ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Αρχείο Ψύχα – Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος

«Ελεύθερο Βήμα»

Από την Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού.

Η Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού, δημιούργησε ένα νέο χώρο, το «Ελεύθερο Βήμα», όπου οι αναγνώστες της θα έχουν την δυνατότητα να δημοσιοποιούν σκέψεις, απόψεις, θέσεις, επιστημονικά άρθρα ή εργασίες αλλά και σχολιασμούς επίκαιρων γεγονότων.

Δημοσιεύουμε σήμερα στο «Ελεύθερο Βήμα» πληροφορίες για το «Αρχείο Ψύχα», από το  μηνιαίο δελτίο προσκτήσεων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, αρχείο που ταξινόμησε ο αρχειονόμος Μιχάλης Κοκολάκης. 

Ο Δημήτριος Ψύχας καταγόταν από οικογένεια εμποροκτηματιών του Άργους, αλλά ο πατέρας του Σωτήρ(ι)ος 1789-1850) σταδιοδρόμησε στον αιγυπτιακό στρατό και επέστρεψε στην Ελλάδα με την εκστρατεία του Ιμπραήμ.

«Αρχείο Ψύχα»

Το καλοκαίρι του 2020 ο κ. Μάριος Ψύχας πρόσφερε στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος 130 αξιόλογα ελληνικά, λατινικά, γαλλικά, ιταλικά και αγγλικά βιβλία του 16ου-19ου αι., που ήταν κληρονομιά των προπατόρων του. Μεταξύ τους είχε περιλάβει μερικά σημειωματάρια ή τετράδια του παππού του Ιδομενέα Ψύχα (1875-1956), δικηγόρου και ερασιτέχνη ποιητή, που έζησε για δεκαετίες στην Αίγυπτο.

Η ανταπόκριση του Τμήματος Χειρογράφων ενθάρρυνε το δωρητή να προσφέρει κι άλλο υλικό του οικογενειακού αρχείου του, και ιδίως 750 επιστολές από το 1858 ως το 1952, 63 φωτογραφίες (μερικές είναι των πρωτοπόρων Ελλήνων φωτογράφων Π. Μωραΐτη, Ξ. Βάθη και Σ. Βενιού), καρτ-ποστάλ από την Πόλη των αρχών του 20ου αι., φιλολογικά κατάλοιπα του Ιδομενέα, κυκλαδίτικα έγγραφα της Τουρκοκρατίας, διάφορα άλλα ενθύμια και το γεμάτο εκπλήξεις χειρόγραφο ιστορικό «περί της οικογενείας των εξ Άργους Ψύχα», έργο του πατέρα του Ιδομενέα Δημητρίου Ψύχα (1837-1909). Χρειάστηκαν μήνες ώσπου να ταξινομηθεί και να καταγραφεί σωστά όλο αυτό το υλικό.

Louis Duprè. Προσωπογραφία του Μωχάμετ Άλη, Αντιβασιλέα της Αιγύπτου. Λιθογραφία, Παρίσι, περίπου 1836.

Μέσα από το αρχείο ζωντανεύουν μορφές που θυμίζουν μυθιστορήματα: Ο γενάρχης της οικογένειας Σωτήριος Ψύχας, μισθοφόρος του Μεχμέτ Αλή και ύστερα του Ιμπραήμ στην πολιορκία του Μεσολογγιού, που παντρεύεται στην Πάτρα μια Τουρκάλα της Τριπολιτσάς, και τελικά φανερώνεται πάλι στην Αργίτισσα μάνα του σαν άλλος Οδυσσέας· ο γιος του Δημήτριος που παίρνει τα όπλα κατά του Όθωνα στο κίνημα του Ναυπλίου (1862) και μετά αρπάζει από τη Νάξο την κόρη του άρχοντα Δομένικου Βαρότση (έχει διασωθεί η ερωτική τους αλληλογραφία)· ο δεσπότης θα καταπραΰνει την οργή του πεθερού, αλλά ο γαμπρός δυσκολεύεται να σταδιοδρομήσει στο Δημόσιο, γιατί αν και συγγενής του Κουμουνδούρου, δίνει την εντύπωση πως φέρεται σαν οπαδός του Βούλγαρη…

Πλάι του κάποτε ο αδερφός του Νικόλαος, στρατιωτικός και αντάρτης στην Κρήτη (1867), αρειμάνιος με τη γενειάδα του στο συριανό φωτογραφείο του Βενιού. Πιο ύστερα, στην Αθήνα, οι φοιτητικές και κοσμικές παρέες του Ιδομενέα με επίδοξους καλλιτέχνες και ποιητές (όπως ο παντοτινά απένταρος Μαρτζώκης), η φυγή στο Κάιρο και ο κρυφός του γάμος με τη Γερμανίδα Αμάντα Μάντσκε, τα βάσανα της ξενιτιάς και η ζέστη της Αιγύπτου, τα σχέδια με τον αδερφό του Άγι για καριέρα στη Γαλλία, που όπως και άλλα πολλά θα τη σταματήσει ο πόλεμος.

Σύντομη περιγραφή του αρχείου

Οικογένεια Ψύχα

Ο Δημήτριος Ψύχας (1837-1909) καταγόταν από οικογένεια εμποροκτηματιών του Άργους, αλλά ο πατέρας του Σωτήρ(ι)ος 1789-1850) σταδιοδρόμησε στον αιγυπτιακό στρατό και επέστρεψε στην Ελλάδα με την εκστρατεία του Ιμπραήμ.

Ο ίδιος εργάστηκε ως τελώνης και έφορος σε νησιά των Κυκλάδων κ.ά.· μετά το 1890 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και έγινε λογιστής του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Νέος μετείχε στο κίνημα του Ναυπλίου κατά του Όθωνα (1862) και το 1864 παντρεύτηκε στη Νάξο με εκούσια απαγωγή την αρχοντοπούλα Αρτεμισία (ή Άννα) Βαρότση (1845-1932). Παιδιά τους ήταν η Αικατερίνη (1868-1937), ο διπλωματούχος χημικός και διευθυντής σε κρατικές εμπορικές σχολές Άγις ή Γεώργιος (1874-1945) και ο δικηγόρος αλλά και ερασιτέχνης ποιητής Ιδομενέας (1875-1956). Ο τελευταίος εγκαταστάθηκε το 1906 στο Κάιρο, όπου παντρεύτηκε τη γερμανίδα της Κωνσταντινούπολης Αμάντα (ή Ελένη) Μάντσκε (1881-1959) και όπου γεννήθηκαν τα τρία παιδιά τους.

Ο πυρήνας του αρχείου φαίνεται ότι βρισκόταν ως το θάνατό της (1937) στα χέρια της Αικατερίνης Ψύχα στην Πάρο, για να περάσει μετά με άλλες προσθήκες στον ανηψιό της Άγι ή Γεώργιο Ι. Ψύχα (1919-1994), που πρόσθεσε και δικά του χειρόγραφα σχόλια.

Δωρήθηκε στην Εθνική Βιβλιοθήκη (2020-2021) μαζί με συλλογή παλιών βιβλίων από τον εγγονό του Ιδομενέα Ψύχα και τελευταίο κληρονόμο Μάριο Δ. Ψύχα.

Παρουσίαση Περιεχόμενου

Προεπαναστατικά δικαιοπρακτικά έγγραφα Πάρου και Νάξου· ιστορικό των προγόνων του και σύντομα απομνημονεύματα του Δ. Ψύχα (1899)· οικογενειακή αλληλογραφία (περίπου 750 γράμματα και κάρτες που περιλαμβάνουν αλληλογραφία του Δ. Ψύχα με την Αρτεμισία Βαρότση πριν και μετά το γάμο τους, γράμματα Παρθενίου Ακύλα, Παναγιώτη Βουγιούκα, Νικολάου Χατσόπουλου και Στέφανου Μαρτζώκη, καρτ-ποσταλ της Κωνσταντινούπολης από το 1905 κε., μεγάλη σειρά οικογενειακών επιστολών του Ιδομενέα Ψύχα από το Κάιρο κλπ.)· διάφορα άλλα προσωπικά έγγραφα ή ενθύμια και 63 φωτογραφίες προσώπων (περ. 1865-1945)· σχολικά τετράδια Αρχαίων (1886-1894), μαθητικά σημειωματάρια, ποιητικά χειρόγραφα και άλλα φιλολογικά κατάλοιπα του Ιδομενέα Ψύχα. Το υλικό του αρχείου περιέχει ελάχιστα ψήγματα από τα προσωπικά κατάλοιπα του Δομένικου Βαρότση (πεθερού του Δ. Ψύχα), του άλλου γαμπρού του Κων. Κονδύλη (τελευταίου προξένου της Γαλλίας στην Πάρο) και της κόρης του τελευταίου Μαριγούλας Ολυμπίου (1870-1961).

Το αρχείο του Δημητρίου Σ. Ψύχα και των παιδιών του (Αικατερίνης, Άγι και Ιδομενέα, είναι διαθέσιμα στους μελετητές της Εθνικής Βιβλιοθήκης.

Επιμέλεια

Τσάγκος Αναστάσιος

Γενικός Γραμματέας Αργολικής Βιβλιοθήκης