Μέρμπακα (Αγία Τριάδα Αργολίδας)
Το Μέρμπακα (επίσημη σημερινή ονομασία: «Αγία Τριάδα») είναι ένα ιστορικό χωριό, που βρίσκεται στην Επαρχία Ναυπλίας του Νομού Αργολίδας. Ο ταξιδιώτης το βρίσκει στο δρόμο του όταν ξεκινήσει από την πρωτεύουσα του Νομού, το Ναύπλιο, και κατευθυνθεί –μέσα από τον Αργολικό κάμπο- προς την αρχαία πόλη των Μυκηνών.
Απέχει 10 χλμ. από το Ναύπλιο και 8 χλμ. από το Άργος. Την ονομασία του λέγεται πως την πήρε από τον Λατίνο Επίσκοπο της Κορίνθου Wilhelm von Moerbeke, που είχε για κάποιο διάστημα την έδρα του στο Μέρμπακα (δεύτερο μισό του 13ου αι.).
Το όνομα
O Ναός της Αγίας Τριάδος, Δεκαετία 1960
Η ονομασία «Μέρμπακα» είναι ανεξακρίβωτης ετυμολογίας και προέλευσης. Πολλές θεωρίες έχουν μέχρι σήμερα εκφρασθεί. Άλλες επιστημονικές κι άλλες πιο απλές. Παρακάτω παρατίθενται αυτές οι απόψεις και ο αναγνώστης του παρόντος, μπορεί να βγάλει μόνος τα δικά του συμπεράσματα.
Η πρώτη, σπουδαιότερη κι ίσως πιο κοντινή στην αλήθεια θεωρία, μας λέγει ότι το όνομα «Μέρμπακα» προέρχεται από παραφθορά του ονόματος του Λατίνου Επισκόπου Κορίνθου Wilhelm von Moerbeke (ή Meerbeke), ο οποίος είχε την έδρα του στο Μέρμπακα — σύμφωνα με τον Adolf Struck— και συγκεκριμένα στο νεοϊδρυόμενο τότε (περίπου στα 1200 μ.Χ.) μοναστήρι της Κοίμησης της Θεοτόκου, του οποίου το Καθολικό βρίσκεται ακόμη μέχρι σήμερα όρθιο, μέσα στα όρια του χωριού.
Ο Moerbeke (Moerbecca, Morbacha, Moerbeka, Moerbacha), δομινικανός, ανατολιστής και φιλόσοφος, εκλέχτηκε το 1277 Αρχιεπίσκοπος Κορίνθου, από τον Πάπα Ιωάννη 21ο. Στην θέση αυτή έμεινε μέχρι τον θάνατο του, στα τέλη του 13ου αιώνα. Η άποψη που επικρατεί στους ερευνητές είναι ότι το όνομα του Επισκόπου προέρχεται από το χωριό του, το οποίο ονομάζεται Moerbeke και βρίσκεται στην Ανατολική Φλάνδρα του Βελγίου. Εκεί γεννήθηκε ο Επίσκοπος το 1215.
Ο γράφων έκανε μια προσωπική έρευνα για το χωριό αυτό. Η έρευνα μάλιστα έδειξε πως υπάρχουν δύο χωριά στην περιοχή εκείνη, τα οποία φέρουν ονόματα παρόμοια με αυτό του Μέρμπακα.
Συγκεκριμένα:
-
Το χωριό Moerbeke, το οποίο ανήκει στην Επαρχία Aalst. Το έτος 1142 η ονομασία του ήταν Morbecca, το έτος 1300 ονομάστηκε Morbeke και το 1735 Mourbeke, που μεταφραζόμενο σημαίνει «ελώδης ποταμός». Το χωριό ανήκε κατά καιρούς σε μεγάλες αριστοκρατικές οικογένειες, όπως π.χ. τον 12ο αιώνα στην οικογένεια De Moerbeke. Η περιοχή είναι γνωστή για τα αρωματικά φυτά της και τα ιατρικά της βότανα.
-
Το χωριό Meerbeke, που ανήκει επίσης στην Επαρχία Aalst. Το έτος 870, αρχικά, ονομαζόταν Meirebecchi, το έτος 1163 έγινε Merbecca και τέλος από το 1735 ονομάστηκε Meerbeke, το οποίο μεταφραζόμενο σημαίνει επίσης «ελώδης ποταμός». Τον 10ο-11ο αιώνα υπήρξε ιδιοκτησία της Μονής της Nivelle και μετέπειτα (12ο αιώνα) της οικογένειας Van Meerbeke.
Στα Γ.Α.Κ. και στο Τμήμα Χειρογράφων της Εθνικής Βιβλιοθήκης μπορεί κανείς να βρει πολλά έγγραφα που αφορούν το Μέρμπακα, και τα οποία χρονολογούνται από την εποχή της Εθνικής Παλιγγενεσίας (1821-1828). Στα έγγραφα αυτά το χωριό ονομάζεται βέβαια Μέρμπακα, αλλά και Ομέρμπακα, Ομέρμβακα και Μέρβακα. Αυτά τα ονόματα μας οδηγούν σε μιαν άλλη θεωρία ονοματοδοσίας.
Αυτή η θεωρία μπορεί να τοποθετηθεί δεύτερη στην σχετική ιεράρχηση και αξιολόγηση. Σύμφωνα, λοιπόν, με την άποψη αυτή, η ονομασία του χωριού προέρχεται από το τούρκικο όνομα Ομέρ Αγά. Το γεγονός ότι στην χώρα μας υπάρχει μεγάλη τουρκική επιρροή στα ονόματα, αλλά και γενικώτερα στην λαλιά, μας, για λόγους ιστορικούς, κάνει την παραπάνω θεωρία αρκετά ενδιαφέρουσα, όπως επίσης και την αμέσως επόμενη.
Στο πολύ σημαντικό βιβλίο του Μιχ. Λαμπρυνίδη «Η Ναυπλία», γίνεται αναφορά σε κάποιον Αμπάρμπεκυ (ή Ομάρ Μπακύ), ο οποίος ήταν κάποιος ονομαστός τούρκος στρατηγός, που έκτισε πύργο στο Άργος. Και αυτού το όνομα πιθανόν να ήταν η πρώτη ύλη για να πλαστεί τελικά το τοπωνύμιο Μέρμπακα.
Μια τελευταία θεωρία, η οποία κυκλοφορεί δια στόματος, ανάμεσα στους κατοίκους του Μέρμπακα, είναι ότι η λέξη θα πρέπει να θεωρηθεί αρβανίτικη. Στην περίπτωση αυτή το πρώτο μισό (δηλ. το «Μερ-») θα σημαίνει «πάρε», και το δεύτερο (δηλ. το «-μπάκα») θα σημαίνει «κοιλιά». Θεωρούμενο μαζί θα σημαίνει κατά λέξη «πάρε κοιλιά», δηλ. μεταφορικά «εύφορη τοποθεσία».
Αυτές ήταν οι τέσσερεις θεωρίες γύρω από τον τρόπο που πλάστηκε το τοπωνύμιο «Μέρμπακα». Είναι σαφές ότι επικρατέστερη είναι βέβαια η πρώτη. Αλλά και οι υπόλοιπες έχουν την δική τους αξία και σημασία. Ακόμη κι αν στερούνται ιστορικής βάσεως, έχουν σίγουρα ενδιαφέρον από λαογραφικής σκοπιάς.
Στοιχεία Ιστορίας
Το Ηρώον του Μέρμπακα
Το Μέρμπακα φαίνεται άγνωστο στην Κλασσική Αρχαιότητα, καθώς επίσης και κατά την πρώιμη Βυζαντινή περίοδο. Καμιά πληροφορία, ούτε υπαινιγμός, δεν αναφέρεται από αρχαίους συγγραφείς, ούτε φαίνεται να έχει κάποια σχέση με τους κοντινούς αρχαιολογικούς χώρους, όπως είναι το Άργος, οι Μυκήνες, το Ηραίο, η Τίρυνθα και η Μιδέα.
Το μόνο στοιχείο που μας βοηθά να ταξιδέψουμε στα βάθη των αιώνων, αναζητώντας την ιστορία του Μέρμπακα, είναι ο Βυζαντινός Ναός της Παναγίας, ο οποίος διατηρείται μέχρι σήμερα σε πολύ καλή κατάσταση. Η παλαιότερη ονομασία της τοποθεσίας στην οποία βρίσκεται ο Ναός είναι: «Βούζη». Είναι πιθανόν η ονομασία αυτή να ήταν και η αρχαιότερη ονομασία του χωριού.
Μετά το 1280 το χωριό ονομάσθηκε Μέρμπακα. Με το όνομα αυτό (Merbaca) το βρίσκουμε για πρώτη φορά —επίσημα— στην Βενετική απογραφή Crimani, το έτος 1700. Σύμφωνα με την απογραφή εκείνη στο Μέρμπακα κατοικούν 30 οικογένειες και ο συνολικός πληθυσμός ανέρχεται σε 157 άτομα. Σε κατοπινή απογραφή, του 1814, αναφέρονται 160 κάτοικοι. Για τα χρόνια της Μεγάλης Επανάστασης υπάρχουν πολλές αναφορές, για το χωριό και τους κατοίκους του, σε διάφορα επίσημα έγγραφα της εποχής. Επίσης, ο στρατηγός Μακρυγιάννης μιλάει στα Απομνημονεύματά του, για την ουσιαστική συμμετοχή των Μερμπακιτών στον Απελευθερωτικό Αγώνα.
Το Μέρμπακα στα «Απομνημονεύματα» του Μακρυγιάννη
«Εκείνοι ήταν πολλοί· και σκοτωθήκανε κι’ από τα δυο μέρη. Τότε έβαλα ένα πάτερον ‘σ την κούλια και κολλήσαμε απάνου, ότι δεν είχε πάτωμα· και κολλώντας απάνου τους βαρούγαμε εις το κρέας· κι’ άφησαν το χωριόν· ότ’ ήθελαν να το βαστούνε, να ‘χουν την είσοδον από το Κούτζι εις τ’ Ανάπλι να μπάζουνε ζωοτροφές των δικώνε τους.
Σαν τους χτυπήσαμε, άφησαν το χωριόν την Νταλαμανάρα εις την εξουσίαν μας κι’ αυτείνοι όλοι πήγαν εις το Μέρμπακα και ‘σ εκείνα τα χωριά ολόγυρα. Πήγα κ’ εγώ πλησίον τους κ’ έπιασα το Λάλουκα. Κινήθηκαν τότε αυτείνοι με τον ζαϊρέ να μπούνε εις τ’ Ανάπλι.
Πήγε ο Χατζηχρήστος αναντίον τους, τον μπλοκάραν. Σηκώθηκα εγώ να πάγω μιντάτι του Χατζηχρήστου· εις τον δρόμον οπού ‘ναι το χωριόν του Χατζηχρήστου, το Μπολάτι, το ‘χε πιασμένο ο φίλος μου ο Νικήτας να μας βαρέση. Τους ριχτήκαμε απάνου τους και τους τζακίσαμε και τους πήγαμε κυνηγώντας ως κοντά-εις το Μέρμπακα· κοντέψαμε να φάμε το βράδυ ψωμί με τον αδελφόν μου Νικήτα· από τρίχα γλύτωσε.
Σκοτώθηκαν κι’ από ‘κείνους κι’ από τους δικούς-μου και πληγώθηκαν καμπόσοι. Χάλασε και τους άλλους ο Χατζηχρήστος και δεν έμπασαν ζαϊρέ ‘σ τ’ Ανάπλι. Πήρα τους σκοτωμένους και τους έθαψα· και τους λαβωμένους τους ήφερα εδώ και τους έβαλα εις τον γιατρόν».
Με το Β. Δ. της 8ης Απριλίου 1834 συστήνεται ο Δήμος Μήδειας (ως Δήμος Γ’ Τάξεως), με έδρα του το Μέρμπακα. Εκείνη την εποχή το χωριό έχει 70 οικογένειες και 320 κατοίκους.
Το 1840, με το Β.Δ. της 30ης Αυγούστου, συστήνεται ο νέος Δήμος Μήδειας (τώρα Β’ Τάξεως). Αποτελείται δε από την ένωση τριών Δήμων: Μήδειας, Αραχναίου και Προσύμνης. Ο νέος αυτός Δήμος, με συνολικό πληθυσμό 2310 κατοίκους, είχε και πάλι πρωτεύουσα το Μέρμπακα.
Κατά την επίσημη απογραφή του 1844 το Μέρμπακα βρίσκεται να έχει 488 κατοίκους. Απέχει μάλιστα από την πρωτεύουσα της Επαρχίας, δηλ. το Ναύπλιο, 2 ώρες πεζοπορίας. Το Μέρμπακα αυξάνεται συνεχώς πληθυσμιακά και κατοχυρώνει την πρωτεύουσα θέση του στον Δήμο Μήδειας (όπως ονομάζονταν τότε). Στα 1885 το Μέρμπακα αριθμεί 743 κατοίκους.
Σύμφωνα με τον Αντ. Μηλιαράκη το χωριό, την εποχή εκείνη, «έχει οικίας χθαμαλάς, πλινθοκτίστους, ως είναι αι των χωρίων του Αργολικού πεδίου». Ο Δήμος Μήδειας (ή Μίδειας), ονομάσθηκε αργότερα Μηδέας και τέλος Μιδέας. Έπαψε να υφίσταται, όταν την 31η Αυγούστου 1912 με ειδικό Διάταγμα (Φ.Ε.Κ. 262/1912) το Μέρμπακα αυτονομήθηκε και απέκτησε δική του πολιτική διοίκηση.
Οι Μερμπακίτες έλαβαν μέρος και στους δύο μεγάλους πολέμους του εικοστού αιώνα, με αρκετούς μάλιστα νεκρούς στις μάχες. Τα ονόματά τους παρουσιάζονται σε εδική στήλη, στην πλατεία του χωριού. Το Μέρμπακα, με το Β.Δ. της 29ης Δεκεμβρίου 1953 (Φ.Ε.Κ. Α5/1954), και με την δικαιολογία πως το όνομα ακουγόταν τουρκικό, μετονομάσθηκε σε «Αγία Τριάδα».
Τα τελευταία χρόνια επανασυστήθηκε ο Δήμος Μιδέας (Φ.Ε.Κ. 149/2-6-1989) και το Μέρμπακα (ή Αγία Τριάδα, κατά το επισημότερο) έγινε και πάλι έδρα του ιστορικού αυτού Δήμου.
Πρωτοπρεσβύτερος
Αναστάσιος Δημ. Σαλαπάτας
Ναυπλιακά Ανάλεκτα IV, Έκδοση Δήμου Ναυπλιέων, 2000.
ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 