Η πειρατική σημαία – Ένα σύμβολο τρόμου στις θάλασσες
Η πειρατική σημαία, με τη νεκροκεφαλή και τα οστά σε σχήμα χιαστί, είναι ένα από τα πιο γνωστά και αναγνωρίσιμα σύμβολα στον μέσο άνθρωπο. Αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στον κινηματογράφο και στη λογοτεχνία, τέχνες που εμπνεύστηκαν από τους πειρατές για την παραγωγή κυρίως εμπορικών έργων. Η γοητεία που ασκούν οι πειρατές ως θέμα εξηγείται από τον τρόπο ζωής και δράσης τους, στοιχείο που αποτυπώνεται ξεκάθαρα και στο σύμβολο που χρησιμοποιούσαν.
Η σημαία του γνωστού πειρατή Καλίκο Τζακ Ράκαμ (Calico Jack Rackham).
Η πειρατική σημαία είχε σκοπό να προβάλει τον θάνατο, αλλά και την αποφασιστικότητα των μελών ενός πειρατικού πληρώματος, τη διάθεσή τους να πολεμήσουν ως το τέλος. Η ύψωση της πειρατικής σημαίας σήμαινε ότι οι πειρατές θα εκτελούσαν οποιονδήποτε δεν παραδινόταν άμεσα και επιχειρούσε να αντισταθεί. Ταυτόχρονα όμως σήμαινε και την άρνηση των πειρατών να παραδοθούν. Αν η σύγκρουση εξελισσόταν σε βάρος τους, θα πολεμούσαν ως τον θάνατο και του τελευταίου από το πειρατικό πλήρωμα. Η αποφασιστικότητα αυτή βέβαια οφειλόταν και στο γεγονός ότι οι πειρατές που συλλαμβάνονταν δεν μπορούσαν να ελπίζουν σε επιεική αντιμετώπιση. Μοναδική τιμωρία που τους περίμενε ήταν ο θάνατος, και με τη σημαία ήθελαν να δείξουν ότι είχαν συμφιλιωθεί με αυτό το ενδεχόμενο.
Η χρήση της πειρατικής σημαίας άρχισε και κορυφώθηκε κατά την περίοδο που έγινε γνωστή ως «χρυσή εποχή της πειρατείας», από τα μέσα του 17ου έως τις αρχές του 18ου αιώνα. Την περίοδο αυτή συντελέστηκε μια σημαντική αλλαγή στον τρόπο δράσης των πειρατικών ομάδων. Έως τότε οι διάφορες πειρατικές συμμορίες, οι οποίες δρούσαν στους μεγάλους εμπορικούς δρόμους των ωκεανών και κυρίως στην Καραϊβική, τις δυτικές ακτές της Αφρικής και τη Μαδαγασκάρη, υπάγονταν στην εξουσία κάποιου κράτους, τουλάχιστον τυπικά. Τα μέλη τους, δηλαδή, διέθεταν έγγραφη άδεια από κάποια ευρωπαϊκή δύναμη, που τους εξουσιοδοτούσε να επιτίθενται στα σκάφη των αντιπάλων της με σκοπό να παρεμποδίζουν τις εμπορικές τους δραστηριότητες.
Η σημαία του πειρατή Χένρυ Εβερυ (Henry Every).
Οι πειρατές που λειτουργούσαν με αυτή την τυπική κάλυψη αποκαλούντο κουρσάροι και θεωρούντο μέρος των ναυτικών δυνάμεων ενός κράτους. Στην πράξη, όμως, δεν συνδέονταν με τη δύναμη που τους εξουσιοδοτούσε. Τα πληρώματα των κουρσάρων δεν εκτελούσαν αυστηρά τις εντολές που λάμβαναν, και τα μέλη των πληρωμάτων δεν προέρχονταν μόνο από τους πολίτες της χώρας που τυπικά τους προστάτευε.
Στις αρχές του 18ου αιώνα, ωστόσο, η κατάσταση μεταβλήθηκε. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις κατέληξαν σε μια συμφωνία όσον αφορά την ισορροπία δυνάμεων μετά το τέλος του Πολέμου της Ισπανικής Διαδοχής, το 1714, και δεν χρειάζονταν πλέον τις υπηρεσίες των κουρσάρων. Αντίθετα, ήθελαν να απαλλάξουν τις θαλάσσιες οδούς από αυτούς τους απείθαρχους ληστές, οι οποίοι σε πολλές περιπτώσεις δεν δίσταζαν να επιτεθούν ακόμα και σε σκάφη της χώρας που τους προστάτευε.
Γαλιότα. Πλοίο της Μεσογείου με πανιά ή κουπιά που χρησιμοποιήθηκε κυρίως από τους πειρατές της Μάνης και τους Αλγερινούς. (Φωτογραφία από την ιστοσελίδα «Μανιάτικα»).
Οι κουρσάροι, από την πλευρά τους, είχαν αναπτύξει ένα πνεύμα αυτονομίας και δεν ήθελαν να μοιραστούν τα κέρδη τους με κανέναν, ούτε να συμμορφωθούν με τους περιορισμούς που έθεταν οι έως τότε προστάτες τους. Είχαν δημιουργηθεί εξάλλου κάποιες πειρατικές βάσεις στις ακτές της Καραϊβικής και της Αφρικής, οι οποίες ήταν υπό τον αποκλειστικό τους έλεγχο, επομένως δεν χρειάζονταν τις βάσεις και την προστασία που μπορούσαν να προσφέρουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις. Παράλληλα, οι κουρσάροι είχαν αναπτύξει ένα πνεύμα άρνησης κάθε παραδοσιακής εξουσίας. Στην πλειοψηφία τους προέρχονταν από τα λαϊκά στρώματα των λιμανιών της δυτικής Ευρώπης και απέρριπταν την κοινωνική καταπίεση που είχαν βιώσει σε αυτά.
Η σημαία του Εντουαρντ Ινγκλαντ (Edward England), ίσως του πρώτου πειρατή που χρησιμοποίησε αυτό το σύμβολο.
Γι’ αυτούς τους λόγους, οι κουρσάροι ανεξαρτητοποιήθηκαν σε πειρατές. Δρούσαν σε μικρές ομάδες με ένα ή δύο σκάφη και κάθε ομάδα διέθετε τη δική της σημαία.
Η πληθώρα πειρατικών σημαιών που χρησιμοποιήθηκε κατά τον 18ο αιώνα συνοψίζεται συνήθως στην πιο γνωστή παράσταση, με τη νεκροκεφαλή και τα οστά. Η παράσταση αυτή είναι γνωστή στην αγγλική γλώσσα και ως Τζόλι Ρότζερ (Jolly Roger), υπάρχει όμως και σε πολλές ακόμα παραλλαγές. Η ποικιλία των πειρατικών σημαιών οφείλεται και στην επιθυμία κάθε πληρώματος να προβάλλεται η αυτονομία του.
Η σημαία του Τόμας Τιού (Thomas Tew) υπήρξε μία από τις ελάχιστες που διαφοροποιήθηκαν.
Κοινό στοιχείο στις περισσότερες πειρατικές σημαίες, ωστόσο, είναι η ύπαρξη οστών, κυρίως νεκροκεφαλής ή ολόκληρου σκελετού. Σε κάποιες εικονίζονται καρδιές ή σταγόνες αίματος και σε άλλες οπλισμένα χέρια. Συχνά εμφανιζόταν επίσης και η κλεψύδρα, σύμβολο του χρόνου που παρέρχεται και ο οποίος σφραγίζεται με τον θάνατο.
Δημήτρης Σ. Μπελέζος
Ιστορικά θέματα, τεύχος 109, Δεκέμβριος 2011
Είναι γεγονός ότι οι πειρατικές σημαίες ποίκιλαν ανάλογα με τα πιστεύω ή το συμφέρον του πειρατή. Στην Μάνη ο Λυμπέρης Γερακάρης από το Οίτυλο είχε σημαία μαύρη που ακουμπούσε σε λευκό σταυρό. Άλλοι πειρατές της περιοχής παραδίδεται πως έβαζαν σημαίες διαφορετικές προκειμένου να μπερδέψουν τα θύματα τους.
Να διορθώσω μαύρη σημαία που είχε στο εσωτερικό λευκό σταυρό που ακουμπούσε σε ένα σπαθί λευκό.