ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Η Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Καραθώνας [Αγία  Παρασκευή Ασίνης] Ναυπλίου – Κωνσταντίνος Α. Μαλεβίτης

Η Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στη Καραθώνα Ναυπλίου [Σημείωση Βιβλιοθήκης: Η ιστορική μονή αναφέρεται σήμερα ως: Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Τσέλου (Αγίας  Παρασκευής) Ασίνης], α­ποτελεί ένα από τα πολλά εκκλησιαστικά μνημεία της Βυζαντινής περιόδου στον τόπο μας, για τα οποία οι περισσότεροι αγνοούμε όχι μόνο την ιστο­ρία τους αλλά και την ύπαρξή τους. Η μελέτη που ακολουθεί, αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος επιχειρείται μία παρουσίαση της διαλελυμένης αυτής Μονής, όπως σώζεται σήμερα, με στόχο να κινήσει το ενδια­φέρον των αναγνωστών αλλά και των ειδικών. Αξιοσημείωτο είναι ότι η ε­πιστημονική έρευνα στάθηκε μέχρι σήμερα αδιάφορη για την ιστορία και τα αξιόλογα κτίσματα της Μονής αυτής, γεγονός που δυσχέρανε τη προσπάθεια μας, λόγω ακριβώς της έλλειψης σχετικής βιβλιογραφίας. Στο δεύτερο μέρος της μελέτης μας παρουσιάζονται αξιόλογες ειδήσεις για τη δράση της  Μονής Μεταμορφώσεως κατά την περίοδο της Ελληνικής Επαναστάσεως. Από αυτές αντλούμε ενδιαφέροντα στοιχεία σχετικά με την θρησκευτική, κοινωνική και οικονομική ζωή της πόλης του Ναυπλίου την εποχή εκείνη.

Στο σημείο αυτό αισθάνομαι την υποχρέωση να ευχαριστήσω ειλικρινώς για την πρόθυμη προσφορά της γνώσης και της εμπειρίας του, τον κ. Γεώργιον Αθ. Χώρα, διότι χωρίς την ενθάρρυνσή του δε θα είχα επιδοθή στην παρούσα έρευνα. Επίσης ευχαριστώ πολύ τον καθηγητή της Βυζαντι­νής Ιστορίας στο Καθολικό Πανεπιστήμιο της Louvain (Βέλγιο), κύριο Πα­ναγιώτη Γιαννόπουλο, για τη θερμή συμπαράστασή του κατά τα διαδοχικά στάδια μελέτης και σύνταξης της εργασίας μου αυτής.

Μονή Μεταμόρφωσης Σωτήρος, Αγία Παρασκευή Ασίνης. Φωτογραφία: Eφορεία Αρχαιοτήτων Αργολίδας – Περιήγηση στα μνημεία της Αργολίδας (www.argolisculture.gr)

1. Η σημερινή κατάσταση της διαλελυμένης Μονής Μεταμορφώσεως Του Σωτήριος Καραθώνας

1. Η τοπογραφία της Μονής

Η Μεταμόρφωση ή ο «Σωτήρ», όπως μονολεκτικά δηλώνεται ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα στα σχετικά έγγραφα των γενικών Αρχείων του Κράτους (Γ.Α.Κ.) είναι προσιτή από το χωριό Τσέλο (τώρα Αγία Πα­ρασκευή Ναυπλίας). Ο επισκέπτης θα πρέπει να ακολουθήσει ανατολικά του Ναυπλίου το δρόμο προς το Τολό και την Ασίνη (παλαιότερα Τζαφέρ-Αγά),[1] ωσότου στρίψει δεξιά, για το χωριό Τσέλο, σύμφωνα με τη σχετική σήμαν­ση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. (περισσότερα…)

Read Full Post »

Μητροπολίτης Άρτης Καλλίνικος

Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Άρτης Καλλίνικος.

Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Άρτης κ. Καλλίνικος (κατά κόσμον Κωνσταντίνος) Κορομπόκης γεννήθηκε στις 6 Οκτωβρίου 1967, στο Άργος Αργολίδας. Είναι απόφοιτος του Λυκείου της Ριζαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής Αθηνών (1985), πτυχιούχος του Νομικού Τμήματος της Σχολής Νομικών, Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (1991) και του Θεολογικού Τμήματος της Θεολογικής Σχολής (1996) του ίδιου Πανεπιστημίου, καθώς και κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδικεύσεως στον τομέα της Εκκλησιαστικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Νεάπολις Πάφου (2021).

Στις 28 Ιουλίου 1991, εκάρη Μοναχός στην Ιερά Μονή Αγίας Φωτεινής Ναυπλίου από τον μακαριστό Μητροπολίτη Αργολίδος Ιάκωβο Β’. Στον καθεδρικό Ιερό Ναό του Αγίου Πέτρου Άργους, χειροτονήθηκε Διάκονος στις 18 Αυγούστου 1991 και Πρεσβύτερος στις 13 Οκτωβρίου 1996 από τον ίδιο Μητροπολίτη. (περισσότερα…)

Read Full Post »

«Νεοφώτιστοι» στην Πελοπόννησο την περίοδο της Επανάστασης και κατά τα μετεπαναστατικά χρόνια: θρησκευτικές, δημογραφικές και κοινωνικο – οικονομικές διαστάσεις του ζητήματος (πρόδρομη δημοσίευση)[1] – Γιώργος Β. Νικολάου[2]

Είναι πολύ γνωστό στην ελληνική και στη διεθνή ιστοριογραφία το φαινόμενο των εξισλαμισμών, της μετα­στροφής δηλαδή χριστιανών ή ατόμων άλλου θρησκεύματος στο ισλάμ, που παρατηρείται σε περιοχές όπου επικράτησε το ισλάμ μετά τον 7° μ. X. αι.· φαινόμενο, πολυδιάστατο, το οποίο εντάσσεται στο γενικότερο διαχρο­νικό ζήτημα των θρησκευτικών μεταστροφών^[3]. Αντίθετα, δεν είναι πολύ γνωστό και δεν έχει μελετηθεί εξίσου το αντίστροφο φαινόμενο των μεταστροφών στον χριστιανισμό μουσουλμάνων, το οποίο, αν και – όπως έχει δείξει η έρευνα – δεν πήρε τόσο μεγάλη έκταση, όσο αυτό των εξισλαμισμών, παρατηρείται τόσο σε περιοχές που πέρασαν από την αραβική κυριαρχία σε μία άλλη πολιτική κατάσταση (π. χ. στην ιβηρική χερσόνησο με την Reconquista, μετά τον 12° αι.) ή στα Βαλκάνια μετά τη σταδιακή αποχώρηση των Οθωμανών Τούρκων από αυτά^[4].  Σ’ αυτό το πλαίσιο εντάσσεται η ανακοίνωσή μας, στην οποία θα εξετάσουμε το ζήτημα των νεοφώτιστων, όπως χαρακτηρίζονται τα άτομα που βαπτίζονται και ασπάζονται την χριστιανική πίστη.

Θα εστιάσουμε στην Πελοπόννησο στα χρόνια της Επανάστασης και στα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια, γιατί εκεί αυτές οι μεταστροφές πήραν μεγαλύτερη έκταση, προκειμένου να εξετάσουμε τις συνθήκες υπό τις οποίες έγιναν, καθώς και τις θρησκευτικές, δημογραφικές, κοινωνικοοικονομικές και νομικές διαστάσεις τους.

Με την έναρξη του Αγώνα της ανεξαρτησίας οι μουσουλμάνοι της Πελοποννήσου – οι οποίοι ανέρχονταν στο 10 με 15% περίπου του συνολικού πληθυσμού της – βρέθηκαν σε δεινή θέση. Για δεύτερη φορά μετά την κατάκτηση της Πελοποννήσου από το Βενετούς, στο γύρισμα του 17^ου προς τον 18 αι. ο μουσουλμανικός πληθυσμός της βρέθηκε από τη θέση του κυρίαρχου στη θέση του καταδιωκόμενου. Πολλοί άμαχοι εξοντώθηκαν, άλλοι αιχμαλω­τίστηκαν και ανταλλάχθηκαν αργότερα με Έλληνες αιχμαλώτους, άλλοι έφυγαν για τη Μ. Ασία, ύστερα από τις συνθήκες παράδοσης των κάστρων, ενώ άλλοι παρέμειναν στη χώρα και εκχριστιανίστηκαν^[5].

Ελληνορδόδοξος ιερωμένος και μουσουλμάνος, 1819;. Η φιγούρα στα δεξιά είναι ο Μεχμέτ Αγά Σαλάμ, εκπρόσωπος του Μεγάλου Βεζίρη στην Αθήνα. Louis Dupré, «Voyage A Athènes et A Constantinople», Paris, 1825.

Τα ερωτήματα που θέτει στον ερευνητή αυτό το γεγονός είναι πολλά. Για παράδειγμα, ποιοι ήταν οι λόγοι που ώθησαν αυτά τα άτομα να απαρνηθούν τη μουσουλμανική τους πίστη και να αποδεχθούν τη χριστιανική. Επρόκειτο για μία ελεύθερη επιλογή ή για μία ενέργεια που έγινε κάτω από την πίεση της δεινής θέσης στην οποία βρέθηκαν οι μουσουλμάνοι μετά την έκρηξη της Επανάστασης; Υπάρχει σχέση αυτών των εκχριστιανισμών με τους εξισλαμισμούς που είχαν προηγηθεί στην Πελοπόννησο την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας; Ποιες ήταν οι διαστάσεις αυτού του φαινομένου; Θα προσπαθήσουμε στον χρόνο που έχουμε στη διάθεσή μας να δώσουμε απάντηση σ’ αυτά. (περισσότερα…)

Read Full Post »

Οι Άγιοι Θεόδωροι και το σπίτι του Θ. Κολοκοτρώνη στο Ναύπλιο – Μια πρόταση του Χρ. Πιτερού

«Ελεύθερο Βήμα»

Από την Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού.

Η Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού, δημιούργησε ένα νέο χώρο, το «Ελεύθερο Βήμα», όπου οι αναγνώστες της θα έχουν την δυνατότητα να δημοσιοποιούν σκέψεις, απόψεις, θέσεις, επιστημονικά άρθρα ή εργασίες αλλά και σχολιασμούς επίκαιρων γεγονότων.

Δημοσιεύουμε σήμερα στο «Ελεύθερο Βήμα» άρθρο του κ. Χρήστου Πιτερού,  αρχαιολόγου, μέλους του Δ.Σ. Ιδρύματος Ιωάννης Καποδίστριας, πρώην αναπληρωτή Δ/ντή της Δ. ΕΠΚΑ, πτυχιούχου Κλασσικής Φιλολογίας ΕΠΚΑ, Αρχαιολογίας και Τέχνης ΑΠΘ και Επίτιμου  Προϊστάμενου αρχαιολογικών χώρων, μνημείων και αρχαιογνωστικής έρευνας  με θέμα:

«Οι Άγιοι Θεόδωροι και το σπίτι του Θ. Κολοκοτρώνη στο Ναύπλιο»

Το Ναύπλιο, η πρώτη πρωτεύουσα της Ελεύθερης πατρίδας μας, κατά το τρέχον έτος 2022, εορτάζει την διακοσιοστή επέτειο της απελευθέρωσής της (30η Νοεμβρίου 1822), όταν ο Στάικος Σταϊκόπουλος μέσα στη νύχτα με τα παλληκάρια του και το Δ. Μοσχονησιώτη κατέλαβε το απόρθητο Παλαμήδι με ρεσάλτο, με αποτέλεσμα την απελευθέρωση της πόλης και την οριστική επικράτηση της Ελληνικής Επανάστασης.

Στο Ναύπλιο ο ατρόμητος πρωταγωνιστής της Ελευθερίας Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, η μοναδική, στρατηγική μεγαλοφυΐα του ’21, που αγωνίστηκε μέχρι τέλους και κατά των προσκυνημένων ως την έλευση του Κυβερνήτη, αποθεώθηκε με τον έφιππο ανδριάντα του, που στήθηκε στο χώρο που προορίζονταν για την εκτέλεση του με την καρμανιόλα στο ομώνυμο πάρκο που καλπάζει θριαμβευτικά με το άλογό του προς την Ελευθερία, ποδοπατώντας τα τούρκικα λάβαρα και με σπινθηροβόλο βλέμμα και ανυψωμένο το δεξιό χέρι, όπως ο Ρωμαίος αυτοκράτορας και φιλόσοφος Μάρκος Αυρήλιος, κάτω από το φρούριο της Ελευθερίας, το Παλαμήδι.

Η μνήμη του παραμένει ζωντανή στις ψυχές των Ελλήνων, η σωζόμενη πραγματική φυλακή του στο Παλαμήδι στον προμαχώνα του Μιλτιάδη βρίσκεται σε ερειπιώδη κατάσταση. Αλλά και η σωζόμενη μικρή εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων, που έκτισε μετά την απελευθέρωση δίπλα στο σπίτι του, στην αρχή της οδού Καλαμάτας, στην περιοχή της Γλυκειάς, αποτελούν μνημεία της ιστορικής μνήμης της πολυτάραχης ζωής του.

Το εκκλησάκι των Αγίων Θεοδώρων, πριν το 1960, όταν η περιοχή ήταν ανοικοδόμητη.

Στην περιοχή λοιπόν του Κιουλ-Τεπέ, όπου βρισκόταν το κτήμα του, δίπλα στο σπίτι του, όπου κατοικούσε, έκτισε μία μικρή, ταπεινή εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων, διαστάσεων 10×5,50μ., η οποία σώζεται μέχρι σήμερα, δίπλα στην οδό Άργους.

Το κτήμα στην περιοχή Κιουλ-Τεπέ, σήμερα οδός Καλαμάτας, αριθ. 4.

Όπως αναφέρει στα Απομνημονεύματά του ο Θ. Κολοκοτρώνης:

«Είδα την πατρίδα μου ελεύθερη, είδα εκείνο που ποθούσα και εγώ και ο πατέρας μου και όλη η γενεά μου, καθώς και όλοι οι Έλληνες. Αποφάσισα να πάω εις ένα περιβόλι, όπου είχα έξω από το Ανάπλι. Επήγα, εκάθισα και επερνούσα τον καιρό μου καλλιεργώντας, και ευχαριστιόμουν να βλέπω να προοδεύουν τα μικρά δένδρα όπου εφύτευσα. Εκεί ήλθαν τη νύχτα της 7ης Σεπτεμβρίου (1833) και με πήρε ο Κλεώπας μοίραρχος με σαράντα χωροφύλακες και με επήγε στο Ιτς Καλέ και με παρέδωσε στο φρούραρχο και μ’ έβαλαν έξι μήνες μυστική φυλακή χωρίς να δω άνθρωπο». 

(περισσότερα…)

Read Full Post »

Η διήγηση της βάπτισης Του Ιησού και η πρόσληψη της από τη λατρεία της Εκκλησίας – Μόσχος Γκουτζιούδης, Επίκ. Καθηγητής Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ.

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η διήγηση της βάπτισης του Ιησού άσκησε μεγάλη επίδραση στη λατρεία της Εκκλησίας. Στην παρούσα μελέτη θ’ αναφερθούμε αρχικά στις διαφορές μεταξύ των διαφορετικών εκδοχών της διήγησης στα ευαγγέλια, τις πηγές της προέλευσής της, τη συνάφεια εντός των ευαγγελίων και αμέσως μετά θα περάσουμε στα στοιχεία εκείνα που αφενός αξιοποιήθηκαν από τη λατρεία της Εκκλησίας και αφετέρου θα σημειώσουμε τα νέα δεδομένα που, αν και δεν υπάρχουν στο ευαγγελικό κείμενο, ενσωματώθηκαν στις λατρευτικές πρακτικές στη διάρκεια της εξέλιξής τους. Δεν θα δούμε αναλυτικά τα λειτουργικά κείμενα της Εκκλησίας που μας πληροφορούν για το βάπτισμα των πιστών στην αρχαία Εκκλησία (Διδαχή, Αποστολική Παράδοση, Αποστολικές Διαταγές, κλπ.) αλλά θα ανιχνεύσουμε την πρόσληψη στοιχείων από τη διήγηση της βάπτισης του Ιησού στον Ιορδάνη με έναν διαφορετικό τρόπο.

Οι διαφορετικές εκδοχές

Το περιστατικό της βάπτισης του Ιησού σε όλες τις εκδοχές του (Μτ. 3:13-17//Μκ. 1:9-11//Λκ. 3:21-22//Ιω. 1:29-34) έχει προσαρμοστεί στις χριστολογικές ιδέες του κάθε ευαγγελιστή. Στο κατά Μάρκον ο Ιησούς εισάγεται για πρώτη φορά στο προσκήνιο στο 1:9 καθώς έρχεται να βαπτιστεί από τον Ιωάννη στον ποταμό Ιορδάνη. Η διήγηση είναι σύντομη και απλή χωρίς λεπτομέρειες. Είναι πράγματι παράξενο πως ένα τόσο σημαντικό γεγονός περιορίζεται μόνο σε τρεις στίχους στο κατά Μάρκον. Ο Ιησούς εδώ παρουσιάζεται χωρίς κάποιον χριστολογικό τίτλο με τον τόπο καταγωγής του μόνο να δηλώνεται στο κείμενο (ἀπὸ Ναζαρὲτ τῆς Γαλιλαίας).

Λίγο παρακάτω όμως, στο 1:11 ο Ιησούς φανερώνεται με θαυματουργικό τρόπο ως Υιός του Θεού. Τώρα λοιπόν οι αναγνώστες του ευαγγελίου πληροφορούνται ποιος πραγματικά είναι αυτός για τον οποίο ο Μάρκος θα αφηγηθεί διάφορα περιστατικά στη συνέχεια. Στο κατά Μάρκον η βάπτιση του Ιησού περιγράφεται ως μια προσωπική εμπειρία του ίδιου, ένα περιστατικό μιας ιδιωτικής στιγμής χωρίς να γίνεται λόγος για παρουσία άλλων προσώπων εκτός από τον Ιωάννη τον Βαπτιστή.

Ακόμη, στην εκδοχή του Μάρκου ο Ιησούς είναι ο μόνος που υπάρχει για να δει το άνοιγμα του ουρανού και την κάθοδο του πνεύματος σε αυτόν. Συνεπώς είναι επίσης και ο μόνος που ακούει την φωνή από τον ουρανό. Στα υπόλοιπα ευαγγέλια η σκηνή έχει δημόσιο χαρακτήρα.

Ίσως αυτή η αλλαγή να οφείλεται σε απολογητικούς λόγους που ήθελαν να τονίσουν την αλήθεια των τριών υπερφυσικών γεγονότων[1] που έλαβαν χώρα κατά τη βάπτιση του Ιησού.

Νομίζουμε πως η ιδιωτική ατμόσφαιρα της μάρκειας εκδοχής έχει σχέση με το μεσσιανικό μυστικό που ο ευαγγελιστής διατηρεί ως ιδιαίτερο θεολογικό χαρακτηριστικό στο ευαγγέλιό του. Συνεπώς η ιδιωτική ατμόσφαιρα της βάπτισης του Ιησού να αποτελεί δική του επεξεργασία. Οι ερευνητές σημειώνουν συχνά ότι η ιδέα του Ιησού από τη Ναζαρέτ ως Υιού του Θεού δεσπόζει στο ευαγγέλιο του Μάρκου, δικαιολογεί την εξουσία που ο ίδιος έχει σε διάφορα σημεία του ευαγγελίου και κορυφώνεται στην ομολογία του εκατόνταρχου τη στιγμή του θανάτου του Ιησού στο σταυρό (Μκ. 15:39).

Στους άλλους δύο συνοπτικούς οι αναγνώστες έχουν πληροφορηθεί τη γέννηση του Ιησού και δεν ακούν γι’ αυτόν, αλλά ούτε για θεϊκή παρέμβαση που συνδέεται με τη ζωή του πρώτη φορά.

Αγιογραφία με την Βάπτιση του Κυρίου, κατασκευασμένη στο Άγιον Όρος πάνω σε ξύλο.

Ο Ματθαίος πριν το περιστατικό της βάπτισης διασώζει μόνο αυτός έναν διάλογο μεταξύ του Ιησού και του Ιωάννη του Βαπτιστή σύμφωνα με τον οποίο ο δεύτερος αρνείται να βαπτίσει τον πρώτο λόγω κατωτερότητας τους ίδιου (3:14-15).[2] Προφανώς ο Ματθαίος θέλει να δικαιολογήσει γιατί ο Ιησούς ως ανώτερος δέχτηκε το βάπτισμα του Ιωάννη και έτσι φανερώνει την εύλογη απορία που εκφραζόταν στην κοινότητά του. Ο λόγος είναι για να εκπληρωθεί το σχέδιο του Θεού (Μτ. 3:15). Μετά από αυτή τη διαβεβαίωση ο Ιωάννης δέχεται να βαπτίσει τον Ιησού. Εξάλλου συχνά στο κατά Ματθαίον, όπου ο Ιησούς παρουσιάζεται ως Υιός του Θεού, εκτελεί το θέλημα του Πατέρα. (περισσότερα…)

Read Full Post »