«Το Απάνθισμα των Εγκληματικών» – Ο Πρώτος Ποινικός Κώδικας της Ελεύθερης Ελλάδος – Αθανάσιος Κ. Κατσιρώδης, Επίτιμος Αντιεισαγγελεύς του Αρείου Πάγου
Οι πυλώνες που συνέβαλαν αποφασιστικά στην απελευθέρωση της Ελλάδος ήταν η Εθνική Παράδοσις, η Ορθόδοξος Εκκλησία, η Πνευματική ηγεσία (Φαναριώτες), οι οργανωμένες πολεμικές ομάδες στην θάλασσα και την ξηρά (κλέφτες και αρματωλοί), το Εμπορικό Ναυτικό, οι Φιλέλληνες, ο Κοινοτικός Βίος και οι θεσμοί του Δικαίου (συντεχνίες, συνεταιρισμοί και γενικότερα οι θρησκευτικές και πολιτικές ενώσεις). Κατά την διάρκεια της δουλείας, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο καθηγητής Πανταζόπουλος «εχαλκεύθη και ηνδρώθη η περί δικαίου συνείδησης του δουλεύοντος Έθνους».
Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας αρμόδια δικαστήρια για την επίλυση των ιδιωτικών διαφορών των Ελλήνων ήταν τα εκκλησιαστικά – επισκοπικά δικαστήρια. Η εφαρμογή όμως του ποινικού δικαίου, που είχε ως βάση του την διδασκαλία του Κορανίου, ήταν αποκλειστική αρμοδιότητα των τουρκικών δικαστηρίων, που σκοπός τους ήταν κυρίως η προστασία της εξουσίας του κατακτητή από εγκλήματα που στρέφονταν εναντίον του, όπως η ληστεία, η πειρατεία, η προσβολή της πολιτειακής του εξουσίας και της δημόσιας τάξης.
Σε ορισμένες τοπικές κοινωνίες, όπου οι Τούρκοι είχαν περιορισμένη εξουσία, είχε εφαρμογή ένα εθιμικό ποινικό δίκαιο των υπόδουλων για εγκλήματα αγρονομικά, αγορανομικά αλλά και για κλοπές, σωματικές βλάβες, και εγκλήματα κατά των ηθών. Οι Έλληνες επίτροποι-κριτές επειδή δεν μπορούσαν να εκδόσουν εκτελεστές αποφάσεις, επέβαλαν πρόστιμα υπέρ του κατακτητή ενώ κατά κανόνα φρόντιζαν για τον συμβιβασμό των αντιμαχόμενων πλευρών ώστε να μην αναμιγνύεται ο κατακτητής. Σε ορισμένες περιοχές, όπως η Μάνη και τα νησιά του Βορείου Αιγαίου, όπου η τουρκική παρουσία δεν ήταν έντονη, οι ποινικές υποθέσεις εκδικάζονταν από τους Έλληνες, ενώ στην Μάνη εφαρμοζόταν ο άτεγκτος νόμος της αντεκδίκησης, η λεγόμενη βεντέτα, δηλαδή η ιδιωτική ανταπόδοση.
Μετά την έναρξη του Αγώνα των Ελλήνων για την ελευθερία και τη σύσταση του νέου ελληνικού κράτους κρίθηκε απαραίτητο να θεσπισθεί ένας ποινικός κώδικας ο οποίος σκοπό είχε αφ’ ενός μεν να προστατεύσει τις ελευθερίες των Ελλήνων αφ’ ετέρου δε να εγγυηθεί τις ελευθερίες αυτές από αξιόποινες δραστηριότητες. Έτσι στο άρθρο 97 του Προσωρινού Πολιτεύματος της Επιδαύρου η Πρώτη Εθνική Συνέλευση (1822) ανέθεσε στο Εκτελεστικό Σώμα να συστήσει επιτροπή για να καταρτίσει, εκτός των άλλων, και ποινικό κώδικα. Επειδή η επιτροπή αυτή δεν συστάθηκε, η Β’ Εθνική Συνέλευση στο Άστρος την 1-4-1823 διόρισε εννεαμελή επιτροπή από δύο επισκόπους, δύο ιερομόναχους, ένα ιεροδιάκονο και τέσσερις λαϊκούς για να εκθέσει «τα κυριότερα των εγκληματικών εκ του προχείρου ερανιζομένη από τους νόμους των ημετέρων αειμνήστων Βυζαντινών Αυτοκρατόρων και άλλοθεν».
Ο Πανούτσος Νοταράς, Υπουργός των Οικονομικών και Πρόεδρος του Εκτελεστικού Σώματος της Προσωρινής διοικήσεως της Ελλάδος κατά την Ελληνική Επανάσταση. Επιζωγραφισμένη λιθογραφία, Adam Friedel, Λονδίνο – Παρίσι, 1827.
Μέλη της Επιτροπής αυτής ήταν ο Επίσκοπος Ρέοντος και Πραστού Διονύσιος, ο Επίσκοπος Ταλλαντίου Νεόφυτος, οι ιερομόναχοι Βενιαμίν ο Λέσβιος και Γεράσιμος Παπαδόπουλος, ο ιεροδιάκονος Γρηγόριος Κωνσταντάς και οι λαϊκοί Πανούντζος Νοταράς, που αργότερα επί Καποδίστρια έγινε Πρόεδρος του Ανεκκλήτου Κριτηρίου, δηλαδή του σημερινού Αρείου Πάγου με έδρα το Άργος, Ιωάννης Κοντουμάς, Γεώργιος Αινιάν και Ιωάννης Ζαΐμης. Ο τελευταίος αργότερα έγινε βουλευτής Καλαβρύτων και ήταν και ο πρώτος δήμαρχος της ελεύθερης Πάτρας.
Η Επιτροπή αυτή με τις πολεμικές επιχειρήσεις σε πλήρη εξέλιξη, στις 17-4-1823, δηλαδή σε δεκαέξι μόνο ημέρες, συνέταξε και παρέδωσε στην Εθνική Συνέλευση ένα ποινικό κώδικα τον οποίο η Συνέλευση ονόμασε «Απάνθισμα των Εγκληματικών» που έγινε νόμος το έτος 1824 με τον τίτλο «περί αμαρτημάτων και ποινών».
Το Απάνθισμα των Εγκληματικών
Η αναφορά υποβολής του έργου αυτού από την Επιτροπή, που έχει την μορφή Εισηγητικής Εκθέσεως, αναφέρει χαρακτηριστικά «Συνελθόντες πολλάκις εις εν και μελετήσαντες εσκεμμένως του Νόμους των αειμνήστων Αυτοκρατόρων Χριστιανών και άλλους Κώδικας της ευνομούμενης Ευρώπης συνερανίσθημεν το περί αμαρτημάτων και ποινών τούτο Απάνθισμα, σπουδάσαντες να εφαρμόσωμεν πάντα εις την ενεστώσαν του Έθνους μας περίστασιν, κατά την επιταγήν της Σεβαστής Εθνικής Συνελεύσεως». (περισσότερα…)
ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 