ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Ιστορικό Ιδιοκτησιακού Καθεστώτος του ναϊδρίου Αγίων Θεοδώρων Ναυπλίου – Τόμπρας Νικόλαος, Συμβολαιογράφος. Ημερίδα «Αποκατάσταση και Ανάδειξη ναϊδρίου Αγίων Θεοδώρων Ναυπλίου – Διεπιστημονικές προσεγγίσεις»

Ο ναός των Αγίων Θεοδώρων βρίσκεται βόρεια της νέας πόλης του Ναυπλίου, στην περιοχή «Νέο Βυζάντιο» ή «Κιουλτεπέ», πλησίον της κεντρικής οδού Ναυπλίου – Άργους, στην οδό Καλαμάτας. Πρόκειται για μικρών διαστάσεων μονόχωρο, δρομικό ναό με δίρριχτη κερμοσκεπή στέγη και ημικυκλική αψίδα ιερού.

Το ναΐδριο δεν είναι κηρυγμένο μνημείο, όμως αποτελεί σημαντικό ιστορικό τεκμήριο της νεότερης ιστορίας της πόλης του Ναυπλίου αλλά και της Ελλάδας γενικότερα δεδομένου ότι τεκμηριωμένα συνδέεται με έναν από τους πρωταγωνιστές της Επανάστασης του 1821, τον Θ. Κολοκοτρώνη, επομένως είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη συλλογική ιστορική μνήμη.

«Ο Κολοκοτρώνης προσευχόμενος». Υδατογραφία του Αποστόλου Γεραλή (1886-1983). Πολεμικό Μουσείο.

Θεωρώ ότι όλοι σας μετά τις εξαιρετικές παρουσιάσεις και ομιλίες που έχουμε παρακολουθήσει από την αρχή της σημερινής ημερίδας διατηρείται δύο ερωτήσεις που θα θέλατε να σας απαντηθούν. Η πρώτη  είναι πόσο σίγουροι μπορεί να είμαστε ότι το ναΐδριο των Αγίων Θεοδώρων  ήταν ιδιοκτησία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, των απογόνων του και πως περιήλθε στην κατοχή των αδερφών Ρετάλη και δεύτερο, μέσο ποιας διαδικασίας ο πτωχός κλέφτης Κολοκοτρώνης  βρέθηκε με ιδιοκτησίες έξω από τα τείχη του Αναπλιού.

Λίγο πριν την έκρηξη του αγώνα για την Ανεξαρτησία το σύνολο των πεδινών εκτάσεων γύρω από το Ανάπλι και τον υπόλοιπο Αργολικό κάμπο ανήκαν σε διάφορους Οθωμανούς γαιοκτήμονες – τσιφλικάδες ή βακούφια Οθωμανικά  και οι χριστιανοί εργάζονταν σε αυτούς μόνο ως εργάτες γης. Με την επιτυχή ολοκλήρωση της πολιορκίας του Ναυπλίου, την κατάληψη του Παλαμηδίου από τους Μοσχονησιώτη και Σταϊκόπουλο και την υπογραφή της παράδοσης της πόλης του Ναυπλίου από τον Κολοκοτρώνη και τον Σταϊκόπουλο, το σύνολο των πρώην Οθωμανικών ιδιοκτησιών, τόσο εντός όσο και εκτός των τειχών αποτέλεσαν Εθνικές γαίες ή Εθνικές ιδιοκτησίες.

Στην διάρκεια της Επανάστασης οι διάφορες επαναστατικές κυβερνήσεις κατά περιόδους είτε άμεσα είτε έμμεσα αναγκάστηκαν να πουλήσουν – μεταβιβάσουν κάποιες από αυτές σε «κεφαλαιούχους» της εποχής για να εξοικονομήσουν χρήματα για τον Αγώνα ή για να εξοφλήσουν οφειλόμενα από την διεξαγωγή του Αγώνα. Με απλά λόγια, μία επιλογή ήταν η διεξαγωγή δημοπρασιών, στους οποίους κάποιος εμφανιζόταν και  έναντι σχετικού τιμήματος που επιτυγχανόταν κατά την διαδικασία αποκτούσαν κάποια από αυτά τα κτήματα ή ιδιοκτησίες. Ο άλλος ήταν λίγο πιο περίπλοκος.

Οι καπετάνιοι του αγώνα για να διεξάγουν τις μάχες χρειάζονταν χρήματα, το δημόσιο ταμείο συνήθως ήταν άδειο ή είχε περιορισμένο ποσό χρημάτων σε μετρητά. Οι κυβερνήσεις λοιπόν εξέδιδαν διατακτικές για κάποιο ποσό, χορηγούσαν αυτή στον καπετάνιο και αυτός ακριβώς επειδή χρειαζόταν μετρητά για να πληρώσει τους πολεμιστές και να αγοράσει εφόδια απευθυνόταν στους  «τραπεζίτες» της εποχής. Αυτοί «έσπαγαν» την διατακτική παρακρατούσαν τους τόκους και το κέρδος τους και είτε εξαργύρωναν την διατακτική στο σύνολο της, είτε μερικά, επιστρέφοντας την διατακτική για το υπόλοιπο του ποσού πίσω.

Αυτή η διαδικασία είχε ως αποτέλεσμα κάποια στιγμή να βρίσκονται αγωνιστές κυρίως Καπεταναίοι ή Πλοιοκτήτες – Καραβοκύρηδες με απλήρωτες διατακτικές στα χέρια τους. Έτσι λοιπόν το Ελληνικό κράτος έναντι αυτών των οφειλόμενων μεταβίβαζε κάποιες εκτάσεις στους κατόχους των διατακτικών. Τέλος, υπήρχε και η περίπτωση να έχει λάβει κάποιος κάποιες εθνικές ιδιοκτησίες ως επιβράβευση – αποζημίωση για την συμμετοχή του στον Αγώνα.

Πιθανά με κάποιον από τους παραπάνω τρόπους πρέπει να περιήλθαν τα κτήματα στην κατοχή και του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Η επανάσταση όμως προχωρά, έρχεται ο Κυβερνήτης που και αυτός σε γενικές γραμμές ακολουθεί μία παρόμοια  πολιτική, ίσως δε να παραχωρεί και με κανονικά παραχωρητήρια άλλες ιδιοκτησίες σε δικαιούχους.

Όμως ο Κυβερνήτης δολοφονείται και ο βασιλιάς Όθωνας με τους Αντιβασιλείς αποβιβάζεται στο Ναύπλιο.  Αυτοί καλούν τους κατόχους παλαιών παλαιών συμβολαίων – τίτλων ιδιοκτησιών, εκποιηθέντων από τις προσωρινές Κυβερνήσεις της Ελλάδος να τα παρουσιάσουν στο Ελεγκτικό Συνέδριο ώστε αφού ελεγχθούν κατάλληλα να τους χορηγηθούν νέα οριστικά. Το Ελεγκτικό Συμβούλιο θα αρχίσει από το 1837 έως το 1839 να δημοσιεύει στα φύλλα της «Εφημερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος»  τα ονόματα των τελικών δικαιούχων. Συνολικά ανιχνεύονται έξι Φ.Ε.Κ. με τέτοιο περιεχόμενο. Τελικά στο ύστατο φύλλο το 1839 και ίσως αυτό έχει την σημασία του, βρίσκουμε την κάτωθι καταχώρηση, «Φ.Ε.Κ. 10/23-05-1839 καταχώρηση 18η[1], Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Περιβόλιον και τόπος Ναύπλιον». Αυτό το γεγονός βέβαια δεν σημαίνει ότι ο Γέρος του Μωριά δεν κατείχε και δεν καλλιεργούσε αυτή την γη και πριν, άλλωστε γνωρίζουμε ότι σε αυτό τον τόπο έλαβε χώρα και σύλληψή του από τα όργανα της Αντιβασιλείας.

«Φ.Ε.Κ. 10/23-05-1839 καταχώρηση 18η, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Περιβόλιον και τόπος Ναύπλιον».

«Φ.Ε.Κ. 10/23-05-1839 καταχώρηση 18η, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Περιβόλιον και τόπος Ναύπλιον».

«Φ.Ε.Κ. 10/23-05-1839 καταχώρηση 18η, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Περιβόλιον και τόπος Ναύπλιον».

Αλλά ο χρόνος περνά και φτάνουμε στο 1841.

Πάνος Κολοκοτρώνης. Περιοδικό «Το Άστυ», τεύχος 12, 1885.

Στις 3 Μαΐου του 1841 ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης καλεί τον Χαράλαμπο Παπαδόπουλο Μνήμονα – Συμβολαιογράφο Ναυπλίου στο κτήμα του παρά την θέση «Κιουλουτεπέ»[2] στα περίχωρα του Ναυπλίου για να συντάξει την διαθήκη του. Ο Χαράλαμπος Παπαδόπουλος προσκαλεί και δύο μάρτυρες τον Αλέξιο Βλαχόπουλο και τον Νικόλαο Σπηλιάδη, κτηματίες (ο Ν. Σπηλιάδης ήταν ο γνωστός πρωθυπουργός του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια) και προσέρχεται ενώπιον του Κολοκοτρώνη. Την ημέρα εκείνη ο Παπαδόπουλος θα συντάξει, παρουσία και των μαρτύρων την δημόσια διαθήκη του Γέρου του Μοριά. Με αυτή την διαθήκη ο Στρατηγός θα διανείμει την κινητή και ακίνητη περιουσία του, στα τρία του παιδιά τον Ιωάννη Γενναίο Κολοκοτρώνη, τον Κωνσταντίνο Κολίνο Κολοκοτρώνη, νόμιμα τέκνα του από γάμο, και τον Παναγιωτάκην Κολοκοτρώνη, τέκνο της συντρόφου του Μαργαρίτας θυγατέρας Αγγελή Βελισιάρη (ουσιαστικά η διαθήκη αποτελεί και  πράξη αναγνώρισης εξώγαμου τέκνου).

Σύμφωνα με την εν λόγω διαθήκη η ακίνητη περιουσία του θα δοθεί, όπως σήμερα αναφέρουμε εξ αδιαιρέτου και στους τρεις κληρονόμους.[3] Στην πορεία του χρόνου βέβαια και μετά τον θάνατο του Κολοκοτρώνη, που έλαβε χώρα τον Φεβρουάριο του 1843,  πρέπει όπως συνηθιζόταν την εποχή εκείνη να επακολούθησε σχετική δικαστική ή έξω δικαστική διανομή της περιουσίας.[4] Στην συνέχεια όπως προκύπτει από τα σχετικά συμβόλαια τους αγρούς στην περιοχή «Κιολουτεπέ» στο Ναύπλιο έλαβαν τα τέκνα ως εξής: ο Κωνσταντίνος και οι κληρονόμοι αυτού έλαβαν το βορειότερα όλων ευρισκόμενο τμήμα, ο Ιωάννης Γενναίος και οι κληρονόμοι του το μεσαίο τμήμα και ο Παναγιωτάκης το νοτιότερο τμήμα. Βέβαια επειδή η έκταση ήταν πολύ μεγάλη, σύμφωνα με τους τίτλους πρέπει να υπερέβαινε τα σαράντα πέντε στρέμματα ίσως να έφτανε και τα ογδόντα[5] και καθώς υπήρχαν και άλλα ακίνητα σε άλλες περιοχές (Δαλαμανάρα Αργολίδος, Κορινθία, Μεσσηνία, Αθήνα κ.α.) δεν διανεμήθηκαν όλα τα τμήματα εξίσου και ομοιόμορφα  ανά ένα τρίτο.

Εφημερίδα «Ναυπλιακή Ηχώ», φύλλο αναδημοσίευση της υπ΄ αριθμόν 12.776/ 03-05-1841 διαθήκης του Συμβολαιογράφου Ναυπλίου Χ. Παπαδόπουλου

 Στις 25 Μαΐου του 1868 δημοσιεύεται από το πρωτοδικείο Αθηνών η συνταχθείσα στις  25 Μαρτίου 1868 μυστική διαθήκη του Αντιστρατήγου Ιωάννη Γενναίου Θ. Κολοκοτρώνη, η οποία είχε κατατεθεί στον συμβολαιογράφο Αθηνών Στ. Ταβανάκη. Σε αυτή οι αγροί στο Ναύπλιο, όπως και σε άλλα μέρη, δεν αναφέρονται αναλυτικά, αλλά καταλείπονται στους κληρονόμους του εξ αδιαιρέτου και όπως έχουν διανεμηθεί με τα αδέρφια του.[6]

Το εκκλησάκι των Αγίων Θεοδώρων, πριν το 1960, όταν η περιοχή ήταν ανοικοδόμητη.

Τον Αύγουστο του 1871 ο Θεόδωρος (ή Φαλέζ) του Κωνσταντίνου Κολοκοτρώνη και της Ραλλούς Καρατζά (εγγονός) πωλεί προς τον  σύζυγο της κόρη του (γαμπρό του) διάφορα τμήματα της αρχικής κληρονομίας τόσο ευρισκόμενα στην Δαλαμανάρα Αργολίδος, όσο και στην θέση «Κήπος Κιουλουτεπές» τα οποία κατείχε εξ αδιαιρέτου με τις αδερφές του από τον πατέρα τους.  Στο συγκεκριμένο συμβόλαιο υπ΄ αριθμόν 15.987/02-08-1871 του συμβολαιογράφου Αθηνών Βασιλείου Λαμπρούλη αναφέρεται ότι τον Σεπτέμβριο του 1869 είχε εκδοθεί από τον Ειρηνοδίκη Ναυπλίου έκθεση διανομής.[7] Στο εν λόγω συμβόλαιο αναφέρεται ότι στην σχετική έκθεση επισυνάπτονται σχετικά σχέδια που αποτυπώνουν τους αγρούς. Επίσης, ότι οι αγροί που περιήλθαν στον παππού των αφενός συμβαλλομένων Στρατηγό Θεόδωρο Κολοκοτρώνη αποτελούσαν Εθνικές Γαίες.

Δυστυχώς όμως κατά την δεκαετία του 1890 θα υπάρξει ένας ικανός αριθμός συμβολαίων δυνάμει των οποίων οι κληρονόμοι του Ιωάννη Θ. Κολοκοτρώνη και οι αντίστοιχοι του Παναγιωτάκη – Πάνου Θ. Κολοκοτρώνη θα διασταυρωθούν και θα αντιδικήσουν στην προσπάθεια τους να συμφωνήσουν σχετικά με το μοίρασμα της περιουσίας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στο Ναύπλιο και αλλού. Φαίνεται πως αν και ο Γέρος του Μοριά είχε αναγνωρίσει το εξώγαμο τέκνο, που είχε αποκτήσει με την σύντροφό του, οι υπόλοιποι συγγενείς, απόγονοι των δύο πρώτων νόμιμων τέκνων του δεν είχαν την ίδια άποψη.

Το κτήμα στην περιοχή Κιουλ-Τεπέ, σήμερα οδός Καλαμάτας, αριθ. 4.

Το 1898 η Αγγελική  χήρα Θεοδώρου Ιωάν. Κολοκοτρώνη (ή Φαλέζ)  δηλώνει ότι δυνάμει του 14.529/1890 συμβολαίου του συμβολαιογράφου Τάσου Ν. Οικονόμου και σε συνδυασμό με την μυστική διαθήκη του Ιωάννη Γενναίου Θ. Κολοκοτρώνη, δηλαδή του πεθερού της, που είχε κατατεθεί στον συμβολαιογράφο Αθηνών Στ. Ταβανά κηκέκτειται έναν αγρό στην θέση «Κιουλού Τεπέ» Ναυπλίου περίπου σαράντα πέντε στρεμμάτων. Αυτός περιέχει και ένα ναό τιμώμενο επ’ ονόματι των Αγίων Θεοδώρων και συνορεύει ανατολικά με παλαιά οδό Άργους, βόρεια με αγρούς κληρονόμων Κωνσταντίνου Θ. Κολοκοτρώνη πρώην και ήδη ιδιοκτησίας Κ. Ρετάλη, δυτικά με νέα οδό Άργους, νοτίως με αύλακα και αγρούς Π. Μ. Ιατρού και Μιχαήλ Νταμούλου. Τον ανωτέρω αγρό  πωλεί προς τους αδερφούς Κωνσταντίνο Δ. Ρετάλη, Γρηγόριο Δ. Ρετάλη, γεωργοκτηματίες, κατοίκους Αρείας Ναυπλιέων και Γεώργιο Δ. Ρετάλη, οινοπώλη, κάτοικο Ναυπλίου εξ αδιαιρέτου. Εξαιρεί δε από την άνω έκταση τον ιερό Ναό των Αγίων Θεοδώρων τον οποίο παρακρατεί και οποίος θα περιέρχεται στους αγοραστές μετά τον θάνατό της, ορίζει όμως από τώρα αυτούς διαχειριστές και υπεύθυνους για την συντήρηση του ναού.[8]

Το 1900 δυνάμει του 29.184 συμβολαίου του συμβολαιογράφου Τάσου Ν. Οικονόμου κάποιοι εκ των κληρονόμων Ιωάννη Κολοκοτρώνη υπόσχονται και αναλαμβάνουν την υποχρέωση έναντι των αδελφών Ρετάλη, ότι εάν ζητήσουν κάποιο ποσοστό  εκ του ανωτέρω μείζονος αγρού οι κληρονόμοι του Παναγιωτάκη Θ. Κολοκοτρώνη με τους οποίους, όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω βρίσκονταν σε αντιπαράθεση θα αναλάβουν αυτή την σχετική οικονομική υποχρέωση και δεν θα ευθύνονται οι αδερφοί Ρετάλη.[9] Πιθανότατα έτσι ολοκληρώθηκε η σχετική αντιπαράθεση.

Ακολούθως, στην πορεία του χρόνου τα αδέρφια Ρετάλη διένειμαν μεταξύ τους την κεντρική εξ αδιαιρέτου έκταση και ο Γεώργιος Δ. Ρετάλης έλαβε το τμήμα που περιείχε και τον ιερό ναό των Αγίων Θεοδώρων, εκτάσεως δέκα πέντε στρεμμάτων. Τα τέκνα του δε τον κληρονόμησαν, όταν απεβίωσε  και διένειμαν και αυτά με την σειρά τους την περιουσία του δυνάμει σχετικού  συμβολαίου Διανομής πατρικής Κληρονομίας, του 1932, του συμβολαιογράφου Ναυπλίου Παναγιώτη Αν. Περράκη.[10]

Το εκκλησάκι των Αγίων Θεοδώρων σήμερα.

Το νέο δε τμήμα που δημιουργήθηκε και το οποίο περιείχε και τον ναό, το έλαβε ο Μιχαήλ Γεωργ. Ρετάλης. Οι κληρονόμοι δε αυτού Πηνελόπη Αρβανίτη το γένος Ρετάλη, Νίκη Χιωτακάκου το γένος Ρετάλη και Γεώργιος Μ. Ρετάλης, το 2015 δώρισαν τον Ιερό Ναό των Αγίων Θεοδώρων στον Ιερό Ναό Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης Ναυπλίου.

Τέλος, πριν ολοκληρώσω και αφού σας ζητήσω συγνώμη που καταχράστηκα τον χρόνο, θα ήθελα να σας πω και μια ακόμα μικρή ιστορία. Το 2019 διάφοροι γνωστοί φίλοι και λάτρεις της πόλης του Ναυπλίου συζητούσαν μεταξύ τους, όταν συναντιόνταν στους έρημους δρόμους της πόλης μας στην διάρκεια της καραντίνας του κορωναιού – Covid, για το τι θα μπορούσε να γίνει για τα επερχόμενα διακόσια χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση στην πόλη. Οι ιδέες ήταν πολλές και διάφορες, αλλά τελικά κέρδισε η πρόταση της αγαπητής κυρίας Βασιλικής (Βάνας) Ρετάλη, να κάνουμε κάτι για να συντηρήσουμε και αναδείξουμε τον Ναό των Αγίων Θεοδώρων. Αμέσως μια παρέα εθελοντών άρχισε να δραστηριοποιείται και να «ψάχνεται κατά το κοινός λεγόμενο» για το τι θα μπορούσε να γίνει. Οι κ.κ. Δημήτρης Ψυχογιός Δρ. Αρχιτέκτων Μηχανικός Ε.Μ.Π., Αικατερίνη Λεπτίδου MSC Αρχιτέκτων Μηχανικός, Χαράλαμπος Αντωνιάδης Τοπογράφος Τ.Ε., Γεώργιος Φραγκιουδάκης Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π., Χρήστος Μετασίδης Αγιογράφος και ο υποφαινόμενος, υπό την καθοδήγησή, τις συμβουλές, τις γνώσεις και τις γνωριμίες του αγαπητού Επίτιμου προέδρου του Ελεγκτικού Συμβουλίου και προέδρου της Εθνικής Πινακοθήκης και Μουσείου Αλέξανδρος Σούτσος και φίλου κ. Απόστολου Μπότσου, χωρίς καν να μπορούμε να συναντηθούμε, αλλά μέσω τηλεφώνου, διαδικτύου και περιστασιακών μεμονωμένων συναντήσεων, λόγω καραντίνας, φτιάξαμε ένα φάκελο διεκδίκησης και τρέξαμε αυτό το πρόγραμμα.

Η επιτροπή του «Ελλάδα 2021» και η αξιότιμη Πρόεδρος της είδαν κάτι σε αυτή την πρόταση που άξιζε, την αποδέχθηκαν, την αγκάλιασαν και την χρηματοδότησαν. Φαίνεται πως ακόμα καμιά φορά, σε αυτό τον τόπο, οι άνθρωποι, ακόμα και αν δεν είναι ακριβώς παρέες, μπορούν να γράφουν ιστορία.

Σας ευχαριστούμε που αγκαλιάσατε και δεχτήκατε την ιδέα, το όνειρο  και την πρόταση  μας.

Υποσημειώσεις

[1] Εφημερίς της κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος Αριθμός  10  23 Μαΐου 1839.

[2] Κιουλουτεπέ ή Γιουλουτεπέ ή Κιουλτεπέ, παραφθορά της αντίστοιχης τουρκικής λέξης σημαίνει μάλλον, λουλουδιασμένος τόπος ή λουλουδιασμένα χωράφια (Γιούλια).

[3] Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, ψηφιακό αρχείο τύπου, Εφημερίδα «Ναυπλιακή Ηχώ», φύλλο αναδημοσίευση της υπ’ αριθμόν 12.776/ 03-05-1841 διαθήκης του Συμβολαιογράφου Ναυπλίου Χ. Παπαδόπουλου.

[4] Έως το 1946 όταν και τέθηκε οριστικά σε ισχύει ο Αστικός Κώδικας στην Ελλάδα δεν υπήρχε αυτό που ονομάζουμε σήμερα συμβολαιογραφική πράξη αποδοχής κληρονομίας. Οι κληρονόμοι είτε ενώπιον του δικαστηρίου ή με εξωδικαστική διανομή, ενώπιον κάποιου συμβολαιογράφου προέβαιναν σε κάποιας μορφής διανομή της περιουσίας του θανόντος και έτσι διαπιστωνόταν και το ακριβές σύνολο αυτής. Αυτή η πράξη αποτελούσε από εκείνη την χρονική στιγμή τον τίτλο ιδιοκτησίας τους.

[5] Μια πρόχειρη πρόσθεση των νούμερων που κατά καιρούς αναφέρονται στα συμβόλαια οδηγεί στο συμπέρασμα πως η έκταση των αγρών στο Ναύπλιο ίσως να ήταν και ενενήντα στρέμματα. Βέβαια δεν πρέπει να λησμονούμε ότι την εποχή εκείνη το στέμμα δεν αναφερόταν απαραίτητα σε ένα γαλλικό μέτρο των εκατό πόντων  αλλά υπήρχαν διάφορες εκδοχές.

[6] Αντίγραφο Διαθήκης Πρωτοδικείου Αθηνών, Αρχείο Βασιλικής Ρετάλη.

[7] Αρχείο Υποθηκοφυλακείου Ναυπλίου, τόμος μεταγραφών Η’ αριθμός 2483.

[8] Αρχείο Υποθηκοφυλακείου Ναυπλίου, τόμος μεταγραφών Μ΄ αριθμός 12.358.

[9] Αρχείο Υποθηκοφυλακείου Ναυπλίου, τόμος μεταγραφών ΛΓ΄ αριθμός 12.943.

[10] Αρχείο Υποθηκοφυλακείου Ναυπλίου, τόμος μεταγραφών Ζ’ (Σ’;)  αριθμός 21.196.

Τόμπρας Νικόλαος, Συμβολαιογράφος

Ημερίδα με τίτλο «Αποκατάσταση και Ανάδειξη ναϊδρίου Αγίων Θεοδώρων Ναυπλίου – Διεπιστημονικές προσεγγίσεις», Παρασκευή 18 Νοεμβρίου 2022, Ναύπλιο.

Σχετικά θέματα:

• Οι Άγιοι Θεόδωροι και το σπίτι του Θ. Κολοκοτρώνη στο Ναύπλιο
• Η διαθήκη του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, 3 Μαΐου 1841
• Κολοκοτρώνης Θεόδωρος – Φαλέζ
• Κολοκοτρώνης Ιωάννης ή Γενναίος (1805 -1868)
• Κολοκοτρώνης Κολίνος – Κωνσταντίνος (1810-1848)
• Κολοκοτρώνης Θ. Παναγιώτης (1836-1893)