ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Μαυροκέφαλος Αναστάσιος (1797-1880)

Αναστάσιος Μαυροκέφαλος: Συμβολαιογράφος Ναυπλίας, γραμματέας υπουργείων, αναφορογράφος, στρατιώτης, ειρηνοδίκης, υπηρεσιακός δήμαρχος Ναυπλιέων, συγγραφέας, εκδότης.

Ο Αναστάσιος Μαυροκέφαλος γεννήθηκε στην Καισάρεια της Καππα­δοκίας το 1797.[1] Έλαβε μόρφωση εκτεταμένη και εξαιρετική. Μέχρι το 1816 φοιτά στην Καππαδοκία, στη Μονή Τιμίου Προδρόμου Φλαγγιανών ή Φλαβιανών, με δάσκαλο τον ονομαστό και σπουδαίο Παΐσιο, μετέπειτα Άγιον Καισάρειας (Παΐσιος ο Πρώτος).[2] Στο σημείο αυτό είναι ευκαι­ρία να παρουσιαστούν μερικά στοιχεία για την παιδεία στην Καππαδοκία κατά τον 19° αιώνα.

Το 1792, ο ιερομόναχος Γερμανός από την Αλεξανδρέττα ιδρύει σχολείο στην Καππαδοκία και ταυτόχρονα αποφασίζει να ιδρύσει ιερατική σχολή στη Μονή Τιμίου Προδρόμου στα Φλαβιανά. Το 1804 το μοναστήρι ανακαινίζεται και ο Γερμανός μαζί με τον μαθητή του Παΐσιο δημιουργούν σχολείο και βιβλιοθήκη. Στην πορεία, ο Γερμανός γίνεται ηγούμενος της Μονής και διευθυντής της σχολής και ο Παΐσιος γενικός διευθυντής της Μονής. Η Μονή Τιμίου Προδρόμου θα αποτελέσει το εκπαιδευτικό κέντρο του ελληνισμού της Μικράς Ασίας και όχι μόνο. Σε αυτή θα λειτουργήσουν α) ιερατική σχολή, β) σχολαρχείο και γυμνάσιο αρρένων αλλά και θηλέων και γ) ορφανοτροφείο αρρένων και θηλέων.[3]

Αφήνοντας πίσω του αυτό το καταπληκτικό εκπαιδευτικό περιβάλλον, ο Αναστάσιος Μαυροκέφαλος θα αναχωρήσει για την Κωνσταντινούπο­λη τον Νοέμβριο του 1816, για να συνεχίσει τις σπουδές του στη Μεγάλη του Γένους Πατριαρχική Σχολή, στην περιοχή του Κουρούτζεσμεν. Τύχη αγαθή θα του δώσει, μεταξύ άλλων, ως Σχολάρχη τον Σέργιο Μυστάκη (σχολάρχης 1817-1820), δάσκαλο τον Νικόλαο Λογάδη (μετέπειτα σχολάρχης 1830-1835)[4] και συγκάτοικο και συμμαθητή τον Αναστάσιο Μανάκη, κατοπινό μεγάλο ευεργέτη της ελληνικής παιδείας, ιδρυτή σχο­λείων και βιβλιοθηκών.[5]

Νικόλαος Λογάδης μέλος της Φιλικής Εταιρείας και ένας από τους σημαντικότερους Διδασκάλους της Νεότερης Ιστορίας του Ελληνισμού και συγγραφέας του μνημειώδους έργου «Κιβωτός της Ελληνικής γλώσσης».

Επισημαίνεται ότι ο Νικόλαος Λογάδης ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας από το 1820, ενώ υπάρχουν αναφορές πως και ο Αναστάσιος Μανάκης ήταν Φιλικός.[6] Μέσα σε αυτή την εξαιρε­τική εκπαιδευτική συγκυρία, ο Μαυροκέφαλος μορφώνεται, αποκτά παι­δεία και ικανότητες που θα του είναι ιδιαίτερα χρήσιμες στο μέλλον. Εκεί θα γνωρίσει τους Έλληνες και Ρωμαίους φιλοσόφους και ιστορικούς, με συνέπεια να γράφει και να συντάσσει τον λόγο του με τρόπο και ύφος εντελώς διαφορετικά από όλους τους άλλους συμβολαιογράφους, να δημιουργεί λέξεις και να χρησιμοποιεί στα γραπτά του ένα γλωσσικό ιδίωμα μοναδικό.

Στη συνέχεια, ο Αναστάσιος Μαυροκέφαλος έρχεται στην επαναστα­τημένη Ελλάδα από το πρώτο έτος του Αγώνα, όπως δηλώνει ο ίδιος σε σχετική επιστολή, λαμβάνοντας μέρος και σε μάχες, άγνωστο όμως σε ποιες. Στην επιστολή που στέλνει στις 15 Μαρτίου 1840 προς τον επί των στρατιωτικών Β’ γραμματέα της Επικράτειας, αναφέρει πως συμμετείχε και έλαβε μέρος ως στρατιωτικός, είναι μέλος της επιτροπής των αρίστων του Ναυπλίου και τιμήθηκε με αριστείο υπαξιωματικού, χωρίς όμως να έχει λάβει ακόμα «προσήκον Αριστοφορικό Δίπλωμα».[7] Ο ίδιος δηλώ­νει δε στην απογραφή του Ναυπλίου τον Ιούνιο του 1839 ότι κατοικεί στην πόλη από το 1823.[8] Επιπρόσθετα, το όνομά του περιλαμβάνεται στις αναφορές που υπάρχουν στον φάκελο του Υπουργείου Αστυνομί­ας με τους πρόσφυγες Μικρασιάτες που βρίσκονται στο Ναύπλιο, τον Αύγουστο του 1825, Το επάγγελμα του, όπως αναγράφεται στη σχετική σημείωση, είναι γενικός αναφορογράφος.[9] Ο τρίτος συμβολαιογράφος Ναυπλίας είναι ακριβώς ο περίφημος αναφορογράφος της πόλης, και όχι μόνο, που αναφέρει ο Νικόλαος Δραγούμης στο έργο «Ιστορικοί Ανα­μνήσεις» αλλά και τόσοι άλλοι συγγραφείς. Και αυτός ο ρόλος είναι ένας μόνο από όσους θα υπηρετήσει με αξιοσύνη ο Μαυροκέφαλος κατά τη διάρκεια του βίου του.

Ναύπλιο. Η πλατεία Συντάγματος και το Οπλοστάσιο, σήμερα Αρχαιολογικό Μουσείο. Η καρτ-ποστάλ, είναι ταχυδρομημένη το 1907, με πεντάλεπτο γραμματόσημο της σειράς των «Ολυμπιακών» Αγώνων του 1906.

Στα αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας εντοπίζονται δύο έγγραφα που φέρουν την υπογραφή του και έχουν συνταχθεί στις 26 Φεβρουάριου και τις 31 Μαρτίου του 1822. Πρόκειται για έγγραφα του Μινιστέρου (Υπουργού) των Εσωτερικών και προσωρινού Πολέμου, Ιωάννη Κωλέττη, τα οποία υπογράφει ο Μαυροκέφαλος, αντί του ελλείποντος αρχιγραμματέα.[10]

Στις 4 Μαΐου του 1824 αποστέλλει από το Άργος προς τον Ιωάννη Κωλέττη, μέλος του Εκτελεστικού, μία επιστολή, με την οποία τον παρακαλεί να μεσολαβήσει ώστε το δημόσιο ταμείο να του καταβάλλει δεδουλευμένα για την απασχόληση του (ως γραμματέας) στο υπουρ­γείο που διοικούσε ο Κωλέττης. Η επιστολή, πέρα των τυπικών διατυπώ­σεων και της περιγραφής της οικονομικής στενότητας που αντιμετωπίζει ο αποστολέας, μαρτυρά και μία γνωριμία και σχετική οικειότητα μεταξύ των δύο ανδρών.[11]

Στη διάρκεια του Αγώνα, ο Μαυροκέφαλος πρέπει να αλλάζει συχνά θέσεις, άλλοτε ιδιωτεύοντας ως αναφορογράφος και άλλοτε εργαζόμενος ως γραμματέας σε διάφορες «δημόσιες» υπηρεσίες. Κάποια χρονική στιγμή μάλιστα, ίσως το 1825 διαβιβάζει προς το Βουλευτικό Σώμα το αίτημα του να λάβει επίσημο δίπλωμα άσκησης του επαγγέλματος του νοταρίου, με τη θετική απάντηση στο αίτημά του να παραπέμπεται για το μέλλον.[12] Γι’ αυτό και με την έλευση του Κυβερνή­τη I. Καποδίστρια στο Ναύπλιο – ο Ν. Δραγούμης κάνει τη σχετική ανα­φορά στο έργο του – ο Μαυροκέφαλος αναφέρεται ως αναφορογράφος της πόλης. Όπως ήδη σημειώθηκε, με το υπ’ αρ. 103 Ψήφισμα της 6^ης Μαΐου του 1830, απαγορεύεται στους αναφορογράφους να συντάσσουν αναφορές και συναφή δικόγραφα, με τα οποία παρακωλύεται, δια μέσου της ασκήσεως εφέσεων, η ομαλή λειτουργία της δικαιοσύνης και έτσι αρχίζει να περιορίζεται το αντικείμενο τους και ο ρόλος τους, υπέρ των δικηγόρων.

Οι Αναφορογράφοι του Ναυπλίου, σκίτσο με μολύβι, Γεωργίου Νικολάου Προύντζου. Δημοσιεύεται στο: Οι Συμβολαιογράφοι | Σημειογράφοι – Μνήμονες – Συμβολαιογράφοι Ναυπλίου 1831- 2009, Ναύπλιο 2020, σελ. 56.

Η καθ’ αυτό νομική σταδιοδρομία του Μαυροκέφαλου ξεκινά στις 23 Μαΐου (4 Ιουνίου) 1834, όταν με βασιλική απόφαση διορίζεται Ειρηνοδί­κης Ναυπλίου.[13] Ένα από τα καθήκοντα που αναλαμβάνει αμέσως μετά τον διορισμό του, είναι αυτό του εκπληρούντος δημαρχιακά καθήκοντα, καθώς αναγκάζεται να λειτουργήσει ως υπηρεσιακός δήμαρχος, μέχρι να γίνουν εκλογές για την ανάδειξη δημοτικού συμβουλίου. Οι εκλογές θα λάβουν χώρα και τα αποτελέσματα θα ανακοινωθούν από τον αναπλη­ρωτή δήμαρχο στις 18 Ιουλίου. Ανάμεσα στα εκλεγέντα μέλη του Δημοτικού συμβουλίου Ναυπλίου είναι και ο ίδιος ο Μαυροκέφαλος.[14] Είναι πιθανό πως ο διπλός αυτός ρόλος και τα εκλογικά πάθη της εποχής τον οδήγησαν ενώπιον της δικαιοσύνης, καθώς στις 4 (14) Οκτωβρίου του 1834 εκδίδεται βασιλική απόφαση, με την οποία διορίζεται και πάλι Ει­ρηνοδίκης Ναυπλίου, μετά την αθώωσή του από το αρμόδιο δικαστήριο του Ναυπλίου.[15]

Από τη θέση του ειρηνοδίκη θα συντάξει και την πρώτη επίσημη συμ­βολαιογραφική πράξη του, στις 4 Φεβρουάριου του 1835. Θα ακολουθή­σουν μερικές ακόμα που συντάσσονται στο πλαίσιο των καθηκόντων του ως ειρηνοδίκης. Όμως, όπως ήδη σημειώθηκε κατά την παρουσίαση του Μνήμονα Χαράλαμπου Παπαδόπουλου, ο Μαυροκέφαλος αναλαμβάνει συστηματικά χρέη συμβολαιογραφούντος ειρηνοδίκη, προς αναπλήρωση του απουσιάζοντα συμβολαιογράφου της πόλης, κατά την προσωρινή αλλά πολύμηνη απουσία του τελευταίου. Τα συμβόλαια αυτής της περι­όδου είναι οι πράξεις υπ’ αρ. 37 της 31^η? Ιανουάριου 1835 έως και υπ’ αρ. 874 της 29^ης Απριλίου 1836, όταν και επιστρέφει ο Παπαδόπουλος στη θέση του.

Χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου είναι ότι ανάμεσα στα πρώτα συμβόλαια που συντάσσει ο Μαυροκέφαλος είναι μία σειρά από πληρεξούσια και άλλες πράξεις, στις οποίες συμβάλλεται ο ίδιος ο Χαράλαμπος Παπαδόπουλος, προκειμένου να τακτοποιήσει κάποια προ­σωπικά του θέματα και να ορίσει εντολοδόχους του για την περίοδο της απουσίας του.[16] Δεν είναι δυνατόν να καθοριστεί επακριβώς το διάστημα κατά το οποίο διατήρησε ο Μαυροκέφαλος τη θέση του ειρηνοδίκη Ναυπλίας. Ωστόσο, στο σχετικό απογραφικό δελτάριο της απογραφής της 11^ης Ιουνίου του 1839 ως επάγγελμα αναγράφεται «δικηγόρος». Επιπρόσθετα, την περίοδο 1837 – 1840, εντοπίζονται ως διορισμένοι ειρηνοδίκες Ναυπλίου πρώτα ο Παναγιώτης Σέκερης, μετά κάποιος Γ. Δασκαλόπουλος και στη συνέχεια ο Αναστάσιος Ελαιών.[17] Στις 19 Φεβρουάριου 1841, ο Αναστάσιος Μαυροκέφαλος αρχίζει την καριέρα του ως συμβολαιο­γράφος, καθώς διορίζεται, με σχετικό βασιλικό διάταγμα, συμβολαιογρά­φος Σπετσών.[18] Η θητεία του εκεί θα είναι ολιγόμηνη, αφού, στις 24 Δεκεμβρίου (5 Ιανουάριου) 1841, θα μετατεθεί με αντίστοιχο διάταγμα στο Άργος.[19] Κατά την οκταετή του παραμονή στο Άργος θα ξεκινήσει και το συγγραφικό του έργο, στο οποίο θα γίνει αναφορά εκτεταμένα στη συνέχεια. Τον Δεκέμβριο του 1844 θα συμπεριληφθεί και αυτός, όπως και άλλοι εγγράμματοι του νομού, στον κατάλογο των υποψηφίων ενόρκων για πιθανές δίκες.[20]

Με το από 18 Σεπτεμβρίου 1848 βασιλικό διάταγμα, μετατίθεται ως συμβολαιογράφος στο Ναύπλιο.[21] Η πρώτη πράξη του που εντοπίστηκε μεταγραμμένη στο υποθηκοφυλακείο Ναυπλίου είναι η υπ’ αρ. 217/19- 2-1849, η οποία έχει καταχωρηθεί στον τόμο Θ’, αρ. 2.871 και αφορά προικοσύμφωνο.[22]

Ναύπλιο. Η πλατεία Πλατάνου (Συντάγματος) το παλιό τζαμί και στο βάθος το Παλαμήδι.

Κάνοντας μια μικρή παύση από νούμερα, ημερομηνίες και Φ.Ε.Κ., θα ήθελα να σταθούμε λίγο σε αυτή την πράξη, προκειμένου να καταγρα­φούν κάποιες πληροφορίες που αφορούν τον προικοδότη πατέρα. Η πρά­ξη συντάσσεται στην οικία του προικοδότη, όπου κλήθηκε ο συμβολαι­ογράφος. Αυτός ονομάζεται Ισίδωρος Ραβδάς και είναι Χιώτης έμπορος, που ήρθε στο Ναύπλιο, μάλλον μετά την καταστροφή της Χίου. Είναι άνθρωπος εγγράμματος και ο μάρτυρας που συνήθως χρησιμοποιούσε και ο Χαράλαμπος Παπαδόπουλος στα συμβόλαιά του. Είναι προσωπι­κός φίλος του Μαυροκέφαλου και η οικία του στην «Πρόνοια» του Ναυπλίου, γίνεται συχνά τόπος συνάντησης του συμβολαιογράφου και των φίλων του, όπου ανέπτυσσαν πολύωρες φιλοσοφικές συζητήσεις. Το απο­τέλεσμα αυτών των συζητήσεων μεταφέρεται στα βιβλία που συγγράφει ο Μαυροκέφαλος.[23]

Ο συμβολαιογράφος εργάζεται χρησιμοποιώντας ως έδρα του πρώτα το «κείμενω κατά την ενορίαν του Αγίου Γεωργίου επί της οδού Όθωνος ένδον της υπ’ αριθ. 10 οικίας Κουτσολιά» γραφείο, έως τα τέλη του 1850. Στη συνέχεια μεταφέρεται στο «κείμενω κατά την ενορίαν του Αγίου Γε­ωργίου επί της οδού Όθωνος υπό την υπ’ αριθ. 29 οικίαν του κυρίου Νι­κολάου Ζιώτζου» γραφείο, όπου θα παραμείνει ολίγους μήνες. Τελικά, θα εγκατασταθεί για το υπόλοιπο της θητείας του στο «κείμενω κατά την ενορίαν του Αγίου Γεωργίου επί της οδού Όθωνος υπό την υπ’ αριθ. 20 Μεϊδανοπουλικήν οικίαν» γραφείο. Μετά την εκδίωξη του Όθωνα τον Οκτώβριο του 1862, αναγράφεται στα συμβόλαια ότι το εν λόγω γρα­φείο βρίσκεται επί της οδού της πλατείας του Συντάγματος. Κάπως έτσι αποκτούν οι δρόμοι την ιστορία τους.[24] Τέλος, στα μέσα Νοεμβρίου του 1862, ο Αναστάσιος Μαυροκέφαλος ολοκληρώνει τη θητεία του ως συμ­βολαιογράφος Ναυπλίου και μετατίθεται, με το από 9 Απριλίου 1863 θέ­σπισμα, στην Αθήνα, όπου γίνεται ο δέκατος τρίτος συμβολαιογράφος της πόλης.[25] Στην πρωτεύουσα θα συντάξει την πρώτη πράξη του στις 6 Μαΐου 1863 και την έσχατη, την υπ’ αρ. 4.703, στις 13 Απριλίου 1880.[26] Αυτή θα είναι και η τελευταία συμβολαιογραφική πράξη του βίου του, καθώς λίγο μετά θα αποχωρήσει από τη ζωή σε ηλικία 83 ετών ως έγγι­στα.[27]

Ο Αναστάσιος Μαυροκέφαλος, είχε λάβει εκτεταμένη και σπουδαία μόρφωση ενώ έχει, όπως προκύπτει από τα συμβόλαιά του, βαθιά γνώση της ελληνικής γλώσσας καθώς και των αρχαίων ελληνικών. Γι’ αυτό και τα συμβόλαιά του είναι γραμμένα σε μία αρχαΐζουσα γλώσσα, θα τολμού­σα να πω.[28] Οι άλλοι συμβολαιογράφοι της εποχής, αντίστοιχα, γράφουν σε γλώσσα που φέρει πιο πολύ σε «προσεγμένη» δημοτική (όρος όχι και τόσο δόκιμος). Επίσης, δημιουργεί και χρησιμοποιεί λέξεις και νομικούς όρους που δεν συναντιόνται σε κανέναν από τους άλλους σύγχρονούς του συμβολαιογράφους. Πέρα όμως από όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά, ο Μαυροκέφαλος έχει και ένα ακόμα. Είναι, χωρίς υπερβολή, πολυγραφότατος συγγραφέας. Πως αλλιώς να χαρακτηρισθεί ένας άνθρωπος, που τα χρόνια που οι εγγράμματοι είναι τόσοι λίγοι και τα μέσα της τυπογραφί­ας τόσο περιορισμένα, συγγράφει και εκδίδει περισσότερα από δεκατρία πονήματα, μικρά τευχίδια-βιβλία και συγχρηματοδοτεί την εκτύπωση έρ­γων άλλων συγγραφέων της εποχής; Πληροφοριακά σημειώνεται ότι τα περισσότερα έργα που έχει συγγράψει, και τα οποία εντοπίζονται κυρίως στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, έχουν τη μορφή Πλατωνικών διαλόγων, όπου μία παρέα συνομιλεί για διάφορα θέματα, πολιτικά, εκκλησιαστικά, νο­μικά και εκπαιδευτικά. Κάθε φορά, στην αρχή του διαλόγου αναφέρονται τα μικρά ονόματα των μελών της παρέας. Επίσης, στην αρχική σημείωση δηλώνεται σε ποια οικία ή χώρο συγκεντρώθηκε η ομήγυρη για τη συγκε­κριμένη συζήτηση.

Στη διάρκεια της έρευνας εντοπίστηκαν στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη της Αμερικανικής Σχολής Κλασσικών Σπουδών και παρατίθενται δεκα­τρείς τίτλοι έργων – διαλόγων που έχει συγγράψει ο Αναστάσιος Μαυροκέφαλος:

1. «Αδαμάντιος ή περί ορθής πληρεξουσιαιρεσίας, διάλογος συγγραφείς και εκδοθείς υπό Αναστασίου Μαυροκέφαλου, δαπάνη Δημητρίου Τσόκρη του Συνταγματάρχου, εν Ναυπλίω, εκ της τυπογραφίας Κ. Τόμπρα και Κ. Ιωαννίδου, 1843». Στις σημειώσεις της πρώτης σελίδας αναφέρεται ότι ο διάλογος έλαβε χώρα στο Άργος, στην οικία Τουρναβίτου, στις 5 Σεπτεμβρίου.

2. «Αντώνιος ή περί έμφρονος εκλογής Βουλευτών, διάλογος συνταχθείς και εκδοθείς υπό Αναστασίου Μαυροκέφαλου, συνδρομή των φιλάγαθων πολιτών, εν Ναυπλίωι, εκ της τυπογραφίας Κ. Τόμπρα και Κ. Ιωαννίδου, 1844». Στις σημειώσεις της πρώτης σελίδας αναφέρεται ότι ο διάλογος έλαβε χώρα στο Άργος, στην οικία του Αντωνίου Αρωματοπώλου, την 20η Μαρτίου. Στην τελευταία σελίδα υπάρχει και η λίστα με τα ονόματα των Αργείων που συνέβαλαν οικονομικά στην εκτύπωση του έργου.

3. «Τρύφων ή περί αναδοχής και Πείσανδρος ή περί στασιδιού, διά­λογοι δύο εκκλησιαστικοί, συγγραφέντες και εκδοθέντες υπό Αναστασίου Μαυροκέφαλου, δαπάνη Ελευθερίου Σχινά Θετταλομάγνητος του Ταγ­ματάρχου πυροβολικού, εν Ναυπλία, εκ της τυπογραφίας Κ. Ιωαννίδου, 1847». Στη σημείωση της πρώτης σελίδας του πρώτου διαλόγου δηλώ­νεται ότι ο διάλογος έλαβε χώρα στο Ναύπλιο, στο περιβόλι το ευρισκό­μενο στη Γλυκειά του Ναυάρχου Μιαούλη. Στην αντίστοιχη σημείωση της πρώτης σελίδας του δευτέρου διαλόγου πληροφορούμαστε ότι αυτός γίνεται στο Ναύπλιο, στο κατά την Πρόνοια περιβόλιο Ισιδώρου Ραβδά, του Χίου, την η’ ημέρα (ογδόη) της δευτέρας προσκυνήσεως της Αναστάσεως, (Δευτέρα του Πάσχα) μετά τη λειτουργία.

4. «Σωτήριος ή περί μαθητικής, διάλογος πραγματευόμενος περί κανό­νων και υποχρεώσεων μαθητού εκπαιδεύσεως, συγγραφείς υπό Αναστα­σίου Μαυροκέφαλου Καισαρέως, συμβολαιογράφου Ναυπλίας, εκδίδεται συνδρομή φιλομούσων, εν Αθήναις, τύποις X. Νικολαΐδου Φιλαδελφέως, 1859». Στις σημειώσεις της πρώτης σελίδας αναφέρεται ότι ο διάλογος έλαβε χώρα στο Ναύπλιο «εν το βιβλιοπωλείο του Κωνσταντίνου Ιωαννίδου κειμένω εγκαρσίως του Υψηλαντικού τύμβου». Το εν λόγω πόνημα είναι αξιόλογο, γιατί, πέραν των άλλων, ο Μαυροκέφαλος αναφέρει ποια συγγράμματα από αυτά που προτείνει στους νέους να διαβάσουν, έχει μελετήσει και ο ίδιος στη νεότητά του.
5. Σε μία ενιαία έκδοση δημοσιεύονται επτά διάλογοι: α) «Σωσικλής, ή περί ημιμαθείας, και ημιτελούς διδασκαλίας και χωλάνσεως της εκπαιδευ­τικής… ή άλλων κηδεμόνων των μαθητών», β) «Μενέδημος, ή περί του, τί έστιν απολύτως καλόν και τι εστίν απολύτως κακόν… αι πέντε αισθήσεις», γ) «Ευστάθιος, ή περί ασωτίας, φιλαργυρίας και ενθέου οικονομίας», δ) «Ιωάννης, ή περί παρανύμφων ήτοι τι σκοπούσα η Αγία ημών Ανατολι­κή χριστιανών… και καθήκοντα αυτών», ε) «Αντικλής, ή περί μωράς και αλαζόνας πολυτελείας», στ) «Αυκόφρων, ή περί εσφαλμένης παραλλήλου ηλικιοκρισίας» και η) «Δημήτριος, ή περί ανίερου αφιερώματος». Όλα τα ανωτέρω «συγγραφέντα υπό Αναστασίου Μαυροκέφαλου Καισαρέως, συμ­βολαιογράφου Ναυπλίας, εκδίδονται συνδρομή φιλομούσων, εν Αθήναις, τύποιςΧ. Νικολαίδου Φιλαδελφέως, I860».[29]

Ο Αναστάσιος Μαυροκέφαλος πρέπει επίσης να έχαιρε ευρύτερης εκτίμησης και αναγνώρισης ως προς τη μόρφωσή του, τη συγγραφική του ικανότητα και την προσωπικότητά του εν γένει. Αυτό προκύπτει από τα έγγραφα που περιλαμβάνονται σε σχετικό φάκελο των Γενικών Αρ­χείων του Κράτους. Σύμφωνα με το περιεχόμενό τους, την 1^η Οκτωβρί­ου του 1841 ο Μαυροκέφαλος απευθύνει επιστολή – αίτημα προς την αρμόδια για τα Εκκλησιαστικά και τη Δημόσια Εκπαίδευση Γραμματεία της Επικράτειας (Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων σήμερα), στην οποία αναπτύσσει την πρόθεσή του να μεταφράσει, σχολιάσει και δη­μοσιεύσει το έργο δύο μεγάλων στωικών φιλοσόφων. Πρόκειται για τα «Τα εις εαυτόν» υπομνήματα του Μάρκου Αυρήλιου Αντώνιου και «Το Εγχειρίδιον» του Επίκτητου, όπως αυτά συγκεντρωθήκαν από τον Ιωάν­νη Στοβαίο τον 5° αιώνα μ.Χ.

Επειδή το έργο της έκδοσης των ανωτέρω είναι υψηλού κόστους, αιτείται την οικονομική ενίσχυση της αρμόδιας Γραμματείας υπό τη μορφή συνδρομής. Στη συνέχεια περιλαμβάνεται το από 24 Οκτωβρίου 1841 υπηρεσιακό έγγραφο με τη θετική εισήγηση του αρμόδιου γραμματέα της Επικράτειας προς τη μεγαλειότητά του, τον βα­σιλιά Όθωνα για την έγκριση κονδυλίου 100 δραχμών, που αντιστοιχεί σε συνδρομή 25 αντιγράφων των δύο βιβλίων. Ακολουθεί το έγγραφο με τη σχετική έγκριση της συνδρομής και της δαπάνης από τον ίδιο τον Όθωνα, καθώς και τα άλλα συνοδευτικά έγγραφα του φακέλου.[30]

Χάρη στο έργο του Τραντάφυλλου Ε. Σκλαβενίτη, «Πολιτισμική ιστορία του Ναυπλίου (1833-1862)» και του Λίνου Πολίτη «Κατάλογος χειρογράφον του Πανε­πιστημίου Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 1991», αλλά και στο διαδίκτυο, εντοπίστηκε στην ψηφιακή βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου του Harvard, μέσω του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Harvard στην Ελλάδα, που βρίσκεται στο Ναύπλιο, ένα ψηφιακό αντίγραφο του έργου «Επίκτητου Εγχειρίδιον και αποσπάσματα εκ της Ανθολογίας Ιωάννου Στοβαίου, μεταφρασθέντα εις την καθομιλουμένην, και εκδοθέντα υπό Αναστασίου Μαυροκέφαλου Καισαρέως, εν Αθήναις, εκ της του Ηλία Χριστοφορίδου τυπογραφίας, Η Αγάδ(θ)η τύχη, 1842», εκ της Ακαδημίας Αθηνών.[31] Ακόμη, στην ψηφιακή βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών «Ανέμη» του Πανεπιστημίου Κρήτης βρίσκεται το έργο «Συντομότερων, Σωκρατικών ρήσεων ή ομιλιών συλλεγέντων παρά Ιωάννου Στοβαίου, μετάφρασις εις την καθομιλουμένην και έκδοσις υπό Αναστασ. Μαυροκέφα­λου Καισαρέως, εν Αθήναις εκ της του Ηλία Χριστοφορίδου τυπογραφίας, Η Αγάθη τύχη, 1842».[32]

Επιπρόσθετα, υπάρχουν στοιχεία που αποδεικνύουν πως κατά τη διάρ­κεια της συμβολαιογραφικής του θητείας στην Αθήνα συχνά πυκνά τον χρησιμοποιούσε ως συμβολαιογράφο το Πανεπιστήμιο Αθηνών (Εθνικό Πανεπιστήμιο τότε). Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αναφορά που περιέχεται στον πρυτανικό λόγο που εκφωνήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 1868, ημέρα της εγκαθιδρύσεως των νέων Αρχών του Εθνικού Πανεπι­στημίου, υπό του πρυτάνεως Θεοδώρου Γ. Ορφανίδου, που ολοκλήρωνε τη θητεία του και αποχωρούσε. Σε αυτόν αναπτύσσεται εκτενώς το γε­γονός ότι στις 8 Ιουλίου 1868 προσκαλείται από την Πρυτανεία ο συμ­βολαιογράφος Αναστάσιος Μαυροκέφαλος, προκειμένου να συντάξει σχετική πράξη απογραφής του περιεχομένου των 39 κιβωτίων, τα οποία δώρισε στο Πανεπιστήμιο ο μακαρίτης Δ. Παρρησιάδης και είχαν σταλεί ακολούθως από την Ιβράιλα από τον Έλληνα πρόξενο. Αυτός συντάσ­σει την υπ’ αρ. 1.287 ή 2.187/1868 πράξη του (αναφέρονται και τα δύο νούμερα μάλλον από τυπογραφικό λάθος), με την οποία απογράφεται το περιεχόμενο των κιβωτίων. Σύμφωνα με τη σχετική σημείωση, η απογραφή κράτησε πέντε ημέρες, τα κιβώτια δε περιείχαν τη συλλογή βιβλίων του κληροδότη.[33] Τέλος, πολλές είναι και οι αναφορές του ονόματος του Αναστασίου Μαυροκέφαλου ως συνδρομητή στην έκδοση έργων άλλων συγγραφέων της εποχής. Η αναφορά σε αυτές θα κούραζε, καθώς σε πολ­λά από αυτά τα έργα συνδρομητές είναι και άλλοι από τους αναφερόμενους σε αυτό το πόνημα συμβολαιογράφους και σχετική μνεία γίνεται όταν παρουσιάζεται ένας έκαστος από αυτούς.

Για την προσωπική ζωή του Μαυροκέφαλου, μπορούν να αναφερθούν συνοπτικά τα εξής: Από σχετική συμβολαιογραφική πράξη, γνωρίζουμε ότι κατά την περίοδο που ήταν συμβολαιογράφος Ναυπλίου η οικία του βρισκόταν στην ενορία του Αγίου Γεωργίου κατά τη συνοικία της βρύσης Τσόκρη, σημερινή πάροδος της οδού Παπανικολάου.[34] Ακολούθως, από τα στοιχεία που δίνει κατά την απογραφή του 1839, γνωρίζουμε ότι ήταν χήρος και ότι από την οικογένειά του βρίσκονται στο Ναύπλιο ο αδελφός του Αβράαμ, χαρτοσημοπώλης στο επάγγελμα, με τη σύζυγό του Μαρία, ο αδελφός της γυναίκας του, Γαβριήλ Χατζή Γεώργιος και κάποια ανήψια.[35]

Ακόμη, κατά την περίοδο της άφιξης του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, απασχολούσε ως γραμματέα του ένα νέο με το όνομα Ιωάννης Σταύρου Πριμηκύριος από τη Φιλιππούπολη, ετών 19. Αυτός θα εγγρα­φεί αργότερα για να σπουδάσει στο Κεντρικό Σχολείο της Αίγινας, που δημιούργησε ο Καποδίστριας.[36] Τέλος, κάποια στιγμή την άνοιξη του 1880, αυτή η μορφή, ο απόφοιτος της Μονής Τιμίου Προδρόμου και της Μεγάλης του Γένους Σχολής, γραμματέας υπουργείων, αναφορογράφος, στρατιώτης, ειρηνοδίκης, υπηρεσιακός δήμαρχος Ναυπλιέων, συμβολαι­ογράφος, συγγραφέας, εκδότης, άνθρωπος ευρύτερα των γραμμάτων με κάθε τρόπο και από κάθε θέση, αποχωρεί από τη ζωή σε βαθύ γήρας και έσχατη πενία.[37]

Δυστυχώς, δεν μπόρεσα να εντοπίσω κάπου κάποια απεικόνισή του. Η έρευνα όμως συνεχίζεται…

Υποσημειώσεις

[1] Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχεία Νομού Αργολίδος, απογραφή πληθυσμού Ναυπλίου 1839, ευγενική παραχώρηση του κυρίου Δημητρίου Γεωργόπουλου, ιστορικού, προϊσταμένου των Γ.Α.Κ. Νομού Αργολίδος, αποδελτιωμένη και μεταγραμμένη, επίκειται η δημοσίευση.

[2] Αναστασίου Μαυροκέφαλου, Τρύφων ή περί αναδοχής και Πείσανδρος η περί στασιδιού, διάλογοι δύο εκκλησιαστικοί συγγραφέντες και εκδοθέντες υπό Α. Μ, εν Ναυπλίαι εκ της τυπογραφίας κ. Ιωαννίδου, 1847. Εισαγωγικό σημείωμα αφιερωματικό στο διδάσκαλό του, Άγιον Καισάρειας Παΐσιο. Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη.

[3] Μαρία Κ. Χωδιάκη, διπλωματική εργασία, «Ελληνόφωνοι Καππαδόκες Λόγιοι (19ος- 20ος αι.)», Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεολογική Σχολή Τμήμα Ποιμαντικής & Κοινωνικής Θεολογίας, Τομέας Ιστορίας της Εκκλησίας & Δογματικής Θεολογίας, σύμβουλος καθηγητής Αθανάσιος Ε. Καραθανάσης, Θεσσαλονίκη 2007. Ειδικότερες πληροφορίες, βλ. Βασίλειος Φαρασόπουλος, «Η τοποθεσία και η ανέγερση της Μονής Τιμίου Προδρόμου στο Ζινδζίδερε – Φλαβιανά Καισάρειας», τόμος ΣΤ’, Πανελλήνιο Συνέδριο για τον Ελληνισμό της Μ. Ασίας, Α.Π.Θ. 2000, Θεσσαλονίκη 2002.

[4] Αναστασίου Μαυροκέφαλου, Διάλογοι επτά, Σωσικλής ή περί ημιμάθειας και ημιτελούς διδασκαλεία… των μαθητών, συγγραφέντος υπό Α.Μ., εν Αθήναις, Τύποις X. Νικολαίδου Φιλαδελφέως, 1860. Εισαγωγικό σημείωμα αφιερωματικό στον φίλο και συσπουδαστή Αναστάσιο Μανάκη, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη.

[5] Ο Αναστάσιος Μανάκης καταγόταν από το Ανήλιο Μετσόβου, σπούδασε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή και εργαζόταν στην Κωνσταντινούπολη, αναφέρεται ότι ήταν Φιλικός από το 1818, (δεν εντοπίζεται στα ονόματα του αρχείου Π. Σέκερη ή στα έργα του Εμμ. Ξάνθου ή του I. Φιλήμονα αλλά σχετίζεται με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη), λαμβάνει μέρος στην προετοιμασία της Επανάστασης και σε μάχες τόσο στη Βαλκανική όσο και στην επαναστατημένη Ελλάδα (Δερβενάκια, Μεσολόγγι), έχει έντονη και ποικίλη δράση. Μετά την απελευθέρωση θα συστήσει βιβλιοθήκες και σχολεία σε όλη τη χώρα. Απεβίωσετο 1864.

[6] Ο Νικόλαος Λογάδης, διδάσκαλος στο Κουρουτζεσμέ – Μεγάλη του Γένους Σχολή στην Κωνσταντινούπολη, ετών 50, μυείται στη Φιλική Εταιρεία την 1η Μαρτίου 1820 (Ι.Α, Μελετόπουλου, Η Φιλική Εταιρεία Αρχείο Π. Σέκερη, Αθήνα 1967, σ. 148, Α/Α/ 388). Από το 1830 έως τον θάνατό του το 1835, ο Λογάδης θα είναι ο διευθυντής – σχολάρχης της Μεγάλης του Γ ένους Σχολής.

[7] Γενικά Αρχεία του Κράτους, κεντρική υπηρεσία, τεκμήριο υπ’ αρ. 256 (GRSGSA- CSA_AO007).

[8] Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχεία Νομού Αργολίδος, απογραφή πληθυσμού Ναυπλίου 1839, ευγενική παραχώρηση του κυρίου Δημητρίου Γεωργόπουλου, ιστορικού, προϊσταμένου των Γ.Α.Κ. Νομού Αργολίδος, αποδελτιωμένη και μεταγραμμένη, επίκειται η δημοσίευση.

[9] Γ. Ι. Αναστασιάδη, «Ιστορίας Επανάληψις», Μικρασιατικά Χρονικά, Σύγγραμμα Περιοδικόν, Εκδιδόμενον υπό του τμήματος Μικρασιατικών Μελετών της Ενώσεως Σμυρναίων, τ. ένατος, Αθήναι 1961, σ. 116 – 127.

[10] Βουλή των Ελλήνων, Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, τ. 14, σ. 111 και τ. 1, σ. 373 (ψηφιακά αντίγραφα).

[11] Ακαδημία Αθηνών, Ψηφιακά Αρχεία, Αρχειακή Συλλογή ΚΕΙΝΕ, Αρχείο Κωλέττη, έγγραφο 178.

[12] Βουλή των Ελλήνων, Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, τ. 7, σ. 164, πρακτικά Βουλευτικού Σώματος Γ’, περίοδος 1824-1826 (ψηφιακά αντίγραφα).

[13] Εφημερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος, αρ. 19, εν Ναυπλίω, 26 Μαΐου (7 Ιουνίου) 1834, Διορισμοί, σ. 158.

[14] Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού, σχετικό άρθρο για τις πρώτες δημοτικές εκλογές και σχετικά συνοδευτικά έγγραφα.

[15] Εφημερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος, αρ. 37, εν Ναυπλίω, 16 (28) Οκτωβρίου 1834, Διορισμοί, σ. 272.

[16] Εθνική Βιβλιοθήκη, Τμήμα Χειρογράφων και Ομοιοτύπων, πράξεις 1 έως 874 του Ειρηνοδίκη Ναυπλίας Αναστάσιου Μαυροκέφαλου και άλλα υπηρεσιακά έγγραφα, κατάστιχα Ν 012, 013 (1835).

[17] Εφημερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος, αρ. 29, εν Αθήναις, 17 Αυγούστου 1837, Διορισμοί, σ. 117 και Εφημερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος, αρ. 5, εν Αθήναις, 2 Μαρτίου 1839, Αγγελίαι αφορώσαι την δημόσιον υπηρεσίαν, σ. 27.

[18] Εφημερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος, αρ. 11, εν Αθήναις, 31 Μαΐου 1841, Αγγελίαι αφορώσαι την δημόσιον υπηρεσίαν, σ. 87.

[19] Εφημερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος, αρ. 3, εν Αθήναις, 30 Ιανουάριου 1842, Αγγελίαι αφορώσαι την δημόσιον υπηρεσίαν, σ. 15.

[20] Εφημερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος, αρ. 35, εν Αθήναις, 2 Δεκεμβρίου 1844, Οριστικοί κατάλογοι, των εχόντων προσόντα ενόρκου, σ. 208.

[21] Εφημερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος, αρ. 33, εν Αθήναις, 24 Νοεμβρίου 1848, Αγγελίαι αφορώσαι την δημόσιον υπηρεσίαν, σ. 166.

[22] Αρχείο μεταγεγραμμένων συμβολαίων του Υποθηκοφυλακείου Ναυπλίου.

[23] Αναστασίου Μαυροκέφαλου, Τρύφων ή περί αναδοχής και Πείσανδρος ή περί Στασιδιού, Διάλογοι δύο εκκλησιαστικοί, Συγγραφέντος και εκδοθέντες υπό Α.Μ., δαπάνη Ελευθερίου Σχινά Θετταλομάγνητος του Ταγματάρχου πυροβολικού, εν Ναυπλία, εκ της τυπογραφίας Κ. Ιωαννίδου, 1847. Εισαγωγική σημείωση δευτέρου διαλόγου (Νο1) «Ο διάλογος γίνεται εν Ναυπλία εν τω κατά την Πρόνοιαν περιβόλων Ισιδώρου Ραβδά, του Χίου εν ή ημέρα του Πάσχα,….», Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη.

[24] Αρχείο μεταγεγραμμένων συμβολαίων του Υποθηκοφυλακείου Ναυπλίου, υπ’ αρ. 3.780/4-11-1862 πράξη, μεταγραφή τ. Τ’, αρ. 853

[25] Βασίλειον της Ελλάδος Εφημερίς της Κυβερνήσεως, αρ. 17, εν Αθήναις, 30 Απριλίου 1863, Αγγελίαι αφορώσαι την δημόσιον υπηρεσίαν, σ. 82.

[26] Συμβολαιογραφικός Σύλλογος Αθηνών, Πειραιώς, Αιγαίου και Δωδεκανήσων, αρχειοφυλακείο, αρχείο συμβολαίων συμβολαιογράφου Αναστάσιου Μαυροκέφαλου.

[27] Εστία, τ. 9ος, 1880, σ. 303, Ανακοίνωση θανάτου, «Εσχάτως απεβίωσε εν Αθήναις εν βαθεί γήρατι και εσχάτη πενία ο αρχαιότερος ίσως των παρ’ ημίν συμβολαιογράφων….».

[28] Η ιστορικός και βαθύτατη γνώστρια της περιόδου κυρία Χαρίκλεια Γ. Δημακοπούλου με πληροφόρησε πως αυτή ήταν η γλώσσα των μορφωμένων Φαναριωτών.

[29] Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη.

[30] Γενικά Αρχεία του Κράτους, κεντρική υπηρεσία, Αρχείο Υ.Ε.Δ.Ε. 1833-1848, φάκελος 2.937, «Γραμματεία της Επικράτειας, Η επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως».

[31] Ακαδημία Αθηνών, Ψηφιακά Αρχεία, Αρχειακή Συλλογή (ψηφιοποιημένα αντίγραφα στη δικτυακή βιβλιοθήκη της Google). Ο Ιωάννης Στοβαίος ήταν συγγραφέας που έζησε τον 5ο αιώνα μ.Χ. και καταγόταν από τους Στοβούς της Μακεδονίας. Έργο του είναι το «Ανθολόγιο», το οποίο περιέχει περισσότερα από 500 αποσπάσματα από έργα ποιητών, φιλοσόφων και ρητόρων. Σχετικό πρωτότυπο του εν λόγω βιβλίου βρήκα στην πορεία της εργασίας μου και στάθηκε δυνατό να το φυλλομετρήσω στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη της Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών.

[32] Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών «Ανέμη».

[33] «Πρυτανικός λόγος εκφωνηθείς την ΚΔ’ Νοεμβρίου 1868, ημέρα της επισήμου εγκαθιδρύσεως των νέων Αρχών του Εθνικού Πανεπιστημίου, υπό του πρυτάνεως Θεοδώρου Γ. Ορφανίδου…, Αθήνησι, τύποις Α. Κτενά και Σούτσα, 1868» σ. 137. Οι «Πρυτανικοί λόγοι» είναι εκδόσεις που περιέχουν, εκτός από τον λόγο του αποχωρούντος πρυτάνεως, στον οποίο αναπτύσσονται τα πεπραγμένα της θητείας του, και μία συλλογή αναφορών των γεγονότων που έλαβαν χώρα κατά τη θητεία του καθώς και η λίστα – επετηρίδα των αποφοίτων του Πανεπιστημίου κατά την ίδια περίοδο. Ο συγκεκριμένος πρυτανικός λόγος εντοπίστηκε σε ψηφιοποιημένη μορφή από αντίγραφο που υπάρχει στο Cornell University Library (ψηφιοποιημένα αντίγραφα στη δικτυακή βιβλιοθήκη της Google).

[34] Αρχείο μεταγεγραμμένων συμβολαίων του Υποθηκοφυλακείου Ναυπλίου, τ. Α\ αρ. 69, πράξη υπ’ αρ. 12.142.

[35] Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχεία Νομού Αργολίδος, απογραφή πληθυσμού Ναυπλίου 1839, ευγενική παραχώρηση του κυρίου Δημητρίου Γεωργόπουλου, ιστορικού, προϊσταμένου των Γ.Α.Κ. Νομού Αργολίδος, αποδελτιωμένη και μεταγραμμένη, επίκειται η δημοσίευση.

[36] Γιάννης Κοκκωνάς, Οι μαθητές του Κεντρικού Σχολείου (1830-1834), Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας, Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών Ε.Ι.Ε., Αθήνα 1997 Βιογραφικά σημειώματα σ. 256-257, Α/Α 541.

[37] Εστία, τ. 9ος, 1880, σ. 303, Ανακοίνωση θανάτου (ψηφιοποιημένα αντίγραφα στην δικτυακή βιβλιοθήκη της Google).

Νικόλαος Γεωργίου Τόμπρας

Οι Συμβολαιογράφοι | Σημειογράφοι – Μνήμονες – Συμβολαιογράφοι Ναυπλίου 1831- 2009, Ναύπλιο 2020, σελ. 79-92.

Σχετικά θέματα:

• Ναύπλιο, ο Πλάτανος της Πλατείας Συντάγματος
• Πλατεία Συντάγματος
• Αναφορογράφοι του Ναυπλίου