ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Ο Δημήτριος Π. Τσόκρης κατά την Επανάσταση του 1821 (Ανέκδοτη Έκθεσή του) – †Κων. Λ. Κοτσώνης (1917-2014) – ταξίαρχος ε.α. Πρόεδρος της Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών, 2008-2014.

 Εισαγωγικά

Τσώκρης Δημήτριος (1796-1875)

Βιογραφικά του αγωνιστή του 1821 στρατηγού Δημητρίου Τσόκρη είναι γνωστά από πολλές πηγές και μεταγενέστερες εργασίες, κυρίως όμως από τον Αργείο δικηγόρο και ιστοριογράφο Δημήτριο Βαρδουνιώτη. Ο Βαρδουνιώτης είχε γνωρίσει προσωπικά τα μέλη της οικογένειας του στη μικρή κοινωνία του Άργους τον περασμένο αιώνα, άλλα και τον ίδιο το Στρατηγό. Όταν πέθανε ο Τσόκρης, ο Βαρδουνιώτης ήταν 28 ετών. [Προτιμάται η γραφή Τσόκρης (αντί Τσώκρης), την όποια χρησιμοποιεί ο πατριώτης και βιογράφος του Δ. Βαρδουνιώτης. Ο ίδιος υπέγραφε Διμίτρις Τζιόκρις].

Σύμφωνα με τις υπάρχουσες ειδήσεις, η οικογένεια Τσόκρη ήταν από τις παλιές οικογένειες του Άργους. Ο Δημήτριος, γιος του Πανάγου, γεννήθηκε στο Άργος το 1796. Μεγαλύτερους αδελφούς είχε πρώτο το Γεώργιο, που από μικρός είχε πάει στην Κωνσταντινούπολη, όπου πλούτισε και επέστρεψε στο Άργος το 1817, και τον Αναστάσιο ή Τάσο που κατοικούσε στο Άργος. Και οι τρεις αδελφοί έλαβαν μέρος στην Επανάσταση. Ο Δημήτριος παντρεύτηκε τον Ιανουάριο του 1827 τη Μαριγώ, το γένος Ιατρού και απέκτησε πολυμελή οικογένεια. Πέθανε στις 3 Απριλίου 1875.

Οι παραπάνω πληροφορίες αναφέρονται περισσότερο στον ιδιωτικό βίο του Στρατηγού, ενώ για την πολεμική του δράση  κατά την Επανάσταση οι συγκεντρωμένες ειδήσεις είναι λιγοστές. Ο φάκελος Δ. Τσόκρη εξ άλλου, που φυλάσσεται στο Αρχείο Αγωνιστών της Εθνικής Βιβλιο­θήκης, δεν περιέχει τίποτε άλλο έκτος από το παρακάτω έγγραφο, που νομίζομε ότι είναι μοναδικό και σαν περιεχόμενο.

Άργος τη 17 Μαΐου 1865

Προς την επί του Αγώνος Σεβαστήν Επιτροπήν

 Κύριοι,

Θεωρώ όλως μάταιον διά πιστοποιητικών και διπλωμάτων να σας καταδείξω όποιος είμαι, με γνωρίζετε άπαντες, και εις τούτο στηριζόμενος, έρχομαι ευτόλμως διά της παρούσης όπως παρακαλέσω υμάς να με κατατάξητε εις την αρμόζουσαν προς τας θυσίας μου τάξιν.

Υποσημειούμαι ευσεβάστως

Δ. Τσόκρης

Η επιτροπή αυτή ήταν 26μελής με πρόεδρο τον Γενναίο Κολοκοτρώνη. Τα περισσότερα από τα 26 μέλη της επιτροπής αυτής είχαν λάβει μέρος στην Επανάσταση 1821, μέλος δε ήταν και ο ίδιος ο Τσόκρης. Άρα τον γνώριζαν πολύ καλά.

Έκθεση εκδουλεύσεων

Στο Αρχείο Τσόκρη όμως, που με αγάπη και φροντίδα διέσωσε και διαφύλαξε ο γεραρός Σύλλογος Αργείων «Ο Δαναός», έκτος των άλλων πολυτίμων και ανεκδότων εγγράφων περιλαμ­βάνεται και έκθεση που αναφέρεται στη δράση του Τσόκρη κατά την Επανάσταση. Το κείμενο αυτό, που εκτείνεται σε τρεις περίπου σελίδες, δεν έχει τίτλο, ημερομηνία συντάξεως και υπογραφή. Από το περιεχόμενό του όμως συνάγεται ότι πρόκειται για σχέδιο Εκθέσεως Εκδουλεύσεων, όπως ονομαζόταν τότε, του Δημητρίου Τσόκρη, που καλύπτει το χρονικό διάστημα από την έναρξη της Επαναστάσεως του 1821 μέχρι την Καποδιστριακή περίοδο. Το έγγραφο έχει συνταχθεί σε πρώτο πρόσωπο, προφανώς καθ’ υπαγόρευση του Στρατηγού και αναφέρεται συνοπτικά στη δραστηριότητά του κατά τον Αγώνα με χρονολογική σειρά.

Με βάση αυτό το σχέδιο θα συνετάσσετο προφανώς η οριστική Έκθεση, που θα υπεβάλλετο προς την Επιτροπή Εκδουλεύσεων, η οποία θα κατέτασσε τον Τσόκρη στην προβλεπομένη τάξη, ανάλογα με την προσφορά του στον Αγώνα. Τέτοια όμως έκθεση δεν υπάρχει στο φάκελο του Στρατηγού στο Αρχείο Αγωνιστών, αλλά είναι ευτύχημα ότι ο Τσόκρης κράτησε το σχέδιο στο προσωπικό του αρχείο, όπου και βρέθηκε, και υπέβαλε στην Επιτροπή Εκδουλεύσεων τη λακωνική αναφορά που είδαμε παραπάνω. Το κείμενο του σχεδίου Εκθέσεως Εκδουλεύσεων δημοσιεύεται κατά πιστή μεταγραφή από το πρωτότυπο – σχέδιο, με σιωπηρά αποκατάσταση των ελάχιστων ορθογραφικών σφαλμάτων και της στίξεως.

(Σχέδιον Εκθέσεως Εκδουλεύσεων)

Κατά το 1821, άμα εξερράγη ο υπέρ ελευθερίας πόλεμος, εκινήθην οπλαρχηγός των δύο επαρχιών Άργους και Ναυπλίας εις την πολιορκίαν Ναυπλίου, αι δε πράξεις μου και τα κατορθώματά μου είναι πασίγνωστα εις το πανελλήνιον.

Η τότε Διοίκησις, ήτις πρώτον εσυστήθη κατά το 1821 από το ελληνικόν έθνος, μ’ ετίμησε με τον βαθμόν της χιλιαρχίας.

Εις την εισβολήν του Δράμαλη παρευρέθην με το σώμα μου εις όλους τους πολέμους συγκροτηθέντας εις στην  Αργολίδα, μετά δε την εκείθεν κατα­στροφήν του, μόνος με τους ύπ’ εμού επολιόρκησα τρεις μήνας το Ναύπλιον, μηδενός άλλου οπλαρχηγού υπάρχοντος. Εις διαφόρους μάχας συνάψας ηρίστευσα καθ’ όλας, έως ου εταπείνωσα όχι ολίγον την επηρμένην όφρυν των Τούρκων.

Εις δε τα τέλη Οκτωβρίου διετάχθην παρά του Γενικού Αρχηγού Κολοκοτρώνη και απέρασα εις Αγιοσώστη του Δερβενακίου, όπου οι Οθωμανοί έφερον τροφάς εις τους εν Ναυπλίω κεκλεισμένους, και έκλεισαν εκεί τον Νικήταν Σταματελόπουλον κατά την 28 9βρίου. Διά δε της συνδρομής τών υπό την οδηγίαν μου στρατιωτών, μάχης συγκροτηθείσης, απηλλάγη ούτος, οι δε Οθωμανοί ετράπησαν εις φυγήν και ηφανίσθησαν κατά μέγιστον μέρος, διοικούντος και πολεμούντος εμού τού ίδιου. Και μετά δύο ημέρας εκυριεύθη το Ναύπλιον.

Κατά την συγκροτηθείσαν νέαν Διοίκησιν της Δευτέρας Περιόδου, διετάχθην παρ ’ αυτής και εξεστράτευσα με οκτακοσίους στρατιώτας διά τα Δερβένια και εκείθεν εις Αθήνας και εκείθεν Άμπλιανην δια των Σαλώνων, ότε η ιδία Κυβέρνησις μ’ ετίμησε με τον βαθμόν τού υποστρατήγου.

Κατά το 1824 διετάχθην και απέρασα εις Σπέτζας, όπου διέμεινα αρκετόν καιρόν προς διαφύλαξιν της νήσου διά πάσαν ενδεχομένην προσβολήν παρά του Ιμπραΐμ πασά, όπου μ’ έπεμψαν τον βαθμόν στρατηγού.

Κατά το 1825 η Κυβέρνησις μ‘ εδιέταξε και απήλθον εις Νεόκαστρον, όπου παρευρέθην εις την μάχην Κρομμυδιού, και άμα απεσύρθησαν τα στρατεύματα της Στερεός Ελλάδος διετάχθην και απέρασα εις το φρούριον Νεοκάστρου προς βοήθειάν του. Και άμα ήλθεν ο αιγύπτιος στόλος, δύο ημέρας πριν το σημείον μάχης δοθή εις Σφακτηρίαν, λαβών υπέρ τους 150 εκ των στρατιωτών μου έδραμον προς βοήθειαν τών εκείσε ευρισκομένων, όπου και μετέσχον του πολέμου, το δε λοιπόν σώμα άφησα εις Νεόκαστρον. Νικηθέντες δε εις Σφακτηρίαν, απεσύρθην πολεμών εις Ναβαρίνον, όπου παρευρέθην εις όλος τας εκεί συγκροτηθείσας μάχας.

Έκτοτε παρευρέθην με οκτακοσίους στρατιώτας εις τα Δερβένια του Μακρυπλαγίου, περιμένων τον Ιμβραίμην. Και μαθών ότι διήρχετο δι’ άλλης οδού, έδραμον εκείσε με τα άλλα σώματα και παρευρέθην εις τον εις Δραμπάλα πόλεμον.

Και εν συντόμω ευρέθην εις τους πολέμους Δαβιάς, Τρικόρφων, Μυσθρός, Στενού (όπου αριστεύσαντες συνελάβομεν δώδεκα ιππείς Οθωμανούς), Τζηπιανών, όπου παρευρισκόμην πάντοτε διατεταγμένος ων παρά του Γενικού Αρχη­γού Κολοκοτρώνη, και έκαμον διαφόρους μάχας έχων υπό την οδηγίαν μου και την επαρχίαν Κυνουρίας, καθώς και όσα χωρία είναι εντεύθεν της Τριπόλεως, και έμεινα τοποθετημένος μέχρι της αφίξεως του Κυβερνήτου.

Μετά την άφιξιν του Κυβερνήτου διετάχθην παρ’ αυτού και παρευρέθην εις την εις Ναύπακτον γενομένην μάχην, όστις μ ’ ετίμησε με τον βαθμόν του χιλιάρχου εν ενεργεία, καθ’ ότι ανώτερον βαθμόν εις κανένα άλλον οπλαρχηγόν δεν είχε δώσει.

Ο Αρχιστράτηγος του 1821 Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Σχέδιο του Βέλγου διπλωμάτη Benjamin Mary (1792-1846), 1842. Δημοσιεύεται στο: «Η ιστορία έχει πρόσωπο: Μορφές του 1821 στην Ελλάδα του Όθωνα από τον βέλγο διπλωμάτη Benjamin Mary».

Σχόλια – Συμπληρώσεις

Η παραπάνω Έκθεση, όπως θα αναφέρεται στο εξής, αποτελεί ένα πρόσθετο στοιχείο, χρήσιμο στην ιστορική έρευνα και διαφωτιστικό για τη δράση του Στρατηγού κατά τον Αγώνα της Παλιγγενεσίας. Η αξιοπιστία του συντάκτη, δηλ. του Τσόκρη, χαρακτη­ρίζεται υψηλή, επειδή τα περισσότερα μέλη της επιτροπής προς την όποια απευθύνεται – ανεξαρτήτως του ότι τελικά η Έκθεση δεν υπεβλήθη – ήταν αγωνισταί κατά την Επανάσταση και είχαν ζήσει τα γεγονότα. Δεν συνέφερε λοιπόν να αναφερθούν ανακρίβειες, που θα αποκαλύπτονταν από αυτόπτες, μέλη της επιτροπής, κατά την ανάγνωση της Εκθέσεως.

Σχολιάζοντας και συσχετίζοντας το κείμενο αυτό με ανέκδοτα και δημοσιευμένα έγγραφα, καθώς και με άλλα στοιχεία, θα παρακολουθήσουμε πολύ συνοπτικά τη δράση του Τσόκρη κατά την Επανάσταση. Πρέπει να σημειωθεί ότι κατά την περίοδο αυτή διετέλεσε, σχεδόν συνεχώς, στρατιω­τικός αρχηγός Αργοναυπλίας και Κυνουρίας.

1821. Ο Δημήτριος Τσόκρης είχε ξενιτευτεί από μικρός, εμπορευόμενος σε Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη και Ρωσία. Όταν εξερράγη η Επανάσταση, αναχώρησε από την Κωνσταντινούπολη, όπου βρισκόταν τότε, και μέσω Ύδρας έφθασε στο Άργος κατά τα μέσα Απριλίου του 1821. Οι πρόκριτοι και οπλαρχηγοί πατριώτες του τον ανακηρύξαν αμέσως αρχηγό των όπλων Αργοναυπλίας. [Ο Τσόκρης, είχε αποκτήσει πολεμική εμπειρία υπηρετώντας για χρόνια πριν την Επανάσταση, στα δρώντα τότε ανά το Αιγαίο ελληνικά καταδρομικά πλοία]. Έκτοτε συμμετείχε με τους άλλους αρχηγούς, παπα – Αρσένη Κρέστα, Στάικο Σταϊκόπουλο και αργότερα με τον Νικήτα Σταματελόπουλο στην πολιορκία Ναυπλίου.

Όταν, κατά τα τέλη Απριλίου, εισέβαλε ο Κεχαγιάμπεης στην Αργολίδα, η πολιορκία του Ναυπλίου διαλύθηκε. Ο Τσόκρης προσπάθησε να παρενοχλήσει τους εισβολείς, καταλαμβάνοντας το φρούριο του Άργους, το εγκατάλειψε όμως επειδή δεν είχε εφόδια.

Κατά το Μάιο, μετά την αποχώρηση του Κεχαγιάμπεη στην Τριπολιτσά, η πολιορκία του Ναυπλίου ξανάρχισε. Σημαντική επιτυχία του Τσόκρη την 27 Μαΐου, είναι η αναχαίτιση στον πύργο Κατόγλι τουρκικής δύναμης  που εξόρμησε από το Ναύπλιο και υπέστη πολλές απώλειες.

Τη νύκτα 3/4 Δεκεμβρίου ο Τσόκρης μετέχει, με το σώμα του Κολοκοτρώνη, στην αποτυχούσα επίθεση για κατάληψη του Ναυπλίου.

Το έτος αυτό απονέμεται στον Τσόκρη ο βαθμός του χιλιάρχου από την τότε Διοίκηση, ήτις πρώτον εσυστήθη κατά το 1821 από το Ελληνικόν Έθνος.

1822. Τον Απρίλιο του έτους αυτού, ενώ ο Τσόκρης εξακολουθούσε να συμμετέχει στην πολιορκία του Ναυπλίου, διατάσσεται από την Κυβέρνηση να μεταβεί στην πολιορκία των Πατρών. Μετά από ενέργειες των συμπολιτών του η αποστολή αυτή αναστέλλεται.

Παράλληλα με την πολιορκία του Ναυπλίου ανατίθενται στον Τσόκρη και άλλα καθήκοντα, όπως τον Ιούνιο του 1822 να αποκαταστήσει την τάξη και να τιμωρήσει παρεκτραπέντας, στα ερίζοντα μεταξύ τους χωριά Κουτσοπόδι, Μέρμπακα (Αγία Τριάδα) και Βαρδουβά (Τρίστρατο).

Τον επόμενο μήνα εισβάλλει στην Αργολίδα η φοβερή στρατιά του Δράμαλη. Την 8 Ιουλίου τμήμα ιππικού της εμπροσθοφυλακής εισέρχεται στο Ναύπλιο. Τα Ελληνικά Επαναστατικά στρατεύματα λύνουν την πολιορ­κία. Ο Τσόκρης αναφέρει: Εις την εισβολήν του Δράμαλη παρευρέθην με το σώμα μου εις όλους τους πολέμους συγκροτηθέντας εις την Αργολίδα…. Πράγματι, λόγω γνώσεως του εδάφους προσέβαλλε τα τουρκικά στρατεύματα σε ενέδρες, προξενώντας τους σοβαρές απώλειες. Παράλληλα, κατόπιν εντολής του Κολοκοτρώνη, έκαιγε τα σιτηρά του κάμπου, δημιουργώντας ανυπέρβλητες δυσχέρειες στην τροφοδοσία της πολυπληθούς τουρκικής στρατιάς.

Η εκστρατεία του Δράμαλη στην πεδιάδα του Άργους, Αλέξανδρος Ησαΐας.

Ο Τσόκρης όμως αποσιωπά μία σοβαρή παράλειψή του κατά την περίοδο αυτή. Την 27 Ιουλίου, επομένην της μάχης στα Δερβενάκια – Άγιο Σώστη, διατάχθηκε από τον Κολοκοτρώνη να εγκατασταθεί μαζί με το Γιατράκο στο χωριό Χαρβάτι (Μυκήνες), για να πλευρο­κοπήσουν τα τουρκικά στρατεύματα, σε περίπτωση συμπτύξεώς των προς Μπερμπάτι (Πρόσυμνα) – Αγιονόρι. Η διαταγή δεν εκτελέστηκε, με αποτέλεσμα να διαβούν ανενόχλητοι οι Τούρκοι την Κλεισούρα στο χωριό Μπερμπάτι την 28 Ιουλίου. Οι Γιατράκος και Τσόκρης δικαιολογήθηκαν ότι δεν υπάκουσαν οι στρατιώτες. Αλλά κι αυτό εάν συνέβαινε, μεγάλη παράλειψή τους ήταν ότι δεν το ανέφεραν εγκαίρως, ώστε να ληφθούν άλλα μέτρα.

Αφού πέρασε η θύελλα του Δράμαλη, η πολιορκία Ναυπλίου ξανάρχι­σε. Την 14 Αυγούστου, ο Τσόκρης εγκατεστημένος στα χωριά Δαλαμανάρα – Λάλουκα και άλλοι σε άλλα σημεία, προσβάλλουν τουρκική δύναμη που εξόρμησε από το Ναύπλιο και τους προξενούν σοβαρές απώλειες. Στη σύγκρουση όμως αυτή σκοτώνεται ο αδελφός του Νικηταρά, Νικόλαος Σταματελόπουλος.

Από τον Σεπτέμβριο ο Τσόκρης εγκαθίσταται στα Δερβενάκια με άλλους αρχηγούς που ευρίσκοντο εκεί, με αποστολή να παρεμποδίσουν τον ανεφοδιασμό του Ναυπλίου από την Κόρινθο. Την 28 Νοεμβρίου, στη μάχη του Άγιο-Σώστη ανατρέπουν και καταδιώκουν τουρκική δύναμη που κατευθυνόταν στο Ναύπλιο. Ο Τσόκρης αναφέρει τα γεγονότα συνοπτικά αλλά με ακρίβεια. Μετά δύο ημέρες, την 30 Νοεμβρίου, καταλαμβάνεται το Παλαμήδι από τον Στάικο Σταϊκόπουλο με έφοδο. Την ίδια ημέρα σπεύδει στο Παλαμήδι ο Κολοκοτρώνης από τα Δερβενάκια, και την επόμενη πηγαίνει και ο Τσόκρης.

Στα στενά των Δερβενακίων, πίνακας του Θεόδωρου Βρυζάκη

1823. Το πρώτο εξάμηνο ο Τσόκρης παραμένει στην επαρχία του, αφού οι επιχειρήσεις στην Πελοπόννησο ευρίσκονται σε ύφεση. Κατά διαστή­ματα επισκέπτεται τα Γλυμποχώρια (Κοσμά, Ζαραφώνα κ.ά.), που υπάγονται στη διοίκησή του, για επίλυση διαφορών. Αλλά και στο Άργος οι στρατιώτες του δημιουργούν πολλά ζητήματα με διαρπαγές και λεηλασίες χωριών. Ακόμη και κατά τού ίδιου υπάρχουν όμοιες κατηγορίες χωριών, με τις όποιες κατ’ επανάληψη ασχολείται η Διοίκηση. Επίσης τη Διοίκηση απασχολούν ατομικές του υποθέσεις, που αφορούν σε οικονο­μικές υποχρεώσεις του, λόγω ανεγέρσεως εργαστηρίων (μαγαζιών) στο Ναύπλιο.

Τον Ιούλιο του έτους αυτού ο Τσόκρης αναφέρει ότι η νέα Διοίκηση της Δεύτερης Περιόδου τον διέταξε και εξεστράτευσε με οκτακόσιους στρατιώτες δια τα Δερβένια και εκείθεν εις Αθήνας και εκείθεν Αμπλιανήν δια των Σαλώνων… Είναι η περίοδος εισβολής του Γιουσούφ πασά Περκόφτσαλη στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα και Εύβοια. Τότε στέλνεται πράγματι ο Νικηταράς με τον Τσόκρη και τον Τζ. Χρηστόπουλο επικεφαλής 650 ανδρών, να συμβάλουν με τους ντόπιους οπλαρχηγούς στην αναχαίτιση των εισβολέων.

Η εκστρατεία αυτή των Τούρκων κατά την άνοιξη – θέρος του 1823 ήταν άδοξη. Οι εισβολείς υπό τον Περκόφτσαλη, ασθενούντα βαρέως, ανεχώρησαν εις Ζητούνι (Λαμία). Ο Σπηλιάδης εκφράζει την παράδοξη άποψη για τους Τούρκους ότι: μόλις ήκουσαν ούτοι ότι έφθασεν ο Νικηταράς με μεγάλην δύναμιν Πελοποννησίων, ως τους είπον διά να τους φοβίσωσιν, ανεχώρησαν εις το Ζητούνι. Ο Νικηταράς, Τσόκρης και οι άλλοι επιστρέφουν στην Πελοπόννησο τον Αύγουστο. Παρακάτω ο Τσόκρης αναφέρει ότι: η ιδία Κυβέρνησις μ’ ετίμησε με τον βαθμόν του υποστρατήγου, αντί να γράψει αντιστρατήγου.

Εντωμεταξύ έχουν αρχίσει τα προανακρούσματα του εμφυλίου πολέμου. Ο Τσόκρης είναι πάντοτε με την πλευρά τού Κολοκοτρώνη. Την Δευτέρα 26 Νοεμβρίου ο Πάνος Κολοκοτρώνης, ο Νικήτας και ο Τσόκρης με 200 στρατιώτες πηγαίνουν, κατά διαταγή του Θ. Κολοκο­τρώνη, από το Ναύπλιο στο Άργος και διαρπάζουν τα Αρχεία του Βουλευτικού, υβρίζοντας χυδαιότατα τους βουλευτάς.

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. «Ο Κολοκοτρώνης εν Λέρνη συναγείρει τους νικητάς του Δράμαλη». Peter Von Hess.

1824. Φαίνεται ότι ο Τσόκρης άφηνε τους Κουντουριώτες να ελπίζουν ότι θα εγκατέλειπε το στρατόπεδο του Κολοκοτρώνη και θα ετάσσετο με το μέρος των. Παρά ταύτα, τον Φεβρουάριο μαζί με τον Γ. Χελιώτη και 200 στρατιώτες πηγαίνουν από το Ναύπλιο και γίνονται κύριοι του Ακροκορίνθου, διώχνοντας τον προσκείμενο στους Κουντουριώτες Ιω. Νοταρά. Φρούραρχος αναλαμβάνει ο Χελιώτης.

Για δεύτερη φορά, τον Απρίλιο οι Κουντουριώτες έχουν πληροφορίες ότι ο Τσόκρης θα αλλάξει στρατόπεδο, εγκαταλείποντας το Ναύπλιο όπου ευρίσκεται με τον Πάνο Κολοκοτρώνη. Στις συγκρούσεις όμως έξω από το Άργος από 8-10 Μαΐου στα χωριά Δαλαμανάρα και Μέρμπακα (Αγία Τριάδα), μεταξύ Κυβερνητικών και Κολοκοτρωνιστών, μάχεται στις τάξεις των τελευταίων και τραυματίζεται.

Το τραύμα του δεν πρέπει να ήταν σοβαρό, γιατί σε δύο μήνες, αφού δήλωσε πίστη και υπακοή στην Κυβέρνηση, στέλνεται τον Ιούλιο στις Σπέτσες για να ενισχύσει την άμυνα του απειλουμένου από τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο νησιού. Αρχές Οκτωβρίου διατάσσεται από την Κυβέρνηση και επιστρέφει από τις Σπέτσες στο Άργος.

Στο Άργος ο Τσόκρης με εντολή του Υπουργείου Πολέμου στρατο­λογεί, παραμένοντας σε ετοιμότητα. Η Διοίκηση όμως πάντοτε διατηρεί επιφυλάξεις ως προς την νομιμοφροσύνη του. Το υπόλοιπο του 1824 παραμένει στο Άργος.

1825. Με την είσοδο του νέου έτους ο Δ. Τσόκρης προβιβάζεται εις το βαθμό της στρατηγίας. Στρατηγός πλέον ο Τσόκρης διατάσσεται από τον Πρόεδρο του Εκτελεστικού πρώτον να αυξήσει το σώμα του σε 200 και δεύτερον την 20 Μαρτίου: Να εκστρατεύσεις αμέσως με το υπό την οδηγίαν σου σώμα εις τα περί το Νεόκαστρον σύνορα της Αρκαδίας (Τριφυλίας), όπου θέλεις στρατοπεδεύσει, συνεννοούμενος με τον γενναιότατον στρατηγόν κύριον Γεώργιον Γιατράκον και τους περί αύτόν οπλαρχηγούς, και θέλεις μείνει εκεί μέχρι νεωτέρας μου διαταγής.

Ο Τσόκρης αναφέρει συνοπτικά τα παραπάνω και τα αμέσως μετά γεγονότα: Κατά το 1825 η Κυβέρνησις μ’ εδιέταξε και απήλθον εις Νεόκαστρον, όπου παρευρέθην εις την μάχην Κρομμυδιού, και άμα απεσύρθησαν τα στρατεύ­ματα της Στερεάς Ελλάδος διετάχθην και απέρασα εις το φρούριον Νεοκάστρου προς βοήθειαν του. Φαίνεται όμως ότι δεν έλαβε μέρος στη μάχη Κρεμμυδιού την 7^η  Απριλίου, αφού δύο ημέρες νωρίτερα ο Σκούρτης, αρχηγός των δυνάμεων ξηράς, έγραφε στον Κουντουριώτη από το στρατόπεδο Κρεμμύδι – Φουρτζί την 5^η Απριλίου: Ο καπ. Νικόλας Κρανιδιώτης και ο Τζιόκρης επήγαν διά να ιμβούν μέσα εις το κάστρο (Νεόκαστρον).

Στο φρούριο Νεοκάστρου ο Τσόκρης έμεινε μέχρι την 24 Απριλίου, οπότε διεπεραιώθη στη Σφακτηρία για ενίσχυση της φρουράς της. Δύο ημέρας πριν το σημείον μάχης δοθή εις Σφακτηρίαν, λαβών υπέρ τούς 150 εκ των στρατιωτών μου έδραμον προς βοήθειαν των εκεΐσε ευρισκομένων, όπου και μετέσχον του πολέμου, το δε λοιπόν σώμα άφησα εις Νεόκαστρον. Νικηθέντες δε εις Σφακτηρίαν, απεσύρθην πολέμων εις Ναβαρϊνον, όπου παρευρέθην εις όλας τας εκεί συγκροτηθείσας μάχας. Σε λίγες γραμμές ο Τσόκρης αναφέρει την κατάληψη της Σφακτηρίας από τους Τουρκοαιγυπτίους την Κυριακή 26 Απριλίου, με τα γνωστά τραγικά αποτελέσματα.

Η διαπεραίωση του Τσόκρη και άλλων διασωθέντων από τη Σφακτη­ρία στην περιοχή Παλαιοαβαρίνου γίνεται από τον στενό πορθμό που τα χωρίζει: Ο Τζιώκρης και πολλοί άλλοι στρατιώται επεραιώθησαν οι μεν νήχοντες, οι δε ελκόμενοι διά σχοινιών ριπτομένων από τ’ αντιπέραν υπό των Ελλήνων, και εσώθησαν εις το Παλαιόκαστρον. Μετά την κατάληψη της Σφακτηρίας η τύχη του Παλαιοαβαρίνου (Παλαιοκάστρου) είχε κριθεί. Ύστερα από ανεπιτυχή απόπειρα εξόδου την νύκτα 27/28 Απριλίου, οι πολιορκημένοι στο φρούριο συνθηκολογούν και αποχωρούν την Τετάρτη 29 ’Απριλίου, αφού παρέδωσαν τα όπλα τους στον Ιμπραήμ. Σύμφωνα με υπάρχουσες ειδήσεις, τις διαπραγματεύσεις για παράδοση έκανε ο Τσό­κρης.

Ο Τσόκρης, μετά την αποχώρηση από τη Μεσσηνία, πηγαίνει στο Άργος, όπου διατάσσεται να στρατολογήσει 300 στρατιώτες και να μεταβεί  στις Σπέτσες. Εν τω μεταξύ όμως η απειλητική προέλαση του Ιμπραήμ προς Τριπολιτσά αναγκάζει τη Διοίκηση να ματαιώσει την αποστολή αυτή, δίδοντας εντολή στον Τσόκρη να μεταβεί στα Δερβένια Λεονταρίου, όπου ο Γενικός Αρχηγός Θ. Κολοκοτρώνης οργανώνει την άμυνα κατά των Αιγυπτίων. Πράγματι η Επιτροπή Τριπολιτσάς την 3^η Ιουνίου πληρο­φορεί: Χθες (2 Ιουνίου) έφθασαν ενταύθα και ο εκλαμπρότατος κύριος Κ. Μαυρομιχάλης με πεντακοσίους περίπου, και με άλλους τόσους ο στρατηγός Τζώκρης, και σήμερον διευθύνονται προς το στρατόπεδον. Την 4η Ιουνίου αναχωρούν από Τριπολιτσά και φθάνουν στο Λεοντάρι, όπου ευρίσκεται ο Κολοκοτρώνης: Τούτην την ώραν έφθασαν εδώ και ο εκλαμπρότατος Κ. Μαυρομιχάλης και ο στρατηγός Τζόκρης…  Την επομένη προωθούνται στα Δερβένια και εν συνεχεία στην περιοχή Δραμπάλας, όπου συμμετέχουν στην ομώνυμη μάχη την 6^η  και 7^η Ιουνίου.

Μετά την εκκένωση της Δραμπάλας και την άμεση απειλή κατά της Τριπολιτσάς, ο Κολοκοτρώνης δίνει εντολή στον Φωτάκο και τον Τσόκρη να σπεύσουν και να κάψουν την Τριπολιτσά, για να μην εύρουν καταφύγιο οι προελαύνοντες Αιγύπτιοι. Ο Τσόκρης, αντί να εκτελέσει τη διαταγή, επεδόθη σε λεηλασία της εγκαταλελειμμένης από τους αλλόφρονες από φόβο κατοίκους της, όπως ανέφεραν καταγγελίες εις βάρος του. Εν συνεχεία πηγαίνει στο Άργος. Ο Τσόκρης προσπαθεί, με αναφορά του προς την Κυβέρνηση, να αποσείσει τις κατηγορίες που του προσάπτονται. Διατάσσονται ανακρίσεις με άγνωστα αποτελέσματα. O Κολοκοτρώνης πάντως αποφεύγει να αναφέρει οτιδήποτε γι’ αυτήν την υπόθεση.

Τα γεγονότα Δερβενίων Λεονταρίου και Δραμπάλας ο Τσόκρης αναφέρει πολύ συνοπτικά, με υπερβολικά όμως διογκωμένο τον αριθμό των στρατιωτών του.

Αφ’ ότου ο Ιμπραήμ, αφού κατέλαβε την Τριπολιτσά την 10^η Ιουνίου, επέστρεψε σ’ αυτήν την 17^η  Ιουνίου από την εκστρατεία της Αργολίδας, ο Τσόκρης ευρίσκεται, με μικρές διακοπές, στην περιοχή Τσηπιανών – Βαρσών, συμβάλλοντας στην πολιορκία της πόλεως και την παρενόχληση των αιγυπτιακών στρατευμάτων. Από τις θέσεις αυτές σπεύδει και συμμετέχει σε τοπικές επιχειρήσεις, όπως στην προσπάθεια καταλήψεως της Τριπολιτσάς τη νύκτα 5/6 Σεπτεμβρίου από τον Fabvier και  Αναστ. Λόντο.

Στην έκθεση του περιλαμβάνεται και η φράση: όπου αριστεύσαντες συνελάβομεν δώδεκα ιππείς Οθωμανούς, η όποια έχει δια­γραφεί. Και όμως πρόκειται για την επιτυχή προσβολή 100 Αιγυπτίων ιππέων την 11^η  Αυγούστου έξω από την Τριπολιτσά, κοντά στον Άγιο- Σώστη. Την 23^η  Σεπτεμβρίου ο Τσόκρης παρακολουθεί από τη μονή Βαρσών και αναφέρει στο Γενικό Αρχηγό την είσοδο στην Τριπολιτσά των στρατευμάτων του Ιμπραήμ, που επέστρεφαν από τη Λακωνία. Το Δεκέμβριο συμμετέχει στην αποτυχούσα έφοδο κατά της Τριπολιτσάς.

1826. Ο Τσόκρης, για το έτος αυτό και τα επόμενα, αναφέρει μόνον γενικότητες με τα ονόματα των περιοχών όπου έδρασε. Λεπτομέρειες των ενεργειών του πληροφορούμεθα από άλλες πηγές. Από τον Ιανουάριο εξακολουθεί να ευρίσκεται στα υψώματα της μονής Βαρσών μέχρι Τσηπιανά, συμβάλλοντας στον αποκλεισμό και παρενόχληση της αιγυπτιακής φρουράς της Τριπολιτσάς.

Τον Ιούνιο, κατά την εκστρατεία του Ιμπραήμ εναντίον της Μάνης, συναντούμε τον Τσόκρη με τις δυνάμεις του Θ. Κολοκοτρώνη στο Β. Ταΰγετο. Έχουν φθάσει μέχρι το χωριό Γιάνιτσα (Ελαιοχώριο), μία ώρα από το πεδίο μάχης της Βέργας, με σκοπό να πλευροκοπήσουν τους Αιγυπτίους, που συμπτύσσονται όμως εγκαίρως Δ. Καλαμάτας την 25^η  Ιουνίου. Μετά δύο μήνες ο Ιμπραήμ εκστρατεύει στην Κυνουρία και Λακωνία. Αρχές Αυγούστου ο Τσόκρης με τους Νικηταρά, Δ. Πλαπούτα, Γεν. Κολοκοτρώνη και Αποστ. Κολοκοτρώνη, συμβάλλουν στην άμυνα τού κάστρου Άστρους Κυνουρίας, απειλουμένου από αιγυπτιακές δυνά­μεις. Κατά τα μέσα Αυγούστου, οι παραπάνω οπλαρχηγοί στα χωριά του Πάρνωνα Βέρια – Βασαρά προσβάλλουν τις δυνάμεις του Ιμπραήμ, που από το Άστρος είχαν στραφεί προς Λακωνία.

Την 24^η   Αυγούστου ο Τσόκρης και οι ίδιοι οπλαρχηγοί, αφήνοντας ανενόχλητους τους επιδρομείς στη Λακωνία, ευρίσκονται στο Άργος κατευθυνόμενοι προς Κόρινθο, λόγω εσωτερικών διενέξεων, όπως γράφουν στον Γ. Κουντουριώτη: Σήμερον εφθάσαμεν εις τα εδώ (Άργος) μετά του αδελφού Κολιόπουλου, Γενναίου, Τζόκρη και Αποστόλη Κολοκοτρώνη, διευθυνόμενοι προς τα μέρη της Κορίνθου, τούτο ίσως σάς θαυμάση, πώς αφήσαμεν τους εχθρούς και υπάγομεν όπου γίνεται διαφιλονικία επιβλαβής διά την πατρίδα…

Τέλος Οκτωβρίου συναντούμε τον Τσόκρη με 200 στρατιώτες να συνοδεύει τον Κολοκοτρώνη στην Γ’ Εθνική Συνέλευση Ερμιόνης, όπου ανέλαβε καθήκοντα φρουράρχου.

1827. Τον Ιανουάριο ο Τσόκρης πηγαίνει στο Άργος, όπου τελεί τους γάμους του με την Μαριγώ Άναγν. Ιατρού. Παράλληλα στρατο­λογεί 300 στρατιώτες από την Αργοναυπλία κατ’ εντολή και Γενικού Αρχηγού Θ. Κολοκοτρώνη. Οι 200 απ’ αυτούς με αρχηγό τον Μπεκιάρη στέλνονται στο στρατόπεδο Αττικής, όπου συμμετέχουν, υπό τον Church, στις ατυχείς επιχειρήσεις που κατέληξαν τον Μάιο στην παράδοση της Ακροπόλεως στον Κιουταχή.

Ο Τσόκρης επανέρχεται στην Ερμιόνη τον Φεβρουάριο και τον επόμενο μήνα επιστρέφει στο Άργος. Τον Απρίλιο η Γ’ Εθνική Συνέλευση εκλέγει τον Καποδίστρια Κυβερνήτη της Ελλάδας, και για το διάστημα μέχρι την άφιξή του ορίζει Αντικυβερνητική Επιτροπή (Γ. Μαυρομιχάλης, Ιω. Μιλαίτης, Ιω. Νάκος). Στο Ναύπλιο όμως επικρατεί αναρχία. Ο Θ. Γρίβας κατέχει το Παλαμήδι ενώ την Ακροναυπλία εξουσιάζουν οι Ιω. Στράτος και Χρ. Φωτομάρας, ευρισκόμενοι μεταξύ τους σε εχθρικές σχέσεις. Για να ειρηνεύσουν, ο Κολοκοτρώνης οργανώνει επιχείρηση αποβολής του θυμοειδούς Γρίβα από το Παλαμήδι άλλα αποτυγχάνει. Ο Τσόκρης, που συμμετέχει, τραυματίζεται ελαφρά στο χέρι.

Το 1827 είναι το έτος του φοβερού κινδύνου του «προσκυνήματος» με τον Νενέκο κ,α. Ο Κολοκοτρώνης γράφει κατά το τέλος Μαΐου από το Άργος, προς τους αρχηγούς της ΒΔ Πελοποννήσου, όπου ιδιαίτερα υπάρχει ο παραπάνω κίνδυνος: …να υπάγητε να πιάσητε τον Νενέκον, αν δε σας αντισταθή ή έχη συντρόφους πραγματικούς… να τους βάλητε αυτόν και όλους εις το ντουφέκι… με ένα λόγον να φερθήτε ως προς Τούρκους… αύριον μεθαύριον αναχωρούμεν και ημείς μετά του Νικήτα, Γενναίου, Τζόκρη και λοιπών διά τα ενδότερα…

Κατά τα μέσα Ιουνίου ευρίσκομε τον Τσόκρη, που δεν είχε αναχωρήσει με τον Κολοκοτρώνη, να ετοιμάζεται επικεφαλής Αργοναυπλιωτών να σπεύσει προς βοήθεια του απειλουμένου από τον Ιμπραήμ Μεγάλου Σπηλαίου.

1828. Όταν τον Ιανουάριο ήλθε ο Καποδίστριας και ανέλαβε Κυβερνήτης της Ελλάδας, ο Τσόκρης με κατοίκους του Άργους κατείχε και προστάτευε το φρούριο της πόλεως. Έκτοτε συνεχίζει να παραμένει στο Άργος, όπου και κηδεύει τον Αμερικανό θερμό φιλέλληνα αντιστράτηγο George Jarvis, που πέθανε την 11^η Αυγούστου 1828.

1829. Αρχές Απριλίου ο Τσόκρης με το Γενναίο Κολοκοτρώνη κ.α. διαπεραιώνονται από την Πελοπόννησο στην Στερεά Ελλάδα και συμμε­τέχουν στην πολιορκία της Ναυπάκτου, που συνθηκολογεί στα μέσα του ίδιου μηνός. Τέλος Μαΐου ο Τσόκρης με τον Γενναίο επιστρέφουν στην Πελοπόννησο.

Τον Ιούλιο συνέρχεται στο Άργος η Δ’ Εθνική Συνέλευση. Πληρεξούσιοι Άργους εκλέγονται οι Δημ. Τσόκρης και Δημ. Περρούκας. Κατά τη διάρκεια της Συνελεύσεως ο Κυβερνήτης Καποδίστριας διαμένει στο σπίτι του Τσόκρη στο Άργος. Στο τέλος του 1829, με την καθιέρωση του θεσμού των χιλίαρχων, ο Τσόκρης ονομάζεται χιλίαρχος.

1830-1833. Εφ’ όσον ζούσε ο Καποδίστριας, ο Τσόκρης, στρατιωτικός παράγων της Αργοναυπλίας με Γενικό Αρχηγό τον Κολοκοτρώνη, συμπαρίσταται με κάθε τρόπο στον Κυβερνήτη και συντρέχει ώστε να επιβάλει την πολιτική του για την συγκρότηση ευνομούμενης πολιτείας. Από την ημέρα της δολοφονίας του όμως, την 27^η  Σεπτεμβρίου 1831, η προσπάθεια διακόπτεται και η απειλή της αναρχίας προβάλλει ανησυχητική. Ο Διοικητικός Τοποτηρητής της επαρχίας Άργους (Έπαρχος) στον Τσόκρη αποτείνεται την ημέρα αυτή να διαφυλάξει την ευταξία.

Αυγουστίνος Καποδίστριας

Ακολουθεί η σύγκληση της Ε’ Εθνικής Συνελεύσεως, που συνεδρι­άζει αρχικά στο Άργος και μετά στο Ναύπλιο, από το Δεκέμβριο 1831 έως το Μάρτιο του 1832. Αντιπρόσωποι του Άργους είναι ο Δ. Τσόκρης και ο Δ. Περρούκας. Η Συνέλευση εκλέγει Πρόεδρο της Κυβερνήσης τον Αυγουστίνο Καποδίστρια, με απώτερο σκοπό να διατηρηθεί το καθε­στώς του δολοφονηθέντος Κυβερνήτη. Η αντιπολίτευση όμως είναι ισχυρή. Τέλη Μαρτίου 1832 οι «Συνταγματικοί» του Κωλέττη ανατρέπουν την Κυβέρνηση Αυγουστίνου, εξουδετερώνοντας τις κυβερνητικές δυνά­μεις. Η Γερουσία ορίζει για Κυβέρνηση πενταμελή Διοικητική Επιτροπή, που διευρύνεται σε επταμελή, για να περιορισθεί τέλος σε τριμελή με τους Α. Ζαΐμη, Ιω. Κωλέττη και Α. Μεταξά.

Σιγά-σιγά όμως η Επιτροπή αυτή παύει να ασκεί οποιαδήποτε εξουσία έξω από το Ναύπλιο, ενώ η αναρχία απλώνεται σ’ όλη τη χώρα, με ιδιαίτερη έξαρση στην Αργολίδα, όπου είχαν συρρεύσει πλήθος οπλοφόροι και κατατυραννούσαν τους κατοίκους. Τότε ακριβώς –Σεπτέμβριο του 1832 – με πρωτοβουλία των στρατιωτικών συνεκροτήθη στο Άργος Στρατιωτική Επιτροπή, με σκοπό να κατανείμει τα στρατιωτικά σώματα στα διάφορα διαμερίσματα της χώρας για να επιβάλουν την τάξη, αλλά και να συντη­ρούνται, απαλλάσσοντας την Αργολίδα από δυσβάστακτο βάρος. Υπεύ­θυνοι για την Αργολίδα και Κορινθία  ορίσθηκαν οι Ν. Κριεζώτης, Δ. Τσόκρης και Ιω. Στράτος.

Μετά τα δεινά της πολυετούς Επαναστάσεως και τα πρόσφατα της αναρχίας, το δράμα της βασανισμένης χώρας έβαινε προς το τέλος, καθώς ο επιλεγείς βασιλεύς Όθων με την Αντιβασιλεία και τη συνοδεία τους κατευθύνονται προς την Ελλάδα. Ενώ όμως πλησίαζε η ευφρόσυνος ημέρα, που θα έφθαναν οι παραπάνω στο Ναύπλιο και θα έβαζαν τέλος στην αναρχία, ξεσπούν στο Άργος τα αιματηρά γεγονότα της Τετάρτης 4 Ιανουαρίου 1833 μεταξύ Γάλλων στρατιωτών και Ελλήνων ατάκτων, με εκατοντάδες νεκρούς και τραυματίες.

Αρχηγοί των Ελλήνων ατάκτων στο Άργος, που εξεδίωξαν οι Γάλλοι από  την πόλη, ήσαν οι Τσόκρης, Χελιώτης, Κριεζώτης κ.α. Το σπίτι του Τσόκρη στο Άργος, όπου έμεναν στρατιώτες του – φαίνεται ότι ο ίδιος απουσίαζε -, κατελήφθη από τους Γάλλους και θανατώθηκαν όσοι ευρέθησαν μέσα.

Ύστερα  από λίγες ημέρες, την Τετάρτη 18 Ιανουάριου, καταπλέουν στο λιμάνι τού Ναυπλίου η αγγλική φρεγάτα «Madagascar» και τα άλλα πλοία που φέρουν τον νεαρό βασιλέα και τη συνοδεία του. Την επόμενη Τετάρτη, 25^η  Ιανουαρίου, γίνεται η πανηγυρική αποβίβαση του νέου ηγεμόνα στο Ναύπλιο. Μία νέα περίοδος αρχίζει στην Ελληνική Ιστορία.

Κρίσεις – Συμπεράσματα

Ο Δημ. Τσόκρης υπήρξε ο αναμφισβήτητος στρατιωτικός αρχηγός της Αργοναυπλίας κατά την διάρκεια του Αγώνα. Το πρώτο έτος η δράση του εντοπίζεται στην επαρχία του, ιδιαίτερα στην πολιορκία Ναυπλίου όπου, σε συνδυασμό με ενέργειες άλλων αρχηγών, είχε αρκετές τοπικές επιτυχίες.

Το δεύτερο έτος, σκιά στην πολεμική του δράση είναι η παράλειψη να εγκατασταθούν με το Γιατράκο στο χωριό Χαρβάτι (Μυκήνες), με σκοπό να πλευροκοπήσουν τους Τούρκους που θα περνούσαν από την Κλεισούρα στο χωριό Μπερμπάτι, όπως είχαν διαταχθεί από τον Κολοκοτρώνη.

Αποτέ­λεσμα ήταν η ανενόχλητη διάβαση της στρατιάς του Δράμαλη από Μπερμπάτι προς Αγιονόρι. Ο Τρικούπης αναφέρει: ούτε ο Γιατράκος και ο Τσόκρης κατέλαβαν την θέσιν των Μυκηνών επί λόγω, ότι ηπείθησαν οι στρατιώταί των· τοιουτοτρόπως απέτυχε το σχέδιον.

Ο Σπηλιάδης, πολύ ορθά, παρατηρεί: Άλλ’ ο μεν Γιατράκος και ο Τσιώκρης δεν απήλθον εις το Χαρβάτι διότι ο μεν ήθελε ν’ απέλθη να ρωτήση την Κυβέρνησιν, εν ω αυτή δεν ηδύνατο τότε ούτε σχέδια να κάμη του πολέμου, ούτε την εκτέλεσιν των να διατάξη, διότι οι στρατιώται δεν ήκουον είμή τον Κολοκοτρώνην, και επομένως δεν εξετέλεσαν την διαταγήν του στρατηγού. Εκάτερος δ’ έξ αυτών εδικαιολογήθη ότι οι στρατιώται δεν ηθέλησαν να τον ακολουθήσωσι… Ο Κολοκοτρώνης, αρμοδιώτερος να κρίνει, αναφέρεται με λεπτομέρειες  -ολόκληρη σελίδα – στο γεγονός αυτό, που δεν επέτρεψε την εφαρμογή του καταστρε­πτικού για τον αντίπαλο σχεδίου του. Την ευθύνη καταλογίζει κυρίως στο Γιατράκο, τονίζοντας την παράλειψη ότι δεν τον ειδοποίησαν.

Σ’ όλη τη διάρκεια του Αγώνα ο Τσόκρης θαύμαζε και ήταν αφοσιωμένος στον Κολοκοτρώνη, που του ανταπέδιδε την εύνοια και την αγάπη του. Η εύνοια όμως αυτή προκαλούσε αντιπάθειες, ακόμη και το μίσος, ορισμένων από τις ηγετικές οικογένειες, όπως του Αναστ. Π. Μαυρομιχάλη που τον περιλούζει με δεινές ύβρεις: ο πούστης και Αχρείος Τζώκρης.

Κατά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου 1823-24 ο Τσόκρης, μολονότι οπαδός του Κολοκοτρώνη, δεν είναι φανατικός, αμφιταλαντεύεται μεταξύ των δύο παρατάξεων, προσπαθώντας να ισορροπήσει. Όταν ο εμφύλιος γίνεται θερμός, μάχεται με την πλευρά του Κολοκοτρώνη. Μετά την επικράτηση όμως των αντιπάλων δεν διώκεται όπως άλλοι, δηλώνοντας πίστη στο καθεστώς Κουντουριώτη. Συμμετέχει μάλιστα, προς τιμήν του, στην εκστρατεία κατά των Αράβων στη Μεσσηνία – Νεόκαστρον, Σφακτηρία, Παλαιόκαστρον. Παρά ταύτα η Διοίκηση, όπως είδαμε, διατηρεί τις επιφυλάξεις της ως προς τη νομιμοφροσύνη του. Η συμπεριφορά του κατά τον εμφύλιο μοιάζει με κείνη του Πλαπούτα. Προσπαθεί να εύρει έδαφος συμβιβασμού και συνδιαλλαγής. Δεν είναι αδιάλλακτος και απόλυτος όπως ο Νικηταράς κ.α.

Μετά τη συμφιλίωση και την αμνηστία στους «αντάρτες», που έγιναν  κάτω από τη θανάσιμη απειλή του Ιμπραήμ, ο Τσόκρης συμμετέχει πλέον σ’ όλες τις επιχειρήσεις υπό την ηγεσία του ινδάλματός του Γενικού Αρ­χηγού Θ. Κολοκοτρώνη – Δραμπάλα, αποκλεισμός Τριπολιτσάς, Άστρος, Λακωνία. Εδώ όμως πρέπει να στηλιτευθεί η εγκατάλειψη από τον Τσόκρη και τους άλλους αρχηγούς που ήσαν μαζί, του πεδίου μάχης στη Λακωνία, τον Αύγουστο του 1826 κατά του Ιμπραήμ, και η μετάβαση στην Κορινθία για διευθέτηση εσωτερικών διαφορών! Η ενέργεια φανερώνει τουλάχιστον επιπολαιότητα.

Αμφιλεγόμενη ενέργεια είναι η αποδοθείσα στον Τσόκρη λεηλασία σπιτιών στην εγκαταλειφθείσα από τους κατοίκους Τριπολιτσά, ενώ πλησίαζε ο Ιμπραήμ τον Ιούνιο 1825. Οι ανακρίσεις που έγιναν τότε δεν απέδειξαν τίποτε το συγκεκριμένο, όπως είδαμε. Η απολογητική αναφορά του επίσης προς την Κυβέρνηση είναι πολύ πειστική. Αλλά και από τα γεγονότα που αναφέραμε συνάγεται ότι το πρωί 8 Ιουνίου πήρε εντολή από τον Κολοκοτρώνη στο χωριό Ανεμοδούρι να κάψει την Τριπολιτσά, όπως και ο Φωτάκος.

Το απόγευμα, περνώντας από την Τριπολιτσά, φθάνει στο χωριό Στενό, και γράφει στους δημογέροντες Άργους: …Σήμερον κατά τάς 10 ώρας της ημερός (4 μ.μ.), εφθάσαμεν εδώ εις Στενόν, και θέλει διατρίψω έως ότου να ιδώ το αποβησόμενον, και παρακαλώ αύριον να μου στείλετε δύο φορτώματα ψωμί και ένα φόρτωμα κρασί… Όσοι από το σώμα μου έφυγον και ήλθον αύτόθι, τόσον ξένοι ωσάν και εντόπιοι, όλους να τους στείλετε εδώ, καθώς και όσοι άλλοι αγαπούν την πατρίδα όλοι εν γένει να κινήσουν, ότι ετούτη η εποχή δεν ομοιάζει ωσάν άλλον κίνδυνον. Και μην κάμετε διαφορετικά, αλλά να ενεργήσετε περί ελευθερίας πατρίδος.

Στενόν 8 Ιουνίου 1825. ο πατριώτης Διμίτρις τζιόκρις.

Δηλαδή ξεκίνησε από το Ανεμοδούρι το πρωί και έφθασε στο Στενό 4 μ.μ., διανύοντας απόσταση 40 χλμ. περίπου, που σημαίνει ότι περνώντας από την Τριπολιτσά δεν στάθηκε σχεδόν καθόλου. Αλλά και αν είχε χρόνο να ερευνήσει τα έρημα σπίτια της πόλεως, το πρώτο πού θα έπαιρνε ήσαν τρόφιμα, ενώ την ίδια ημέρα το απόγευμα παραγγέλλει να του στείλουν ψωμί από το Άργος. Εάν στο πέρασμα από την πόλη κάποιοι στρατιώτες του πήραν κάτι, ίσως μάλιστα απ’ αυτούς που τον εγκατέλειψαν, δεν ήταν λόγος να κατηγορηθεί ο αρχηγός για λεηλασία της πόλεως.

Κατά την Καποδιστριακή περίοδο ο Τσόκρης μένει πιστός στον Κυβερνήτη, συμβάλλοντας μέχρι τέλους στη συγκρότηση ευνομούμενης πολιτείας, από το χάος που επικρατούσε μετά την Επανάσταση.

Ο Τσόκρης υπήρξε αγωνιστής, που έσπευσε από την πρώτη στιγμή να μετάσχει με ενθουσιασμό στον Αγώνα της Παλιγγενεσίας. Η ανάθεση σ’ αυτόν της αρχηγίας του τόπου του, καθ’ όλη τη διάρκεια της Επαναστάσεως, είναι δείγμα των ηγετικών προσόντων του.

Στους εμφυλίους πολέμους τήρησε στάση μετριοπαθή και διαλλακτική χωρίς φανατι­σμούς, μολονότι ήταν πιστός οπαδός και θαυμαστής του Κολοκοτρώνη. Ο Τσόκρης δεν ήταν στρατιωτική ιδιοφυία σαν τον Κολοκοτρώνη ή τον Καραϊσκάκη ούτε είχε τον ορμητικό και εκρηκτικό χαρακτήρα του Ανδρούτσου και του Παπαφλέσσα. Υπήρξε στρατιωτικός ηγέτης του μέσου όρου, όπως οι πολλοί αυτοδίδακτοι οπλαρχηγοί του Αγώνα, που, παρ’ όλες τις ατέλειες και τα ελαττώματά τους, οδήγησαν τους ραγιάδες να αποτινάξουν τον μακροχρόνιο ταπεινωτικό ζυγό.

†Κων. Λ. Κοτσώνης (1917-2014)

Ταξίαρχος ε.α. – Πρόεδρος της Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών, 2008-2014.

Πελοποννησιακά, Πρακτικά του Β’ Τοπικού Συνεδρίου Αργολικών Σπουδών ( Άργος 30 Μαΐου – 1 Ιουνίου 1986), Αθήναι, 1989. 

* Οι επισημάνσεις με έντονα γράμματα  έγιναν από την Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη.

* Το κείμενο αποδόθηκε στο μονοτονικό σύστημα.

Για την ανάγνωση ολόκληρης της ανακοίνωσης στο πολυτονικό σύστημα με τις υποσημειώσεις, σε μορφή Portable Document Format (PDF), στον σύνδεσμο: Ο Δημήτριος Π. Τσόκρης κατά την Επανάσταση του 1821