ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Ο φιλελληνισμός του Λουδοβίκου Α’ της Βαυαρίας (1786-1868)

 «Ελεύθερο Βήμα»

Από την Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού.

Η Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού, δημιούργησε ένα νέο χώρο, το «Ελεύθερο Βήμα», όπου οι αναγνώστες της θα έχουν την δυνατότητα να δημοσιοποιούν σκέψεις, απόψεις, θέσεις, επιστημονικά άρθρα ή εργασίες αλλά και σχολιασμούς επίκαιρων γεγονότων.

Δημοσιεύουμε σήμερα στο «Ελεύθερο Βήμα» μια ενδιαφέρουσα ανακοίνωση των μαθητών του 2^ου Λυκείου Άργους την οποία παρουσίασαν στο 9ο ευρωπαϊκό μαθητικό συνέδριο που διεξήχθη στο Μόναχο από 25 Νοεμβρίου έως και 2 Δεκεμβρίου 2024 με θέμα: «Η Γερμανία των Ελλήνων – Η Ελλάδα των Γερμανών. Η κλασική Ελλάδα και η επίδρασή της στον γερμανόφωνο πολιτισμό», της οποίας την Επιστημονική επιμέλεια είχε ο φιλόλογος Απόστολος Τσιτσιγιάννης, με τίτλο:

«Ο φιλελληνισμός του Λουδοβίκου Α’ της Βαυαρίας (1786-1868)».

Τα Ευρωπαϊκά Μαθητικά Συνέδρια οργανώνονται σε πόλεις της Ευρώπης με ισχυρή ιστορική ελληνική παρουσία. Από το 2014 στην Πόλη, σε συνεργασία με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και τη Μεγάλη Πατριαρχική του Γένους Σχολή, και στη συνέχεια στην Τεργέστη, τη Λευκωσία, τη Νάπολη, το Βελιγράδι, τη Βενετία, τη Βερόνα, τη Ρώμη, το Παρίσι, χιλιάδες μαθητών είχαν την ευκαιρία να συνεργαστούν, να αλληλεπιδράσουν δημιουργικά και να παρουσιάσουν τις εργασίες τους ενώπιον των συμμαθητών τους από σχολεία όλης της Ελλάδας και της χώρας φιλοξενίας.

Τα Ευρωπαϊκά Μαθητικά Συνέδρια οργανώνονται από καθηγητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και βασίζονται σε μία εκπαιδευτική ιδέα εξωστρέφειας και συνεργασίας. Στόχος είναι η επικοινωνία των μαθητών, η γνωριμία με πολιτιστικά κέντρα της Ευρώπης, η κατανόηση της κουλτούρας άλλων λαών, η απόκτηση μιας κοσμοπολίτικης αντίληψης.

Στις αρχές του 19^ου αιώνα ένας ενθουσιώδης φιλελληνισμός απλώθηκε σε όλη σχεδόν την Ευρώπη. Ο φιλελληνισμός εστίαζε στη σύνδεση αρχαίας και νέας Ελλάδας κατοχυρώνοντας το ελληνικό αίτημα για ελευθερία. Η Βαυαρία υπήρξε ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα του φιλελληνισμού. Ο πιο σημαντικός εκφραστής του φιλελληνικού αυτού ρεύματος ήταν ο Λουδοβίκος Α’ της Βαυαρίας (1786-1868), ο πατέρας του Όθωνα, του πρώτου βασιλιά της Ελλάδας μετά την απελευθέρωσή της από τον τουρκικό ζυγό (1832-1862).

Λουδοβίκος Α΄ της Βαυαρίας (1786-1868) του Οίκου των Βίττελσμπαχ. Έργο του Γερμανού ζωγράφου Ζόζεφ Στίλερ (Joseph Karl Stieler).

Ο Λουδοβίκος ο Α’ ανέβηκε στο θρόνο το 1825 και επεδίωξε να φτιάξει μια δεύτερη Αθήνα στην κοίτη του ποταμού Ίζαρ. Ποθητός του στόχος ήταν η επανασύνδεσή με τη «μυθική Ελλάδα». Ο στόχος αυτός συνδέεται με το κίνημα του Διαφωτισμού, το ρεύμα του Νεοκλασικισμού και του Ρομαντισμού τα οποία αναπτύχθηκαν στα τέλη του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου αιώνα στη Δυτική Ευρώπη εμπνεόμενα από την αρχαία ελληνική σκέψη και φιλοσοφία. Στο ίδιο περίπου χρονικό πλαίσιο η Γαλλική Επανάσταση και η «απελευθέρωση των εθνών» από αυταρχικά καθεστώτα ταυτίζονται νοητά με τον πνεύμα αρχαίων Ελλήνων σοφών που φαίνεται να τους δίνει περισσότερες εγγυήσεις ορθής διακυβέρνησης και δικαιοσύνης.

Φρειδερίκος Θείρσιος, λιθογραφία 1830.

«Η σωτηρία της Ελλάδας είναι υπόθεση της υπόχρεης Ευρώπης», προπαγάνδιζε τη θέση του ο δάσκαλος του βαυαρικού γένους Ειρηναίος Θείρσιος (Friedrich Thiersch) υπέρ του ελληνικού αγώνα, στηριζόμενος σε ένα επιχείρημα χρέους απέναντι στην Ελλάδα. Η Ευρώπη, υποστήριζε, όφειλε την καταγωγή και πρόοδό της στην αρχαία Ελλάδα, και τώρα θα έπρεπε να ανταποδώσει την ευγνωμοσύνη της στους απογόνους της. Στην ελληνική επανάσταση έβρισκε την ιδανική ευκαιρία για την αποπληρωμή του ηθικού τους χρέους. Μέσα στο κλίμα αυτού του ηθικού χρέους μπορούμε να κατανοήσουμε τις δράσεις του μεγάλου Φιλέλληνα  βασιλιά Λουδοβίκου του Α’.

Την άμεση επαφή του με την αρχαία ελληνική τέχνη ο Βαυαρός πρίγκιπας θα την αποκτήσει σε ένα ταξίδι του στην Ιταλία, το 1817, όταν επισκέφτηκε την Ποσειδωνία (Paestum) στη νότια Ιταλία. Ο νεαρός πρίγκιπας μαγεύτηκε από το θέαμα του αρχαίου ναού του Ποσειδώνα και εξέφρασε τον θαυμασμό του με μία ελεγεία:

«Στέκουν μόνοι, εγκαταλελειμμένοι, οι ναοί των θεών,

ενός κόσμου προ πολλού χαμένου, μάρτυρες του ομορφότερου κόσμου».

Δεν μου ήταν γραφτό, Έλληνες, να ζήσω μαζί σας!

Καλύτερα να ήμουν ένας πολίτης της Ελλάδας παρά κληρονόμος του θρόνου,

μ’ αυτήν τη σκέψη συχνά σας ονειρευόμουν με λαχτάρα».

Ο συγγραφέας Ζαχαρίας Παπαντωνίου στο βιβλίο του με τίτλο «Όθων»  περιγράφει τον βασιλιά Λουδοβίκο: «Οι Έλληνες γνωρίζουν καλά το βασιλέα που αγνοούσε την αριθμητική, το Λουδοβίκο Α’ της Βαυαρίας. Ήταν ο παράφορος φίλος μας. Είναι αλήθεια πως μας είδε μέσα από τους αρχαίους. Οι άνθρωποι όμως αυτοί που αγαπούν με την αγάπη του φιλοτέχνου ή του φιλαναγνώστη έχουν φλογερά πάθη. Λίβας ήταν κι ο φιλελληνισμός του Λουδοβίκου. Τέτοιους φίλους ήθελε τότε η Ελλάς. Αλλά και τώρα και πάντα αυτοί οι τρελοί μόνο είναι φίλοι. Οι άλλοι λέγονται διπλωμάται.»

Έρως και Ψυχή, γλυπτό του Αντόνιο Κανόβα (Antonio Canova)

Το σύμπλεγμα με τον τίτλο «Έρως και Ψυχή» του μεγαλύτερου γλύπτη του Νεοκλασικισμού Antonio Canova (1757-1822), μύησε τον Λουδοβίκο στην ομορφιά της τέχνης. Την γοήτευσή του από το γλυπτό του Canova την αποτυπώνει στους στίχους του σονέτου:

«ήταν σαν ν’ άνοιξαν ξαφνικά τα μάτια μου.

Τι μαγεία είναι αυτή που με αιχμαλωτίζει!

Στη θέα σου έβλεπα όλη μου τη ζωή,

Κοιτάζοντάς σε, Ήβη, έπλεα σε ωκεανούς μαγείας».

Διακαής μάλιστα επιθυμία του ήταν να γίνει ο ιδρυτής μιας συλλογής αρχαίων έργων γλυπτικής.

Η Αθήνα του ποταμού Ίζαρ και το ελληνικό Πάνθεον του Λουδοβίκου

Ως λάτρης λοιπόν της αρχαιότητας και της τέχνης, ο Λουδοβίκος, πριν ακόμη ανέβει στον βαυαρικό θρόνο, δημιούργησε μια αξιοπρόσεκτη συλλογή ελληνικών γλυπτών, που στεγάζεται στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου. Απέκτησε με αστρονομικό ποσό το 1812 τα αετώματα του ναού της Αφαίας στην Αίγινα τα οποία ήταν φτιαγμένα από παριανό μάρμαρο και η θεματολογία τους σχετιζόταν με τον Τρωικό Πόλεμο.

Λεπτομέρεια από τα γλυπτά του ναού της Αφαίας, που εκτίθενται στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου. Οι «Αιγινήτες», πολεμιστές «ξενιτεμένοι» στο Μόναχο.

Το 1816 αναθέτει την κατασκευή της Γλυπτοθήκης (Glyptothek 1816-30) στον αγαπημένο του αρχιτέκτονα, Leo von Klenze και αρχίζει η ανοικοδόμηση και η αναμόρφωση του Μονάχου σε νεοκλασικιστική πρωτεύουσα.  Τόσο ο  Klenze όσο και ο Λουδοβίκος πίστευαν πως οι αρχαιότητες έχρηζαν ενός μεγαλόπρεπου περιβάλλοντος και αγωνίστηκαν για την επίτευξη αυτού του στόχου. Η θέα μάλιστα της Γλυπτοθήκης της ενέπνευσε στον Λουδοβίκο τους ακόλουθους στίχους:

«Εξέχουσα, ιδεώδης, εκθαμβωτική.

Βαθύ γαλάζιο του ελληνικού ουρανού,

Γεμάτη αξιοπρέπεια, με αξία μεγαλειώδη,

Και η Ελλάς ξαναζεί».

Ο Λουδοβίκος επεδίωξε να φέρει από την Ελλάδα και την Ρώμη αριστουργήματα της αρχαιότητας στο Μόναχο με σκοπό να συντελέσει σε μία νέα άνθηση της τέχνης αλλά και να αναδείξει το βαυαρικό μεγαλείο μέσω της ελληνικής αρχιτεκτονικής.

Η Γλυπτοθήκη του Μονάχου, 1850.

Η Γλυπτοθήκη του Μονάχου, αρχικά δημιουργήθηκε από τον βασιλιά Λουδοβίκο Α’ ώστε να στεγάσει τη συλλογή αρχαιοτήτων του με ελληνικά και ρωμαϊκά γλυπτά.

Η Γλυπτοθήκη δεν ήταν το μόνο τεκμήριο φιλελληνισμού του Λουδοβίκου. Το πιο σημαντικό φιλελληνικό και αρχαιολατρικό μνημείο, με άμεση αναφορά στην Ελληνική Επανάσταση, δεν είναι άλλο από τα Προπύλαια που κυριαρχούν στη Βασιλική Πλατεία (Königsplatz). Στην ίδια πλατεία στεγάζεται και το Μουσείο με τις συλλογές αρχαιοτήτων (Αntikensammlungen, 1838-48) του Λουδοβίκου.

Τα Προπύλαια. Η μεγαλοπρεπής πύλη, εμπνευσμένη από τα αρχαία Προπύλαια της Αθήνας, αποτελεί την επίσημη είσοδο της Königsplatz. Οι δωρικοί κίονες και οι λεπτομερείς ζωφόροι της δημιουργούν μια αίσθηση αρχαίου μεγαλείου, συμβολίζοντας τους πολιτιστικούς και ιστορικούς δεσμούς του Μονάχου με την κλασική αρχαιότητα.

Προπύλαια. Στο εσωτερικό μέρος της πύλης αναγράφονται σε έξι τοίχους τα ονόματα των ηρώων της ελληνικής επανάστασης, Ελλήνων και των Φιλελλήνων.

Το 1846 ανέθεσε επισήμως στον αγαπημένο του αρχιτέκτονα Leo von Klenze να σχεδιάσει τα Προπύλαια με πρότυπο αυτά της αθηναϊκής Ακρόπολης. Tο 1848 χρηματοδότησε το μνημείο ως σύμβολο φιλίας μεταξύ Ελλάδας και Βαυαρίας από την προσωπική του περιουσία, για να εγκαινιαστεί τελικά μεγαλοπρεπώς το 1862 – έναν χρόνο πριν από την έξωση του γιου του από την Ελλάδα.

Εξωτερικά ο Klenze διατηρεί τον στιβαρό δωρικό ρυθμό, ενώ σε επιμέρους στοιχεία αξιοποιεί και τον ιωνικό, όπως στο εσωτερικό, όπου και αναγράφονται τιμητικά ονόματα πρωταγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης.

Η Κρατική αρχαιολογική συλλογή (Staatliche Antikensammlungen) στο Μόναχο είναι η μεγαλύτερη αρχαιολογική συλλογή στη Γερμανία για αρχαία Ελληνική και Ρωμαϊκή τέχνη. Βρίσκεται στην πλατεία Königsplatz, η οποία αποτελεί συγκρότημα κλασσικών κτιρίων σχεδιασμένων από τον Λέο φον Κλέντσε. Η συλλογή έχει την προέλευση της στη συλλογή του Λουδοβίκου Α’.

Φραντς Καρλ Λέο φον Κλέντσε, Λιθογραφία, περίπου 1858.

Τα αγάλματα του αετώματος και οι μετώπες αναπαριστούν σκηνές της Ελληνικής Επανάστασης και της ζωής του Όθωνα. Οι σκηνές από την Ελληνική Επανάσταση είναι αρχαιοπρεπείς και στις ανάγλυφες παραστάσεις μαχών των Ελλήνων εναντίον των Τούρκων παρουσιάζονται όχι φουστανελοφόροι να πολεμούν με Ανατολίτες αλλά αρχαίοι Έλληνες με σπαθιά, δόρατα και ασπίδες να επιτίθενται εναντίον βαρβάρων. Είναι φανερή εδώ η επίδραση των αρχαϊκών γλυπτών από το ναό της Αφαίας στην Αίγινα. Τα παραπάνω κατατάσσουν τα Προπύλαια σε ένα πραγματικό μνημείο για την ελληνική επανάσταση. Παρόλα αυτά όμως δεν παύει να αποτελεί ένα ιδεαλιστικό μνημείο, το οποίο εξυμνεί τη μοναρχία. Μπροστά στα Προπύλαια, στο μνημείο για την ελευθερία, κάθε χρόνο οργανώνεται μνημόσυνο από την ορθόδοξη εκκλησία για τους  αγωνιστές του 1821.

Το πλέον εμβληματικό μνημείο του στυλ «Ελληνικής Αναβίωσης» στη Γερμανία είναι δίχως αμφιβολία, η Walhalla (Βαλχάλα), έργο και πάλι του Klenze, μεταξύ 1830 και 1842, κοντά στο Regensburg πάνω από την κοιλάδα του Δούναβη. Η επιλογή του ελληνικού δωρικού ρυθμού, ως απομίμηση του Παρθενώνα, επιβλήθηκε με κριτήρια τόσο αμιγώς καλλιτεχνικά, όσο και ιδεολογικά, με τη θεώρηση του αθηναϊκού μνημείου ως συμβόλου αντίστασης των Ελλήνων στην ασιατική δεσποτική βαρβαρότητα. Η Wallhala συμβολίζει, κατ’ αναλογία, την αντίσταση των Γερμανών στη δεσποτική Γαλλία του Ναπολέοντα και αποτελεί τον Γερμανικό Παρθενώνα σύμφωνα με τον Δρ. Θοδωρή Κουτσογιάννη, ιστορικό τέχνης και έφορο Έργων Τέχνης της Βουλής των Ελλήνων.

Walhalla (Βαλχάλα), έργο του Leo von Klenze, μεταξύ 1830 και 1842.

Αεροφωτογραφία του μνημείου Βαλχάλα.

Αν και αφοσιωμένος καθολικός ο ίδιος, μετέτρεψε επίσης τον καθολικό ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (Salvatorkirche) σε ορθόδοξο στην καρδιά της ιστορικής πρωτεύουσας της Βαυαρίας. Η συγκεκριμένη τολμηρή πράξη του Λουδοβίκου αποτελεί μια τρανή απόδειξη της φιλελληνικής του δράσης σε μια εποχή κατά την οποία δεν υπήρχε πραγματική ανεξιθρησκία αλλά θρησκευτικός φανατισμός και πολλά θρησκευτικά ταμπού.

Ο Ιερός Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (Salvatorkirche) είναι γοτθική εκκλησία στο Μόναχο της Γερμανίας, η πρώην κοιμητηριακή εκκλησία της Frauenkirche (καθεδρικός ναός της Παναγίας). Από το 1829 ο ναός χρησιμοποιείται από Έλληνες Ορθόδοξους Χριστιανούς και ήταν η έδρα του Μητροπολίτη Γερμανίας και Έξαρχου Κεντρικής Ευρώπης.

Ιερός Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (Salvatorkirche).

Ιερός Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος

Ενέργειές του υπέρ του αγώνα των Ελλήνων

Ο ηγεμόνας πίστευε ακράδαντα, σύμφωνα με την Μαριλίζα Μητσού, καθηγήτρια Νεοελληνικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, πως όσα χρωστούσε η Δύση στον Όμηρο, τον Πλάτωνα και τους τραγικούς όφειλε να τα ανταποδώσει στον Υψηλάντη, τον Μαυροκορδάτο και τον Κολοκοτρώνη – στην πατρίδα της ιστορίας και της τέχνης. Γι’ αυτό από τη θέση του βασιλιά συνέβαλε ενεργά στον δύσκολο αγώνα των Ελλήνων. Ήταν ο μόνος από τους Ευρωπαίους ηγέτες που τήρησε υπέρμετρη φιλελληνική στάση, αφού σχεδόν όλοι οι άλλοι ηγέτες συντάσσονταν με την πολιτική της Ιεράς Συμμαχίας.

Απαθανάτισε την Ελληνική  Επανάσταση. Ο μεγάλος ζωγράφος της εποχής Peter Von Hess στάλθηκε το 1833 από τον Λουδοβίκο στην Ελλάδα να γνωρίσει τόπους και ανθρώπους και να αναπαραστήσει καλλιτεχνικά την Επανάσταση.

Ο Λουδοβίκος πίστευε στο αίσιο πέρας του απελευθερωτικού αγώνα και στην «αναγέννηση της Ελλάδας» ήδη από τις πρώτες εβδομάδες της έναρξης της επανάστασης του 1821. Στις 18 Σεπτεμβρίου του 1834 η Αθήνα κηρύσσεται επίσημα πρωτεύουσα της Ελλάδας. Επελέγη ως πρωτεύουσα για λόγους ιδεολογικούς, αφού πρόσφερε τη δυνατότητα στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος να συνδεθεί με το αρχαίο παρελθόν. Η πόλη διέθετε έναν εκτεταμένο αρχαιολογικό χώρο και καλές κλιματολογικές συνθήκες. Ο Λουδοβίκος υποστήριξε θερμά την επιλογή της Αθήνας με ποικίλες ενέργειες.

Karl von Heideck.

Βοήθησε στη συγκρότηση τακτικού ελληνικού στρατού, στέλνοντας στην Ελλάδα δώδεκα εμπειροπόλεμους Βαυαρούς αξιωματικούς για τον συντονισμό και την εκπαίδευση των Ελλήνων αγωνιστών. Ο πιο γνωστός ανάμεσά τους ήταν ο Karl Heideck, ο οποίος συνεργάστηκε με τον Φαβιέρο για τη δημιουργία του ελληνικού τακτικού στρατού.

Επέδειξε ιδιαίτερη πρόνοια για τα ορφανά των επαναστατών. Σε επιστολή του (05.01.1827) βλέπουμε και τις προθέσεις του για την ελληνοχριστιανική αγωγή των ορφανών παιδιών των επαναστατών που έρχονται στο Μόναχο να σπουδάσουν: «…Φροντίζω δε νυν ίνα προσκαλέσω και τινα των προσφύγων ιερέων ενταύθα, ίνα παιδεύωνται οι νέοι ούτοι εν τη πίστει των πατέρων αυτών. Ελπίζω ότι θα επιστρέψωσιν εις την πατρίδα αυτών ουχί αποξενούμενοι των πατρίων, αλλά ελληνικώτεροι ή όσον ήσαν ότε ήλθον ενταύθα».

Από το 1825 έως το 1836 λειτουργεί το ιδιωτικό εκπαιδευτήριο, το γνωστό ως «Ελληνικό Λύκειο του Μονάχου», για τα ορφανά των ηρώων αγωνιστών του 1821.

Απέστειλε στον Ελβετό τραπεζίτη Εϋνάρ 435.000 φράγκα, για την απελευθέρωση των γυναικόπαιδων μετά την καταστροφή του Μεσολογγίου. Πρωτοστάτησε ακόμη στην ίδρυση οργανώσεων (Φιλελληνικό Κομιτάτο Μονάχου), για τη συγκέντρωση χρημάτων. Ενίσχυσε με υποτροφίες Έλληνες φοιτητές και με δωρεές την ελληνική παροικία του Μονάχου.

Προστάτευσε τα αρχαία μνημεία και τους χώρους της Αθήνας. Έπεισε τον Όθωνα να απαγορεύσει τη χρήση της Ακρόπολης ως στρατιωτικού φρουρίου και να αναστηλώσει τα μνημεία της το 1835. Στέλνει το 1834 στην Αθήνα τον Klenze ο οποίος επιβάλλει μια αυστηρή νομοθεσία σχετικά με τα μνημεία και την φύλαξη των ερειπίων.

Ενθάρρυνε την σύζυγo του Όθωνα, την βασίλισσα Αμαλία, να δημιουργήσει τον Βασιλικό (σήμερα Εθνικό Κήπο), στέλνοντάς της εξειδικευμένους γεωπόνους και κηποτέχνες, αλλά και πλήθος φυτών.

Η «Ελληνική Αναβίωση» στην απελεύθερη Ελλάδα ως αντιδάνειο

Η Αθήνα, απελευθερωμένη μετά τον Αγώνα, σχεδιάστηκε γύρω από την Ακρόπολη. Ο Λουδοβίκος συμμετείχε ενεργά στην οικοδόμηση των ανακτόρων του Όθωνα, το σημερινό κτήριο της Βουλής των Ελλήνων. Επέλεξε τη θέση του, απέστειλε ικανούς αρχιτέκτονες για την μελέτη και κατασκευή του και ζωγράφους για την εσωτερική του διακόσμηση, παρέστη μάλιστα ο ίδιος στη θεμελίωση του κτηρίου.

Τα βασιλικά ανάκτορα (Κτίριο της Βουλής). Δημοσιεύθηκε στο «The Illustrated London News», 8 Ιουλίου 1843.

Τα ανάκτορα οικοδομούνται για τον Όθωνα και υιοθετούν το στυλ της «Ελληνικής Αναβίωσης», για να προπαγανδιστεί η σύζευξη αρχαίου κλασικού και νέου ελληνικού πολιτισμού. Το δωρικό πρόπυλο των Ανακτόρων θέλει να συνδέσει το νέο κέντρο εξουσίας του νεοελληνικού κράτους με τον ιστορικό βράχο της Ακρόπολης, και, συγκεκριμένα, με τον Παρθενώνα.

Λούντβιχ Μίκαελ φαν Σβαντάλερ (Ludwig Michael Schwanthaler, 1802-1848

Αξίζει ακόμα  να υπογραμμιστεί η σύνδεση Αθήνας-Μονάχου, της ιστορικής δηλαδή Αθήνας και της νέας Αθήνας επί του ποταμού Ίζαρ δια της Αρχαιολατρίας και του Φιλελληνισμού, όπως αποτυπώνεται στα αθηναϊκά Ανάκτορα: πέραν του δωρικού ρυθμού, εσωτερικά υπάρχει (στην αίθουσα Τροπαίων του τότε παλατιού ή στην Αίθουσα «Ελευθέριος Βενιζέλος» της σημερινής Βουλής) ένα μνημειακό ζωγραφικό σύνολο, η λεγόμενη Ζωφόρος της Επανάστασης από τον Βαυαρό γλύπτη της αυλής του Λουδοβίκου Ludwig Michael von Schwanthaler ο οποίος είχε σχεδιάσει το γλυπτικό πρόγραμμα για τη διακόσμηση των Προπυλαίων του Μονάχου. Η ζωγραφική ζωφόρος απεικονίζει επιλεκτικά σκηνές από τα πολεμικά και πολιτικά-διπλωματικά συμβάντα της Ελληνικής Επανάστασης, από την κήρυξή της το 1821  μέχρι και την έλευση του Όθωνα το 1833. Αυτό το μνημειακό ζωγραφικό σύνολο δημόσιου χαρακτήρα συνιστά την πρώτη αφήγηση και ιστορική οπτικοποίηση του Αγώνα και αποτελεί σαφώς παράγωγο του Φιλελληνισμού σύμφωνα με τον Δρ. Θοδωρή Κουτσογιάννη.

Σημαντική είναι και η συμβολή του Λουδοβίκου στην αρχιτεκτονική αναγέννηση της Αθήνας. Το όραμά του για την πρωτεύουσα της Ελλάδας ως ένα σύγχρονο αλλά και αρχαιοπρεπές κέντρο εκφράστηκε μέσα από την εισαγωγή του νεοκλασικού ρυθμού στην αρχιτεκτονική της πόλης. Ο νεοκλασικισμός συνέδεε το αρχαίο παρελθόν με τον παρόν και έδινε αίγλη στο πολιτικό καθεστώς του νέου ελληνικού κράτους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα νεοκλασικισμού αποτελεί η αρχιτεκτονική τριλογία της Αθήνας: η  Ακαδημία Αθηνών, το Πανεπιστήμιο Αθηνών (ίδρυση 14 Απριλίου 1837) και η Εθνική Βιβλιοθήκη. Ενδεικτικά δημόσια κτήρια νεοκλασικής αρχιτεκτονικής που κοσμούν την Αθήνα είναι το Αστεροσκοπείο Αθηνών, το Αρσάκειο, η Παλαιά Βουλή, το Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο, το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το Ζάππειο Μέγαρο.

Ανακεφαλαιώνοντας, ο Λουδοβίκος ο Α’ υπήρξε από τους πιο θερμούς υποστηρικτές της Ελληνικής Επανάστασης και της ανεξαρτησίας της Ελλάδας. Εξέφρασε έντονη συναισθηματική και πολιτική ταύτιση με τον αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία. Στήριξε τον γιο του Όθωνα να γίνει ο πρώτος βασιλιάς της ανεξάρτητης Ελλάδας το 1832 και να υλοποιήσει το όραμά του για ένα νέο ελληνικό κράτος. Παρείχε σημαντική οικονομική βοήθεια στην Ελλάδα για την ανοικοδόμηση της χώρας μετά την απελευθέρωση και συνέβαλε στην αρχιτεκτονική αναγέννηση της Αθήνας. Κόσμησε το Μόναχο με εντυπωσιακά δημόσια κτίρια νεοκλασικού ελληνικού ρυθμού θεωρώντας τον εαυτό του ως «νέο Περικλή».

Παρά τις δυσχέρειες που συνάντησε η βασιλεία του Όθωνα στην Ελλάδα, η κληρονομιά του Λουδοβίκου είναι εμφανής στη σύγχρονη εικόνα της χώρας, καθώς άφησε πίσω του ένα σύμβολο φιλίας και υποστήριξης από τη Γερμανία προς την Ελλάδα.  Ο Λουδοβίκος Α’ της Βαυαρίας υπήρξε πρωταγωνιστής της φιλελληνικής κίνησης του 19ου αιώνα, όχι μόνο σε συμβολικό επίπεδο, αλλά και σε πρακτικό. Η αγάπη του για την Ελλάδα, η υποστήριξή του στον αγώνα της ανεξαρτησίας και η σημαντική συνεισφορά του στην αναγέννηση της Αθήνας τον καθιστούν μια εξέχουσα μορφή του φιλελληνισμού, με κληρονομιά που διαρκεί μέχρι σήμερα.

Βιβλιογραφία

• Αθήνα- Μόναχο:  Τέχνη και πολιτισμός στην νέα Ελλάδα, (Επιμέλεια: Μαριλένα Ζ. Κασιμάτη), Έκδοση: Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου σε συνεργασία με το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα 2000.
• Βουτυράς Μανόλης και Βουτυρά – Γουλάκη Αλεξάνδρα (2011):  Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, στο Aρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση,  Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη.
• Κουτσογιάννης Θοδωρής (2019) «Η οικουμένη σε σμίκρυνση» Αρχαιολάτρες, Ρομαντικοί και Φιλέλληνες για την Ελλάδα της Επανάστασης στο Μ. Λαγογιάννη – Γεωργακαράκου & Θ. Κουτσογιάννης (επιμ.), Δι’ αυτά πολεμήσαμεν – Αρχαιότητες και Ελληνική Επανάσταση, Αθήνα 2019, σελ. 164-185.
• Κουτσογιάννης Θοδωρής (2021): Φιλελληνισμός και «Ελληνική Αναβίωση» Αρχαιολατρία και εθνικά ιδεώδη στη μνημειακή τέχνη του Νεοκλασικισμού σελ. 463-492 στο «Εθνικά κινήματα και Φιλελληνισμός», Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, 4-6/2/2021.
• Αθήνα- Μόναχο, Αφιέρωμα Ευαγγελικής Σχολής Νέας Σμύρνης
• Μαρία  Λιανού, Salvatorkirche –  Προπύλαια, Ελληνο-Βαυαρικές συναντήσεις στην ιστορία και τον πολιτισμό, Δεκέμβριος 2021.
• Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού.

* Οι επισημάνσεις με έντονα γράμματα και οι εικόνες που συνοδεύουν το κείμενο οφείλονται στην Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη.

Σχετικά θέματα:

• Τα ανάκτορα του Όθωνα
• Βαυαρικός Φιλελληνισμός
• Κλέντσε Λέο φον (Leo von Klenze, 1784-1864)
• Το ταξίδι του Φρειδερίκου Θειρσίου στην Ελλάδα (1831-1832) μέσα από τις επιστολές του προς τη σύζυγό του, ως πηγή αρχαιολογικής μαρτυρίας για την Πελοπόννησο