Βασικά Βιβλία για την Κατοχή στην Ερμιονίδα, Τροιζηνία και τα γύρω νησιά – Βασίλης Γκάτσος
«Ελεύθερο Βήμα»
Από την Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού.
Η Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού, δημιούργησε ένα νέο χώρο, το «Ελεύθερο Βήμα», όπου οι αναγνώστες της θα έχουν την δυνατότητα να δημοσιοποιούν σκέψεις, απόψεις, θέσεις, επιστημονικά άρθρα ή εργασίες αλλά και σχολιασμούς επίκαιρων γεγονότων.
Σήμερα στο «Ελεύθερο Βήμα», ο Βασίλης Γκάτσος παρουσιάζει και σχολιάζει βασικά βιβλία για την Κατοχή, στην Ερμιονίδα, Τροιζηνία και τα γύρω νησιά και καταθέτει σκέψεις για την έρευνα και ανάδειξη όλων των πτυχών της Εθνικής μας Αντίστασης, με σωφροσύνη και δικαιοσύνη, ώστε οι νεότερες γενιές με επίγνωση να ομονοούν στο βασικότερο: Ποτέ άλλος εμφύλιος σε αυτή τη μικρή πατρίδα όλου του κόσμου.
«Βασικά Βιβλία για την Κατοχή στην Ερμιονίδα, Τροιζηνία και τα γύρω νησιά…»
Η Ερμιονίδα, η Τροιζηνία με τα νησιά Πόρο, Ύδρα, Δοκό, Σπέτσες, ήταν την Κατοχή μια απομονωμένη περιοχή με συγκοινωνία κυρίως μέσω θαλάσσης. Τα παρακάτω βιβλία φωτίζουν την περίοδο αυτή, αλλά αποσπασματικά. Ανάγκη η συγγραφή μιας όσο γίνεται αντικειμενικής Ιστορίας, με σοβαρή μελέτη και συγκέντρωση τεκμηρίων.
- Τα άγνωστα παρασκήνια της Εθνικής Αντιστάσεως εις την Πελοπόννησον, Εμμανουήλ Βαζαίος, Αντισυνταγματάρχης ε.α. Κόρινθος, 1961.
Τα άγνωστα παρασκήνια της Εθνικής Αντιστάσεως εις την Πελοπόννησον.
Είναι το σημαντικότερο βιβλίο αναφοράς για τη δράση του θρυλικού 6ου Συντάγματος ΕΛΑΣ στην Αργολιδοκορινθία κατά την Κατοχή, γραμμένο από το Διοικητή του, ο οποίος ουδεμία σχέση είχε με την αριστερά και το ΚΚΕ. Δυσεύρετο, αλλά υπάρχει ολόκληρο αναρτημένο στο διαδίκτυο. Όλοι όσοι έχουν γράψει για την περίοδο αυτή στην ευρύτερη περιοχή μας, ξεκινούν από αυτό το βιβλίο, άσχετα το πώς χρησιμοποιούν το περιεχόμενό του. Όσοι το «αγνοούν» στα γραπτά τους, το κάνουν σκόπιμα, με σκοπό να στηρίξουν μια δικιά τους άποψη για γεγονότα και πρόσωπα.
- Μνήμες από την Εθνική Αντίσταση – Η δράση του ΕΛΑΝ Αργολικού. Τάσου Γεωργοπαπαδάκου, Αθήνα, 1987.
Η δράση του ΕΛΑΝ Αργολικού
Γράφτηκε στη Θεσσαλονίκη το καλοκαίρι του 1945. Αναδημοσιεύτηκε στο σύνολό του από την τοπική εφημερίδα «Η Φωνή της Ερμιόνης» περί το 1987 – 1988.
Είναι το δεύτερο σπουδαίο βιβλίο για την Κατοχή στην Ερμιονίδα, Τροιζηνία, Ύδρα, Πόρο. Ο συγγραφέας του Τάσος Γεωργοπαπαδάκος, καθηγητής στην Ύδρα, ήταν στέλεχος του ΕΑΜ Ύδρας. Αν και ουσιαστικά γραμμένο το 1945, είναι «Μνήμες», αφού τα αρχεία του ΕΑΜ Ύδρας αλλά και ολόκληρης της περιοχής έπεσαν στα χέρια των Γερμανών ή χάθηκαν.
- Ημερολόγιο Εθνικής Αντίστασης Ερμιόνης, Απόστολου Χ. Φραγκούλη, 1988, Εκδότης: Τοπική Εφημερίδα «Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΕΡΜΙΟΝΗΣ».
Ημερολόγιο Εθνικής Αντίστασης Ερμιόνης
Ο συγγραφέας υπήρξε τοπικό στέλεχος του ΕΑΜ Ερμιόνης. Είναι ημερολόγιο γεγονότων που κρατούσε ο συγγραφέας κατά τη διάρκεια της Κατοχής και κατάφερε να διασώσει, και σε αυτό έγκειται η αξία του.
- 65η Επέτειος (1944-2009) Ηρωικού θανάτου Αγωνιστών – Εθνομαρτύρων Εθνικής Υδραϊκής Αντίστασης, Θεμιστοκλής Ε. Ραφαλιάς, Ύδρα 2009 – 2010. Ο συγγραφέας, όπως και ο αδελφός του, υπήρξε στέλεχος του ΕΑΜ Ύδρας.
65η Επέτειος (1944-2009) Ηρωικού θανάτου Αγωνιστών
- Η Εθνική Αντίσταση συνολικά και στην Ύδρα, Χρήστος Ι. Χριστοδούλου, Ύδρα – Πειραιάς 2007. Αγωνιστής του ΕΑΜ Ύδρας.
Η Εθνική Αντίσταση συνολικά και στην Ύδρα
Σημείωση: Οι Υδραίοι έχουν συγκεντρώσει λεπτομερώς όλα τα ονόματα των πεσόντων Υδραίων και τραυματιών υπέρ Πίστεως και Πατρίδος, της περιόδου 1460 – 1949, τιμώντας ευλαβώς τη μνήμη τους! Την περίοδο 1939 – 1945 τα δεκάδες θύματα από το ηρωικό νησί ήταν ναυτικοί της υπερπόντιας ναυτιλίας που τα πλοία τους βυθίστηκαν από γερμανικά υποβρύχια ή πλοία επιφανείας.
Τα παραπάνω βιβλία είναι γραμμένα από ανθρώπους σύγχρονους των γεγονότων. Επειδή υπήρχε μεγάλη μυστικότητα, ως είναι φυσικό, για τη δράση των αντιστασιακών οργανώσεων σε στεριά και θάλασσα, των κλιμακίων που φυγάδευαν κυρίως Άγγλους στη μέση Ανατολή κ.λ.π. εκτός από τον Βαζαίο, οι άλλοι συγγραφείς γνώριζαν επιμέρους γεγονότα του τομέα τους. Και ο Βαζαίος γνωρίζει κυρίως τη δράση του ΕΛΑΣ στον στρατιωτικό τομέα.
Πέραν αυτών των βιβλίων υπάρχουν και τα παρακάτω στα οποία υπάρχουν στοιχεία για την Κατοχή, και οι συγγραφείς έζησαν αυτά σε ηλικία που να μπορούν να κρίνουν, να αποφασίζουν και να δρουν.
- Κόκκινος Επιτάφιος, Γιόνα Μικέ Παΐδούση, Εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα, 2008. Η συγγραφέας ήταν σε οργάνωση ΕΑΜ (ΕΠΟΝ) Διδύμων. Ως προς τα κύρια γεγονότα μέσα στα Δίδυμα κατά την επιδρομή των Γερμανών, οι πληροφορίες είναι λίγες.
Κόκκινος Επιτάφιος
- Θρύλοι και Παραδόσεις της Ερμιόνης, Μιχ. Αγγ. Παπαβασιλείου, Αθήνα 1988, Αυτοέκδοση. Υπάρχουν μικρές αναφορές στην Περίοδο της Κατοχής.
Θρύλοι και Παραδόσεις της Ερμιόνης
- Νικηφόρος, Ευαγγελία Τέσση, Εκδ. Τροχαλία, Αθήνα 1999. Η συγγραφέας υπήρξε μέλλος οργάνωσης του ΕΑΜ Ερμιόνης. Μικρές αναφορές σε αυτή την περίοδο.
- Η Περιπέτεια. Σπέτσες 1939 – 1945, Σαράντος Τσουλουχόπουλος, Εκδ. Πολιτιστικός Σύλλογος Σπετσών, 2010. Ο συγγραφέας ήταν γραμματέας ΕΑΜ Σπετσών. Συνελήφθη από τους Γερμανούς τον Ιούνιο 1944 και μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γερμανία.
Η Περιπέτεια. Σπέτσες 1939 – 1945
- Οι αντάρτες της θάλασσας – Δράση του ΕΛΑΝ Αργοσαρωνικού – Βασίλης Λαδάς, Αθήνα, 2002.
Οι αντάρτες της θάλασσας
- Το Κρανίδι και οι αλήθειες του, Βασίλης Λαδάς, Αθήνα, 2008.
Το Κρανίδι και οι αλήθειες του,
- Σαν Παραμύθι (Ιστορία μιας ζωής), Βασίλης Λαδάς, Αθήνα, 2005.
Σαν Παραμύθι (Ιστορία μιας ζωής)
Ο Βασίλης Λαδάς, την Κατοχή ήταν μικρό παιδί, δεν είχε, ως είναι φυσικό, υπεύθυνη θέση στο ΕΑΜ και ως εκ τούτου όσα γεγονότα έπεσαν στην αντίληψή του, τα δίνει με τα μάτια μικρού παιδιού, ή σύμφωνα με όσα άκουγε ή του διηγήθηκαν αργότερα.
Βιβλία συγγραφέων που δεν έζησαν την Κατοχή, ή την Κατοχή στην περιοχή μας
- Φαντάσματα του Εμφύλιου, Πλάκα Αργολίδας, 1943 – 44, Στέλιος Περάκης, Εκδόσεις Επίκεντρο, 2010.
Φαντάσματα του Εμφύλιου, Πλάκα Αργολίδας, 1943 – 44
Με αφορμή την αναζήτηση της πορείας συγγενικού του προσώπου μέχρι την σπηλιά Διδύμων όπου και εκτελέστηκε, μαζί με άλλους, αναίτια και άδικα από την ΟΠΛΑ, θέτει με την έρευνά του το σημαντικό θέμα: Οι θηριωδίες και η τρομοκρατία του περιβόητου Στάθη, πολιτικού κομισάριου του ΚΚΕ στο 6ο Σύνταγμα ΕΛΑΣ του Βαζαίου, περιορίζονταν στον χώρο και τα πρόσωπα που ο ίδιος ο Στάθης επηρέαζε, διοικούσε και κατηύθυνε (όπως καταγγέλλει ο Βαζαίος), ή ήταν σχέδιο ευρύτερο της καθοδήγησης του ΚΚΕ, όχι μόνον στην Αργολιδοκορινθία αλλά πανελλαδικά;
Μοναδικές οι πληροφορίες του για τη σφαγή των ομήρων από την ΟΠΛΑ στη Μεγάλη Σπηλιά Διδύμων 28/29 Μαΐου 1944, πέντε μέρες πριν μπουν οι Γερμανοί στα Δίδυμα.
- Μνήμες Ερμιονίδος, Γη – Θάλασσα – Κόσμος, Προκοπίου Τσιμάνη, Ηπειρώτου, 1975, Αθήναι, Εκδόσεις: «Χαρτοβιβλιοεκδοτική».
Μνήμες Ερμιονίδος, Γη – Θάλασσα – Κόσμος
Μνήμες Ερμιονίδος, όπως την έζησε ως διαμένων για ορισμένα χρόνια κυρίως επί Χούντας, στο Πορτοχέλι, όμως ο ίδιος δεν έχει καμιά σχέση με την Κατοχή στην περιοχή μας. Όσον αφορά τα γεγονότα της Κατοχής στην Ερμιονίδα, συρράβει μια ιστόρηση επιλεκτικών «μνημών» από πρόσωπα της Κατοχής που ο ίδιος επιλέγει. Σκοπός δεν είναι η ιστόρηση αυτών καθ’ αυτών των γεγονότων της Κατοχής αλλά η νομιμοποίηση της Χούντας, ως «επανάστασης».
Ανέκδοτες σημειώσεις – ημερολόγια
Αναμνήσεις ανέκδοτες του Γεωργίου Σταματίου (Σπέτσες), Γεωργίου Πασαμήτρου, (Σπέτσες), Πέτρου (Δίδυμα) και άλλων, που δυστυχώς δεν έχουν βρει το δρόμο της δημοσιότητας, αν και φαίνεται να είναι πολύ σημαντικές και τεκμηριωμένες.
Αναμνήσεις – διηγήσεις – μαρτυρίες συμπατριωτών που έζησαν την Κατοχή και που έχουν καταγραφεί σε διάφορους τοπικούς ιστότοπους, υπάρχουν αρκετές αλλά για επιμέρους γεγονότα, κυρίως στον ιστότοπο του κυρίου Κουτουζή για Τροιζηνία – Πόρο, του κυρίου Χαριτάτου για Σπέτσες. Επίσης σε ιστότοπους, Ερμιονίδας, Ύδρας, Λεωνιδίου, Άργους, Ναυπλίου και γενικότερα Αργολιδοκορινθίας.
Γενικότερα βιβλία
Κυρίως όσα αναφέρονται στην Κατοχή της Πελοποννήσου όπως το «Πελοπόννησος 1940-45. Η περιπέτεια της επιβίωσης, του διχασμού και της απελευθέρωσης» του Παντελή Μουτάλα, Βιβλιόραμα, 2004. Φυσικά αυτά τα βιβλία ελάχιστα περιλαμβάνουν για την περιοχή μας.
Πελοπόννησος 1940-45
Επιπλέον τρία ιδιαίτερα βιβλία
Ι. Από τη Βιέννη στα Καλάβρυτα. Τα αιματηρά ίχνη της 117ης μεραρχίας καταδρομών στη Σερβία και στην Ελλάδα, Χέρμαν – Φρανκ Μάγερ, ΕΣΤΙΑ, 2003.
Από τη Βιέννη στα Καλάβρυτα.
Ο Μάγερ (Γερμανός) ερευνά εξονυχιστικά τα της 117 Μεραρχίας. Ο πατέρας του Μάγερ ήταν αξιωματικός και εκτελέστηκε από τον ΕΛΑΣ.
Η 117 Μεραρχία ορεινών καταδρομών, ονομαζόμενη και Μεραρχία κυνηγών, με διοικητή τον Karl Maximilian von le Suire, είναι αυτή που έκαψε τα Καλάβρυτα και στη συνέχεια αιματοκύλισε την Ερμιονίδα, Τροιζηνία και τα νησιά μας. Η 117 Μεραρχία αποδεκατίστηκε κατά την επιστροφή της στην Γερμανία και ο αιμοσταγής Suire πιάστηκε από τους Ρώσους, φυλακίστηκε και πέθανε στη φυλακή το 1954, χωρίς να δικαστεί ως εγκληματίας πολέμου. Στη γενέτειρα του οι συμπατριώτες του έχουν στήσει μνημείο τιμώντας τον ως στρατηγό της Βέρμαχτ, στο οποίο κάθε χρόνο συγκεντρώνονταν οι εναπομείναντες βετεράνοι της 117 Μεραρχίας εις ένδειξη τιμής.
Στην Ελλάδα ο ηρωικός συνταγματάρχης Βαζαίος ο κύριος πολέμιος της 117 Μεραρχίας που την είχε κάνει να χάσει τον ύπνο της, ήρωας του Αλβανικού Έπους, αποτάχθηκε και φυλακίστηκε.
Το βιβλίο αυτό χρησιμοποιεί κυρίως Γερμανικά αρχεία, και έχει στοιχεία για την επιδρομή των Γερμανών στην περιοχή μας. Μπορεί να γίνει αφορμή για περαιτέρω έρευνα των Γερμανικών αρχείων σχετικά με την Ερμιονίδα – Τροιζηνία – Πόρο – Ύδρα – Σπέτσες.
ΙΙ. Επιχείρηση «Καλάβρυτα»: Η Δράση της 117 Μεραρχίας Κυνηγών μέσα από Γερμανικά Αρχεία. Εκδότης: Γενικό Επιτελείο Στρατού, Δρ. Ηλίας Ηλιόπουλος Ιστορικός – Πολιτικός Επιστήμων, 2012.
Επιχείρηση «Καλάβρυτα»
Ένα εξαιρετικό βιβλίο (υπάρχει και στο διαδίκτυο) με όλα τα τεκμήρια, μεταφρασμένα, που αφορούν διαταγές και αλληλογραφία της 117 Μεραρχίας, όμως, μέχρι το ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων. Ασφαλώς στα γερμανικά αρχεία υπάρχουν τα τεκμήρια του αιματοκυλίσματος της Ερμιονίδας, Τροιζηνίας, Πόρου, Ύδρας, Σπετσών.
Καιρός να ενδιαφερθεί και να τα αναζητήσει ο Δήμος Ερμιονίδας.
ΙΙΙ. Εμφύλιος Ελλάδα 1943-1949. Ένας Διεθνής Πόλεμος. Η εξέλιξή του και ο αντίκτυπος στη σύγχρονη Ελλάδα, Andre Gerolymatos, Μετάφραση Διονύσης Αρκαδιανός, Εκδόσεις ΔΙΟΠΤΡΑ, 2018.
Εμφύλιος Ελλάδα 1943-1949.
Ο Εμφύλιος μέσα στην ιστορία του τόπου μας και στο παγκόσμιο πολιτικοκοινωνικό στάτους της εποχής.
Στα παραπάνω πρέπει να προσθέσουμε το δίτομο Λεύκωμα του Κ. Α. Δοξιάδη και των συνεργατών του, με το οποίο παρουσιάστηκαν παραστατικότητα στους συμμάχους μας (γι’ αυτό γραμμένο στα ελληνικά, γαλλικά, αγγλικά και ρώσικα) το 1945 «Αι Θυσίαι της Ελλάδος κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο». Ανύποπτοι οι συγγραφείς του για το τι επρόκειτο να ακολουθήσει.
Αι Θυσίαι της Ελλάδος κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Έτσι παραστατικά έπρεπε να δοθούν και τα αποτελέσματα του αδελφοκτόνου εμφυλίου 1945 – 1949, έστω και σήμερα.
Και τα δύο να μοιράζονται και να διδάσκονται στους μαθητές στα σχολεία, για να αντιληφθούν ότι αυτά που πέρασε η χώρα μας την Κατοχή είναι τα χειρότερα, αλλά αυτά που έζησε και έπαθε στον εμφύλιο είναι τα χείριστα.
Τα γεγονότα της Κατοχής ήσαν καταιγιστικά ιδιαίτερα από την συνθηκολόγηση των Ιταλών και μετά.
Για την περιοχή μας μπορούμε να διακρίνουμε τις παρακάτω περιόδους:
1η. Έναρξη Κατοχής μέχρι τον Φεβρουάριο του 1943, οπότε αρχίζει η μεγάλη αντεπίθεση των Ρώσων στο Στάλιγκραντ. Είναι η μεγάλη ανατροπή του πολέμου.
2η. Από τον Φεβρουάριο του 1943 μέχρι τις 8/9/1943 που ανακοινώνεται η συνθηκολόγηση της Ιταλίας. Τέλος Ιταλοκρατίας και έναρξη Γερμανοκρατίας στην περιοχή μας.
3η. Από τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας μέχρι τις 6/6/1944, απόβαση στη Νορμανδία, που είναι η έναρξη της κατάρρευσης της Γερμανίας.
4η. Από απόβαση στη Νορμανδία μέχρι Απελευθέρωση.
Το βέβαιο είναι ότι η χώρα μετά το έπος στα Αλβανικά βουνά και το έπος της Εθνικής Αντίστασης, οδηγήθηκε στη χειρότερη μορφή πολέμου, τον Εμφύλιο Πόλεμο (οι ρίζες του φτάνουν μέχρι την Μικρασιατική Καταστροφή για πολλούς ιστορικούς), οι πληγές του οποίου ακόμη καθορίζουν τη σκέψη μας, την πολιτική μας άποψη και τη δράση μας.
Ηγεσίες και ηγέτες, δεν στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων, την στιγμή που σε καμιά άλλη χώρα υπό Γερμανοϊταλική Κατοχή δεν συνέβη κάτι το ανάλογο μετά την απελευθέρωσή της, σε όποιο στρατόπεδο και αν βρέθηκε τελικά.
Πολλοί ιστορικοί επισημαίνουν ότι η Γαλλία απέφυγε τον εμφύλιο λόγω της χαρισματικής προσωπικότητας του Σαρλ Ντε Γκωλ ο οποίος κατόρθωσε να επιβληθεί στις αντιστασιακές οργανώσεις, στους Συμμάχους και στην προκατοχική πολιτική τάξη της χώρας του.
Και επειδή όποιοι δεν διδάσκονται από την ιστορία τους, είναι υποχρεωμένοι να την ξαναζήσουν, είναι υποχρέωση όλων να φέρουν στο φως της αλήθειας (της μη λήθης) τα γεγονότα και τα τεκμήρια της Κατοχής για την περιοχή μας, όσο και αν αυτά πονούν ή ξύνουν πληγές, ή ό,τι άλλο. Αν ήσαν αλλιώς τα πράγματα, δεν θα φτάναμε και στον εμφύλιο. Ούτε ο μεγαλειώδης Αγών της Ανεξαρτησίας του 1821 ήταν χωρίς σκοτεινές περιοχές (ο φοβερός εμφύλιος που ξέσπασε, λίγο έλειψε να μας υποδουλώσει εκ νέου στον Οθωμανικό ζυγό, αν δεν παρενέβαιναν οι ξένες δυνάμεις).
Πώς όμως μπορεί να γραφθεί και πού μπορεί να στηριχθεί η Ιστορία (μιλάμε για Ιστορία και όχι για διαμάχη ιδεοληψιών) της Κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης για την ευρύτερη περιοχή μας, που περιλαμβάνει Ερμιονίδα, Τροιζηνία, Πόρο, Ύδρα, Δοκό, Σπέτσες, και που απλώνεται κυρίως προς την ενδοχώρα της Αργολιδοκορινθίας και τον Πειραιά;
Συνοπτικά:
1). Λείπουν τα τεκμήρια, είτε γιατί χάθηκαν, είτε γιατί καταστράφηκαν, είτε γιατί αποκρύφτηκαν, είτε γιατί δεν αναζητήθηκαν.
1.1.). Τα τεκμήρια από τη μεριά των κατακτητών, Ιταλών και Γερμανών. Ποιες στρατιωτικές δυνάμεις βρέθηκαν στον τόπο μας, οι διαταγές τους, οι προκηρύξεις, οι εκθέσεις, οι οικονομικές συναλλαγές κ.λ.π. συνιστούσαν αρχεία που φυλάσσονταν υποχρεωτικά. Οι Γερμανοί κυρίως, πέρα των δικών τους αρχείων, είχαν κατασχέσει αρχεία του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, κ.λ.π, είχαν έγγραφη αλληλογραφία με τα Τάγματα Ασφαλείας, με την Κατοχική Κυβέρνηση, με την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Έφυγαν από τη χώρα μας συντεταγμένα και τα περισσότερα τα πήραν στη χώρα τους και υπάρχουν σήμερα σε διάσπαρτα αρχεία. Βέβαια δεν δείχνουν ιδιαίτερη προθυμία να εξυπηρετούν τους μελετητές και ιστορικούς. Όμως οι κάτοικοι των Καλαβρύτων και άλλων μαρτυρικών ελληνικών πόλεων και χωριών, ερεύνησαν τα αρχεία αυτά και βρήκαν πλήθος στοιχείων που τεκμηριώνουν την Ιταλική και Γερμανική θηριωδία. Το ίδιο πρέπει να κάνει και η ευρύτερη περιοχή μας. Είναι γεγονός ότι τα αρχεία των τοπικών οργανώσεων του ΕΑΜ της περιοχής μας κάηκαν από τους Γερμανούς. Όλα; Δεν μετέφεραν τίποτα στην πατρίδα τους, τόσο συστηματικός λαός που είναι; Τίποτα δεν διασώθηκε στα χέρια Ελλήνων;
1.2.). Είναι γνωστό ότι στην περιοχή μας σπουδαίο ρόλο έπαιξε στη συγκρότηση και στο ηθικό των τοπικών οργανώσεων ΕΑΜ και ΕΛΑΝ, ιδιαίτερα σε Ύδρα, Πόρο, Ερμιόνη, Σπέτσες και Τροιζηνία, η Εκκλησία. Ηγετική μορφή του ΕΑΜ ο Μητροπολίτης Προκόπιος (σημειώνεται ότι ήταν φανατικός βασιλικός βασιλικότερος του Βασιλέως!). Οι Υδραίοι ομολογούν ότι χωρίς αυτόν, το ΕΑΜ Ύδρας και κυρίως η δράση του ΕΛΑΝ Αργολικού θα ήταν ανέφικτος. Τα μοναστήρια μας είχαν μεγάλη συμμετοχή στη φυγάδευση Εγγλέζων και άλλων προς τη Μέση Ανατολή και στο κρύψιμο αγωνιστών. Τίποτα σχετικό δεν έχει γραφτεί, ούτε καν μια προτομή του Προκόπιου δεν στήθηκε εις μνήμην της εθνικής προσφοράς του έξω από την Ύδρα.
1.3.). Οι σύμμαχοι που έστελναν τα υποβρύχιά τους σε αποστολές στην περιοχή μας, η Κυβέρνηση του Καΐρου, οι πράκτορες με τους ασυρμάτους στις Αδέρες, στην Πετροθάλασσα κ.λ.π., οι αποστολές αεροπλάνων για δράση στην περιοχή μας, είναι φυσικό να άφησαν πολλά τεκμήρια στα αρχεία των συμμάχων και μάλιστα των Άγγλων. Ούτε και αυτά αναζητήσαμε ποτέ.
1.4.). Το ΕΑΜ είχε το πολιτικό σκέλος που γρήγορα πέρασε στον πλήρη έλεγχο του ΚΚΕ. Ο ΕΛΑΣ επικράτησε, αφού διέλυσε ή αφομοίωσε όλες τις άλλες αντιστασιακές ομάδες. Είχε τριπλή δομή: Το στρατιωτικό σκέλος όπου οι μαχητές αντάρτες, στην πλειοψηφία τους αγροτόπαιδα, δεν είχαν σχέση με αριστερή ιδεολογία. Οι Διοικητές και Αξιωματικοί που κυρίως προέρχονταν από τους μονίμους που είχαν διωχθεί από το στράτευμα επί Μεταξά. Ο Καπετάνιος με το επιτελείο του που ασχολείτο με την επιμελητεία. O Πολιτικός εκπρόσωπος που διηύθυνε και την ΟΠΛΑ και επιτηρούσε τα πάντα. Και εδώ υπήρξαν αρχεία, διαταγές, αποφάσεις, επιστολές, κ.λ.π. Πολλά χάθηκαν, άλλα εξαφανίστηκαν, άλλα πρέπει να αναζητηθούν.
1.5.). Υπήρξαν τα Τάγματα Ασφαλείας του Ράλλη, τα θύματα «αριστερής» τρομοκρατίας που κατέφυγαν στα Τάγματα, τα θύματα της «δεξιάς» τρομοκρατίας που κατέφυγαν στο ΕΑΜ. Και φυσικά ο πόλεμος είναι πόλεμος, αν δεν είσαι με μένα είσαι εχθρός μου, ουδέτερη στάση δεν υπάρχει. Και εδώ υπήρξαν αρχεία, υπάρχουν αναμνήσεις κ.λ.π.
1.6.). Υπάρχουν οι άμαχοι που υπέστησαν πολλά, οι μικροϊστορίες τους, εκτελέσεις, αφανισμοί, διαρπαγές, πυρπολήσεις από τους κατακτητές. Τόποι θυσίας άγνωστοι, ηρωισμοί άγνωστοι, συνεργασίες με τον κατακτητή, εκμετάλλευση καταστάσεων, άδικοι πλουτισμοί κ.λ.π.
1.7.). Υπήρξε η κανονική ζωή που δεν σταματά ποτέ. Γεννήσεις, κοινωνικές υποχρεώσεις, παιδιά, σχολεία, δουλειές, παραγωγή, συναλλαγές, κάτω από τη μπότα του κατακτητή κ.λ.π.
2). Αναπάντητα ερωτήματα για την ευρύτερη περιοχή μας:
2.1.). Γιατί τόσο μένος από τους Γερμανούς; Ήδη στις 6/6/1944 έγινε η απόβαση στη Νορμανδία και μέσα σε 20 μέρες η ήττα της Γερμανίας ήταν οριστική. Γιατί συνέχιζαν την ίδια τακτική; Γιατί δεν υπολόγιζαν ούτε τους νεκρούς τους;
2.2.). Οι Σύμμαχοι, ουσιαστικά οι Άγγλοι, ήσαν υπέρ του ΕΑΜ, μάλιστα είχαν αποστολές και συνδέσμους στα Συντάγματα του ΕΛΑΣ. Πότε και γιατί άλλαξαν στάση; Είχαν ενδιαφέρον όσο η Πελοπόννησος ήταν στα αποβατικά τους σχέδια, και όταν τα σχέδια άλλαξαν, ουσιαστικά έβλεπαν το ΕΑΜ ως κοινό εχθρό με τους Γερμανούς;
2.3.). Οι Γερμανοί ήσαν όντως όλοι Γερμανοί; Ο Βαζαίος αναφέρει ότι το 80% των λεγόμενων κατοχικών γερμανικών στρατευμάτων Πελοποννήσου δεν ήσαν Γερμανοί αλλά Ρώσοι, Ισπανοί, Ιταλοί, Γάλλοι, κ.λ.π. (πολλοί αυτομολούσαν και πολεμούσαν με τους αντάρτες) επιστρατευμένοι με το ζόρι ή λόγω της ιδεολογίας τους από τις κατακτημένες χώρες. Πολλοί ήσαν Αυστριακοί.
Να μην ξεχνάμε ότι μόνο η Ελλάδα, χάρη στο μεγάλο συλλαλητήριο του ΕΑΜ και τις αντιστασιακές πράξεις στην Αθήνα απέτρεψε την επιστράτευση Ελλήνων που κατά κύματα θα είχαν σταλεί στο ανατολικό μέτωπο, στα εργοστάσια της Γερμανίας, και θα υπήρχαν χιλιάδες τα θύματα.
Στην περιοχή μας μιλάμε για Γερμανούς, αφού ο κόσμος έβλεπε γερμανικές στολές. Άρα, όλες οι μεμονωμένες πράξεις ευσπλαχνίας ή βοήθειας προς Έλληνες, όπως η μη εκτέλεση Διδυμιώτη με το παιδάκι του στο βουνό, ή μη ρήψη χαριστικής βολής σε άλλον πατριώτη, είχαν πιθανότητα μεγάλη να έγιναν από μη Γερμανούς.
2.4.). Η υπερκινητικότητα των Γερμανών της 117 Μεραρχίας των Κυνηγών που έδρευε στην Κόρινθο, με σκοπό τον πλήρη αφανισμό του 6ου Συντάγματος του Βαζαίου, σε τι αποσκοπούσε; Ήταν τακτική για να αποφύγουν τον εγκλεισμό σε αστικά κέντρα και την μοιραία παράδοσή τους στο ΕΛΑΣ ή τον αφανισμό τους, αφού από πουθενά δεν περίμεναν ενισχύσεις; Δηλαδή να πάθαιναν ότι οι Τούρκοι από τον Κολοκοτρώνη όταν κλείστηκαν στην Τρίπολη;
2.5). Μετά την αντεπίθεση στο Στάλινγκραντ τον Φεβρουάριο του 1943 άρχισε πραγματικά η συνεννόηση Άγγλων με μέρος των Γερμανικών δυνάμεων για το μέλλον της χώρας μας; Έχουν βάση οι υπαινιγμοί του Γεωργοπαπαδάκου ότι παρόλο που ειδοποιούσαν την RAF για τη συγκέντρωση γερμανικών σκαφών στις επιχειρήσεις στην Ερμιονίδα, αυτοί δεν έστειλαν αεροπλάνα να τα βουλιάξουν; Δεδομένου ότι οι επιχειρήσεις αυτές συμπίπτουν με την απόβαση στη Νορμανδία, ήταν αυτό σκόπιμη ενέργεια των Άγγλων, δηλαδή να αφήσουν τους Γερμανούς ανενόχλητους να καθαρίζουν την περιοχή από τον μελλοντικό κίνδυνο ΕΑΜ, ή η RAF ήταν απασχολημένη στη μείζονα επιχείρηση της Νορμανδίας;
2.6.). Ποια ήταν τα οικονομικά της Κατοχής στην περιοχή μας; Το «δούναι και λαβείν» που δεν είναι μόνο οι μαυραγορίτες αλλά ένα τεράστιο πλέγμα «συναλλαγών» με ανταλλαγές προϊόντων, όπλων και χρυσών λιρών, εξαγοράς αιχμαλώτων, δωροδοκιών, που αγγίζει τα στρατεύματα κατοχής, τα τάγματα ασφαλείας, τους τρομοκρατημένους από κάθε πλευρά, την Αντίσταση, τους κατοίκους. Και αυτά πέρα από το σύστημα διαρπαγής παραγωγής και περιουσίας που είχαν εγκαταστήσει οι Κατακτητές. Στην περιοχή μας οι Υδραίοι και οι Σπετσιώτες δεν είχαν παραγωγή και έρχονταν στην απέναντι ακτή με λίρες, χρυσαφικά, πολύτιμα έπιπλα και σκεύη να αγοράσουν τρόφιμα.
2.6.). Πόσο «καλύτερη» ήταν η διαγωγή των Ιταλών κατακτητών; Οι στρατηγική επιδίωξη τους ήταν η κατοχή της Πελοποννήσου, ώστε να αποτραπεί αναμενόμενη απόβαση των συμμάχων, ή η σταδιακή ενσωμάτωση στην Ιταλία παλαιών Ενετοκρατούμενων περιοχών και ιδιαίτερα Επτανήσων και Πελοποννήσου; Άλλωστε τα Ιταλικά στρατεύματα που εγκαταστάθηκαν στην Πελοπόννησο ήταν περί τις 80000 (!) και με βαρύ οπλισμό. Στις 16/10/1940 είχε γίνει απογραφή του πληθυσμού και η Πελοπόννησος είχε 1173541 κατοίκους.
Ένας Ιταλός ανά 14 άοπλους Έλληνες! Στους 4 Έλληνες άνδρες, ένας Ιταλός στρατιώτης!
Μήπως ο ενδόμυχος φόβος των Πελοποννησίων ήταν όχι η κυριαρχία των Ιταλών, αλλά η ενσωμάτωση της Πελοποννήσου στην Ιταλία, όπως παλιά στη Βενετία;
Αν ο Άξονας είχε επικρατήσει και σταθεροποιηθεί σε μια ευρύτατη περιοχή που γινόταν με συνθήκη αποδεκτή από ΗΠΑ, Αγγλία, Ρωσία, η Ελλάδα ως ηττημένη θα ερχόταν πίσω στα σύνορά της, θα έπαιρνε και τα Δωδεκάνησα, ή θα είχε περιοριστεί στη Στερεά, Θεσσαλία, Κρήτη και σε ορισμένα νησιά, ενώ τα υπόλοιπα θα είχαν κατά κάποιον τρόπο δωριθεί σε Ιταλία, Βουλγαρίας, Αλβανία, Τουρκία;
Το 1916 – 1917 η Ιταλία κατέλαβε σχεδόν τη μισή Ήπειρο και τα Ιωάννινα. Η τακτική της ήταν να κατάσχει τα τρόφιμα και να δίνει μικρές ποσότητες στους αδιάφορους και μεγάλες στους πρόθυμους να υπογράψουν διαβήματα προς την Ελληνική Κυβέρνηση ότι …. θέλουν να είναι υπό την ιταλική κυριαρχία. Τα ίδια δεν έκαναν οι Ιταλοί στην Πελοπόννησο, μάλιστα με μεγαλύτερη αρχικά ωμότητα από τους λίγους Γερμανούς που ήσαν αρχικά στην Πελοπόννησο; Δεν προσπάθησαν με τα τρόφιμα και τα διάφορα προνόμια και τις «ευκολίες» σε κάθε χωριό να δημιουργήσουν έναν κύκλο συμφερόντων, φιλικό προς αυτούς;
Σε τέτοιες κοσμοχαλασιές όπως ήταν για την Ευρώπη ο Α΄ και Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, η γεωπολιτική ήταν το σπουδαιότερο. Οι Γερμανοί χάσανε για πάντα τις εστίες τους στη Πρωσία και αλλού. Σήμερα τη σφαίρα που γεωπολιτικά θα μπορούσε να είχε σταθεροποιήσει υπέρ του ο Άξονας, την κατέχουν με οικονομικά μέσα, αλλά τις εστίες τους γεωπολιτικά τις έχασαν.
Επειδή λοιπόν σε αυτή την κοσμοχαλασιά η χώρα μας έδωσε παράδειγμα ανδρείας και αντίστασης, υπερασπίζοντας αξίες πέρα από γεωπολιτική και οικονομία, είναι χρέος όλων η έρευνα και ανάδειξη όλων των πτυχών της Εθνικής μας Αντίστασης, με σωφροσύνη και δικαιοσύνη, ώστε οι νεότερες γενιές με επίγνωση να ομονοούν στο βασικότερο: Ποτέ άλλος εμφύλιος σε αυτή τη μικρή πατρίδα όλου του κόσμου.
Αυτονόητο και το χρέος όλων μας στην Ερμιονίδα να τιμήσουμε τους ιερούς μας νεκρούς αυτής της περιόδου, να δούμε κατάματα τα λάθη και τις οξύτητες αυτής της περιόδου, πέρα από ιδεοληψίες, με τη σύνεση που δίνει το πέρασμα του χρόνου, να τιμήσουμε τους ήρωες, και σε κάθε μικρό τόπο όπου από βόλι εχθρικό έπεσαν συμπατριώτες, ας καίει ένα μικρό καντηλάκι. Γιατί η παραμικρή πράξη που δεν ευνοεί τον εχθρό είναι αντίσταση.
Όταν ο Διδυμιώτης βοσκός με τρόμο πήγαινε να σκορπίσει το κοπάδι να μη το πάρουν οι Γερμανοί και τα Τάγματα Ασφαλείας, είτε ήξερε την απαγόρευση στο να κυκλοφορεί στα βουνά, είτε όχι, προς όφελος της οικογένειας του και των συμπατριωτών του ενήργησε, ένα κομμάτι αντίστασης ήταν αυτό.
Ως εκ τούτου, πρέπει να συγκεντρωθούν όλα τα τεκμήρια αυτής της περιόδου, να ερευνηθούν αρχεία και να αφεθούν οι ιστορικοί στο έργο τους. Κάτι που πλέον έχει αρχίσει να γίνεται πανελλαδικά. Η λήθη είναι εθνικά ασύμφορη.
Ο Θουκυδίδης σημειώνει ότι αυτά είναι της ανθρώπινης φύσης και θα ξαναγίνονται. Αν όμως με επίγνωση αναγνωρίζουμε την αλήθεια του παρελθόντος μας και τα λάθη μας, υπάρχει ελπίς.
Βασίλης Γκάτσος
Read Full Post »
ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 