έμβλημα το «ΣΥΝ ΘΕΩ» στα ράφια του φαρμακείου και στις ιατρικές γνωματεύσεις, η θρησκευτική αντίληψη της βοήθειας ήταν άμεσα συνυφασμένη με την προσπάθεια που καταβαλλόταν για να βοηθηθεί κάποιος ασθενής.

Τα παλιά ράφια του φαρμακείου.

Σήμερα έχει εκλείψει η έκφραση τέτοιων αντιλήψεων παρά το γεγονός ότι ο επιστήμονας μπορεί να πιστεύει και να διατηρεί τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις. Η αγορά του φαρμάκου είναι μια τεράστια αγορά με διάφορους προσανατολισμούς και με ενισχυμένη την τάση της εμπορικότητας. Το πλήθος των φαρμακευτικών προϊόντων έδιωξε την παλιά επαγγελματική επίπλωση προς όφελος μιας μοντέρνας  πολυχρηστικής και στα ράφια προστέθηκαν δεκάδες νέα προϊόντα.

Παρόλα αυτά, και εδώ είναι το σημαντικότερο ίσως στοιχείο, η μαζική παραγωγή φαρμάκων συνοδεύεται σήμερα από μια στροφή στην εργαστηριακή τους παρασκευή όταν χρειάζεται και αυτό επιτρέπει να διασωθούν σημαντικές δεξιότητες του φαρμακοποιού. «Ιδιαίτερα στις δερματολογικές παθήσεις», εξηγεί ο Σάκης Λεονάρδος, «βρισκόμαστε μπροστά σε μια πραγματική στροφή προς τα φτιαχτά φάρμακα. Είναι πολύ έντονη στη Γερμανία, αλλά αρχίζει να γίνεται αισθητή όλο και πιο πολύ και στην Ελλάδα. Γι’ αυτό ο φαρμακοποιός θα πρέπει να έχει στο εργαστήριό του εργαλεία που να του επιτρέπουν την παρασκευή σκευασμάτων».

Φύλλα κόκας.

Στην ερώτηση αν η έντονη εμπορευματοποίηση της αγοράς φαρμάκου έχει διαλύσει την προσωπική σχέση που είχε ο φαρμακοποιός με τον πελάτη του, ο Σάκης Λεονάρδος απαντά αρνητικά προβάλλοντας το ρόλο της πρώτης άμεσης βοήθειας που θα προσφέρει ο φαρμακοποιός σε κάποιον που έχει ανάγκη, αλλά της άμεσης σχέσης που έχει με τον κόσμο της περιφέρειας σε αντίθεση με τα μεγάλα αστικά κέντρα. Μπορεί το φαρμακείο να μην είναι αυτό που ήταν παλαιότερα, πράγμα λογικό αφού κατά τον Ηράκλειτο «τα πάντα αλλάζουν», όμως η φιλοσοφία που διαμόρφωσε και συνεχίζει να διαμορφώνει την επαγγελματική συνείδηση παραμένει απολύτως η ίδια. Η φροντίδα, η συμβουλή και η λύση των προβλημάτων όσων ζητούν τη συνδρομή του φαρμακοποιού.

Γεώργιος Η. Κόνδης*

«Αργολίδα σελίδες», Ένθετο της εφημερίδας «Αργολίδα», Χριστούγεννα 2008.

*Ο Γεώργιος Η. Κόνδης είναι Κοινωνιολόγος, διδάσκων στο Τμήμα Παραστατικών και Ψηφιακών Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.

Διαβάστε ακόμη:

• Φαρμακοποιία – Ναύπλιο 1828-1832
• Μπονιφάτσιο Μποναφίν – Bonifaccio Bonafin(1880-1893)
• Οι κομπογιαννίτες, οι φαρμακοτρίβες κατά την Επανάσταση του 1821 και του Πασχάλη Θεοδώρου τα χάπια του πρώτου που άνοιξε (ανεπίσημο) φαρμακείο στο Ναύπλιο
• Μελάμπους ο Αργείος: μαγεία, ιατρική και πολιτική εξουσία