Τα επαναστατικά γεγονότα του 1821 στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες όπως τα είδε ένας Ρουμάνος αγωνιστής – (Απόσπασμα από τα απομνημονεύματα του loan Solomon) | Κωνσταντίνος Κ. Χατζόπουλος, Βαλκανικά Σύμμεικτα Τόμος 1ος Θεσσαλονίκη 1981.
Η δημοσίευση «απομνημονευμάτων» και «Ενθυμήσεων» Ρουμάνων αγωνιστών σχετικά με τα Επαναστατικά γεγονότα του 1821 στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες παρατηρείται, όπως είναι γνωστό, κυρίως μέσα στην εβδόμη και όγδοη δεκαετία του 19ουαι., όταν για πρώτη φορά οι ρουμάνοι ιστορικοί με επικεφαλής τον C. A. Aricescu έστρεφαν το ενδιαφέρον τους στα γεγονότα του 1821. Αν και τα απομνημονεύματα αυτά των Ρουμάνων αγωνιστών είναι αναμφισβήτητα επηρεασμένα από τη μετά το Επαναστατικό Έτος 1821 εξέλιξη των έλληνο-ρουμανικών σχέσεων, παρόλα αυτά δεν παύουν να αποτελούν μια αξιόλογη πηγή για την καλύτερη γνώση των επαναστατικών γεγονότων του 1821 στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, που, αναμφίβολα, παρουσιάζουν μέχρι και σήμερα ορισμένα προβλήματα ερμηνείας.
Ξεκινώντας απ’ αυτή τη διαπίστωση κι από το ότι τα απομνημονεύματα αυτά είναι σήμερα δυσεύρετα και, επιπλέον, γραμμένα σε μια γλώσσα οπωσδήποτε όχι διεθνή, όπως η ρουμανική – πολλά μάλιστα άπ’ αυτά τα απομνημονεύματα είναι γραμμένα με την παλαιορουμανική γραφή (κυριλλική) – , κρίναμε σκόπιμο, στη παρούσα εργασία, να δώσουμε σε σχολιασμένη Ελληνική μετάφραση μέρος των «απομνημονευμάτων» ενός από τους σημαντικότερους ρουμάνους αγωνιστές, του loan Solomon, που έδρασε στην Επανάσταση του 1821 επικεφαλής των ρουμανικών Επαναστατικών δυνάμεων της Oltenia (Μικρής Βλαχίας).
Ioan Solomon, λιθογραφία. Έργο του Ρουμάνου ζωγράφου Constantin Lecca.
Ο «απομνημονευματογράφος», ο loan Solomon γεννήθηκε στα 1793 στο χωριό Pleșoiu της Επαρχίας Dolj της Oltenia και πέθανε στα 1865 στο Βουκουρέστι [1]. Προερχόταν από οικογένεια στρατιωτικών της εποχής και, άπ’ όσα γνωρίζουμε, οι κοντινοί του πρόγονοι ήταν όλοι καπετάνιοι παντούρων.
Κατά τη διάρκεια του ρωσοτουρκικού πολέμου 1806-1812 πήρε μέρος στα Εθελοντικά σώματα των Ρουμάνων παντούρων που αγωνίζονταν στο πλευρό των Ρώσων [2]. Συγκεκριμένα από το 1809 και μετά υπηρέτησε ως καπετάνιος μικρού σώματος εθελοντών, αντικαθιστώντας τον μεγαλύτερο αδελφό του που είχε σκοτωθεί, και ανδραγάθησε σε πολλές μάχες δεχόμενος και τρία τραύματα [3].
Χάρη στη συμμετοχή του στο πλευρό των Ρώσων κατά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο, αμέσως μετά την ανάρρηση στο θρόνο της Βλαχίας του Ιωάννη Καρατζά (1812), ο Ρώσος πρόξενος του Βουκουρεστίου σύστησε τον loan Solomon στον νέο ηγεμόνα που του ανάθεσε τη διοίκηση της καπετανίας (Potera) [4] της· κωμόπολης Prodilâ της επαρχίας Dolj, με κύριο καθήκον την τήρηση της τάξης και την καταδίωξη των ληστών [5].
Εξαιτίας των επιτυχιών που σημείωσε στην καταπολέμηση των διάφορων ληστοσυμμοριών που λυμαίνονταν την Βλαχία εκείνη την εποχή και ιδιαίτερα χάρη στη διάλυση κατά το 1815 μιας ληστοσυμμορίας με μεγάλη δράση, ονομάστηκε από τον Ιωάννη Καρατζά Polcovnic (συνταγματάρχης) και του δόθηκε το περίφημο για την εποχή εκείνη «καφτάνι», δηλωτικό του αξιώματός του [6]. Τον αμέσως επόμενο χρόνο ο Ηγεμόνας, χάρη και πάλι στις λαμπρές επιτυχίες του στην καταστολή της ληστείας, τον ονόμασε biv-clucer (τίτλος βογιάρου κατώτερης τάξης) [7]. Στα 1819 ο νέος ηγεμόνας της Βλαχίας ‘Αλέξανδρος Σούτσος ονόμασε τον loan Solomon sluger (τίτλος κατώτερου αξιωματούχου της ηγεμονικής Αυλής) και λίγο αργότερα cîrc-serdar (διοικητής σώματος ιππικού) των πέντε επαρχιών της Oltenia [8].
Η δράση του κατά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο 1806-1812 ως καπετάνιου σώματος παντούρων που βρίσκονταν κάτω από την ηγεσία του Tudor Vladimirescu [Θεόδωρο Βλαδιμηρέσκου], η όλη δράση του από την λήξη του παραπάνω πολέμου μέχρι το 1821 και, κυρίως, η θέση του ως επικεφαλής όλων των ένοπλων σωμάτων της Oltenia, έπαιξαν αναμφισβήτητα σημαντικό ρόλο για τον καθορισμό της θέσης του απέναντι στην επαναστατική κινητοποίηση του λαού της Βλαχίας κατά το 1821.
Θεόδωρος Βλαδιμηρέσκου (Tudor Vladimirescu), έργο του Ρουμάνου ζωγράφου, Theodor Aman (1831-1891) και το σχετικό γραμματόσημο που εκδόθηκε το 1971.
Ο loan Solomon προσχώρησε στο επαναστατικό κίνημα ευθύς εξ αρχής και ο Tudor Vladimirescu του ανάθεσε, όπως θα δούμε, την διοίκηση των επαναστατικών δυνάμεων της Oltenia [9]. Μετά την εισβολή των οθωμανικών δυνάμεων στα Ρουμανικά Πριγκηπάτα, ο Solomon, επικεφαλής των επαναστατικών σωμάτων που είχε κάτω από τις διαταγές του, επιχείρησε να υποχωρήσει προς τα αυστριακά σύνορα, καθ’ οδόν όμως αναγκάστηκε να συγκρουστεί με ισχυρό σώμα του οθωμανικού στρατού κοντά στο Zâvideni, όπου νικήθηκε [10]. Λίγο αργότερα, μετά τη διάλυση του σώματός του, κατέφυγε με άλλους πενήντα άντρες στην Αύστρία [11], όπου και παρέμεινε μέχρι τον Αύγουστο του 1826. Τότε επέστρεψε στην Βλαχία, όπου ο νέας ηγεμόνας Γρηγόριος Γκίκας τον αποκατέστησε αναθέτοντάς ταυ και πάλι τη διοίκηση της καπετανίας της Prodilã [12].
Στα 1828 με την είσοδο των ρωσικών στρατιών στα Πριγκηπάτα ο I. Solomon μπαίνει και πάλι στην υπηρεσία της Ρωσίας και αναλαμβάνει να σχηματίσει σώμα Ρουμάνων εθελοντών πάνω στα πρότυπα των σωμάτων που είχαν πάρει μέρος στον πόλεμο του 1806-1812. Σε στενή συνεργασία με τους βογιάρους του Βουκουρεστίου και τον Ρώσο στρατηγό-διοικητή των Πριγκιπάτων, κατάφερε σε σύντομο χρονικό διάστημα να σχηματίσει στην Oltenia σώμα 3.500 ανδρών, που εξοπλίστηκε με ρωσικά όπλα και τάχθηκε στο πλευρό των ρωσικών δυνάμεων που αγωνίζονταν στη γραμμή του Δούναβη [13].
Η διήγηση των συμβάντων του ρωσοτουρκικού πολέμου 1828-1829 καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της «βιογραφίας» του I. Solomon (σελ. 23-44). Τελειώνοντας την αφήγησή του ο βιογράφος, για λόγους που θα εξηγηθούν λίγο παρακάτω, παραθέτει αναλυτικά όλα τα παράσημα και τις εύφημες μνείες που πήρε κατά τη διάρκεια του παραπάνω πολέμου και, ταυτόχρονα, κάνει λόγο για τα «ανδραγαθήματα» και τα «έργα» του σ’ αυτό τον πόλεμο.
Στα 1830, μετά την συνθήκη της Αδριανούπολης, βάσει των προνομίων αυτονομίας που πέτυχαν τα δύο Ρουμανικά Πριγκηπάτα, αποφασίστηκε η ίδρυση τακτικοί στρατού και στην Βλαχία. Τότε ο I. Solomon ονομάστηκε συνταγματάρχης (Polcovnic η Colonel) με τη ρητή υποχρέωση να προβεί σε άμεση στρατολογία για το σχηματισμό ενός συντάγματος 1.000 περίπου ανδρών από τους νεώτερους παντούρους που είχαν πάρει μέρος στον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1828-1829. Μετά το σχηματισμό του συντάγματος η διοίκηση ανατέθηκε στον I. Solomon που τη διατήρησε 22 ολόκληρα χρόνια χωρίς διακοπή [14].
Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1848 στην Βλαχία ο Solomon, σε συνεργασία με τον συνταγματάρχη I. Odobescu και τον ταγματάρχη Lăcusteanu τάχθηκαν εναντίον της επανάστασης, οργάνωσαν μάλιστα και πραξικόπημα, που απέτυχε όμως, εξαιτίας της βίαιης αντίδρασης του εξεγερμένου λαού [15]. Οι δύο συνταγματάρχες συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν με διαταγή της επαναστατικής κυβέρνησης και σχεδόν αμέσως παραπέμφθηκαν σε δίκη [16]. Παρόλη όμως την καταδικαστική απόφαση της ανακριτικής επιτροπής (οι πραξικοπηματίες εξέπεσαν του βαθμού τους και διατάχτηκε η ποινική δίωξή τους) τελικά πέτυχαν, με τη μεσολάβηση του Μητροπολίτη Ούγγρο-Βλαχίας Νεόφυτου, να απαλλαχτούν από τις κατηγορίες και μάλιστα με προκήρυξή τους «προς το λαό» δήλωσαν ότι «προσχωρούν» στην Επανάσταση [17].
Παρόλη όμως τη σπουδαιότητα των γεγονότων του 1848, ο loan Solomon στη βιογραφία του απέφυγε με επιμέλεια να θίξει οτιδήποτε σχετικά με τη δράση του κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, περνώντας από την διήγηση των συμβάντων του ρωσοτουρκικού πολέμου του 1828-1829 κατευθείαν στα γεγονότα του πολέμου της Κριμαίας (1853).
Η αποσιώπηση των γεγονότων του 1848 από τον I. Solomon είναι βέβαια ευνόητη. Ανήκοντας στην παράταξη εκείνων που αντιτάθηκαν στην ’Επανάσταση ήταν φυσικό να επιδιώξει να αποσιωπήσει γεγονότα που αμαύρωναν τη φήμη του ως αγωνιστή. Πέρα όμως απ’ αυτό, με την αποσιώπηση της αντεπαναστατικής του δράσης ο I. Solomon προσπάθησε κατά κάποιο τρόπο να «αποκαταστήσει» τη φήμη του απέναντι στον στρατηγό G. Magheru που είχε πρωταγωνιστήσει στην ‘Επανάσταση του 1848 ως διοικητής των ημιτακτικών επαναστατικών δυνάμεων [18]. Η προσπάθεια «αποκατάστασης» της φήμης του γίνεται φανερή στον επίλογο της βιογραφίας του (σελ. 47-50), όπου μας πληροφορεί ότι τα απομνημονεύματά του γράφτηκαν κυρίως ως απάντηση στο έργα του Ρουμάνου ιστορικού August Treboniu Laurian [19], που, ανήκοντας στη δημοκρατική παράταξη και θέλοντας να εξυψώσει τον στρατηγό G. Magheru, από τη μια μεριά έδωσε Ιδιαίτερη έμφαση στο ρόλο που διαδραμάτισε ο τελευταίος κατά τη διάρκεια του ρωσοτουρκικού πολέμου 1828-1829 και, από την άλλη, υποβάθμισε το ρόλο του I. Solomon, θέτοντάς τον μάλιστα σε δεύτερη και τρίτη μοίρα [20].
Παντούροι στρατιώτες και χωρικοί στο Βουκουρέστι. Σχέδιο του Michel Bouquet, 1841.
Ο I. Solomon, μετά τα επαναστατικά γεγονότα του 1848, ανέλαβε και πάλι τη διοίκηση του 3ου συντάγματος και τη διατήρησε μέχρι τον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1853. Αμέσως κατόπιν εγκατέλειψε την ενεργό δράση και αποτραβηγμένος, πέθανε τελικά στο Βουκουρέστι, όπως ήδη αναφέρθηκε, στα 1865.
«Τα απομνημονεύματα». Η πρώτη και μοναδική έκδοση της «βιογραφίας» του I. Solomon έγινε στη Κραγιόβα της Ρουμανίας τον Ιούνιο του 1862, στο τυπογραφείο των I. Samitca και I. Moise, σε σχήμα 8ο και με τον τίτλο: Biografia vietii polcovnicului loan Solomon, istorisită de sine Insusi si scrisa de P. Georgescu (Βιογραφία της ζωής του συνταγματάρχη loan Solomon, υπαγορευμένη από τον ίδιο και γραμμένη από τον Ρ. Georgescu). Το όλο έργο αποτελείται από την προμετωπίδα και μια προσφώνηση προς τους αναγνώστες χωρίς αρίθμηση και πενήντα (50) σελίδες κανονικά αριθμημένες με αραβικούς αριθμούς. Το αλφάβητο που χρησιμοποιήθηκε είναι το λεγόμενο μικτό, δηλαδή κυριλλικά και λατινικά στοιχεία ανακατεμένα, φαινόμενο που εξηγείται αν ληφθεί υπόψη ότι η εποχή έκδοσης του έργου συνέπεσε με τη «μεταβατική» λεγόμενη εποχή του ρουμάνικου αλφάβητου, όταν δηλαδή αυτό από καθαρά κυριλλικό άρχισε να μεταβάλλεται σε λατινικό για να καταλήξει κατά τη δεκαετία του 1870 σε καθαρά λατινικό.
Σχετικά με την ιστορική άξια της «βιογραφίας» του I. Solomon, πιστεύουμε πως το τμήμα της που αναφέρεται στα γεγονότα του επαναστατικοί έτους 1821 στα Ρουμανικά Πριγκηπάτα (σελ. 13-23), αποτελεί αναμφισβήτητα μια αξιόλογη πηγή, και, γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, κρίναμε σκόπιμο να το μεταφράσουμε, πιστεύοντας πως η παρουσίαση στην Ελληνική γλώσσα των «απομνημονευμάτων» ενός Ρουμάνου αγωνιστή του 1821, που έδρασε μάλιστα ως επικεφαλής των ρουμάνικων Επαναστατικών δυνάμεων της Oltenia, θα αποτελούσε μια μικρή, άλλα θετική συμβολή στην ελληνική ιστοριογραφία που είναι αφιερωμένη στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 στα Ρουμανικά Πριγκηπάτα.
Βιογραφία του πολκόβνικου (συνταγματάρχη) loan Solomon, υπαγορευμένη από τον ίδιο και γραμμένη από τον Ρ. Georgescu, Craiova, 1862 (απόσπασμα).
Γιωργάκης Ολύμπιος (1772-1821)
/σ. 13/ Τον ‘Ιανουάριο του 1821 βγαίνοντας ο σλουτζέρης Tudor Vladimirescu με τριανταέξι αρναούτες, Έλληνες και Σέρβους, από το Βουκουρέστι, πέρασαν τον Όλτο και πηγαίνοντας στο Gorj στο μοναστήρι Tismana εξέδωσαν μια μικρή προκήρυξη στη χώρα, προς το γένος και προς όλους τους καπετάνιους που έφεραν όπλα, λέγοντας: να ξεσηκωθούν μικροί και μεγάλοι Ενάντια στα «φίδια» και τα «τέρατα» που έπιναν το αίμα μας τόσα χρόνια, καθώς επίσης και ενάντια ατούς Έλληνες [21], κι έτσι εξεγέρθηκαν όλοι Εκείνοι οι πέντε νομοί (σ.μ. της Oltenia), και άρχισαν οι αρναούτες, Έλληνες και Σέρβοι, να λεηλατούν βογιάρους και Εμπόρους, καθώς και /14/ Εκκλησίες, και νάσου και μου έρχεται ξαφνικά διαταγή από τους βογιάρους του Ντιβανιού του Βουκουρεστίου, δώδεκα στον αριθμό, και μαζί διαταγή από τον Μητροπολίτη, για να βαδίσω ενάντιά τους και να τους χτυπήσω και να τους συλλάβω σαν αποστάτες που ήταν και για περισσότερη ενθάρρυνση μου έστειλαν μια γούνα σαν εκ μέρους της Χώρας (σ.μ.- της Βλαχίας) με τις υπογραφές των παραπάνω δώδεκα βογιάρων και του Μητροπολίτη, κι εγώ τότε βάδισα εναντίον τους και συναπαντώντας στο χωριό Cioroiu και στο Bailești, Sirbești και Romanești ένα Stan μπουλούκμπαση, το μπουλούκμπαση Iova και το μπουλούκμπαση Stancu, ανθρώπους του καπετάν Γιωργάκη (σ.μ.- Ολύμπιου), Έλληνες, και χτυπώντας τους αιφνιδιαστικά έπιασα ζωντανούς και τους τρεις καπετάνιους· εκείνοι είχαν τετρακόσιους περίπου άνδρες κι εγώ περίπου εξακόσιους.
Την τρίτη μέρα παίρνω ξάφνου ένα προσωπικό γράμμα από τον σλουτζέρη Tudor Vladimirescu στο όποιο μου έγραφε ότι εκείνους που καταπιάνονταν με την λεηλασία να τους συλλαμβάνω και να τους χτυπώ και, για καλύτερη πληροφόρησή μου, να επιστρέψω στην Craiova, διότι έγραφε αυτός στον καπετάν Γιωργάκη να συνεννοηθεί μαζί μου προφορικά σχετικά με όλο το μυστικό (σ.μ.- της αποστασίας)· και ήρθα λοιπόν μέχρι το χωριό Βοcobãtu κι αιδώ, ακούγοντας ότι o Γιωργάκης μαζί με τον Φαρμάκη, τον δελήμπαση Μιχάλη και τον Gencea μπήκαν στην Craiova, έγραφα κατά την διάρκεια της νύχτας στον Γιωργάκη ότι το πρωί έρχομαι στην Craiova.
Το πρωί όταν /15/ έφτασα κοντά στην Craiova βρέθηκα ξαφνικά μπροστά σ’ αυτούς τους καπετάνιους με όλους τους αρναούτες τους στα άκρα της Craiova, τοποθετημένοι όλοι σε παράταξη μάχης και μου έστειλε μπροστά ο καπετάν Γιωργάκης ένα καπετάνιο για να μου πει να σταματήσω τους παντούρους και τα κατάνια μου στον τόπο που βρίσκονται, και να βγω μόνος εγώ στον ανοιχτό κάμπο κι εκείνος, πάλι μόνος, να βγει από τον δικό τους στρατό να μιλήσουμε μόνον οι δυό μας· (σ.μ. – κι αυτό) επειδή εγώ είχα τότε μαζί μου και μερικούς Τούρκους του Μπεσλή-αγά· έτσι λοιπόν κι έκαμα κι αφού φιληθήκαμε, μου έδωσε μιαν επιστολή πάλι εκ μέρους του σλουτζέρη Tudor, που με συμβούλευε να έχω εμπιστοσύνη σ’ όλα τα λόγια του Γιωργάκη και με όρκο μου είπε (σ.μ.- ο Γιωργάκης) ότι δεν εξεγέρθηκαν ούτε ενάντια στους βογιάρους, ούτε ενάντια στους εμπόρους.
Αλλά μόνο για το νόμο, να γλυτώσουμε απ’ ότι ήμασταν μέχρι τότε· ταυτόχρονα έβγαλε και μια μικρή εικόνα από τον λαιμό του κι ορκιστήκαμε κι οι δυό στη μέση του κάμπου ότι θα είμαστε αδέλφια μέχρι και την τελευταία σταγόνα του αίματός μας. Μετά απ’ αυτό και οι δυό διατάξαμε τους στρατιώτες μας και ενώθηκαν συναμεταξύ τους κι άρχισαν να φιλιούνται και μπήκαμε στην Craiova όλοι μαζί σε παρέλαση.
Τη δεύτερη μέρα μπήκαμε στην Αγία Επισκοπή μαζί με όλους τους καπετάνιους κι ορκιστήκαμε όλοι, αναγγέλλοντας και στον σλουτζέρη Tudor στη μονή Motru [22] ότι γινήκαμε όλοι μαζί ένα σώμα στρατού. Έτσι λοιπόν ο σλουτζέρης Tudor έφυγε μέσα από τα χωριά κατευθείαν στην Slatina και, μετά από τέσσερεις μέρες, έφυγα κι εγώ μα/16/ζι με τον καπετάν Γεωργάκη, τον Φαρμάκη, τον δελήμπαση Μιχάλη και τον Gencea επίσης στη Slatina, που συναντηθήκαμε όλοι μας με τον σλουτζέρη Tudor, και κάνοντας στρατιωτικό συμβούλιο[23], με όρισαν εμένα με τους στρατιώτες μου να βαδίσω, όπως θα μπορέσω, μέρα και νύχτα για να επιστρέψω στην Craiova, δίνοντάς μου και εκατό περίπου Σέρβους και Αρναούτες και λέγοντάς μου να παρακολουθώ όλα τα τουρκικά στρατιωτικά οχυρά πάνω στο Δούναβη, να μη περάσουν οι Τούρκοι στη Χώρα κι ότι σε σύντομο χρονικό διάστημα θα μου ξαναστείλουν στρατό, πυρομαχικά και χρήματα, επειδή εκείνοι θα τραβήξουν όλοι μαζί για το Βουκουρέστι· και καθώς καθόμασταν στο τραπέζι όλοι μαζί, προτού φύγω εγώ, ήρθε από το Βουκουρέστι ένας έμπορος και μεταξύ άλλων είπε κι αυτό: ότι ήρθε ο Υψηλάντης στο Βουκουρέστι· κι ο Tudor ακούγοντας αυτή την είδηση είπε με το ίδιο του το στόμα ότι είναι πολύ ωμός (σ.μ.- ο Υψηλάντης) και για τι πράγμα ήρθε· όλοι οι άλλοι αγάδες σιώπησαν.
Η Μονή των Τριών Ιεραρχών στο Ιάσιο, σε χαρακτικό του α’ μισού του 19ου αιώνα.Εδώ στις 24 Φεβρουαρίου 1821, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης κήρυξε την έναρξη της επανάστασης.
Την άλλη μέρα εγώ επέστρεψα στην Craiova με όλους τους στρατιώτες μου και καταλαμβάνοντας το μοναστήρι Jitianul, έκαμα μετερίζια σ’ όλες τις πλευρές, τάφρο στο έδαφος, αφήνοντας στην πόλη της Craiova μόνο μερικά καραούλια, όπου πήγαινα κι εγώ κάθε μέρα δυό ή τρεις φορές. Στις 15 Μαρτίου (σ.μ. – π.ημ.) περίπου βρέθηκα ξαφνικά με μια προκήρυξη του Δερβίς – πασά του Βιδινιού, που συνοδευόταν από μια προκήρυξη εκ μέρους του Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης (πριν τον θανατώσουν τον Πατριάρχη) και μια άλλη προκήρυξη /17/ εκ μέρους του καϊμακάμη (σ.μ.- της Craiova) Σαμουρκάση, που τον είχε στείλει η Υψηλή Πύλη σαν αντιπρόσωπο του Ηγεμόνα [24], για να μπει με στρατεύματα στη Χώρα.
Γερμανική γκραβούρα που αναπαριστά τις συγκρούσεις Επαναστατών και Τούρκων στο Βουκουρέστι.
Ο Πατριάρχης μας ορμήνευε (σ.μ.- απειλώντας) με ανάθεμα κι ο καϊμακάμης με προγραφή, παρόμοια κι ο Δερβίς-πασας, μας συμβούλευε να καταθέσουμε τα όπλα και να μεταμελήσουμε, να γίνουμε υπήκοοι του αληθινού Κυριάρχη μας· διότι διαφορετικά θα μπουν τα στρατεύματα στη χώρα και θα μας υποτάξουν με τα όπλα.
Όλα αυτά χωρίς καθυστέρηση τα έκανα γνωστά με το τακτικό ταχυδρομείο στον σλουτζέρη Tudor στο Βουκουρέστι· εκείνος μου απάντησε να τους υποσχεθώ ότι θα παραδοθούμε λιγάκι αργότερα, αλλά αυτό να μη το κάνω ποτέ· κι αν δω ότι τα οθωμανικά στρατεύματα έρχονται καταπάνω μου να αποτραβηχτώ στα ορεινά μοναστήρια. Μετά απ’ αυτό νάσου ξαφνικά μετά τρεις μέρες ο Medelnicer (σ.μ.- τίτλος βογιάρου κατώτερης τάξης) loan Puroineanu, που βρισκόταν στο Βιδίνι κοντά στον καϊμακάμη Σαμαυρκάση, έρχεται κατευθείαν στην Craiova σε μένα, μ’ επιστολές τόσο εκ μέρους του καϊμακάμη, όσο και εκ μέρους του Δερβίς-πασά, συνοδευόμενος από δύο Τούρκους αγάδες, διαβεβαιώνοντάς με, τόσο με όρκους όσο και γραπτώς, ότι αν θα παραδοθώ με όλους τους στρατιώτες μου, αφού η Πύλη θα μου δώσει έναν από τους ανώτερους βαθμούς, στην συνέχεια θα είμαστε και ελεύθεροι με όλα μας τα όπλα.
Εγώ του απάντησα να συνεννοηθούν με τον σλουτζέρη Tudor Vladimirescu, επειδή τον όρκο /18/ που έδωσα σ’ εκείνον δεν μπορώ να τον χαλάσω μέχρι το τέλος της ζωής μου, κι έτσι επέστρεψε ο Puroineanu στο Βιδίνι, μαζί με τους δύο αγάδες που είχαν έρθει (σ.μ.- μαζί του).
Την έβδομη μέρα μετά το Πάσχα μας ήρθε ξεκάθαρη είδηση ότι τον Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης τον κρέμασαν ανήμερα το Πάσχα· ακούγοντας το αυτό οι καπετάνιοι και οι παντούροι μου άναψαν τότε ακόμη χειρότερα, για να μείνουν μαζί μου για την δικαιοσύνη (σ.μ.- για εκδίκηση). Εγώ κατάλαβα ότι οι Τούρκοι από το Αντά-Καλέ, από την Κλάντοβα, από το Βιδίνι, από την Λουμπαλάνκα, από την Ράχοβα και από την Νικόπολη, αυτά όλα τα φρούρια (σ.μ.- οι φρουρές) βγήκαν στη χώρα και έρχονται ενάντιά μου, επειδή εγώ ήμουν ο μόνος καπετάνιος σ’ αυτές τις πέντε επαρχίες (σ.μ.- της Oltenia).
Ιάσιο, λιθογραφία του 1830.
Ακούγοντας ότι στην Orevita στο Mehedinti (σ.μ.- επαρχία της Oltenia) μπήκε μια αμάδα Τούρκων από το νησί (σ.μ.- το Αντά-Καλέ) με ληστρικές διαθέσεις, και ληστεύουν κυρίως τα σπίτια των παντούρων, πετσοκόβοντας και τους γονείς τους, αμέσως τότε έστειλα εκεί τον καπετάνιο Vasile Bustean με διακόσιους παντούρους και, χτυπώντας τους Τούρκους αιφνιδιαστικά κατά τη διάρκεια της νύχτας στο χωριό Bucura, σκότωσαν μερικούς από τους Τούρκους, ενώ οι ίδιοι που γλύτωσαν κατέφυγαν στο μοναστήρι του Jitianu με τους παντούρους τους, έχοντας χάσει στη μάχη μόνο τέσσερεις.
Μετά από πέντε μέρες πήρα ξεκάθαρη είδηση ότι το τουρκικό στρατόπεδο έφτασε στο χωριό Cioroiul, απόσταση τριών ταχυδρομείων [25] από την Craiova, και ότι έρχονται εναντίον μου. Τότε εγώ, από την μια μεριά /19/ ειδοποίησα αμέσως με ταχυδρόμο τον σλουτζέρη Tudor και τον καπετάν-Γιωργάκη, αναφέροντάς τους ότι εγώ εγκατέλειψα την Craiova και αποτραβιέμαι στο μοναστήρι Cozia, αν δεν μου στείλουν στρατιωτική δύναμη και την απάντηση να μου την στείλουν στο Rlmnicul Vilcea· και, από την άλλη μεριά, αναχώρησα μ’ ολόκληρο το σώμα των παντούρων μαζί μου στο παραπάνω μοναστήρι.
Πορτραίτου του Αλέξανδρου Υψηλάντη με στολή ουσάρου, 1810.
Οι Τούρκοι, καθώς άκουσαν γι’ αυτό από διάφορους κατασκόπους, ήρθαν αμέσως στη Craiova· εγώ πάλι πήρα το δρόμο προς το Otetelis για να βγω πιο γρήγορα στο Δραγατσάνι. Οι Τούρκοι φτάνοντας στην Craiova και καταλαβαίνοντας την αναχώρησή μου, πήραν κατευθείαν τον δρόμο του ταχυδρομείου για να βγουν μπροστά μου· εγώ όμως έφθασα πριν απ’ αυτούς στο Δραγατσάνι κι ενώ σταθήκαμε να πιάσουμε εκεί θέσεις, νάσου ξαφνικά κι έρχονται σε μένα μερικοί μικροί έμποροι και μου λένε ότι τους ήρθε διαταγή από τον Κεχαγιά-μπέη να μαγειρέψουν μεσημεριανό φαγητό για τους Τούρκους, γιατί σε λίγο θα βρίσκονται εδώ· και με παρακάλεσαν οι έμποροι να μη τους κάνω ζημιά και να αποτραβηχτώ από την πόλη τους πιο γρήγορα πριν έρθουν οι Τούρκοι, γιατί άλλοις θα τους βρει η φωτιά και το σπαθί· έτσι λοιπόν, μια και τους λυπήθηκα, τους άκουσα και αποτραβήχτηκα στο χωριό Zavideni σε απόσταση μισού ταχυδρομείου από το Δραγατσάνι· μόλις βγήκα εγώ αμέσως μπήκαν οι Τούρκοι κι αφού γευμάτισαν, αναχώρησαν γρήγορα το κατόπι μας και μας πρόφτασαν εκεί στο Zavideni, όπου βρισκόμασταν μέσα σ’ ένα περιβόλι με δαμάσκηνα./20/.
Αν παρατασσόμασταν όμως εκεί όπου βρισκόμασταν, μπορούσαμε να τους νικήσουμε τους Τούρκους χωρίς μεγάλη ζημιά δική μας, άλλα η ορμή της νεολαίας και η παλληκαριά των παντούρων εκείνης της εποχής, μας έσπρωξε στο φιλόδοξο σχέδιο να βγούμε μόνοι στο ανοιχτό πεδίο μπροστά από τους Τούρκους στη σκηνή του πολέμου, την στιγμή που οι Τούρκοι ήταν ένα σύνολο τριών χιλιάδων άντρων έχοντας και κανόνια· ενώ εγώ βρισκόμουν μόνο με οκτακόσιους παντούρους χωρίς ούτε ένα κανόνι.
Οι Τούρκοι όμως δεν έριξαν ούτε μια κανονιά ενάντιά μας, άλλα επιτόπου μας περικύκλωσαν απ’ όλες τις πλευρές και μας έβαλαν στη μέση. Εμείς βλέποντας αυτό το τρομερό θέαμα χάσαμε τις ελπίδες μας να γλυτώσουμε την ζωή μας, με τα σπαθιά όμως και τα γιαταγάνια στα χέρια καταφέραμε να ανοίγουμε δρόμο ανάμεσά τους και πήγαμε πάλι στη θέση μας στο περιβόλι με τα δαμάσκηνα, όσοι βέβαια γλυτώσαμε μια και διακόσιοι παντούροι έμειναν στον τόπο νεκροί [26]. Κι από δω την νύχτα αποτραβηχτήκαμε στην πόλη Rimnic κι εκεί βρήκα μια Επιστολή εκ μέρους του Tudor στην οποία μου έγραφε ότι, αμέσως μόλις θα πάρω την επιστολή του, να σηκωθώ με όλους τους παντούρους μου και να πάω κοντά του στο χωριό Golesti (σ.μ.- κοντά στο Pitesti), επειδή όλοι οι παντούροι που ήταν μαζί μου ήταν οι παλιότεροι και οι καλύτεροι· μου έγραφε και ότι, στη Μονή Cozia ν’ αφήσω εκατό παντούρους να φροντίζουν τα εφόδια που βρίσκονταν εκεί και όσοι Σέρβοι και Έλληνες βρίσκονταν στα μοναστήρια (σ.μ.- της Oltenia) όλους να τους διώξουμε και να μείνουν μόνο παντούροι [27].
Χάρτης της πορείας του Vladimirescu και του Υψηλάντη στο Βουκουρέστι.
Δύο ώρες αργότερα /21/ νάσου ξαφνικά ένας ταχυδρόμος αρναούτης με προσωπικό γράμμα από τον Πρίγκηπα Υψηλάντη και από τον καπετάν Γιωργάκη, όπου, γράφοντάς μου πολλούς επαίνους για τη μάχη που έδωσα με τους Τούρκους, μου έγραφαν και το έξης: ότι ο Tudor Vladimirescu είναι κάτω από την κρίση τους, γιατί έπιασαν όλη την αλληλογραφία που είχε με τους Τούρκους για να μας πουλήσει σ’ αυτούς. Εμείς τότε απομείναμε στην πιο μεγάλη στεναχώρια, όταν μάλιστα ακούσαμε μετά τρεις μέρες κι αυτό: ότι τον Tudor, αφού τον πήγαν στην Târgoviște, τον έσφαξαν.
Ρουμανικό τραπεζογραμμάτιο του 1966, με τη μορφή του Tudor Vladimirescu (Θεόδωρος Βλαδιμηρέσκου).
Καλώντας τότε όλους τους καπετάνιους κοντά μου συσκεφθήκαμε τι να κάνουμε, επειδή μου έγραφε ο Υψηλάντης ότι έρχεται κι αυτός ενάντια στους Τούρκους του Δραγατσανίου, μ’ αυτούς που χτυπήθηκα εγώ, και να τους βγω μπροστά μ’ όλους τους στρατιώτες μου· σ’ αυτό όμως μου απάντησαν όλοι οι καπετάνιοι μου ότι αυτοί δεν μπορούν να πάνε σε βοήθεια του Υψηλάντη, επειδή οι οικογένειες τους και τα παιδιά τους βρίσκονται μέσα στη χώρα και ίσως τους σκλαβώσουν οι Τούρκοι και (σ.μ.- γι’ αυτό) θέλουν να γυρίσουν πίσω μέσα από τα δάση, όπως θα μπορέσουν· με ορμήνευσαν και μένα (επειδή υπήρχανε ανάμεσα στους καπετάνιους μου μερικοί πιο ηλικιωμένοι από μένα) να περάσω στην Αυστρία, μέχρις ότου δούμε αν θα έρθουν οι Ρώσοι, όπως παινεύονταν εκείνοι (σ.μ.-οι φιλικοί), η όχι.
Εγώ, όντας τότε και βαριά άρρωστος, έφυγα στην Αυστρία με πενήντα παλληκάρια και, αφού φτάσαμε στα σύνορα, μπήκαμε στην Αυστρία με αλλαγμένο το όνομα, άλλα ανακαλύπτοντας οι Γερμανοί ποιος είμαι εγώ /22/ με έβαλαν υπό κράτηση στη πόλη Hațeg κι από κει με μετέφεραν σ’ ένα μικρό φρούριο, για την ακρίβεια στη Deva, κι από κει με μετέφεραν στο φρούριο Arad, πάντοτε υπό κράτηση, και, χάρη στην αλληλογραφία που είχα με τους βογιάρους που βρίσκονταν εκεί, στο Sibiu και Brașon, επανέκτησα την ελευθερία μου.
«Ο Ιερός Λόχος μάχεται για την απελευθέρωση της Ελλάδος», έγχρωμη λιθογραφία. Συλλογή Χαρακτικών ΕΙΜ. Στις 7 Ιουνίου του 1821, ο Ιερός Λόχος ήρθε αντιμέτωπος με ισχυρές οθωμανικές δυνάμεις στο Δραγατσάνι. Εκεί, ο στρατός του Υψηλάντη καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά. Ο ίδιος επιχείρησε να διαφύγει, αλλά οι αυστριακές αρχές τον συνέλαβαν και τον οδήγησαν στη φυλακή.
Ο Υψηλάντης πραγματικά ήρθε στο Δραγατσάνι το κατόπι μου, με όλες τις δυνάμεις που διέθετε και χτυπήθηκαν με τους ίδιους εκείνους Τούρκους (σ.μ.- μ’ εκείνους που χτυπήθηκα στο Zavideni) στα περίχωρα του Δραγατσανίου, στο χωριό Calina, και τον χτύπησαν πολύ άσχημα οι Τούρκοι, περισσότερο απ’ ότι εμένα, επειδή εγώ είχα μια μικρή δύναμη στρατιωτών, ενώ μαζί μ’ εκείνον (σ.μ.-τον Υψηλάντη) ήταν όλοι οι καπετάνιοι και πάνω από είκοσι χιλιάδες στρατιώτες [28]. Όταν βρισκόμουν στο φρούριο του Arad, νάσου ξαφνικά και φέρνουν τον Υψηλάντη με συνοδεία, άλλα δεν μπορέσαμε να μιλήσουμε μεταξύ μας γιατί δεν ήμασταν ελεύθεροι [29].
Στην Αυστρία έμεινα περίπου έξι χρόνια και στα 1826, τον Αύγουστο, ήρθα στη Βλαχία μαζί με το ρωσικό προξενείο, κατευθείαν στο Βουκουρέστι, όπου παρουσιάστηκα στον ηγεμόνα Γρηγόριο Γκίκα, που, αφοί με επέπληξε, με συμβούλεψε να μην έχουμε πια επαναστατικές ιδέες και διαθέσεις· την ίδια πάντα μέρα μου έδωσαν πάλι κάτω από τις διαταγές μου την καπετανία του στρατιωτικού σώματος της Prodilâ και μου υποσχέθηκαν ότι σε μικρό χρονικό διάστημα θα με κάνουν circ-serdar στους πέντε νομούς (σ.μ.- της Oltenia), επειδή τότε, έλεγαν, ήταν circ- serdar ο στόλνικος (σ.μ.- τίτλος βογιάρου κατώτερης τάξης) Dinu Bilteanu κι επειδή είναι γέρος να τον oρμη/23/νέψουν να παραιτηθεί· και ήταν αληθινή αυτή η υπόσχεση γιατί τον Ιανουάριο του 1827 μ’ έκαναν κιόλας circ-serdar, δίνοντάς μου κάτω από τις διαταγές μου ένα σώμα παντούρων που ονομάζονταν Predâti της επαρχίας Gorj και την καπετανία των Amârâzi του Dolj, και την καπετανία του Gidiciul του Dolj και την καπετανία της Prodilâ, που ανέφερα πιο πάνω [30].
Υποσημειώσεις
[1] Dicționar enciclopedic român (Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό της Ρουμανίας), τόμος 4ος, Βουκουρέστι, 1966, σ. 450.
[2] Σχετικά με τη δράση των Εθελοντικών σωμάτων των παντούρων στην Βλαχία κατά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1806-1812 βλέπε Panaitescu, Ρ. Ρ. , Corespondenţă lui Constantin Ipsillanti cu guvernul rusesc (η αλληλογραφία του Κωνσταντίνου Υψηλάντη με την Ρωσική Κυβέρνηση) (1806-1810), Βουκουρέστι, 1933· Bodin, D., Insemnari cu privire la Tudor Vladimirescu in razboiul ruso-turc din 1806-1812 (σημειώσεις αναφορικά με τον Θεόδωρο Βλαδιμιρέσκου στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1806-1812), στο » Revista istorică română «, vol VIII (1938)· Neacșu, 1, Oastea pandurilor condusà de Tudor Vladimirescu in ràscoala din 1821, (ο στρατός των Παντούρων κάτω από την ηγεσία του Θ. Βλαδιμιρέσκου κατά την διάρκεια της εξέγερσης του 1821), στο Studii si referate privind istoria Romaniei», partea a II-a (1954), σ.σ. 1006-1007· Istoria Romaniei, vol. Ill, București, 1964, σ.σ. 608-611· Otetea, A., Tudor Vladimirescu și revolutia din 1821 (ο Θ. Βλαδιμιρέσκου και η Επανάσταση του 1821), Βουκουρέστι 1971, σ.σ. 140-143. Berindei, D.- T.Mutscu, Aspecte militare ale miscärii revolucionare din 1821, (Στρατιωτικές απόψεις του επαναστατικού κινήματος του 1821), Βουκουρέστι, 1973, σ. 28-33· Stan, A. Renaşterea armatei naţionale, (Η αναγέννηση του εθνικού Στράτου), Craiova, 1979, σσ. 101-145.
[3] Solomon, I., Biografia vieţii polcovnicului…, Craiova, 1862, σ.σ. 1-2.
[4] Η λέξη «potera», βουλγαρικής προέλευσης, σήμαινε το μικρό ένοπλο σώμα συνήθως αρναούτηδων, που είχε την αποστολή να καταδιώκει τους διάφορους ληστές και χαïντούκους, που εμφανίζονταν κατά καιρούς σε διάφορες περιοχές των δυο Ρουμανικών Πριγκηπάτων. Οι άντρες που σχημάτιζαν αυτά τα ένοπλα σώματα ονομάζονταν συνήθως «Catane», λέξη Ουγγρικής προέλευσης που σημαίνει «στρατιώτης», η «panduri», λέξη άγνωστης μέχρι σήμερα προέλευσης, που σήμαινε γενικά «ένοπλος» (βλ. D. Berin- dei – T. Mutascu, o.π., σσ. 20-21 σημ. 3 και Ηλία Φωτεινό, Οι άθλοι της εν Βλαχία Ελληνικής ’Επαναστάσεως το 1821 έτος, Λειψία (Βουκουρέστι), 1846 σ. 10 σημ. ζ), ή, τέλος «poterasi», λέξη προερχόμενη από την «potera». Την λέξη αυτή χρησιμοποίησε και ο Ι. Φιλήμων αναφερόμενος στην προσπάθεια του ηγεμόνα της Μολδαβίας Μιχαήλ Σούτσου να στρατολογήσει, στις παραμονές του 1821, μια δύναμη 3.000 περίπου άντρων με την πρόφαση του σχηματισμού των «ποτέρων» για την καταδίωξη των ληστών, σχέδιο όμως ποΥ τελικά απέτυχε (βλ. Δοκίμιο Ιστορικό περί της Ελληνικής ’Επαναστάσεως, Αθήναι, 1859, τομ. I, σ.σ. 2700305).
[5] Solomon, I., Biografia…., σ.σ. 5-6.
[6] Στο ίδιο, σ.σ. 7-8.
[7] Στο ίδιο, σ. 9.
[8] Στο ίδιο, σ.σ. 12-13· τον I. Solomon αναφέρει σαν Κιρκ-σερδάρη και ο Ηλίας Φωτεινός (οπ.π., σ.19).
[9] Solomon, I., Biografia …, σ.16.
[10] οπ.π., σ.σ. 19-20· περιγραφή της μάχης βλ. και στον Ηλία Φωτεινό (οπ.π. σ.151).
[11] Solomon, I., Biografia…, σσ. 21-22· Neacşu, I., Lista eu numele pandurilor şi câpeteniilor lor care au participât la räscoala sub conducerea lui Tudor Vladimirescu (Components lor sociala completata cu date biografice) si un extras statistic nominal cu componenta sociala a 116 câpetenii de panduri (Κατάλογος με τα ονόματα των παντούρων και των καπετάνιων τους που συμμετείχαν στην εξέγερση κάτω από την ηγεσία του Τ. Vladimirescu (η κοινωνική τους σύνθεση συμπληρωμένη με βιογραφικά στοιχεία) κι ένα απόσπασμα ονομαστικής στατιστικής με την κοινωνική σύνθεση 116 καπετάνιων παντούρων), στο «Studii şi materiale de istorie moderna», vol. I (1957), σ. 435· Stan, A., οπ.π., σ. 209.
[12] Solomon, I., Biografia…, σ. 22.
[13] οπ.π., σ. 24.
[14] οπ.π., σσ. 44-45· Stan, Α., οπ.π., σ. 256.
[15] Panait, Ioana şi P.I., Participarea maselor populäre din Bucureşti la înfrîngerea comploturilor reacτiunii din iunie 1848 (Η συμμετοχή των λαϊκών μαζών του Βουκουρεστίου στη συντριβή των αντιδραστικών συνωμοσιών του ’Ιουνίου 1848), στο «Studii, revista de istorie», vol. XIII (1960), nr. 6, σσ. 83-92· Platon, Gh., Masele in revolirtia de la 1848 (Οι μάζες στην επανάσταση του 1848), στον τόμο «Revoluția Română de la 1848 in Tarile Române», Bucureşti, 1974, Σς. 114· Cazanisteanu,C. , Probleme militare In revolutia Romana de la 1848 (Στρατιωτικό προβλήματα στην Ρουμανική επανάσταση του 1848), στον παραπάνω τόμο, σ.134 βλ. επίσης, Anul 1848 in Principatele Romane. Acte şi documente (To έτος 1848 στα Ρουμανικά Πριγκηπάτα. Πράξεις και έγγραφα), Βουκουρέστι, 1902, τομ. I, σ.σ. 689-690, 700-703, τομ. II, σσ.31-35,96-99.
[16] Anul 1848…, τομ. II, σσ. 122-128 (όπου η απολογία του I. Solomon) και σσ.132-133 (η απόφαση της ανακριτικής επιτροπής).
[17] Anul 1848…, τομ. II, σ.186.
[18] οπ.π., τομ.II, σ.13
[19] Ο August Treboniu Laurian έγραψε, ανάμεσα στ’ λλα, το έργο Istoria Romanilor (Ιστορία των Ρουμάνων), Ιάσι, 1853, στο όποιο αναφέρεται κι ο loan Solomon στη Βιογραφία του (το έργο αυτό προβλεπόταν οκτάτομο, τελικά όμως δημοσιεύτηκαν μόνο οι τρεις πρώτοι τόμοι του). Σχετικά με τον Α.Τ. Laurian, που θεωρείται ένας από τους αξιολογότερους εκπροσώπους της ρουμάνικης γενιάς του 1848, καθώς κι ένας από τους επιφανές λόγιους του ρουμάνικου διαφωτισμού του 19ου αι. Βλέπε D. Macrea, Contribuții la istoria lingvisticii și filologiei românești (Συμβολή στην ιστορία της ρουμάνικης γλωσσολογίας και φιλολογίας), Βουκουρέστι, 1978, σσ. 55-73 και Enciclopedia istoriografiei româneşt (Εγκυκλοπαίδεια της Ρουμανικής Ιστοριογραφίας), Βουκουρέστι, 1978, σσ. 177-178.
[20] Solomon, I., Biografia…, σσ. 47-48.
[21] Ολόκληρο το κείμενο της προκήρυξης στο Documente privind istoria României: Răscoala din 1821, τομ. I, Bucuresti, 1960, σσ. 207-208· μετάφραση στην ελληνική μας δίνει ο Ηλίας Φωτεινός (οπ. π., σσ.7-9)· πρέπει να σημειωθεί πάντως εδώ, πως στην προκήρυξη της Tismana–Padeş δεν γίνεται λόγος για «εξέγερση εναντίον των Ελλήνων», όπως μας πληροφορεί ο I. Solomon επηρεασμένος από την μετά το 1821 εξέλιξη των πραγμάτων στις δυο Παραδουνάβιες Ηγεμονίες· κριτική της παραπάνω προκήρυξης 3λ. A. Otetea, Tudor Vladimirescu si revolutia. ..·, σσ. 203-207 (ο Ρουμάνος Ιστορικός είναι ο πρώτος που απέδειξε πως η προκήρυξη τέθηκε σε κυκλοφορία από τη μονή της Tismana και όχι από το χωριό Pades, όπως γενικά πιστευόταν)· κριτική επίσης Βλ. στον D. Berindei, L’Annee revolutionnaire 1821 dans les Pays roumaines, Bucarest, 1971, σ.σ. 115-118.
[22] Οι επαναστατικές δυνάμεις κάτω από την ηγεσία του Τ. Vladimirescu έδρασαν στην Ολτένια κατά τον ακόλουθο τρόπο: αφοί κατέλαβαν αρχικά τα κυριότερα μοναστήρια της περιοχής (Tişmana, Strehaia, Motru κ.ά.) και τα μετέβαλαν σε ισχυρά οχυρά, εφοδιάζοντάς τα με τρόφιμα και πυρομαχικά και επανδρώνοντάς τα με ισχυρές φρουρές, στην συνέχεια στρατοπέδευσαν στο χωριό Țînțăreni, που το μετέτρεψαν σε κέντρο συγκέντρωσης και εκπαίδευσης των Επαναστατών (βλ. I. Neacşu, Oastea pandurilor…, σσ. 1019-1020· D. Berindei-T.Mutaşcu, όπ.π., σσ. 53, 60’· A. Otetea, Tudor Vladimirescu şi revolutia…, σσ. 17-18).
[23] Για το στρατιωτικό συμβούλιο των ηγετών των Επαναστατικών σωμάτων της Ολτένιας στην κωμόπολη Slatina, καθώς και γιά τις αποφάσεις που πάρθηκαν εκεί, βλ. κυρίως I. Neaşcu, Oastea pandurilor…, σσ. 1024-1028· D. Berindei-T. Mutaşcu, οπ.π., σσ. 81-84.
[24] Μετά τον θάνατο του Αλ. Σούτσου, η Πύλη, όπως είναι γνωστό, ονόμασε σα νέο ηγεμόνα της Ρουμανικής Χώρας τον Σκαρλάτο Καλλιμάχη , που εξαιτίας των γεγονότων δεν μπόρεσε να έλθει στο Βουκουρέστι και τελικά εξέπεσε του αξιώματος του και στη θέση του ονομάσθηκε ηγεμόνας ο Γρηγόριος Γκίκας, (Αύγουστος 1822), που θεωρείται ο πρώτος μετά τους Φαναριώτες ηγεμόνας ρουμανικής καταγωγής. Ο Σαμουρκάσης που αναφέρει ο I. Solomon στη Βιογραφία του σαν καϊμακάμη της Κραγιόβας είναι ο ποστέλνικος Ιωάννης Σαμουρκάσης για τον όποιο πληροφορίες μας δίνει και πάλι ο Ηλίας Φωτεινός (όπ.π., σ. 150).
[25] Εδώ η λέξη «ταχυδρομείο» σαν μονάδα μέτρησης αποστάσεων ίση με 20 περίπου χιλιόμετρα.
[26] Περιγραφή της μάχης στον Ηλία Φωτεινό (όπ.π., σ. 151).
[27] Η Επιστολή αυτή του Τ. Vladimirescu προς τον I. Solomon δυστυχώς δεν έχει βρεθεί μέχρι σήμερα. Παρόλα αυτά από τις πληροφορίες που μας δίνει ο I. Solomon μπορούμε να σχηματίσουμε μία αρκετά ικανοποιητική εικόνα για το περιεχόμενό της. Κι αν κοντά σ’ αυτό προσθέσουμε και το γεγονός ότι η επιστολή αυτή γράφτηκε λίγο πριν ή λίγο μετά (μάλλον) την συνάντηση της 18ης Μάιου 1821 (π.ημ.) στο χωριό Goleşti τοϋ Τ. Vladimirescu με τον Γ. Ολύμπιο, κατά την όποια αποφασίστηκε για μια ακόμη φορά η συνεργασία των Επαναστατικών δυνάμεων που καθοδηγούνταν από τον Αλ. Υψηλάντη και τον Τ. Vladimirescu, η επιστολή του τελευταίου προς τον I. Solomon απόκτα μια ιδιαίτερη σημασία. Η σημασία της έγκειται στο ότι, ενώ ο Τ. Vladimirescu είχε ήδη προβεί σε συμφωνία με τους ηγέτες του Επαναστατικού στρατού που καθοδηγούνταν από τον Αλ. Υψηλάντη, ταυτόχρονα διέταζε τον I. Solomon, από τη μια μεριά, να «απομακρύνει» όλους τους Έλληνες και Σέρβους αγωνιστές από τα οχυρωμένα μοναστήρια της Ολτένιας και να εμπιστευτεί την φύλαξή τους μόνο σε Ρουμάνους παντούρους και, από την άλλη, να σπεύσει με τον κύριο όγκο των δυνάμεων που είχε κάτω από τις διαταγές του στο Goleşti, για να ενισχύσει το κύριο σώμα των Επαναστατικών δυνάμεων, που καθοδηγούσε ο ίδιος και που βρίσκονταν καθ’ οδόν προς την Ολτένια. Και τα δύο αυτά στοιχεία όμως δείχνουν σαφέστατα, τουλάχιστον έλλειψη εμπιστοσύνης του αρχηγού των Επαναστατικών σωμάτων των παντούρων προς τον Αλ. Υψηλάντη και τις επαναστατικές δυνάμεις που βρίσκονταν κάτω από τις διαταγές του. Το γεγονός αυτό δεν διέφυγε της προσοχής των Ρουμάνων ιστορικών της περιόδου, που ερμήνευσαν όμως την επιστολή αυτή ο καθένας κατά διαφορετικό τρόπο, οι περισσότεροι πάντως προσπαθώντας κυρίως να δικαιολογήσουν την έλλειψη εμπιστοσύνης του Τ. Vladimirescu προς τον Αλ. Υψηλάντη (βλ. C.D. Aricescu, Istoria revoluțiunii române de la 1821 (Ιστορία της Ρουμανικής Επανάστασης του 1821), Craiova, 1874, σ. 238 σημείωση 3-Α. Otetea, Tudor Vladimirescu si miscarea eterista in Tarile Romane, (Ο Θ. Βλαδιμιρέσκου και το κίνημα τΗς Φιλικής Εταιρίας στις Ρουμανικές Χώρες), Βουκουρέστι,1945 σ. 293· του ίδιου, Tudor Vladimirescu si revolutia…, σσ. 416-417 D. Berindei-T.Mutascu, οπ.π., σσ.147-148 (οί συγγραφείς υποστηρίζουν πώς η Επιστολή στάλθηκε πριν την συνάντηση Τ. Vladimirescu-Ολύμπιου, χωρίς όμως το γεγονός αυτό, κατά την γνώμη μας, να αλλάζει και πολύ τις προθέσεις του πρώτου· M. Radu, Tudor Vladimirescu si revolutia din Jara Romaneasca (ο Θ. Βλαδιμιρέσκου και η Επανάσταση της Ρουμανικής Χώρας), Κραγιόβα, 1978, σσ.441-442.
[28] Ο I. Solomon, μη όντας αυτόπτης μάρτυρας στην μάχη του Δραγατσανίου, ανεβάζει τις δυνάμεις που βρίσκονταν κάτω από τις διαταγές του Αλ. Υψηλάντη στον υπερβολικό αριθμό των 20.000 άντρων, επηρεασμένος αναμφισβήτητα από δύο άλλους Ρουμάνους απομνημονευματογράφους, που έγραψαν πριν απ’ αυτόν σχετικά με τα γεγονότα του 1821 στα δυο Πριγκηπάτα. Πιο συγκεκριμένα, ο Μ. Cioranu («υπασπιστής» του Τ. Vladimirescu) στα απομνημονεύματά του αναφέρει πως ο Αλ. Υψηλάντης διέθετε στο Δραγατσάνι μια δύναμη 16.000 περίπου άντρων (βλ. Μ. Cioranu, Revolutia lui Tudor Vladimirescu (Η επανάσταση του Θ. Βλαδιμιρέσκου), επανεκδίδει Ν. Iorga, Izvoarele contemporane asupra mişcarii lui Tudor Vladimirescu (σύγχρονες πηγές για το κίνημα Θ. Βλαδιμιρέσκου), Βουκουρέστι, 1921, σ.306), ενώ ο Chiriac Popescu μας δίνει τον αριθμό των 20.000 άντρων (βλ. Ch. Popescu, Memoriu despre mişcarea lui Tudor Vladimirescu (Ενθυμήματα σχετικά με το κίνημα του Θ. Βλαδιμιρέσκου), επανεκδίδει Ν. Iorga, όπ.π., σ. 212).
[29] Σχετικά με την διέλευση του Αλ. Υψηλάντη και της μικρής συνοδείας του από την (τότε) μεθοριακή κωμόπολη Arad της Τρανσυλβανίας, βλ. Π. Ενεπεκίδη, Αλέξανδρος Υψηλάντης. Η αιχμαλωσία του εις την Αυστρίαν (1821-182Θ), Αθήναι, 1969, σσ. 14-15.
[30] Οι περίεργες ονομασίες που μας δίνει εδώ ο I. Solomon, δεν είναι παρά τα ειδικά ονόματα που έφεραν τα διάφορα σώματα των παντούρων ανάλογα με την επαρχία που είχαν έδρα.
Κωνσταντίνος Κ. Χατζόπουλος
Ομότιμος Καθηγητής Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού. Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας – Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Τα επαναστατικά γεγονότα του 1821 στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες όπως τα είδε ένας Ρουμάνος αγωνιστής – (Απόσπασμα από τα απομνημονεύματα του loan Solomon) | Κωνσταντίνος Κ. Χατζόπουλος, Βαλκανικά Σύμμεικτα Τόμος 1ος Θεσσαλονίκη 1981. σ. 306.
* Το κείμενο αποδόθηκε στο μονοτονικό, διατηρήθηκε όμως η ορθογραφία της συγγραφέως.
* Οι επισημάνσεις με έντονα γράμματα και οι εικόνες που παρατίθενται στο κείμενο, οφείλονται στην Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη.
Διαβάστε ακόμη:
ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 